Galstenen: Oorzaken, soorten, symptomen en complicaties

Galstenen ontstaan door een onbalans in de samenstelling van de gal, wat resulteert in de vorming van harde stenen die uit gekristalliseerd cholesterol, pigment of een combinatie van beide kunnen bestaan. Terwijl veel patiënten asymptomatisch blijven, kunnen galstenen soms het galkanaal blokkeren, wat leidt tot symptomen zoals buikpijn, koorts en braken. Afhankelijk van de ernst van de symptomen kan behandeling variëren van medicamenteuze therapie tot chirurgische ingrepen. Over het algemeen zijn de vooruitzichten goed bij chirurgische verwijdering van de galstenen, maar onbehandelde gevallen kunnen ernstige complicaties veroorzaken.

• Epidemiologie van galstenen
• Oorzaken van galstenen
• Risicofactoren voor galsteenvorming
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Soorten galstenen
• Cholesterolstenen
• Pigmentstenen
• Symptomen
• Asymptomatische galstenen
• Diagnose van galstenen
• Behandeling van galstenen
• Prognose
• Complicaties van galstenen
• Preventie van galstenen

Epidemiologie van galstenen

Galstenen kunnen op elke leeftijd optreden, maar komen zelden voor vóór het derde decennium. De prevalentie van galstenen neemt sterk toe met de leeftijd en verschilt aanzienlijk tussen mannen en vrouwen. Vrouwen hebben twee tot drie keer meer kans op galstenen dan mannen, hoewel dit verschil minder uitgesproken is in het zesde en zevende decennium, waarin de prevalentie tussen 25% en 30% ligt. De toenemende levensverwachting leidt tot een hoger aantal gevallen van symptomatische galsteenziekte. Raciale verschillen zijn ook merkbaar: galstenen komen vaker voor in Scandinavië, Zuid-Amerika en Noord-Amerika, terwijl ze minder gebruikelijk zijn in Aziatische en Afrikaanse populaties.

Oorzaken van galstenen

Het galkanaal is het pad dat de lever verbindt met de pancreas (alvleesklier) en het eerste deel van de dunne darm. De galblaas, een peervormig orgaan dat zich onder de lever aan de rechterbovenkant van het lichaam bevindt, fungeert als opslagplaats voor gal, een vloeistof die door de lever wordt geproduceerd om vetten te helpen verteren. Gal bevat water, galzouten, cholesterol, vetten, eiwitten en bilirubine. Galzouten helpen bij het afbreken van vetten, terwijl bilirubine de gal een geelgroene kleur geeft en de ontlasting een bruine kleur.

Hoewel wetenschappers tot oktober 2020 niet volledig begrijpen hoe galstenen precies ontstaan, wordt vermoed dat ze ontstaan door een combinatie van de volgende factoren:

• Overmatige bilirubine in de gal: Bilirubine is een afbraakproduct van rode bloedcellen. Aandoeningen zoals bepaalde bloedaandoeningen, leveraandoeningen of infecties in de galwegen kunnen de productie van bilirubine verhogen, wat kan leiden tot de vorming van pigmentstenen.
• Overmatige cholesterol in de gal: Cholesterol wordt normaal gesproken opgelost in gal. Wanneer de lever te veel cholesterol afscheidt, kan het overtollige cholesterol kristallen vormen die galstenen worden.
• Onvoldoende galzouten in de gal: Sommige mensen hebben niet genoeg galzouten om cholesterol effectief af te breken, waardoor het cholesterol kan kristalliseren en galstenen kan vormen.
• Abnormale galblaasfunctie: Onvolledige lediging van de galblaas door onvoldoende samentrekking kan leiden tot een concentratie van gal, wat kristallisatie en galsteenvorming bevordert.

Risicofactoren voor galsteenvorming

Aandoeningen

Verschillende aandoeningen verhogen het risico op galstenen:

• anemie (bloedarmoede)
• de ziekte van Crohn (een aandoening van de dunne darm die leidt tot diarree en buikpijn)
• galblaasinfectie
• laag niveau van high-density lipoproteïne (HDL) cholesterol
• leverziekte
• hoge oestrogeenspiegels, zoals tijdens zwangerschap, hormoonsubstitutietherapie of het gebruik van anticonceptiepillen
• hoge triglycerideniveaus
• levercirrose
• suikerziekte

Omgevingsfactoren

Omgevingsfactoren die bijdragen aan het risico op galstenen zijn onder andere:

• aanzienlijk of snel gewichtsverlies
• een familiegeschiedenis van galstenen
• een sedentaire levensstijl (weinig beweging)
• zwangerschap
• genetische aanleg
• geslacht: vrouwen hebben door hormonale factoren een hoger risico dan mannen
• gebruik van cholesterolverlagende medicijnen (statines)
• leeftijd: 40 jaar of ouder
• obesitas (ook bij patiënten die snel afvallen na een gastric-bypass operatie)
• voedingspatroon:
• een dieet rijk aan vetten, cholesterol en/of arm aan vezels (vezelarme voeding)
• een dieet rijk aan geraffineerde koolhydraten, zoals wit brood en pasta
• frequent diëten (herhaald gewichtsverlies en gewichtstoename)
• extreem caloriearme diëten
• vasten

Soorten galstenen

Er zijn twee hoofdtypes galstenen. In de westerse wereld bestaat 80% van de galstenen uit cholesterol. Het andere type galsteen, pigmentstenen, bestaat voornamelijk uit calciumbilirubine of een complex van calcium, koper en een beetje cholesterol.

