Overdosis van paracetamol: Leverfalen door vergiftiging
Paracetamol is wereldwijd één van de meest vrij verkrijgbare pijnstillers. Dit medicijn werkt tevens koortsverlagend waardoor het voor veel patiënten nuttig is. Normaal gezien nemen patiënten deze geneesmiddelen in als een tablet of capsule van 500 mg. Het is bekend dat een inname van 4 gram per dag (8 tabletten of capsules) of meer gedurende enkele dagen reeds giftig is voor het lichaam, meer bepaald voor de lever (hepatotoxisch). Een overdosis van paracetamol is de meest voorkomende vorm van vergiftiging door medicatie. Deze overdosis van paracetamol gebeurt opzettelijk, maar soms ook per ongeluk omdat de patiënt bijvoorbeeld andere vrij verkrijgbare combinatieproducten koopt waarin ook stoffen zitten die verwerkt zijn in paracetamol. Zonder snelle behandeling leidt een vergiftiging met paracetamol mogelijk tot fataal leverfalen.
Epidemiologie
De epidemiologie van paracetamoloverdoses en leverfalen door vergiftiging is van groot belang voor de volksgezondheid. Het gebruik van paracetamol is wereldwijd wijdverspreid, en hoewel het over het algemeen als veilig wordt beschouwd bij het volgen van de aanbevolen doseringen, is overdosering een belangrijke oorzaak van acute leverbeschadiging. Paracetamoloverdoses kunnen leiden tot ernstige schade aan de lever, soms zelfs tot leverfalen, wat levensbedreigend kan zijn.
Incidentie en prevalentie
Overdoses van paracetamol komen wereldwijd veel voor, met een aanzienlijk aantal gevallen van leverbeschadiging als gevolg. In sommige landen, zoals de Verenigde Staten, zijn paracetamoloverdoses verantwoordelijk voor een groot percentage van acute leverinsufficiëntiegevallen. De prevalentie van paracetamolvergiftiging varieert, maar het is een van de belangrijkste oorzaken van zelftoegebrachte vergiftigingen.
Geografische variatie
De incidentie van paracetamolvergiftigingen verschilt tussen landen, deels door verschillen in de beschikbaarheid van paracetamol, het gebruik ervan, en de gezondheidszorgsystemen. In ontwikkelde landen is het aantal gevallen hoog, maar ook in ontwikkelingslanden komt het voor, vooral bij zelfmedicatie en misbruik.
Demografische gegevens
Paracetamolvergiftigingen komen voor in alle leeftijdsgroepen, maar er zijn bepaalde trends in de demografie. Jongvolwassenen en ouderen vormen de meest getroffen groepen, hoewel het ook vaak voorkomt bij mensen met psychische aandoeningen die proberen zichzelf te verwonden.
Mechanisme
Het mechanisme van leverfalen door paracetamoloverdosis is complex en vereist een gedetailleerd begrip van de farmacokinetiek en biochemie van paracetamol. Bij een overdosis van paracetamol wordt het metabolisme van het medicijn verstoord, wat leidt tot de ophoping van toxische metabolieten die schade aan de levercellen veroorzaken.
Bij een therapeutische dosis wordt paracetamol voornamelijk via de lever gemetaboliseerd, waarbij het een niet-toxisch metaboliet produceert dat via de urine wordt uitgescheiden. Dit proces wordt voornamelijk geleid door glucuronidering en sulfatering.
Bij overdosis wordt een deel van de paracetamol gemetaboliseerd tot N-acetyl-p-benzoquinonimine (NAPQI), een zeer reactief toxisch metaboliet. Bij normale doses is NAPQI onschadelijk, doordat het wordt gebonden aan glutathion. Echter, bij een overdosis is de hoeveelheid glutathion in de lever onvoldoende om NAPQI te neutraliseren, wat leidt tot schade aan levercellen en uiteindelijk tot leverfalen.
