Galstenen: Oorzaken, soorten, symptomen en complicaties

Galstenen ontstaan door een onbalans in de samenstelling van de gal, wat resulteert in de vorming van harde stenen die uit gekristalliseerd cholesterol, pigment of een combinatie van beide kunnen bestaan. Terwijl veel patiënten asymptomatisch blijven, kunnen galstenen soms het galkanaal blokkeren, wat leidt tot symptomen zoals buikpijn, koorts en braken. Afhankelijk van de ernst van de symptomen kan behandeling variëren van medicamenteuze therapie tot chirurgische ingrepen. Over het algemeen zijn de vooruitzichten goed bij chirurgische verwijdering van de galstenen, maar onbehandelde gevallen kunnen ernstige complicaties veroorzaken.

• Epidemiologie van galstenen
• Mechanisme
• Oorzaken van galstenen
• Risicofactoren voor galsteenvorming
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Soorten galstenen
• Cholesterolstenen
• Pigmentstenen
• Risicogroepen
• Symptomen
• Symptomatische galstenen
• Asymptomatische galstenen
• Alarmsymptomen
• Diagnose van galstenen
• Behandeling van galstenen
• Prognose
• Complicaties van galstenen
• Preventie van galstenen

Epidemiologie van galstenen

Galstenen kunnen op elke leeftijd optreden, maar komen zelden voor vóór het derde decennium. De prevalentie van galstenen neemt sterk toe met de leeftijd en verschilt aanzienlijk tussen mannen en vrouwen. Vrouwen hebben twee tot drie keer meer kans op galstenen dan mannen, hoewel dit verschil minder uitgesproken is in het zesde en zevende decennium, waarin de prevalentie tussen 25% en 30% ligt. De toenemende levensverwachting leidt tot een hoger aantal gevallen van symptomatische galsteenziekte. Raciale verschillen zijn ook merkbaar: galstenen komen vaker voor in Scandinavië, Zuid-Amerika en Noord-Amerika, terwijl ze minder gebruikelijk zijn in Aziatische en Afrikaanse populaties.

Mechanisme

Galstenen ontstaan wanneer de chemische samenstelling van gal verandert, waardoor vaste stoffen zich vormen en kristalliseren. Dit proces kan variëren afhankelijk van het type galsteen en de onderliggende oorzaken. Er zijn twee hoofdtypes van galstenen: cholesterolgalstenen en pigmentgalstenen. De mechanieken achter hun vorming zijn echter verschillend en worden beïnvloed door een complex samenspel van genetische, fysiologische en omgevingsfactoren.

Cholesterolgalstenen
Cholesterolgalstenen zijn de meest voorkomende type galstenen. Ze ontstaan wanneer er een overmaat aan cholesterol in de gal aanwezig is. Onder normale omstandigheden kan cholesterol in de gal in oplossing blijven, maar wanneer de balans tussen de componenten van gal verstoord is, kan cholesterol neerslaan en kristalliseren. Dit gebeurt vaak wanneer er een verhoogd cholesterolgehalte in het bloed is, of wanneer de galblaas niet efficiënt genoeg leegt. Hierdoor ontstaat een ophoping van cholesterol, die zich vormt tot stenen.

Pigmentgalstenen
Pigmentgalstenen ontstaan uit een overmaat aan bilirubine, een afvalproduct van de afbraak van rode bloedcellen. Bilirubine wordt normaal gesproken verwerkt in de lever en uitgescheiden in de gal. Wanneer er te veel bilirubine aanwezig is, bijvoorbeeld door chronische hemolyse of leverziekte, kan dit leiden tot de vorming van pigmentgalstenen. Deze stenen zijn meestal kleiner dan cholesterolgalstenen en hebben een donkerbruine tot zwarte kleur.

