Kaakontsteking: symptomen, oorzaken, behandeling & voorkomen

Zonder de kaak zou het onmogelijk zijn om te eten, omdat de boven- en onderkaak het belangrijkste onderdeel van het zogenaamde parodontium (of steunweefsel) van de tanden zijn. In de kaak zijn de tandcompartimenten bevestigd, zowel boven als onder, elk met 18 tanden. Als een van de tanden ontstoken raakt en niet goed wordt behandeld, kan de ontsteking zich uitbreiden naar het kaakbot en kaakontsteking veroorzaken, die niet alleen erg pijnlijk is, maar ook gevaarlijk kan zijn. Als een kaakontsteking niet wordt behandeld, kan dit leiden tot verlies van tanden.

• Wat is een ontsteking?
• Wat is een kaakontsteking?
• Epidemiologie van kaakontsteking
• Oorzaken van kaakontsteking
• Mogelijke oorzaken
• Beschrijving
• Symptomen van een ontstoken kaak
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van een kaakontsteking
• Complicaties en gevolgen
• Ontsteking van de kaak voorkómen

Wat is een ontsteking?

Over het algemeen is een ontsteking de reactie van het lichaam op een indringer (ziekteverwekker), irritatie of letsel. Wanneer bijvoorbeeld een verstuikte enkel opzwelt en rood wordt, is dat een ontsteking. Wanneer je besmet raakt met een virus of bacterie, reageert het lichaam met een ontsteking om het te proberen kwijt te raken en je merkt de klassieke symptomen van een infectie.

Ontsteking is ook betrokken bij veel ziekten, zoals artritis, hartaandoeningen en veel auto-immuunziekten. Ontsteking veroorzaakt vaak symptomen zoals roodheid, zwelling, stijfheid en warmte. Ontsteking kan goed zijn wanneer het lichaam het gebruikt om zichzelf te beschermen. Helaas is het niet altijd goed wanneer de ontsteking blijft optreden en het daardoor pijnlijke symptomen veroorzaakt. Dit is vaak wat er gebeurt als je een kaakontsteking hebt.

Wat is een kaakontsteking?

Na maanden van lichte tandpijn negeren, voelde Bas, een drukke vijftiger, ineens een kloppende pijn die zich uitstrekte van zijn kaak tot zijn slaap. "Het gaat wel over," dacht hij nog, totdat zijn wang begon op te zwellen en praten een uitdaging werd. Na wat aandringen van zijn partner belde hij de tandarts, die direct alarm sloeg: een vergevorderde kaakontsteking had zich ontwikkeld, veroorzaakt door een ontstoken kies. Binnen een paar uur lag Bas in de tandartsstoel, terwijl hij besefte dat zijn uitstelgedrag hem bijna in een veel ernstigere situatie had gebracht.

Een kaakontsteking, ook wel een kaakabces genoemd, kan ontstaan wanneer een onschuldig ogend probleem, zoals een gaatje of ontstoken tandvlees, uit de hand loopt. Deze pijnlijke aandoening ontstaat vaak door een bacteriële infectie die zich diep in het kaakbot of de omliggende weefsels nestelt. Wat begint met een zeurende pijn kan zich snel ontwikkelen tot een kloppende, ondraaglijke last, soms gepaard met zwelling, koorts, en zelfs moeite met praten of slikken. Hoewel een kaakontsteking vaak goed te behandelen is, kan uitstel van zorg ernstige complicaties veroorzaken, zoals verspreiding van de infectie naar andere delen van het lichaam. Vroege herkenning en ingrijpen zijn daarom essentieel.

Epidemiologie van kaakontsteking

Een kaakontsteking, meestal veroorzaakt door een bacteriële infectie van een tand of kies, is een ernstige aandoening die zowel kinderen als volwassenen kan treffen. Hoewel de aandoening wereldwijd voorkomt, variëren de risicofactoren en prevalentie afhankelijk van leeftijd, geslacht, geografische locatie, genetische aanleg en levensstijl. Hier volgt een uitgebreide analyse van de epidemiologie van kaakontsteking.

