Mondslijmvliesontsteking (stomatitis): oorzaak & behandeling

Mondslijmvliesontsteking of stomatitis duit op een ontsteking van het mondslijmvlies en dikwijls ook van de lippen. Als ook het tandvlees is ontstoken, dan wordt dit 'gingivostomatitis' genoemd. Ginngiva betekent tandvlees. Het is een pijnlijke ontsteking. In veel gevallen ontstaat het door lokale irritatie of virale of bacteriële infecties. Blaren op het mondslijmvlies zijn typisch voor een ontstekingsreactie van de mondslijmvliezen. De getroffen gebieden doen pijn, branden en veroorzaken vaak een slechte adem. Mondaften is verreweg de meest voorkomende vorm van stomatitis.

• Wat is mondslijmvliesontsteking (stomatitis)?
• Oorzaak van stomatitis
• Soorten stomatitis
• Voedingstekort
• Afteuze stomatitis
• Mondhoekstomatitis
• Gebitsprothese gerelateerde stomatitis
• Allergische contactstomatitis
• Migrerende stomatitis
• Herpetische gingivostomatitis
• Bestraling en chemotherapie
• Necrotiserende ulceratieve gingivostomatitis
• Stomatitis nicotina
• Chronische ulceratieve stomatitis
• Plasmacel gingivostomatitis
• Andere vormen van stomatitis
• Symptomen van ontstoken mondslijmvlies
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van stomatitis
• Prognose
• Preventie

Wat is mondslijmvliesontsteking (stomatitis)?

Een ontsteking van het mondslijmvlies (stomatitis) kan ontstaan door infectie door bepaalde ziekteverwekkers: virussen, bacteriën en schimmels. Er komen veel pathogenen en milieutoxines via de mond het lichaam binnen. Deze factoren kunnen leiden tot orale mucositis. Daarom is het hele mondgebied volledig bekleed met slijmvliezen, die uitstekende zelfherstellende krachten hebben. Dit is op zijn beurt de reden waarom een ​​mondslijmvlies vaak ongelooflijk snel geneest. Een stomatitis kan echter ook worden veroorzaakt door slijmvliesziekten en kan het voorkomen bij bepaalde bloedziekten.

Oorzaak van stomatitis

Mondslijmvliesontsteking kan zeer verschillende oorzaken hebben. Wanneer het onafhankelijk van andere ziekten optreedt, wordt het vaak veroorzaakt door verwondingen aan de mondholte, slecht passend kunstgebit, droge mond (vooral op oudere leeftijd) of slechte mondhygiëne. Bovendien kan een ontsteking van de mond worden veroorzaakt door virussen bij personen met een verzwakt immuunsysteem. De meest voorkomende oorzaak is ontstoken tandvlees (gingivitis). Schimmelinfectie in de mond (spruw) kan ook leiden tot stomatitis, vooral bij ouderen en bij mensen met een verzwakt immuunsysteem zoals kanker en hiv.

Aften zijn pijnlijke grijswitte zweertjes van het mondslijmvlies en komen voor op de tong, lippen of wang. Het zijn ontstoken laesies van het mondslijmvlies waarvan de vorming anno 2024 grotendeels onbekend is. Mogelijk triggers zijn wondjes in de mond, aanhoudende stress, erfelijke aanleg, bacteriën of virussen in de mond en een enkele keer kan het komen door
ijzertekort, een vitamine B12-tekort of foliumzuurtekort.

Een infectie door herpesvirussen kan ook een mondinfectie veroorzaken. Ten slotte kunnen factoren zoals slijmvliesletsel of verbranding, roken, allergie, vitaminetekorten (vitamine B of vitamine C) en ijzertekort allemaal bijdragen aan mondontsteking.

Een orale mucosale ontsteking kan ook optreden als begeleidend symptoom bij sommige huidziekten of ernstige infectieziekten zoals longontsteking of aids. Bovendien kan mondslijmvliesontsteking ontstaan door een bloedaandoening zijn zoals leukemie of vergiftiging door zware metalen.

Soorten stomatitis

Voedingstekort

Ondervoeding (hetgeen duidt op een tekort aan energie en andere voedingsstoffen) of malabsorptie (slechte opname van voedingsstoffen in het lichaam) kan leiden tot voedingstekorten, waarvan verschillende kunnen leiden tot stomatitis. Een tekort aan ijzer, vitamine B2 (riboflavine), vitamine B3 (niacine), vitamine B6 (pyridoxine), vitamine B11 (foliumzuur) of vitamine B12 (cobalamine) kunnen zich allemaal manifesteren in de vorm van stomatitis.