Rol van oxidatieve stress
De toxische metabolieten veroorzaken oxidatieve stress in de levercellen, wat leidt tot ontsteking, apoptose (geprogrammeerde celdood), en necrose van levercellen. Dit is de belangrijkste oorzaak van leverfalen bij paracetamolvergiftiging.
Oorzaken
Een overdosis paracetamol kan ontstaan door het onterecht innemen van hogere doses dan aanbevolen, vaak in de veronderstelling dat grotere hoeveelheden sneller verlichting bieden. Dit kan gebeuren door zelfmedicatie of het combineren van verschillende producten die paracetamol bevatten, zoals pijnstillers en koude remedies. Onbewuste overdosering kan ook optreden bij het gebruik van meerdere producten met paracetamol of door het volgen van een verkeerde doseringsinstructie. Andere oorzaken kunnen zijn het gebruik van paracetamol bij mensen met een verminderde leverfunctie of het nemen van een hoge dosis om zelfmoord te plegen.
Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren die het risico op leverfalen door een paracetamoloverdosis verhogen. Deze factoren kunnen de dosis die nodig is om een toxisch effect te veroorzaken verlagen of het vermogen van de lever om de schade te herstellen verminderen.
Hoge dosis paracetamol
Het nemen van een hogere dosis paracetamol dan aanbevolen is de belangrijkste risicofactor. De toxische dosis kan variëren afhankelijk van de individuele gevoeligheid en andere gezondheidsomstandigheden, maar een dosis van meer dan 7,5 tot 10 gram kan al schadelijk zijn voor de lever.
Leverbeschadiging door alcoholgebruik
Mensen die regelmatig alcohol gebruiken hebben een verhoogd risico op leverfalen bij een paracetamoloverdosis. Alcohol verbruikt glutathion in de lever, waardoor de lever minder in staat is om het toxische metaboliet NAPQI te neutraliseren.
Leverziekten
Patiënten met bestaande leverziekten, zoals hepatitis of cirrose, lopen een verhoogd risico op ernstige leverbeschadiging bij paracetamolvergiftiging, aangezien hun levercapaciteit al verminderd is.
Interactie met andere medicijnen
Bepaalde medicijnen, zoals anti-epileptica en rifampicine, kunnen de afbraak van paracetamol versnellen, waardoor er meer NAPQI wordt geproduceerd en het risico op leverfalen toeneemt.

Alcoholmisbruik vormt een risicofactor voor een overdosis met paracetamol /
Bron: Jarmoluk, PixabayRisicogroepen van klachten door overdosis van paracetamol
Een aantal patiënten die een overdosis van
paracetamol nemen, krijgen sneller te maken met klachten met name patiënten:
Symptomen: Leverfalen
De ernst van paracetamolvergiftiging is dosisgerelateerd. Na de inname van een overdosis paracetamol blijven patiënten gewoonlijk gedurende de eerste 24 uur asymptomatisch of ontwikkelen ze soms anorexia (
gewichtsverlies),
misselijkheid en
braken. Levernecrose (afsterven van de lever) begint zich na 24 uur te ontwikkelen (verhoogde transaminasen,
buikpijn in de rechterbovenhoek en
geelzucht). Deze klachten gaan mogelijk over tot acuut
leverfalen. Verdere mogelijke tekenen omvatten:
Alarmsymptomen
Het herkennen van alarmsymptomen bij paracetamoloverdosering is cruciaal voor een snelle interventie. De symptomen variëren afhankelijk van de ernst van de vergiftiging en de fase van de aandoening.
Vroege symptomen
In de eerste 24 uur na een paracetamoloverdosis kunnen patiënten relatief milde symptomen vertonen, zoals misselijkheid, braken, buikpijn, en verlies van eetlust. Deze symptomen kunnen vaak worden verward met een gewone buikgriep, maar ze kunnen wijzen op beginnende leverbeschadiging.
Leverfunctiestoornissen
Na de eerste 24 tot 72 uur kunnen er ernstigere symptomen optreden, zoals geelzucht, verhoogde leverenzymen, en bloedingsneigingen. Deze symptomen wijzen op progressieve leverbeschadiging en moeten onmiddellijk medische aandacht krijgen.