Geslachtsverschillen
Kaakontstekingen komen iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, vooral omdat mannen gemiddeld vaker slechte mondhygiëne hebben en minder vaak preventief naar de tandarts gaan. Onderzoek uit Nederland toont aan dat 60% van de patiënten met een kaakontsteking man is. Bij vrouwen speelt hormonale schommeling een rol: tijdens de zwangerschap of menopauze kunnen tandvleesproblemen verergeren, wat het risico op infecties verhoogt.

• Voorbeeld: Mark, een 45-jarige man, stelde tandartsbezoek uit na maanden tandpijn. Uiteindelijk ontwikkelde hij een acute kaakontsteking die chirurgisch moest worden behandeld.

Leeftijd: kinderen versus volwassenen
Bij kinderen komen kaakontstekingen minder vaak voor, maar wanneer ze optreden, zijn ze meestal het gevolg van trauma aan de tanden of onbehandelde gaatjes. Slechte mondhygiëne speelt bij kinderen een belangrijke rol, vooral in gebieden waar toegang tot preventieve tandheelkundige zorg beperkt is. Bij volwassenen en ouderen neemt de incidentie toe, vaak door chronische tandproblemen, zoals parodontitis of een wortelkanaalontsteking.

Naar schatting ontwikkelt ongeveer 5-10% van de volwassenen met een onbehandelde tandinfectie uiteindelijk een kaakontsteking. Bij ouderen kunnen onderliggende aandoeningen zoals diabetes of een verzwakt immuunsysteem het risico verhogen.

• Interessant weetje: Bij ouderen met kunstgebitten is het risico op kaakontstekingen lager, maar infecties rond implantaten of tandvlees kunnen toch complicaties veroorzaken.

Klimaat en regionale verschillen
Kaakontstekingen komen wereldwijd voor, maar de prevalentie verschilt per regio. In ontwikkelde landen zoals Nederland en België zijn ze minder frequent dankzij goede toegang tot tandheelkundige zorg en preventieve behandelingen. In Nederland worden kaakontstekingen vooral gezien bij mensen die tandartsbezoek vermijden; naar schatting 10% van de volwassenen heeft ooit een tand- of kaakontsteking doorgemaakt.

In tropische en subtropische klimaten, zoals in delen van Afrika, Azië, en de Nederlandse overzeese gebieden zoals Aruba en Curaçao, is het risico op kaakontstekingen hoger. Dit komt door de combinatie van beperkte toegang tot tandheelkundige zorg en een hogere prevalentie van orale infecties. In regio’s met een hoge luchtvochtigheid gedijen bacteriën bovendien beter, wat het risico op infecties kan vergroten.

• Voorbeeld: In Curaçao wordt een hoger percentage kaakontstekingen gerapporteerd dan in Nederland. Lokale tandartsen merken op dat uitstelgedrag en gebrek aan tandartsbezoek belangrijke factoren zijn.

Genetische aanleg
Hoewel kaakontstekingen meestal het gevolg zijn van omgevingsfactoren zoals mondhygiëne en voeding, speelt genetica ook een rol. Mensen met een familiaire aanleg voor parodontitis of tandbederf lopen een groter risico op kaakontstekingen. Genetische varianten die het immuunsysteem beïnvloeden, kunnen het vermogen om bacteriële infecties in de mond te bestrijden verminderen, waardoor infecties sneller escaleren.

• Weetje: Studies tonen aan dat mensen met bepaalde genetische varianten in immuun-gerelateerde genen zoals IL-1 en IL-6 een verhoogde gevoeligheid hebben voor ernstige tandvleesontstekingen, wat de kans op kaakontsteking vergroot.

Leefstijl- en omgevingsfactoren
Leefstijl speelt een aanzienlijke rol bij het risico op kaakontstekingen. Slechte mondhygiëne, zoals onregelmatig poetsen of flossen, verhoogt de kans op tandbederf en infecties. Daarnaast vergroten roken, overmatig alcoholgebruik, en een dieet rijk aan suiker het risico op orale infecties en de ontwikkeling van kaakontstekingen.

• Voorbeeld: In België blijkt dat rokers 1,5 keer meer kans hebben op tandinfecties en kaakontstekingen dan niet-rokers, deels door de negatieve effecten van tabak op het tandvlees en immuunsysteem.