Verstoorde galblaasfunctie
De galblaas speelt een cruciale rol in het proces van galproductie en -afscheiding. Gal wordt geproduceerd in de lever en opgeslagen in de galblaas, waar het wordt geconcentreerd. Wanneer de galblaas niet goed functioneert, bijvoorbeeld door onvoldoende samentrekken bij het verteren van vetten, kunnen galstenen zich ophopen en beginnen te kristalliseren. Deze verstoorde werking kan verschillende oorzaken hebben, zoals een verminderde mobiliteit van de galblaas of een blokkade van de galwegen.

Obesitas en galstenen
Obesitas is een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van galstenen. Mensen met overgewicht hebben vaak een hoger cholesterolgehalte in hun gal, wat de kans op de vorming van cholesterolgalstenen vergroot. Obesitas beïnvloedt ook de galblaasfunctie, waardoor de galblaas minder efficiënt gal afscheidt, wat het risico op kristallisatie van gal bevordert. Dit kan leiden tot de ophoping van galstenen.

Oorzaken van galstenen

Het galkanaal is het pad dat de lever verbindt met de pancreas (alvleesklier) en het eerste deel van de dunne darm. De galblaas, een peervormig orgaan dat zich onder de lever aan de rechterbovenkant van het lichaam bevindt, fungeert als opslagplaats voor gal, een vloeistof die door de lever wordt geproduceerd om vetten te helpen verteren. Gal bevat water, galzouten, cholesterol, vetten, eiwitten en bilirubine. Galzouten helpen bij het afbreken van vetten, terwijl bilirubine de gal een geelgroene kleur geeft en de ontlasting een bruine kleur.

Hoewel wetenschappers tot oktober 2020 niet volledig begrijpen hoe galstenen precies ontstaan, wordt vermoed dat ze ontstaan door een combinatie van de volgende factoren:

• Overmatige bilirubine in de gal: Bilirubine is een afbraakproduct van rode bloedcellen. Aandoeningen zoals bepaalde bloedaandoeningen, leveraandoeningen of infecties in de galwegen kunnen de productie van bilirubine verhogen, wat kan leiden tot de vorming van pigmentstenen.
• Overmatige cholesterol in de gal: Cholesterol wordt normaal gesproken opgelost in gal. Wanneer de lever te veel cholesterol afscheidt, kan het overtollige cholesterol kristallen vormen die galstenen worden.
• Onvoldoende galzouten in de gal: Sommige mensen hebben niet genoeg galzouten om cholesterol effectief af te breken, waardoor het cholesterol kan kristalliseren en galstenen kan vormen.
• Abnormale galblaasfunctie: Onvolledige lediging van de galblaas door onvoldoende samentrekking kan leiden tot een concentratie van gal, wat kristallisatie en galsteenvorming bevordert.

Risicofactoren voor galsteenvorming

Aandoeningen

Verschillende aandoeningen verhogen het risico op galstenen:

• anemie (bloedarmoede)
• de ziekte van Crohn (een aandoening van de dunne darm die leidt tot diarree en buikpijn)
• galblaasinfectie
• laag niveau van high-density lipoproteïne (HDL) cholesterol
• leverziekte
• hoge oestrogeenspiegels, zoals tijdens zwangerschap, hormoonsubstitutietherapie of het gebruik van anticonceptiepillen
• hoge triglycerideniveaus
• levercirrose
• suikerziekte

Omgevingsfactoren

Omgevingsfactoren die bijdragen aan het risico op galstenen zijn onder andere:

• aanzienlijk of snel gewichtsverlies
• een familiegeschiedenis van galstenen
• een sedentaire levensstijl (weinig beweging)
• zwangerschap
• genetische aanleg
• geslacht: vrouwen hebben door hormonale factoren een hoger risico dan mannen
• gebruik van cholesterolverlagende medicijnen (statines)
• leeftijd: 40 jaar of ouder
• obesitas (ook bij patiënten die snel afvallen na een gastric-bypass operatie)
• voedingspatroon:
• een voedingspatroon rijk aan vetten, cholesterol en/of arm aan vezels (vezelarme voeding)
• een voedingspatroon rijk aan geraffineerde koolhydraten, zoals wit brood en pasta
• frequent diëten (herhaald gewichtsverlies en gewichtstoename)
• extreem caloriearme diëten
• vasten

