Leverschade door geneesmiddelen: hepatotoxiciteit

De lever speelt een cruciale rol in het metabolisme van geneesmiddelen. Geneesmiddelen worden door de lever omgezet van vetoplosbare naar wateroplosbare stoffen, zodat ze via de urine of gal kunnen worden uitgescheiden. Daarnaast is de lever verantwoordelijk voor de ontgifting van deze medicijnen en hun bijproducten. Echter, sommige medicijnen kunnen de leverfunctie schaden, een aandoening die in medische termen bekend staat als hepatotoxiciteit, toxische hepatitis of toxische leverziekte. Wanneer abnormale levertests worden vastgesteld, moet de arts altijd overwegen of medicijnen een oorzaak kunnen zijn, vooral als andere oorzaken zijn uitgesloten. Het stoppen met het betreffende medicijn is vaak voldoende om verdere schade te voorkomen.

• Epidemiologie van leverziekte door geneesmiddelen
• Oorzaken van schade aan de lever door medicatie
• Risicofactoren voor leverbeschadiging door geneesmiddelen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren en Genetische Effecten
• Geneesmiddelen die levensschade kunnen veroorzaken
• Amiodaron
• Anabole steroïden
• Antibiotica
• Anticonceptiepillen
• Antidepressiva
• Anti-epileptica
• Anti-hiv-geneesmiddelen
• Antihypertensiva
• Antipsychotica
• Antischimmelmiddelen
• Antituberculeuze medicijnen
• Fenothiazine
• Halothaan en andere vluchtige vloeibare anesthetica
• Natriumvalproaat
• NSAID’s
• Paracetamol
• Statines
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van schade aan de lever door geneesmiddelen
• Prognose van hepatotoxiciteit door medicatie
• Preventie van hepatotoxiciteit door geneesmiddelen

Epidemiologie van leverziekte door geneesmiddelen

De incidentie van geneesmiddelgerelateerde hepatotoxiciteit is anno augustus 2024 ongeveer 14 gevallen per 100.000 inwoners, met een sterftecijfer van ongeveer 6%. Het is de meest voorkomende oorzaak van acuut leverfalen.

Oorzaken van schade aan de lever door medicatie

De lever fungeert als een filter voor alle stoffen die het lichaam binnenkomen, inclusief alcohol, chemicaliën en medicijnen. Deze stoffen worden omgezet en verwerkt, zodat ze door urine of gal kunnen worden uitgescheiden. Soms kunnen zich schadelijke bijproducten vormen die ontsteking en schade aan de lever veroorzaken.

Risicofactoren voor leverbeschadiging door geneesmiddelen

Aandoeningen

De voorspelbaarheid van leverbeschadiging door geneesmiddelen kan worden beïnvloed door metabole gebeurtenissen voorafgaand aan de inname. Chronische alcoholverslaving kan de lever extra kwetsbaar maken voor schade door medicijnen. Patiënten met bestaande leveraandoeningen, zoals cirrose, niet-alcoholische leververvetting of hepatitis, lopen ook een verhoogd risico op toxische leverbeschadiging. Daarnaast kunnen nierziekten, hiv, hartfalen en shock de kans op toxische hepatitis door medicatie verhogen.

Omgevingsfactoren en Genetische Effecten

Omgevingsfactoren en genetische predispositie spelen ook een rol in de gevoeligheid voor geneesmiddelen:

• Alcoholgebruik
• Zwangerschap
• Het vrouwelijke geslacht
• Illegaal drugsgebruik
• Leeftijd: 18 jaar of ouder
• Obesitas (zwaarlijvigheid)
• Frequent gebruik van medicijnen of overmatig medicatiegebruik

Geneesmiddelen die levensschade kunnen veroorzaken

Amiodaron

Amiodaron kan histologisch leiden tot steatohepatitis (leververvetting) en leverfalen indien het medicijn niet tijdig wordt stopgezet.

Anabole steroïden

Het gebruik van anabole steroïden kan leiden tot leverontsteking.

Antibiotica

Antibiotica zoals erythromycine, amoxicilline-clavulaanzuur en tetracyclines (doxycycline, minocycline, tetracycline) kunnen mogelijk leverbeschadiging veroorzaken. De schade is meestal mild, maar risicofactoren omvatten vrouwelijke geslacht, leeftijd, aanwezigheid van andere ziekten en eerdere leverbeschadiging door antibiotica.

Anticonceptiepillen

Anticonceptiepillen, die natuurlijke en synthetische oestrogenen bevatten, kunnen leiden tot cholestase (galstuwing). Hoewel zeldzaam, kunnen ze ook geassocieerd worden met een verhoogde incidentie van galstenen, hepatische adenomen, het Budd-Chiari-syndroom en peliose hepatis.

Antidepressiva

Geneesmiddelen zoals sertraline, fluoxetine en bupropion kunnen leverschade veroorzaken.

Anti-epileptica

Geneesmiddelen voor de behandeling van epilepsie, zoals fenytoïne, fenobarbital, valproaat en carbamazepine, worden in verband gebracht met leverbeschadiging.

Anti-hiv-geneesmiddelen

Hiv-medicijnen zoals maraviroc kunnen leverfunctiestoornissen veroorzaken.

Antihypertensiva

Antihypertensiva kunnen soms geassocieerd worden met hepatotoxiciteit.

Antipsychotica

Antipsychotica zoals risperidon en chlorpromazine kunnen leverschade veroorzaken.

Antischimmelmiddelen

Antischimmelmiddelen zoals terbinafine en ketoconazol kunnen leverbeschadiging veroorzaken.

