Mondslijmvliesontsteking (stomatitis): oorzaak & behandeling

Mondslijmvliesontsteking of stomatitis duit op een ontsteking van het mondslijmvlies en dikwijls ook van de lippen. Als ook het tandvlees is ontstoken, dan wordt dit 'gingivostomatitis' genoemd. Ginngiva betekent tandvlees. Het is een pijnlijke ontsteking. In veel gevallen ontstaat het door lokale irritatie of virale of bacteriële infecties. Blaren op het mondslijmvlies zijn typisch voor een ontstekingsreactie van de mondslijmvliezen. De getroffen gebieden doen pijn, branden en veroorzaken vaak een slechte adem. Mondaften is verreweg de meest voorkomende vorm van stomatitis.

• Wat is mondslijmvliesontsteking (stomatitis)?
• Mondslijmvliesontsteking: wie, wat, waar?
• Kinderen of volwassenen: wie trekt aan het kortste eind?
• Waar je woont maakt uit: tropen of Hollandse kou?
• Genetica en levensstijl: wat zegt je DNA?
• Even in cijfers
• Oorzaak van stomatitis
• Veelvoorkomende oorzaken van stomatitis
• Wat zijn aften eigenlijk?
• Virussen en andere boosdoeners
• Te veel mondwater?
• Wanneer stomatitis een groter probleem wordt
• Laat je mond spreken
• Soorten stomatitis
• Voedingstekort
• Afteuze stomatitis
• Mondhoekstomatitis
• Gebitsprothese gerelateerde stomatitis
• Allergische contactstomatitis
• Migrerende stomatitis
• Herpetische gingivostomatitis
• Bestraling en chemotherapie
• Necrotiserende ulceratieve gingivostomatitis
• Stomatitis nicotina
• Chronische ulceratieve stomatitis
• Plasmacel gingivostomatitis
• Andere vormen van stomatitis
• Symptomen van ontstoken mondslijmvlies
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van stomatitis
• Prognose
• Preventie

Wat is mondslijmvliesontsteking (stomatitis)?

Eva stond ’s ochtends voor de spiegel en keek verbaasd naar haar mond. “Wat is dit nou weer?” mompelde ze terwijl ze haar tong uitstak. Haar tandvlees zag rood, haar binnenlip voelde ruw aan, en elke hap ontbijt leek wel een brandende steek in haar mond te geven. Eerst dacht ze dat het kwam door die extra pittige curry van gisteravond, maar de pijn werd alleen maar erger. Een paar dagen later vertelde de tandarts haar dat ze stomatitis had, een mondslijmvliesontsteking. “Het komt vaker voor dan je denkt,” zei hij geruststellend, “maar ik geef je wat tips om het snel weer rustig te krijgen.” Eva zuchtte opgelucht en nam zich voor die curry voorlopig te laten staan.

Een ontsteking van het mondslijmvlies (stomatitis) kan ontstaan door infectie door bepaalde ziekteverwekkers: virussen, bacteriën en schimmels. Er komen veel pathogenen en milieutoxines via de mond het lichaam binnen. Deze factoren kunnen leiden tot orale mucositis. Daarom is het hele mondgebied volledig bekleed met slijmvliezen, die uitstekende zelfherstellende krachten hebben. Dit is op zijn beurt de reden waarom een ​​mondslijmvlies vaak ongelooflijk snel geneest. Een stomatitis kan echter ook worden veroorzaakt door slijmvliesziekten en kan het voorkomen bij bepaalde bloedziekten.

Mondslijmvliesontsteking: wie, wat, waar?

Ken je dat gevoel, dat je mond ineens voelt alsof je per ongeluk op een cactus hebt gebeten? Elke hap, elk slokje doet pijn, en zelfs praten voelt ongemakkelijk. Dat is stomatitis, of mondslijmvliesontsteking, en geloof me, het kan iedereen overkomen. Van kleine kinderen met hun vingers continu in hun mond tot volwassenen die net iets te enthousiast hete pizza happen. Maar wie heeft er eigenlijk de meeste kans op zo'n geïrriteerde mond?

Kinderen of volwassenen: wie trekt aan het kortste eind?