Afteuze stomatitis

Aftenstomatitis (aften) duidt op regelmatig terugkerende ronde of ovale oppervlakkige pijnlijke zweertje, vaak niet groter dan een halve centimeter, aan de slijmvliezen van de lip, de wang, de mondbodem en (minder vaak) aan het tandvlees, het gehemelte of de tong, bij anders gezonde personen. De oorzaak wordt anno 2024 niet volledig begrepen, maar er wordt gedacht dat de aandoening voortkomt door een door T-cellen gemedieerde immuunrespons die door verschillende factoren wordt veroorzaakt. De individuele zweren (aften) komen periodiek terug en genezen volledig, hoewel in de meer ernstige vormen nieuwe zweren kunnen verschijnen in andere delen van de mond voordat de oude zijn genezen. Aftenstomatitis is een van de meest voorkomende ziekten van het mondslijmvlies en men denkt dat dit ongeveer 20% van de algemene bevolking treft. De symptomen variëren van milde klachten tot moeite met eten, slikken en praten, en de ernstige vormen kunnen ervoor zorgen dat mensen gewicht verliezen. Er is geen remedie voor afteuze stomatitis, en behandeling is gericht op het verlichten van de pijn, het verminderen van de ontsteking en het bevorderen van genezing van de zweren.

Mondhoekstomatitis

Mondhoekstomatitis duidt op ontsteking van de mondhoeken, beter bekend als mondhoekeczeem. Bij kinderen is een frequente oorzaak herhaaldelijk liplikken, en bij volwassenen kan dit een teken zijn van onderliggende bloedarmoede door ijzertekort, of vitamine B-tekort (bijvoorbeeld B2-riboflavine, B11-folaat of B12-cobalamine, wat op zijn beurt aanwijzingen zijn voor slechte voeding of ondervoeding).

Gebitsprothese gerelateerde stomatitis

Dit is een veel voorkomende aandoening die aanwezig is bij dragers van een gebitsprothese. Het verschijnt als rood maar pijnloos slijmvlies onder het kunstgebit of prothese. Grofweg 90% van de gevallen wordt geassocieerd met Candida-soorten en het is de meest voorkomende vorm van orale candidiasis (mondschimmel). De behandeling gebeurt door antischimmelmedicatie en verbeterde mondhygiëne, zoals het niet dragen van het kunstgebit tijdens de slaap.

Allergische contactstomatitis

Allergische contactstomatitis, ook allergische gingivostomatitis of allergische contact gingivostomatitis genoemd, is een type (vertraagde) overgevoeligheidsreactie die optreedt bij mensen met atopie (de aangeboren aanleg om te reageren op allergenen, zoals pollen, huisstofmijt en bepaalde voedingsmiddelen) wanneer allergenen de huid of het slijmvlies binnendringen. De diagnose wordt bevestigd door een allergietest en behandeling bestaat uit het voorkomen van blootstelling aan het allergeen.

Migrerende stomatitis

De landkaarttong, ook wel lingua geographica of benigne (goedaardige) migrerende glossitis genoemd, is een onschuldige verandering van het oppervlak van de tong.

Herpetische gingivostomatitis

Herpetische stomatitis (herpetische gingivostomatitis) is een ontsteking van de mond veroorzaakt door het herpes simplex-virus.

Bestraling en chemotherapie

Stomatitis kan ook worden veroorzaakt door chemotherapie of bestralingstherapie (radiotherapie) van het mond-keelgebied. De term orale mucositis wordt ook vaak gebruikt om een ontstekingsreactie in de mond mee aan te duiden als gevolg van een behandeling met chemotherapie of bestraling. Hierdoor ontstaan geïrriteerde en/of kapotte mondslijmvliezen.

Necrotiserende ulceratieve gingivostomatitis

De term necrotiserende ulceratieve gingivostomatitis wordt soms gebruikt als synoniem van de necrotiserende parodontitis, een destructieve ontsteking van de gingiva (het tandvlees).

Stomatitis nicotina

Stomatitis nicotina kan voorkomen bij rokers, met name pijprokers. Het gehemelte lijkt droog en gebarsten en wit van keratose. De kleine speekselklieren verschijnen als kleine, rode en gezwollen bultjes. Het is geen premaligne aandoening en de klachten verdwijnen zodra je stopt met roken.