Wereldwijde verschillen
Wereldwijd worden kaakontstekingen vaker gerapporteerd in landen met beperkte toegang tot tandheelkundige zorg. In ontwikkelingslanden kunnen onbehandelde gaatjes of tandvleesontstekingen snel escaleren tot ernstige infecties zoals kaakontstekingen. In Europa wordt de prevalentie geschat op 5-10% van de volwassenen, terwijl dit in ontwikkelingslanden kan oplopen tot 20% of meer.

In de VS wordt kaakontsteking vaak gezien bij mensen zonder tandartsverzekering, wat overeenkomt met het patroon in ontwikkelde landen zoals Nederland en België. In België wordt kaakontsteking minder vaak gerapporteerd dan in Nederland, wat kan samenhangen met een iets hogere frequentie van preventieve tandartsbezoeken.

Oorzaken van kaakontsteking

Mogelijke oorzaken

Enkele veel voorkomende redenen voor kaakontsteking zijn:

• tandenknarsen en kaakklemmen (bruxisme)
• onjuiste slaaphouding
• verhoogde stressniveaus
• een dieet met hard, taai voedsel
• vaak kauwen op kauwgom
• artritis
• te veel cafeïne of alcohol consumeren, wat kaakontsteking en chronische pijn kan verergeren
• slechte uitlijning van rug en nek, waardoor de natuurlijke uitlijning van de kaak verandert
• een kaakblessure die een verkeerde uitlijning van het gewricht veroorzaakt
• tandheelkundige problemen zoals tandvleesaandoeningen, een aangetaste tand of tandbederf

Beschrijving

In de meeste gevallen wordt een kaakontsteking veroorzaakt door een reeds bestaande ontsteking in de mond. Cariës (gaatjes), evenals gingivitis (tandvleesontsteking) of parodontitis (gevorderde tandvleesontsteking), kunnen kaakontsteking veroorzaken, omdat de ziekteverwekkers die deze ontstekingen veroorzaken, zich door de hele mond kunnen verspreiden. Eerst worden alleen de tanden of het tandvlees aangetast, maar dan kan de ontsteking zich zeer snel verspreiden naar het bot van de kaak. De medische term voor infectie en ontsteking van het bot of beenmerg is osteomyelitis (botinfectie). Als dat het geval is, kunnen de volgende vormen van ontsteking optreden:

• een ontsteking van het botvlies (periostitis)
• een ontsteking van de vasculaire kanalen in de kaak (ostitis)
• een ontsteking van het beenmerg (osteomyelitis)

Deze drie vormen van kaakontsteking kunnen niet alleen worden veroorzaakt door ziekten van de tanden of het tandvlees, zelfs als er mechanische kracht wordt uitgeoefend op het kaakbot, bijvoorbeeld in de vorm van een vuistslag, dan kan dit mogelijk leiden tot kaakontsteking. De mond is een echte speeltuin voor virussen, schimmels en bacteriën, die ook een ontsteking van het kaakbot kunnen veroorzaken. Slechte mondhygiëne, misbruik van alcohol en drugs, roken, evenals het gebruik van bepaalde medicijnen zijn mogelijke risicofactoren.

Symptomen van een ontstoken kaak

De symptomen van een kaakontsteking hangen af van de precieze oorzaak en het type ontsteking. Een acute ontsteking heeft andere symptomen dan een ontsteking die langdurig aanhoudt en chronisch is. De volgende symptomen zijn mogelijk bij een kaakontsteking:

• de vorming van pus, die merkbaar is door een kloppend gevoel in de kaak
• klachten met het hart of de bloedsomloop (er is een relatie tussen tandvleesontsteking en hart- en vaatziekten)
• een nogal slechte wondgenezing na een tandheelkundige behandeling
• koorts en een gevoel van vermoeidheid, zoals het geval is met acute osteomyelitis
• de tanden komen los (loszittende tanden)
• pijn in het hele gezicht (gezichtspijn), wat wijst op osteitis
• gezwollen kaak
• hevige kiespijn
• gevoelloosheid in het kaakgebied (gevoelloze kaak)

Onderzoek en diagnose

Als je last hebt van bovenstaande symptomen of als de symptomen langer aanhouden, is een bezoek aan de tandarts onvermijdelijk, omdat alleen de arts kan bepalen wat er aan de hand is en wat er moet gebeuren. De tandarts zal je mond onderzoeken. Zekerheid wordt geboden door beeldvormingsonderzoek zoals röntgenfoto's, echografie, MRI of CT. Als het een acute osteomyelitis betreft, kan de arts de veranderingen in het weefsel en het weefsel dat al dood is, al na slechts twee weken herkennen.