Bij kinderen is stomatitis vaak een kwestie van infecties. Neem bijvoorbeeld Tim, een vijfjarige peuter die ineens niet meer wilde eten. Zijn ouders dachten aan kiespijn, maar het bleek herpetische stomatitis – een pijnlijke aandoening door het herpes simplex-virus. Naar schatting krijgt 1 op de 4 kinderen wereldwijd hiermee te maken.

Bij volwassenen is het vaak een ander verhaal. Hier zijn het de protheses, het glas wijn te veel of overmatig of verkeerd gebruik van mondwater dat de oorzaak wordt. Vooral ouderen met een kunstgebit lopen risico: bijna 10% van de dragers in Nederland krijgt te maken met prothese-stomatitis. En ja, ook stress, roken of een allergische reactie op tandpasta spelen een rol. Het is dus niet zomaar een kwestie van "even niet goed poetsen."

Waar je woont maakt uit: tropen of Hollandse kou?

Het klimaat speelt verrassend genoeg ook een rol. In tropische gebieden, zoals Curaçao, is stomatitis door schimmelinfecties zoals Candida veel vaker aan de orde. Warme, vochtige lucht is nou eenmaal een paradijs voor schimmels. In Nederland en België daarentegen zien we vaker stomatitis door een droge mond, vooral in de wintermaanden wanneer de verwarming op standje woestijn staat.

En wist je dat mondslijmvliesontsteking in arme regio’s vaker voorkomt door slechte mondhygiëne of ondervoeding? Terwijl in westerse landen zoals Nederland overmatig gebruik van alcohol of pittig eten ook boosdoeners kunnen zijn. Lokaal eten doet er dus toe: een Thaise curry versus een boterham met kaas maakt voor je mond meer uit dan je denkt.

Genetica en levensstijl: wat zegt je DNA?

Sommige mensen hebben simpelweg pech. Als stomatitis vaker voorkomt in je familie, ben je misschien gevoeliger. Auto-immuunziekten zoals coeliakie of lupus kunnen je risico ook vergroten. En dan is er je levensstijl. Rook je? Drink je regelmatig alcohol? Heb je een tekort aan vitamines zoals B12 of ijzer? Al die dingen maken je mond kwetsbaarder.

Denk bijvoorbeeld aan Lisa, een 40-jarige vrouw die dacht dat haar pijnlijke mond door stress kwam. Uiteindelijk bleek het een combinatie van een glutenintolerantie en een vitamine B12-tekort. Een aanpassing in haar dieet maakte een wereld van verschil.

Even in cijfers

Stomatitis heeft dus vele gezichten. Bij kinderen wereldwijd wordt herpetische stomatitis geschat op 20-40%, terwijl prothese-stomatitis bij ouderen in Nederland rond de 10-12% ligt. In tropische regio's, zoals in de overzeese gebieden van Nederland, kan dit oplopen tot 30% door schimmelinfecties. Dat laat zien hoe belangrijk je omgeving, voeding en levensstijl zijn in het verhaal van je mondgezondheid.

Oorzaak van stomatitis

Heb je ooit gemerkt dat je mond ineens helemaal van slag lijkt? Rode, pijnlijke plekken, misschien wat zwelling of zelfs kleine zweertjes? Dat kan stomatitis zijn – een ontsteking van het mondslijmvlies. Het klinkt ingewikkelder dan het is, maar geloof me, het kan behoorlijk vervelend zijn. En de oorzaken? Nou, die lopen uiteen van simpelweg een knoeiboel met je tandenborstel tot aan serieuze gezondheidsproblemen. Laten we er eens wat dieper induiken.

Veelvoorkomende oorzaken van stomatitis

Je kent het vast wel: je bent net iets te enthousiast met dat stukje hard brood, en bam – een wondje in je mond. Of misschien draag je een kunstgebit dat net niet helemaal lekker zit. Zulke dingen kunnen het begin zijn van stomatitis. En wist je dat een droge mond, vooral bij oudere mensen, ook vaak de boosdoener is? Echt, het is net een domino-effect – kleine dingen kunnen een groot probleem veroorzaken.