Acute leverinsufficiëntie
In gevorderde stadia kunnen patiënten symptomen van leverfalen ontwikkelen, waaronder encefalopathie (mentale verwarring), bloedingen, nierfalen, en shock. Dit vereist intensieve zorg en vaak een levertransplantatie.
Diagnose en onderzoeken
Vraaggesprek
De arts bevraagt de patiënt over het aantal ingenomen tabletten en de inname van andere medicijnen,
kruiden en andere stoffen. Hij wenst tevens te weten hoe laat hij de tabletten ingenomen heeft. Hij wil ook weten of de overdosis opzettelijk of onopzettelijk gebeurd is, hetgeen belangrijk is voor het mogelijke behandelplan. Tot slot meldt de patiënt of hij eventueel chronisch alcohol misbruikt.
Lichamelijk onderzoek
Duidelijke tekenen van leverbeschadiging zijn pas zichtbaar wanneer acuut leverfalen aanwezig is. De arts bemerkt dan geelzucht op in combinatie met een vergrote lever (
hepatomegalie).
Diagnostisch onderzoek
Een leverbeschadiging is meestal niet detecteerbaar door routinematige leverfunctietesten tot ten minste achttien uur na inname van het geneesmiddel. De leverbeschadiging bereikt gewoonlijk een piek, zoals vastgesteld door meting van alanine transferase (ALT) activiteit en protrombinetijd (INR), op 72-96 uur na de inname.
Behandeling van vergiftiging door paracetamolinname
Het behandelingsprotocol is afhankelijk van het tijdstip van de presentatie. N-acetylcysteïne (NAC) is een effectief beschermend middel op voorwaarde dat een arts dit binnen 8-10 uur na inname van de overdosis toedient. Tot 10% van de patiënten behandeld met intraveneuze NAC (regime van 20-25 uur) ontwikkelt een
huiduitslag,
angio-oedeem (onderhuidse
zwelling van het gezicht),
hypotensie (een te lage bloeddruk) en
bronchospasmen (samentrekking van de spieren binnen de bekleding van de luchtwegen wat gepaard gaat met ademnood). Deze reacties, die gerelateerd zijn aan de initiële bolus (toediening van een aanmerkelijke hoeveelheid van een geneesmiddel in één keer), zijn zelden ernstig en het stopzetten van de infusie is meestal voldoende om de symptomen te verlichten. In meer ernstige gevallen moet de arts chloorfenamine 10-20 mg i.v. (intraveneus = via een ader) geven. Als leverfalen of nierfalen optreden, moet de arts dit conventioneel behandelen, hoewel er aanwijzingen zijn dat een aanhoudende infusie van NAC (voortzetting van infusie van 16 uur tot herstel) de morbiditeit en mortaliteit verbetert. Een
levertransplantatie is voorts met succes uitgevoerd bij patiënten met paracetamol-geïnduceerd fulminant leverfalen. Het is tot slot nodig om patiënten die opzettelijk
medicatie misbruikten, een gepaste psychotherapeutische behandeling te geven.
Prognose
De prognose van leverfalen door paracetamolvergiftiging hangt af van de tijdigheid van de behandeling en de ernst van de vergiftiging.
Vroege interventie
Wanneer de behandeling vroeg begint, kan de prognose aanzienlijk verbeteren. Acties zoals het toedienen van acetylcysteïne, een antidota voor NAPQI, kunnen de leverfunctie herstellen en verdere schade voorkomen.
Levertransplantatie
In gevallen van ernstig leverfalen kan een levertransplantatie noodzakelijk zijn. De prognose zonder transplantatie is meestal slecht, met een hoge mortaliteit door leverfalen.
Langdurige gevolgen
Patiënten die een milde vergiftiging doormaken en tijdig behandeld worden, kunnen volledig herstellen. Echter, bij ernstige gevallen kunnen langdurige leverbeschadigingen of blijvende gezondheidsproblemen optreden.