Cholesterolstenen

Cholesterolstenen ontstaan wanneer gal te veel cholesterol of te veel bilirubine bevat en te weinig galzouten. Ze vormen zich ook wanneer de galblaas niet volledig leegraakt tijdens het spijsverteringsproces. Deze meestal geelgroene stenen zijn het meest voorkomende type.

Risicofactoren voor cholesterolstenen
De vorming van cholesterolstenen kan worden bevorderd door:

• acromegalie (overproductie van groeihormoon bij hypofysetumor) behandeld met octreotide
• ileale aandoeningen of resecties (chirurgische verwijdering van een deel van de dunne darm)
• snel gewichtsverlies
• verhoogde leeftijd
• familiegeschiedenis
• gebruik van bepaalde geneesmiddelen (zoals anticonceptiepillen)
• geslacht (vrouwen hebben een hoger risico dan mannen)
• levercirrose
• multipariteit (meerdere bevallingen)
• obesitas of metabool syndroom (waaronder diabetes)
• suikerziekte
• voeding (hoog in dierlijk vet, laag in vezels)

Pigmentstenen

Pigmentstenen worden vaak geassocieerd met levercirrose, galweginfecties en erfelijke bloedziekten zoals sikkelcelanemie. Deze aandoeningen verhogen het bilirubinegehalte, wat leidt tot de vorming van pigmentstenen. Er zijn twee hoofdtypes pigmentgalstenen: zwart en bruin.

Zwarte pigmentstenen
Zwarte pigmentstenen bestaan uit calciumbilirubine en een netwerk van mucine-glycoproteïnen, vermengd met calciumzouten zoals calciumcarbonaat of calciumfosfaat. Deze stenen variëren in kleur van diepzwart tot zeer donkerbruin en hebben een glasachtig dwarsdoorsnedeoppervlak bij breken. Ze komen voor bij 40-60% van de patiënten met hemolytische aandoeningen zoals sikkelcelziekte en erfelijke sferocytose (bloedziekte met geelzucht). Veel pigmentstenen komen echter voor zonder hemolyse.

Bruine pigmentstenen
Bruine pigmentstenen hebben meestal een modderige kleur en bestaan uit calciumzouten van vetzuren en calciumbilirubine. Ze komen vaak voor bij galwegaandoeningen zoals cholestase (galstuwing) of galweginfecties door bacteriën of parasieten. Bruine stenen zijn een veelvoorkomende oorzaak van recidiverende galstenen na cholecystectomie (chirurgische verwijdering van de galblaas) en kunnen ook in de intrahepatische (binnen de lever gelegen) galwegen voorkomen bij aandoeningen zoals het syndroom van Caroli en primaire scleroserende cholangitis. In het Verre Oosten komen bruine stenen voor in zowel intra- als extrahepatische galwegen en zijn ze vaak gerelateerd aan chronische parasitaire infecties.

Symptomen

Galstenen kunnen variëren in grootte van zo klein als een zandkorrel tot zo groot als een golfbal. Sommige patiënten hebben slechts één grote galsteen, terwijl anderen tientallen tot honderden kleine galstenen hebben. Deze stenen kunnen pijn of ongemak veroorzaken door het obstructie van de galwegen of door ontsteking van de galblaas (cholecystitis) of galwegen (cholangitis).

Symptomatische galstenen
Als galstenen symptomen veroorzaken, kunnen deze bestaan uit:

• Pijn: Pijn in de rechter bovenbuik, die kan uitstralen naar de rug of rechterschouderblad. Deze pijn wordt vaak veroorzaakt door het verstoppen van de galwegen door galstenen en kan komen en gaan.
• Maagklachten: Symptomen zoals misselijkheid, braken en een gevoel van volheid na het eten van vette maaltijden.
• Gele huid of ogen (icterus): Dit kan optreden wanneer de galstenen de galwegen blokkeren, waardoor bilirubine zich ophoopt in het bloed.
• Koorts en rillingen: Deze kunnen optreden bij infecties van de galwegen, zoals cholangitis.
• Veranderde ontlasting: Ontlasting kan bleek of klei-achtig worden als gevolg van verminderde galproductie door galstenen.