Een andere veelvoorkomende oorzaak is slechte mondhygiëne. Ik bedoel, als je niet regelmatig je tanden poetst, kan er van alles misgaan. Maar het kan ook gebeuren door virussen, vooral als je immuunsysteem even niet op volle kracht draait. Mensen met aandoeningen zoals kanker of hiv zijn bijvoorbeeld extra vatbaar. En dan heb je nog ontstoken tandvlees, ook wel gingivitis genoemd, wat de grootste boosdoener lijkt te zijn.

Wat zijn aften eigenlijk?

Stel je voor: je eet iets pittigs en ineens voel je een scherpe pijn op je wang of tong. Grote kans dat het een aft is. Dat zijn die kleine, grijswitte zweertjes die het leven soms net iets minder leuk maken. Hoe ze precies ontstaan? Tja, daar zijn we nog steeds niet helemaal uit. Maar factoren zoals stress, een kleine verwonding in de mond of zelfs erfelijkheid kunnen een rol spelen. En soms spelen voedingstekorten mee, zoals een ijzertekort, een vitamine B12-tekort of een foliumzuurtekort. Best interessant toch, hoe je lichaam op zo’n manier laat zien dat er iets mis is?

Virussen en andere boosdoeners

Oh, en dan heb je nog de virussen. Neem bijvoorbeeld herpesvirussen. Die kunnen niet alleen een koortslip veroorzaken, maar ook een flinke mondinfectie. Of wat dacht je van allergiën? Een kleine reactie op voedsel of tandpasta kan soms al genoeg zijn om je mond op stelten te zetten. En dan heb je nog dingen zoals slijmvliesletsel door te heet eten of drinken. Kortom, er zijn echt een heleboel manieren waarop je mondslijmvlies kan gaan protesteren.

Te veel mondwater?

Ja, je leest het goed: zelfs te veel mondwater kan problemen veroorzaken. Het klinkt misschien tegenstrijdig, maar overmatig gebruik van mondwater, vooral soorten met alcohol, kan je mond uitdrogen. En een droge mond kan weer leiden tot irritatie of zelfs stomatitis. Het is een beetje alsof je je huid constant met sterke zeep wast – het lijkt schoon, maar uiteindelijk wordt het alleen maar gevoeliger. Dus, gebruik mondwater met mate, en kies bij voorkeur voor een alcoholvrije variant als je het regelmatig wilt gebruiken.

Wanneer stomatitis een groter probleem wordt

Soms is stomatitis niet zomaar een opzichzelfstaand probleem. Het kan ook een symptoom zijn van iets groters. Denk aan bloedziekten zoals leukemie of vergiftiging door zware metalen. Of het kan optreden bij ernstige infectieziekten zoals longontsteking of aids. Het klinkt allemaal best heftig, maar gelukkig komt dit minder vaak voor. Toch is het goed om alert te zijn, zeker als je merkt dat de klachten niet vanzelf overgaan.

Laat je mond spreken

Dus, wat kun je doen? Als je merkt dat je mond niet doet wat-ie moet doen, is het slim om even langs de tandarts of huisarts te gaan. Het kan iets onschuldigs zijn, maar het is altijd beter om het zeker te weten. En eerlijk, je mond verdient toch ook de beste zorg? Onthoud: een gezonde mond is het halve werk. En wie weet kun je straks weer zonder zorgen genieten van dat knapperige stukje brood!

Soorten stomatitis

Voedingstekort

Ondervoeding (hetgeen duidt op een tekort aan energie en andere voedingsstoffen) of malabsorptie (slechte opname van voedingsstoffen in het lichaam) kan leiden tot voedingstekorten, waarvan verschillende kunnen leiden tot stomatitis. Een tekort aan ijzer, vitamine B2 (riboflavine), vitamine B3 (niacine), vitamine B6 (pyridoxine), vitamine B11 (foliumzuur) of vitamine B12 (cobalamine) kunnen zich allemaal manifesteren in de vorm van stomatitis.