Complicaties van paracetamolvergiftiging
Zonder behandeling ontwikkelt een klein percentage van de patiënten met deze vorm van een
vergiftiging fulminant leverfalen waaraan een patiënt mogelijk komt te overlijden. Nierfalen als gevolg van acute tubulaire necrose komt voor bij 25% van de patiënten met ernstige leverbeschadiging alsook bij enkele patiënten zonder aanwijzingen voor een ernstige verstoring van de leverfunctie.
Preventie
Preventie van een paracetamoloverdosis kan worden bereikt door het volgen van enkele belangrijke richtlijnen. Ten eerste moet men altijd de aanbevolen doseringsinstructies volgen en bewust zijn van andere geneesmiddelen die paracetamol bevatten om dubbele dosering te voorkomen. Het is essentieel om de maximale dagelijkse dosis niet te overschrijden en bij twijfel een arts of apotheker te raadplegen. Mensen met een verminderde leverfunctie of andere medische aandoeningen moeten extra voorzichtig zijn bij het gebruik van paracetamol. Bewustwording en educatie over de risico's van overdosering en de veilige toepassing van paracetamol zijn ook belangrijke preventieve maatregelen. Het opstellen van een overzichtelijke medicatielijst kan helpen bij het voorkomen van per ongeluk gebruik van te veel paracetamol.
Praktische tips voor het leven met / omgaan met overdosis van paracetamol
Zoek onmiddellijk medische hulp
Een overdosis van
paracetamol kan ernstige gevolgen hebben voor je lever en kan zelfs levensbedreigend zijn. Als je vermoedt dat je een overdosis hebt genomen, zoek dan onmiddellijk medische hulp. Wacht niet af, ook al voel je je in eerste instantie goed, omdat de symptomen van een overdosis pas later kunnen optreden. Bel direct een arts of de spoedeisende hulp, en vertel hen precies hoeveel paracetamol je hebt ingenomen, wanneer je het hebt ingenomen en of je andere medicijnen hebt gebruikt.
De arts kan je behandeling aanpassen op basis van de hoeveelheid paracetamol die je hebt ingenomen, en zal mogelijk een antidotum toedienen, zoals N-acetylcysteïne, om de effecten van de overdosis tegen te gaan. Snel handelen kan het verschil maken tussen herstel en ernstige schade.
Volg strikt de aanbevolen doseringen
Om een overdosis te voorkomen, is het belangrijk om altijd de aanbevolen dosering van
paracetamol te volgen. Lees altijd de bijsluiter en volg de aanwijzingen van je arts of apotheker. Neem niet meer paracetamol in dan de aanbevolen hoeveelheid, en neem geen extra doses als je de medicatie in een kort tijdsbestek hebt vergeten.
Let ook op de andere geneesmiddelen die je gebruikt. Paracetamol wordt vaak gecombineerd met andere medicijnen, zoals pijnstillers of hoestmiddelen. Controleer altijd of deze medicijnen ook paracetamol bevatten om te voorkomen dat je per ongeluk een overdosis krijgt. Wanneer je meerdere medicijnen gebruikt, overleg dan met je arts of apotheker over de veiligheid van je combinatie van geneesmiddelen.
Bewaar paracetamol buiten bereik van kinderen
Het is belangrijk om paracetamol op een veilige plek te bewaren, buiten het bereik van kinderen. Paracetamol is een veelgebruikt medicijn en kan gemakkelijk door kinderen worden ingenomen, wat kan leiden tot ernstige vergiftiging. Bewaar het op een afgesloten, veilige plek waar kinderen niet bij kunnen. Het gebruik van een kindveilige dop kan ook helpen om onbedoeld gebruik van het medicijn te voorkomen.
Als een kind per ongeluk paracetamol heeft ingenomen, zoek dan onmiddellijk medische hulp. Zelfs een kleine hoeveelheid kan schadelijk zijn voor een kind, en medische behandeling moet snel worden gestart om complicaties te voorkomen.