Asymptomatische galstenen

Bij veel mensen veroorzaken galstenen geen symptomen en worden ze vaak per toeval ontdekt tijdens onderzoeken voor andere aandoeningen. Asymptomatische galstenen vereisen meestal geen behandeling, tenzij ze beginnen symptomen te veroorzaken of complicaties optreden.

Diagnose van galstenen

De diagnose van galstenen begint vaak met een medische voorgeschiedenis en lichamelijk onderzoek. Vervolgonderzoeken kunnen onder andere bestaan uit:

• Echografie van de buik: De meest gebruikelijke en effectieve methode om galstenen te detecteren, omdat het in staat is om zowel cholesterolstenen als pigmentstenen zichtbaar te maken.
• CT-scan: Kan helpen bij het identificeren van galstenen, vooral als de echografie niet conclusief is.
• MRI: Soms gebruikt voor het beoordelen van galstenen en het vaststellen van complicaties.
• Endoscopische retrograde cholangiopancreatografie (ERCP): Een procedure die zowel diagnostisch als therapeutisch kan zijn. Het kan helpen bij het visualiseren en verwijderen van galstenen uit de galwegen.
• Endoscopische echografie (EUS): Kan nuttig zijn voor het detecteren van galstenen, vooral bij patiënten met overgewicht of met moeilijk te visualiseren anatomie.

Behandeling van galstenen

De behandeling van galstenen hangt af van de symptomen, het type galstenen en de aanwezigheid van complicaties. Opties omvatten:

• Chirurgische verwijdering van de galblaas (cholecystectomie): De meest definitieve behandeling voor symptomatische galstenen. Dit kan via laparoscopie (minimaal invasieve chirurgie) of open chirurgie worden uitgevoerd.
• Medicatie: In sommige gevallen kunnen medicijnen zoals ursodeoxycholzuur helpen bij het oplossen van cholesterolstenen.
• Endoscopische procedures: ERCP kan worden gebruikt om galstenen uit de galwegen te verwijderen.
• Levensstijlaanpassingen: Veranderingen in dieet en lichaamsbeweging kunnen helpen bij het voorkomen van de vorming van nieuwe galstenen. Een dieet dat arm aan vetten en rijk aan vezels is, kan nuttig zijn.

Prognose

De vooruitzichten zijn goed bij de meeste patiënten omdat effectieve behandelingen beschikbaar zijn. De ziekte is gemakkelijk te diagnosticeren en behandelen via chirurgie en dan zijn de symptomen verdwenen. Galstenen behandeld met niet-chirurgische methoden hebben het risico op herhaling.

Complicaties van galstenen

De meeste patiënten met galstenen ontwikkelen geen complicaties van de ziekte als ze arts de aandoening tijdig diagnosticeert en behandelt. Sommige complicaties van galstenen zijn onder meer:

• acute cholangitis (een ontsteking van de galwegen)
• acute cholecystitis (een ontsteking van de galblaas)
• een verstopping van de ductus pancreaticus: De ductus pancreaticus draagt spijsverteringsenzymen van de pancreas naar de darm. Als de ductus pancreaticus geblokkeerd raakt door een galsteen, leidt dit tot een ontsteking van de alvleesklier (pancreatitis). Pancreatitis is mogelijk een ernstige aandoening die meestal een ziekenhuisopname vereist.
• een verstopping van de galblaas
• een verhoogd risico op adenocarcinoom van de galblaas
• galblaaskanker
• Galstenen kunnen af en toe door de wand van de galblaas in de darmen afbrokkelen en aanleiding geven tot een biliaire enterische fistel. De doorgang van een galsteen door de dunne darm leidt mogelijk tot een ileus (gestopte darmbewegingen met verstopping van darmen) of echte darmobstructie (verstopping in darm met buikpijn en braken).

Preventie van galstenen

Preventie van galstenen kan door middel van:

• Gezond dieet: Eet een dieet rijk aan vezels en arm aan verzadigde vetten en cholesterol.
• Regelmatige lichaamsbeweging: Dit helpt bij het behouden van een gezond gewicht en voorkomt snel gewichtsverlies, wat een risicofactor voor galstenen kan zijn.
• Beheersing van gewicht: Vermijd extreem caloriebeperkende diëten en zorg voor een geleidelijke gewichtsvermindering als dat nodig is.
• Regelmatige medische controle: Voor mensen met een verhoogd risico kan regelmatige controle helpen bij het vroegtijdig opsporen van galstenen.

Lees verder

• Galstenen: Harde afzettingen in galblaas met galkoliek
• Galwegobstructie: Verstopping van galwegen, door galstenen
• Galkoliek: Buikpijn door galsteen die galweg blokkeert
• Cholangitis: Ontsteking van galwegen met koorts en buikpijn
• Stenen in lichaam: Soorten, symptomen en behandeling