Om erachter te komen wat de kaakontsteking heeft veroorzaakt, moet de ziekteverwekker worden bepaald. Dit gebeurt met behulp van een zogenaamd antibiogram. Bij deze procedure wordt een botmonster uit de kaak verwijderd en in het laboratorium onderzocht. Een bloedtest kan ook nuttig zijn om erachter te komen wat de ontsteking in de kaak heeft veroorzaakt.

Behandeling van een kaakontsteking

De behandeling hangt af van het type kaakontsteking. Het scala aan opties varieert van analgetica (pijnstillers), antibiotica (medicijnen tegen infecties door bacteriën) tot chirurgie. Eerst zal de tandarts proberen de ontsteking te neutraliseren, omdat als de bron van het kwaad wordt gevonden, de ontsteking zonder problemen kan genezen. Antibiotica en pijnstilling zijn onmisbaar, ze nemen enerzijds de acute pijn weg en ze bestrijden de ziekteverwekker duurzaam. Dit voorkomt dat de ontsteking weer oplaait.

Voor een kaakontsteking geldt: des te eerder de behandeling wordt aangevangen, des te groter de kans op een snel en voorspoedig herstel. Als de kaakontsteking bijzonder aanhoudend is, moet het kaakbeen mogelijk worden geschraapt en gereinigd.

Complicaties en gevolgen

Wat de kaakontsteking ook precies behelst, het is altijd een ernstige ziekte die veel onheil kan veroorzaken. Een kaakontsteking kan het kaakbot massaal en duurzaam beschadigen en als de ontsteking niet wordt behandeld, wordt niet alleen het kaakbot bedreigd maar kun je ook tanden verliezen en kan er necrose van het botweefsel optreden. Als een kaakontsteking onbehandeld blijft, kunnen de triggers van de ontsteking zich verspreiden naar andere delen van het lichaam en onder meer het hart beschadigen. Als gevolg hiervan kan het leiden tot ernstige hartaandoeningen zoals ontsteking van de hartspier (myocarditis). Problemen met de bloedsomloop zijn een ander mogelijk gevolg als kaakontsteking niet vakkundig en tijdig wordt behandeld.

Bij vermoeden van een kaakontsteking, is het zaak om zo snel mogelijk contact op te nemen met je tandarts. Alleen als de ontsteking snel wordt behandeld, zijn er geen complicaties te vrezen. Goede mondhygiëne kan effectief ontstekingen in het kaakbot voorkomen, en iedereen die zijn tanden met zorg behandelt en ze twee keer per jaar laat controleren door een tandarts, hoeft niet te vrezen voor pijnlijke en zelfs gevaarlijke ontstekingen.

Ontsteking van de kaak voorkómen

Goede mondhygiëne is belangrijk, zodat het helemaal niet tot een pijnlijke en onaangename kaakontsteking komt. Daarom is het raadzaam om je tanden altijd grondig te reinigen en te verzorgen. Ook een tweejaarlijks controlebezoek aan de tandarts is geboden, waarbij tevens het gebit wordt gereinigd. Het gebruik van flosdraad en tandenstokers moet net zo natuurlijk zijn als het gebruik van de tandenborstel en een antibacterieel mondwater (of spoelen met zuiveringszout).

Als het gaat om een ​​verwonding van het kaakbot, moet deze verwonding zorgvuldig worden behandeld en volledig genezen. Het is ook belangrijk dat een letsel in de mond steriel wordt behandeld en met zorg wordt gedesinfecteerd. Als dit niet gebeurt, hebben alle soorten ziekteverwekkers de vrije loop en kunnen ze ongehinderd het kaakbot inlopen en daar een ontsteking activeren.

Lees verder

• Kaakabces: symptomen, oorzaak en behandeling kaakabces
• Kaakpijn: symptomen en oorzaken van pijn tussen kaak en oor
• Mondontsteking: oorzaken en behandeling ontsteking in mond
• Mondslijmvliesontsteking (stomatitis): oorzaak & behandeling
• Pijn aan de kaak (kaakpijn): oorzaken van een pijnlijke kaak