Afteuze stomatitis

Aftenstomatitis (aften) duidt op regelmatig terugkerende ronde of ovale oppervlakkige pijnlijke zweertje, vaak niet groter dan een halve centimeter, aan de slijmvliezen van de lip, de wang, de mondbodem en (minder vaak) aan het tandvlees, het gehemelte of de tong, bij anders gezonde personen. De oorzaak wordt anno 2025 niet volledig begrepen, maar er wordt gedacht dat de aandoening voortkomt door een door T-cellen gemedieerde immuunrespons die door verschillende factoren wordt veroorzaakt. De individuele zweren (aften) komen periodiek terug en genezen volledig, hoewel in de meer ernstige vormen nieuwe zweren kunnen verschijnen in andere delen van de mond voordat de oude zijn genezen. Aftenstomatitis is een van de meest voorkomende ziekten van het mondslijmvlies en men denkt dat dit ongeveer 20% van de algemene bevolking treft. De symptomen variëren van milde klachten tot moeite met eten, slikken en praten, en de ernstige vormen kunnen ervoor zorgen dat mensen gewicht verliezen. Er is geen remedie voor afteuze stomatitis, en behandeling is gericht op het verlichten van de pijn, het verminderen van de ontsteking en het bevorderen van genezing van de zweren.

Mondhoekstomatitis

Mondhoekstomatitis duidt op ontsteking van de mondhoeken, beter bekend als mondhoekeczeem. Bij kinderen is een frequente oorzaak herhaaldelijk liplikken, en bij volwassenen kan dit een teken zijn van onderliggende bloedarmoede door ijzertekort, of vitamine B-tekort (bijvoorbeeld B2-riboflavine, B11-folaat of B12-cobalamine, wat op zijn beurt aanwijzingen zijn voor slechte voeding of ondervoeding).

Gebitsprothese gerelateerde stomatitis

Dit is een veel voorkomende aandoening die aanwezig is bij dragers van een gebitsprothese. Het verschijnt als rood maar pijnloos slijmvlies onder het kunstgebit of prothese. Grofweg 90% van de gevallen wordt geassocieerd met Candida-soorten en het is de meest voorkomende vorm van orale candidiasis (mondschimmel). De behandeling gebeurt door antischimmelmedicatie en verbeterde mondhygiëne, zoals het niet dragen van het kunstgebit tijdens de slaap.

Allergische contactstomatitis

Allergische contactstomatitis, ook allergische gingivostomatitis of allergische contact gingivostomatitis genoemd, is een type (vertraagde) overgevoeligheidsreactie die optreedt bij mensen met atopie (de aangeboren aanleg om te reageren op allergenen, zoals pollen, huisstofmijt en bepaalde voedingsmiddelen) wanneer allergenen de huid of het slijmvlies binnendringen. De diagnose wordt bevestigd door een allergietest en behandeling bestaat uit het voorkomen van blootstelling aan het allergeen.

Migrerende stomatitis

De landkaarttong, ook wel lingua geographica of benigne (goedaardige) migrerende glossitis genoemd, is een onschuldige verandering van het oppervlak van de tong.

Herpetische gingivostomatitis

Herpetische stomatitis (herpetische gingivostomatitis) is een ontsteking van de mond veroorzaakt door het herpes simplex-virus.

Bestraling en chemotherapie

Stomatitis kan ook worden veroorzaakt door chemotherapie of bestralingstherapie (radiotherapie) van het mond-keelgebied. De term orale mucositis wordt ook vaak gebruikt om een ontstekingsreactie in de mond mee aan te duiden als gevolg van een behandeling met chemotherapie of bestraling. Hierdoor ontstaan geïrriteerde en/of kapotte mondslijmvliezen.

Necrotiserende ulceratieve gingivostomatitis

De term necrotiserende ulceratieve gingivostomatitis wordt soms gebruikt als synoniem van de necrotiserende parodontitis, een destructieve ontsteking van de gingiva (het tandvlees).

Stomatitis nicotina

Stomatitis nicotina kan voorkomen bij rokers, met name pijprokers. Het gehemelte lijkt droog en gebarsten en wit van keratose. De kleine speekselklieren verschijnen als kleine, rode en gezwollen bultjes. Het is geen premaligne aandoening en de klachten verdwijnen zodra je stopt met roken.

Chronische ulceratieve stomatitis

Chronische ulceratieve stomatitis wordt gekenmerkt door erosies en ulceraties in de mondholte (tong, wangslijmvlies, gingiva, verhemelte). De lesies bevinden zich op het mondslijmvlies (binnenkant van de wangen) of op het tandvlees (gingiva). Het is een zeldzame aandoening.

Plasmacel gingivostomatitis

Plasmacel gingivostomatitis duidt op een ernstige vorm van gingivitis met plasmacellen.