Soorten galstenen

Er zijn twee hoofdtypes galstenen. In de westerse wereld bestaat 80% van de galstenen uit cholesterol. Het andere type galsteen, pigmentstenen, bestaat voornamelijk uit calciumbilirubine of een complex van calcium, koper en een beetje cholesterol.

Cholesterolstenen

Cholesterolstenen ontstaan wanneer gal te veel cholesterol of te veel bilirubine bevat en te weinig galzouten. Ze vormen zich ook wanneer de galblaas niet volledig leegraakt tijdens het spijsverteringsproces. Deze meestal geelgroene stenen zijn het meest voorkomende type.

Risicofactoren voor cholesterolstenen
De vorming van cholesterolstenen kan worden bevorderd door:

• acromegalie (overproductie van groeihormoon bij hypofysetumor) behandeld met octreotide
• ileale aandoeningen of resecties (chirurgische verwijdering van een deel van de dunne darm)
• snel gewichtsverlies
• verhoogde leeftijd
• familiegeschiedenis
• gebruik van bepaalde geneesmiddelen (zoals anticonceptiepillen)
• geslacht (vrouwen hebben een hoger risico dan mannen)
• levercirrose
• multipariteit (meerdere bevallingen)
• obesitas of metabool syndroom (waaronder diabetes)
• suikerziekte
• voeding (hoog in dierlijk vet, laag in vezels)

Pigmentstenen

Pigmentstenen worden vaak geassocieerd met levercirrose, galweginfecties en erfelijke bloedziekten zoals sikkelcelanemie. Deze aandoeningen verhogen het bilirubinegehalte, wat leidt tot de vorming van pigmentstenen. Er zijn twee hoofdtypes pigmentgalstenen: zwart en bruin.

Zwarte pigmentstenen
Zwarte pigmentstenen bestaan uit calciumbilirubine en een netwerk van mucine-glycoproteïnen, vermengd met calciumzouten zoals calciumcarbonaat of calciumfosfaat. Deze stenen variëren in kleur van diepzwart tot zeer donkerbruin en hebben een glasachtig dwarsdoorsnedeoppervlak bij breken. Ze komen voor bij 40-60% van de patiënten met hemolytische aandoeningen zoals sikkelcelziekte en erfelijke sferocytose (bloedziekte met geelzucht). Veel pigmentstenen komen echter voor zonder hemolyse.

Bruine pigmentstenen
Bruine pigmentstenen hebben meestal een modderige kleur en bestaan uit calciumzouten van vetzuren en calciumbilirubine. Ze komen vaak voor bij galwegaandoeningen zoals cholestase (galstuwing) of galweginfecties door bacteriën of parasieten. Bruine stenen zijn een veelvoorkomende oorzaak van recidiverende galstenen na cholecystectomie (chirurgische verwijdering van de galblaas) en kunnen ook in de intrahepatische (binnen de lever gelegen) galwegen voorkomen bij aandoeningen zoals het syndroom van Caroli en primaire scleroserende cholangitis. In het Verre Oosten komen bruine stenen voor in zowel intra- als extrahepatische galwegen en zijn ze vaak gerelateerd aan chronische parasitaire infecties.

Risicogroepen

Galstenen komen vaker voor bij bepaalde patiëntengroepen. Het is belangrijk om deze risicogroepen te identificeren, aangezien zij een grotere kans hebben om galstenen te ontwikkelen, wat kan leiden tot complicaties zoals galblaasontsteking of obstructie van de galwegen.