Antituberculeuze medicijnen

Geneesmiddelen zoals isoniazide, rifampicine en pyrazinamide kunnen leiden tot leverafwijkingen en, in zeldzame gevallen, levernecrose.

Fenothiazine

Fenothiazinen, zoals chloorpromazine, kunnen cholestatische leverafwijkingen veroorzaken, meestal gepaard met koorts en eosinofilie.

Halothaan en andere vluchtige vloeibare anesthetica

Herhaalde blootstelling aan halothaan kan hepatitis veroorzaken. Andere anesthetica zoals sevofluraan en isofluraan kunnen ook hepatotoxiciteit veroorzaken.

Natriumvalproaat

Natriumvalproaat kan mitochondriaal letsel en microvesiculaire steatosis veroorzaken. Carnitine kan als tegengif worden toegediend.

NSAID’s

Niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen zoals ibuprofen, naproxen en diclofenac kunnen hepatitis veroorzaken.

Paracetamol

Paracetamol, een veelgebruikte pijnstiller, kan bij hoge doses levercelnecrose veroorzaken. Het combineren van paracetamol met alcohol vergroot het risico op leverschade.

Statines

Statines, gebruikt om cholesterol te verlagen, kunnen het niveau van leverenzymen verhogen en leverschade veroorzaken, hoewel symptomen vaak niet duidelijk zijn.

Symptomen

De symptomen van hepatotoxiciteit kunnen variëren van mild tot ernstig. Ze kunnen verschijnen uren tot weken na het starten van het medicijn. Bij langdurige blootstelling kunnen er permanente leverlittekens ontstaan, zoals leverfibrose of cirrose, wat kan leiden tot leverfalen of de dood. In ernstige gevallen kan zelfs kortdurend gebruik van bepaalde medicijnen zoals paracetamol leiden tot leverfalen.

Symptomen kunnen omvatten:

• Braken
• Buikpijn
• Desoriëntatie
• Diarree
• Donkere urine
• Huiduitslag
• Jeukende huid
• Ascites (vochtophoping in de buik)
• Vergrote lever
• Verlies van eetlust
• Verminderde alertheid
• Witte of grijze ontlasting
• Geelzucht
• Gewichtsverlies
• Hoofdpijn
• Koorts
• Maagpijn
• Misselijkheid
• Neiging tot blauwe plekken en bloedingen
• Uitdroging
• Vermoeidheid
• Verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en bespreekt met de patiënt de symptomen en medische geschiedenis. Het is essentieel om volledig geïnformeerd te zijn over het gebruik van medicijnen en mogelijke risicofactoren zoals overmatig alcoholgebruik.

Diagnostisch onderzoek
De diagnose van medicijn-gerelateerde leverbeschadiging wordt meestal gesteld door andere oorzaken uit te sluiten. Meestal verschijnen de symptomen binnen drie maanden na het starten van het medicijn. Het volgen van leverbiochemie bij patiënten met langdurige behandelingen, zoals bij tuberculose, is noodzakelijk. Regelmatige bloedonderzoeken worden uitgevoerd om leverwaarden te monitoren. Beeldvormende technieken zoals echografie en CT-scan kunnen worden ingezet om leverschade op te sporen. Leverbiopsie kan nuttig zijn voor het bevestigen van de diagnose, maar is beperkt in het geval van een medicijnreactie. Soms kan het herstarten van het medicijn in een lagere dosis helpen bij de diagnose.

Behandeling van schade aan de lever door geneesmiddelen

Bij vermoeden van leverbeschadiging door een geneesmiddel moet de patiënt onmiddellijk stoppen met het medicijn. De arts kan dan overschakelen naar alternatieve medicatie. Indien beschikbaar, kan een tegengif worden toegediend, zoals acetylcysteïne bij paracetamoloverdosis. Het vermijden van alcohol is ook cruciaal. Milde symptomen worden ondersteunend behandeld met anti-emetica en medicijnen tegen jeuk. Bij ernstige symptomen kan ziekenhuisopname nodig zijn, en intraveneuze vochttoediening kan vereist zijn bij tekenen van uitdroging. In geval van zeer ernstige leverbeschadiging kan een levertransplantatie noodzakelijk zijn.

Prognose van hepatotoxiciteit door medicatie

De prognose is vaak positief, met verbetering van de symptomen binnen enkele dagen na het stoppen van de blootstelling aan het schadelijke medicijn. Echter, de ernst van de leverbeschadiging kan variëren en in sommige gevallen kunnen er blijvende gevolgen zijn.

Preventie van hepatotoxiciteit door geneesmiddelen

Het is moeilijk te voorspellen welke medicijnen hepatotoxiciteit zullen veroorzaken, maar enkele preventieve maatregelen kunnen het risico verlagen:

• Gebruik alleen medicijnen die noodzakelijk zijn en volg de aanwijzingen van artsen en apothekers strikt op.
• Vermijd alcoholgebruik tijdens medicatie.
• Bewaar medicijnen op een veilige plaats om te voorkomen dat kinderen deze per ongeluk innemen.

Door bewust om te gaan met medicatie en mogelijke risicofactoren te monitoren, kan de kans op leverbeschadiging door geneesmiddelen worden verminderd.

Lees verder

• Leverfibrose: Littekens in lever door herhaalde verwonding
• Leverbiopsie: Procedure voor verwijderen van weefsel lever
• Levercirrose (cirrose) door hepatitis of alcoholmisbruik
• Leverfalen: Lever stopt plots of geleidelijk met werken
• Levergezondheid: Tips voor goede leverfunctie