Chronische ulceratieve stomatitis

Chronische ulceratieve stomatitis wordt gekenmerkt door erosies en ulceraties in de mondholte (tong, wangslijmvlies, gingiva, verhemelte). De lesies bevinden zich op het mondslijmvlies (binnenkant van de wangen) of op het tandvlees (gingiva). Het is een zeldzame aandoening.

Plasmacel gingivostomatitis

Plasmacel gingivostomatitis duidt op een ernstige vorm van gingivitis met plasmacellen.

Andere vormen van stomatitis

Andere vormen van mondslijmvliesontsteking zijn onder meer:

• periodieke koortssyndromen
• uremische stomatitis (een zeldzame vorm van stomatitis die optreedt bij nierfalen)
• pyostomatitis vegetans (een zeldzame afwijking van het mondslijmvlies bij inflammatoire darmziekten)

Symptomen van ontstoken mondslijmvlies

De meest voorkomende symptomen van aften zijn pijn, branderig gevoel en roodheid in de mond of bloedend tandvlees. Een ontsteking van de mond kan een slechte adem en zweren in de mond veroorzaken. Bovendien ben je vaak gevoelig voor pittig of zuur voedsel. Het kan leiden tot bloedingen tijdens het tandenpoetsen, of tot verhoogde of verminderde speekselvloed.

Bij spruw komt het op de tong en de binnenkant van de wangen tot een roodheid met witte vlekken, die gedeeltelijk bloederige huidgebieden zijn. Bovendien heb je vaak last van een branderig gevoel in de mond. Je kunt ook moeite met slikken hebben. Bij afteuze stomatitis heb je last pijn in de mond. Het ontstoken deel van het mondslijmvlies wordt rood en binnen enkele uren vormt zich een kleine, witte zweer: de afte. Deze wordt vervolgens binnen 1-2 dagen groter en pijnlijker. Aften verdwijnen meestal uiterlijk na 2 weken.

Onderzoek en diagnose

Een mondslijmvliesontsteking wordt meestal gediagnosticeerd door je huisarts of tandarts na een onderzoek van de mondholte. Aften kunnen voorkomen in de mond, de binnenkant van de lippen, op de tong of op de binnenwang. Bij spruw treden kleine witachtige afzettingen in de mondholte op. Herpes komt voor in de vorm van blaren op het mondslijmvlies of op de rand van de lip. Al deze vormen van stomatitis kunnen worden gediagnosticeerd door medische inspectie van de mondholte.

Behandeling van stomatitis

Bij een mondslijmvliesontsteking wordt aanbevolen om speciale aandacht te besteden aan mondhygiëne, regelmatig de mond te spoelen, gorgelen en de tanden of de prothese meerdere keren per dag te poetsen. De ontsteking kan vaak eerst worden verlicht met vrij verkrijgbare middelen, zoals een antiseptische mondspoeling die bacteriën en virussen bestrijdt (mondspoeling met chloorhexidine). Tegen de pijn kan paracetamol worden gebruikt. Gel of aanstipvloeistof met lidocaïne kan helpen bij aften. Kruidenmedicijnen met de actieve ingrediënten salie, kamille of mirre-tinctuur kunnen ook helpen. Deze preparaten zijn bijvoorbeeld verkrijgbaar in de vorm van zuigtabletten, mondwater of gel in een drogist. Spruw vereist het gebruik van antischimmelmiddelen (antimycotica) om de schimmelinfectie binnen 8-10 dagen te laten verdwijnen. Herpes kan worden behandeld met zalven of gels tegen virussen.

Prognose

In minder ernstige gevallen genezen de zweertjes binnen 4-14 dagen. In meer ernstige gevallen, die veel minder vaak voorkomen, kunnen de zweertjes tot 6 weken aanhouden.

Preventie

De maatregelen ter preventie van een orale slijmvliesontsteking (ontsteking van de mond) bestaan ​​voornamelijk uit een consistente, regelmatige mond- en tandhygiëne. Dus de tanden en hun tussenruimten moeten minstens twee keer per dag zorgvuldig worden schoongemaakt. Even belangrijk is de grondige reiniging van een gebit. Over het algemeen dragen een goede voeding en versterking van het immuunsysteem bij aan preventie. Om infectie met spruw te voorkomen, is het belangrijk om oraal contact met besmette mensen te voorkomen en ook aandacht te besteden aan goede mondhygiëne.

Lees verder

• Mondontsteking: oorzaken en behandeling ontsteking in mond
• Mondbranden of brandende mond syndroom: symptomen en oorzaak
• Mondkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Mond-tong aandoeningen: aften/zweertjes/ontsteking en pijn
• Gezwollen mond: oorzaken en behandeling zwelling in de mond