Ouderen
Ouderen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van galstenen. Naarmate de leeftijd vordert, verandert de samenstelling van gal, en het vermogen van de galblaas om gal efficiënt te concentreren neemt af. Dit verhoogt de kans op het ontwikkelen van galstenen, vooral cholesterolgalstenen. De incidentie van galstenen is bij vrouwen in deze leeftijdsgroep hoger dan bij mannen, wat vaak wordt toegeschreven aan hormonale veranderingen, zoals een afname van oestrogeen.

Vrouwen en hormonale factoren
Vrouwen lopen een hoger risico op galstenen dan mannen, voornamelijk als gevolg van hormonale factoren. Het vrouwelijke hormoon oestrogeen verhoogt het cholesterolgehalte in de gal, wat bijdraagt aan de vorming van galstenen. Bovendien hebben vrouwen die zwanger zijn of hormonale anticonceptiva gebruiken een groter risico, omdat deze behandelingen de galblaasfunctie kunnen beïnvloeden en galstenen bevorderen.

Patiënten met diabetes mellitus
Diabetes mellitus, met name type 2, is een andere risicofactor voor galstenen. Diabetes kan leiden tot een verminderde galblaasfunctie en verhoogde niveaus van cholesterol in de gal. Patiënten met slecht beheerde diabetes hebben een grotere kans op het ontwikkelen van galstenen, vooral wanneer ze ook last hebben van overgewicht of obesitas.

Patiënten met een voorgeschiedenis van galstenen
Patiënten die eerder galstenen hebben gehad, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van nieuwe galstenen. Dit kan te maken hebben met de onderliggende oorzaak van de galstenen of een herhaalde verstoring van de galblaasfunctie. Regelmatige opvolging is belangrijk voor deze patiënten om herhaling van galstenen te voorkomen.

Genetische factoren
Er is bewijs dat genetische factoren een rol spelen in het ontwikkelen van galstenen. Patiënten met een familiegeschiedenis van galstenen lopen een groter risico. Genetisch advies kan nuttig zijn voor mensen uit families waar galstenen veel voorkomen, om ze bewust te maken van hun verhoogde risico en hen te helpen bij het nemen van preventieve maatregelen.

Symptomen

Galstenen kunnen variëren in grootte van zo klein als een zandkorrel tot zo groot als een golfbal. Sommige patiënten hebben slechts één grote galsteen, terwijl anderen tientallen tot honderden kleine galstenen hebben. Deze stenen kunnen pijn of ongemak veroorzaken door het obstructie van de galwegen of door ontsteking van de galblaas (cholecystitis) of galwegen (cholangitis).

Symptomatische galstenen

Als galstenen symptomen veroorzaken, kunnen deze bestaan uit:

• Pijn: Pijn in de rechter bovenbuik, die kan uitstralen naar de rug of rechterschouderblad. Deze pijn wordt vaak veroorzaakt door het verstoppen van de galwegen door galstenen en kan komen en gaan.
• Maagklachten: Symptomen zoals misselijkheid, braken en een gevoel van volheid na het eten van vette maaltijden.
• Gele huid of ogen (icterus): Dit kan optreden wanneer de galstenen de galwegen blokkeren, waardoor bilirubine zich ophoopt in het bloed.
• Koorts en rillingen: Deze kunnen optreden bij infecties van de galwegen, zoals cholangitis.
• Veranderde ontlasting: Ontlasting kan bleek of klei-achtig worden als gevolg van verminderde galproductie door galstenen.

Asymptomatische galstenen

Bij veel mensen veroorzaken galstenen geen symptomen en worden ze vaak per toeval ontdekt tijdens onderzoeken voor andere aandoeningen. Asymptomatische galstenen vereisen meestal geen behandeling, tenzij ze beginnen symptomen te veroorzaken of complicaties optreden.