Andere vormen van stomatitis

Andere vormen van mondslijmvliesontsteking zijn onder meer:

• periodieke koortssyndromen
• uremische stomatitis (een zeldzame vorm van stomatitis die optreedt bij nierfalen)
• pyostomatitis vegetans (een zeldzame afwijking van het mondslijmvlies bij inflammatoire darmziekten)

Symptomen van ontstoken mondslijmvlies

De meest voorkomende symptomen van aften zijn pijn, branderig gevoel en roodheid in de mond of bloedend tandvlees. Een ontsteking van de mond kan een slechte adem en zweren in de mond veroorzaken. Bovendien ben je vaak gevoelig voor pittig of zuur voedsel. Het kan leiden tot bloedingen tijdens het tandenpoetsen, of tot verhoogde of verminderde speekselvloed.

Bij spruw komt het op de tong en de binnenkant van de wangen tot een roodheid met witte vlekken, die gedeeltelijk bloederige huidgebieden zijn. Bovendien heb je vaak last van een branderig gevoel in de mond. Je kunt ook moeite met slikken hebben. Bij afteuze stomatitis heb je last pijn in de mond. Het ontstoken deel van het mondslijmvlies wordt rood en binnen enkele uren vormt zich een kleine, witte zweer: de afte. Deze wordt vervolgens binnen 1-2 dagen groter en pijnlijker. Aften verdwijnen meestal uiterlijk na 2 weken.

Onderzoek en diagnose

Een mondslijmvliesontsteking wordt meestal gediagnosticeerd door je huisarts of tandarts na een onderzoek van de mondholte. Aften kunnen voorkomen in de mond, de binnenkant van de lippen, op de tong of op de binnenwang. Bij spruw treden kleine witachtige afzettingen in de mondholte op. Herpes komt voor in de vorm van blaren op het mondslijmvlies of op de rand van de lip. Al deze vormen van stomatitis kunnen worden gediagnosticeerd door medische inspectie van de mondholte.

Behandeling van stomatitis

Bij een mondslijmvliesontsteking wordt aanbevolen om speciale aandacht te besteden aan mondhygiëne, regelmatig de mond te spoelen, gorgelen en de tanden of de prothese meerdere keren per dag te poetsen. De ontsteking kan vaak eerst worden verlicht met vrij verkrijgbare middelen, zoals een antiseptische mondspoeling die bacteriën en virussen bestrijdt (mondspoeling met chloorhexidine). Tegen de pijn kan paracetamol worden gebruikt. Gel of aanstipvloeistof met lidocaïne kan helpen bij aften. Kruidenmedicijnen met de actieve ingrediënten salie, kamille of mirre-tinctuur kunnen ook helpen. Deze preparaten zijn bijvoorbeeld verkrijgbaar in de vorm van zuigtabletten, mondwater of gel in een drogist. Spruw vereist het gebruik van antischimmelmiddelen (antimycotica) om de schimmelinfectie binnen 8-10 dagen te laten verdwijnen. Herpes kan worden behandeld met zalven of gels tegen virussen.

Prognose

In minder ernstige gevallen genezen de zweertjes binnen 4-14 dagen. In meer ernstige gevallen, die veel minder vaak voorkomen, kunnen de zweertjes tot 6 weken aanhouden.

Preventie

De maatregelen ter preventie van een orale slijmvliesontsteking (ontsteking van de mond) bestaan ​​voornamelijk uit een consistente, regelmatige mond- en tandhygiëne. Dus de tanden en hun tussenruimten moeten minstens twee keer per dag zorgvuldig worden schoongemaakt. Even belangrijk is de grondige reiniging van een gebit. Over het algemeen dragen een goede voeding en versterking van het immuunsysteem bij aan preventie. Om infectie met spruw te voorkomen, is het belangrijk om oraal contact met besmette mensen te voorkomen en ook aandacht te besteden aan goede mondhygiëne.

Lees verder

• Mondontsteking: oorzaken en behandeling ontsteking in mond
• Mondbranden of brandende mond syndroom: symptomen en oorzaak
• Mondkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Mond-tong aandoeningen: aften/zweertjes/ontsteking en pijn
• Gezwollen mond: oorzaken en behandeling zwelling in de mond