Herken de symptomen van leverbeschadiging
Na een paracetamoloverdosis kunnen de symptomen van leverbeschadiging zich na 24 tot 72 uur beginnen te ontwikkelen. Het is belangrijk om te weten waar je op moet letten, zodat je snel kunt handelen als je symptomen opmerkt. Veelvoorkomende symptomen van leverbeschadiging zijn onder andere vermoeidheid, geelzucht (geel worden van de huid of ogen), donkere urine, misselijkheid, braken, buikpijn en verlies van eetlust.
Als je een van deze symptomen ervaart nadat je paracetamol hebt ingenomen, neem dan onmiddellijk contact op met je arts. Het tijdig detecteren van leverbeschadiging is essentieel voor de behandeling en kan helpen om ernstigere schade te voorkomen.
Plan controleafspraken in bij je arts
Na een overdosis van paracetamol, zelfs als je behandeling succesvol was, is het belangrijk om controleafspraken met je arts in te plannen. Je arts zal je leverfunctie willen controleren om er zeker van te zijn dat er geen blijvende schade is. Dit kan onder andere bloedonderzoeken omvatten, waaronder testen voor leverenzymen, die kunnen helpen om de mate van leverbeschadiging vast te stellen.
Bespreek met je arts of er langdurige effecten zijn van de overdosis, en wat je kunt doen om je herstel te ondersteunen. Het kan ook nuttig zijn om advies te krijgen over het veilig gebruik van medicijnen in de toekomst om een herhaling van een overdosis te voorkomen.
Misvattingen rond overdosis van paracetamol
Een overdosis van paracetamol wordt vaak onderschat, zowel in ernst als in gevolgen. Veel patiënten denken dat paracetamol een onschuldig middel is omdat het zonder recept verkrijgbaar is, maar een te hoge dosis kan ernstige en zelfs fatale schade veroorzaken. Er bestaan veel misvattingen over de symptomen, de behandeling en de gevolgen van een overdosis, wat kan leiden tot gevaarlijke situaties.
Paracetamol is altijd veilig als je het zonder recept kunt kopen
Veel patiënten geloven dat geneesmiddelen die zonder recept verkrijgbaar zijn, zoals paracetamol, per definitie veilig zijn, zelfs in hogere doses. Dit is echter een gevaarlijke misvatting. Paracetamol wordt goed verdragen bij de aanbevolen dosis, maar een te hoge inname kan leiden tot ernstige leverbeschadiging. De lever verwerkt de stof en breekt deze af, maar bij een overdosis raakt dit systeem overbelast, wat kan leiden tot leverschade en zelfs leverfalen. De grens tussen een veilige en een toxische dosis is relatief klein, vooral als er sprake is van andere risicofactoren zoals alcoholgebruik of bestaande leverproblemen.
Een overdosis van paracetamol geeft direct merkbare klachten
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, treden de symptomen van een overdosis niet altijd onmiddellijk op. Patiënten verwachten vaak directe buikpijn of misselijkheid na een te hoge dosis, maar in werkelijkheid kan het uren tot zelfs dagen duren voordat ernstige klachten optreden. In de eerste fase kunnen symptomen mild zijn, zoals misselijkheid, braken of een lichte buikpijn. Pas later, wanneer de leverschade toeneemt, kunnen ernstigere verschijnselen zoals geelzucht, bloedstollingsproblemen en uiteindelijk leverfalen ontstaan. Hierdoor kan een patiënt ten onrechte denken dat de ingenomen dosis geen kwaad heeft gedaan, terwijl er op de achtergrond al schade wordt aangericht.