Alarmsymptomen

Galstenen kunnen in veel gevallen asymptomatisch zijn, maar wanneer ze symptomen veroorzaken, kunnen deze ernstig zijn en onmiddellijke medische aandacht vereisen. De symptomen kunnen variëren afhankelijk van de locatie en grootte van de galstenen, evenals of ze de galwegen blokkeren. Het is essentieel om te weten welke alarmsymptomen op galstenen kunnen wijzen om tijdig behandeling te zoeken.

Ernstige buikpijn
Een van de meest voorkomende alarmsymptomen van galstenen is ernstige buikpijn, ook wel bekend als galsteenkoliek. Deze pijn wordt vaak gevoeld in de bovenbuik, net onder de ribben, en kan uitstralen naar de rug of schouder. De pijn kan optreden na het eten van een vetrijk voedingspatroon en kan variëren van mild tot hevig. De pijn kan plotseling beginnen en enkele uren duren, vaak verergerend na vette maaltijden.

Misselijkheid en braken
Misselijkheid en braken gaan vaak hand in hand met ernstige buikpijn bij galstenen. Deze symptomen kunnen optreden als de galblaas of galwegen geïrriteerd raken door een galsteen die de galwegen blokkeert. De misselijkheid is vaak aanhoudend en kan verergeren na het eten, vooral van vet voedsel. Het kan leiden tot uitdroging, vooral als het gepaard gaat met frequente braken.

Geelzucht
Geelzucht is een ernstig alarmsymptoom dat kan optreden wanneer een galsteen de galwegen blokkeert, waardoor bilirubine zich ophoopt in het bloed. Het resultaat is een gele verkleuring van de huid en ogen. Geelzucht vereist onmiddellijke medische aandacht, omdat het kan wijzen op een galwegobstructie, wat kan leiden tot ernstige complicaties zoals galblaasontsteking of pancreatitis.

Koorts en koude rillingen
Koorts en koude rillingen kunnen optreden wanneer een galsteen een infectie in de galblaas of galwegen veroorzaakt. Dit wordt cholecystitis genoemd en kan leiden tot ernstige bacteriële infecties die de gezondheid snel kunnen verslechteren. Patiënten met deze symptomen moeten onmiddellijk medische hulp zoeken, omdat het een indicatie kan zijn van een levensbedreigende infectie.

Verlies van eetlust en gewichtsverlies
Chronische galstenen kunnen leiden tot verlies van eetlust en gewichtsverlies. Wanneer de galblaas regelmatig verstopt raakt door galstenen, kan dit de spijsvertering verstoren, wat resulteert in een verminderde eetlust en het onvermogen om normaal voedsel te verteren. Dit kan geleidelijk leiden tot gewichtsverlies, vooral als de galstenen de vertering van vetten ernstig belemmeren.

Diagnose van galstenen

De diagnose van galstenen begint vaak met een medische voorgeschiedenis en lichamelijk onderzoek. Vervolgonderzoeken kunnen onder andere bestaan uit:

• Echografie van de buik: De meest gebruikelijke en effectieve methode om galstenen te detecteren, omdat het in staat is om zowel cholesterolstenen als pigmentstenen zichtbaar te maken.
• CT-scan: Kan helpen bij het identificeren van galstenen, vooral als de echografie niet conclusief is.
• MRI: Soms gebruikt voor het beoordelen van galstenen en het vaststellen van complicaties.
• Endoscopische retrograde cholangiopancreatografie (ERCP): Een procedure die zowel diagnostisch als therapeutisch kan zijn. Het kan helpen bij het visualiseren en verwijderen van galstenen uit de galwegen.
• Endoscopische echografie (EUS): Kan nuttig zijn voor het detecteren van galstenen, vooral bij patiënten met overgewicht of met moeilijk te visualiseren anatomie.

Behandeling van galstenen

De behandeling van galstenen hangt af van de symptomen, het type galstenen en de aanwezigheid van complicaties. Opties omvatten:

• Chirurgische verwijdering van de galblaas (cholecystectomie): De meest definitieve behandeling voor symptomatische galstenen. Dit kan via laparoscopie (minimaal invasieve chirurgie) of open chirurgie worden uitgevoerd.
• Medicatie: In sommige gevallen kunnen medicijnen zoals ursodeoxycholzuur helpen bij het oplossen van cholesterolstenen.
• Endoscopische procedures: ERCP kan worden gebruikt om galstenen uit de galwegen te verwijderen.
• Levensstijlaanpassingen: Veranderingen in voedingspatroon en lichaamsbeweging kunnen helpen bij het voorkomen van de vorming van nieuwe galstenen. Een voedingspatroon dat arm aan vetten en rijk aan vezels is, kan nuttig zijn.
• Opvolging en controle: Na behandeling van galstenen, vooral na een chirurgische ingreep, is opvolging van cruciaal belang om te controleren op complicaties of terugkerende galstenen. Patiënten moeten regelmatig medische controles ondergaan om ervoor te zorgen dat de galblaasfunctie goed blijft en dat er geen nieuwe galstenen worden gevormd. Dit kan inhouden dat er periodieke beeldvorming van de galblaas wordt uitgevoerd of dat de patiënt symptomen nauwlettend in de gaten moet houden.

Prognose

De vooruitzichten zijn goed bij de meeste patiënten omdat effectieve behandelingen beschikbaar zijn. De ziekte is gemakkelijk te diagnosticeren en behandelen via chirurgie en dan zijn de symptomen verdwenen. Galstenen behandeld met niet-chirurgische methoden hebben het risico op herhaling.

Complicaties van galstenen

De meeste patiënten met galstenen ontwikkelen geen complicaties van de ziekte als ze arts de aandoening tijdig diagnosticeert en behandelt. Sommige complicaties van galstenen zijn onder meer:

• acute cholangitis (een ontsteking van de galwegen)
• acute cholecystitis (een ontsteking van de galblaas)
• een verstopping van de ductus pancreaticus: De ductus pancreaticus draagt spijsverteringsenzymen van de pancreas naar de darm. Als de ductus pancreaticus geblokkeerd raakt door een galsteen, leidt dit tot een ontsteking van de alvleesklier (pancreatitis). Pancreatitis is mogelijk een ernstige aandoening die meestal een ziekenhuisopname vereist.
• een verstopping van de galblaas
• een verhoogd risico op adenocarcinoom van de galblaas
• galblaaskanker
• Galstenen kunnen af en toe door de wand van de galblaas in de darmen afbrokkelen en aanleiding geven tot een biliaire enterische fistel. De doorgang van een galsteen door de dunne darm leidt mogelijk tot een ileus (gestopte darmbewegingen met verstopping van darmen) of echte darmobstructie (verstopping in darm met buikpijn en braken).

Preventie van galstenen

Preventie van galstenen kan door middel van:

• Gezond voedingspatroon: Eet een voedingspatroon rijk aan vezels en arm aan verzadigde vetten en cholesterol.
• Regelmatige lichaamsbeweging: Dit helpt bij het behouden van een gezond gewicht en voorkomt snel gewichtsverlies, wat een risicofactor voor galstenen kan zijn.
• Beheersing van gewicht: Vermijd extreem caloriebeperkende diëten en zorg voor een geleidelijke gewichtsvermindering als dat nodig is.
• Regelmatige medische controle: Voor mensen met een verhoogd risico kan regelmatige controle helpen bij het vroegtijdig opsporen van galstenen.

Lees verder

• Galstenen: Harde afzettingen in galblaas met galkoliek
• Galwegobstructie: Verstopping van galwegen, door galstenen
• Galkoliek: Buikpijn door galsteen die galweg blokkeert
• Cholangitis: Ontsteking van galwegen met koorts en buikpijn
• Stenen in lichaam: Soorten, symptomen en behandeling