Alcoholgebruik vermindert het risico op een overdosis van paracetamol
Sommige patiënten denken dat als ze regelmatig alcohol drinken, hun lichaam beter bestand is tegen een overdosis van paracetamol. Dit is een gevaarlijke vergissing. Alcoholgebruik kan de afbraak van paracetamol beïnvloeden en de vorming van toxische bijproducten versnellen, waardoor de kans op leverschade juist toeneemt. Vooral chronisch alcoholgebruik maakt de lever gevoeliger voor schade door paracetamol, omdat alcohol het leverenzymensysteem beïnvloedt. Hierdoor kan een dosis die voor een niet-drinker nog veilig zou zijn, bij een regelmatige alcoholgebruiker al gevaarlijk worden.
Alcohol en paracetamol vormen dus een risicovolle combinatie.
Een overdosis van paracetamol is eenvoudig te behandelen met actieve kool
Hoewel actieve kool soms wordt gebruikt om bepaalde soorten vergiftigingen te behandelen, is het niet altijd de juiste aanpak bij een overdosis van paracetamol. Actieve kool moet binnen een zeer kort tijdsbestek na inname worden toegediend om enig effect te hebben, en zelfs dan is het niet voldoende om de toxische effecten volledig te neutraliseren. De belangrijkste behandeling voor een overdosis paracetamol is het toedienen van
medicatie zoals N-acetylcysteïne, die helpt om het schadelijke bijproduct van paracetamol af te breken en verdere leverschade te voorkomen. Dit middel is het meest effectief als het binnen acht uur na de overdosis wordt toegediend, maar kan ook daarna nog enig nut hebben.
Als je je goed voelt na een overdosis, hoef je geen medische hulp te zoeken
Een veelvoorkomende misvatting is dat als je je goed voelt na het innemen van een te hoge dosis paracetamol, er geen reden is om een arts te raadplegen. Dit is gevaarlijk omdat leverschade vaak pas na 24 tot 72 uur zichtbaar wordt en het dan mogelijk al te laat is om de schade te beperken. Zelfs als er geen onmiddellijke symptomen zijn, is het cruciaal om zo snel mogelijk een
bloedonderzoek te laten uitvoeren om het paracetamolgehalte in het bloed te meten. Op basis daarvan kan een arts inschatten of behandeling noodzakelijk is. Hoe eerder een overdosis wordt behandeld, hoe groter de kans op volledig herstel.
Een overdosis van paracetamol veroorzaakt alleen leverschade
Hoewel leverschade het meest bekende en ernstige gevolg is van een overdosis paracetamol, kan het ook andere organen aantasten. In ernstige gevallen kan het leiden tot nierfalen, bloedstollingsproblemen en zelfs hersenschade door ophoping van giftige stoffen in het lichaam. Daarnaast kunnen patiënten met een ernstige overdosis een verhoogd risico lopen op
darmproblemen en verstoring van de
elektrolyten-balans, wat hartritmestoornissen of neurologische symptomen kan veroorzaken. Dit onderstreept het belang van snelle medische hulp en monitoring.
Je kunt een overdosis van paracetamol niet per ongeluk nemen
Sommige patiënten denken dat een overdosis paracetamol alleen kan gebeuren als je bewust een extreem hoge dosis inneemt, bijvoorbeeld bij een suïcidale poging. In werkelijkheid kunnen veel patiënten onbedoeld te veel paracetamol binnenkrijgen, bijvoorbeeld door meerdere geneesmiddelen te combineren die paracetamol bevatten, zoals griepmiddelen of pijnstillers. Daarnaast kunnen patiënten met chronische pijn de neiging hebben om de dosis te verhogen als de pijn niet onder controle komt, zonder zich bewust te zijn van de risico’s. Daarom is het altijd belangrijk om goed op de maximale dagelijkse dosis te letten en te vermijden dat verschillende middelen met paracetamol tegelijk worden ingenomen.
Een overdosis van paracetamol is een ernstig medisch probleem dat niet onderschat mag worden. Het idee dat het een volledig veilige pijnstiller is zonder risico’s, kan ertoe leiden dat patiënten onvoorzichtig omgaan met de dosering. Als je ooit twijfelt of je te veel hebt ingenomen, is het cruciaal om zo snel mogelijk medische hulp in te schakelen, ook als je je nog goed voelt.
Lees verder