Stenen in lichaam: Soorten, symptomen en behandeling

Wanneer mensen denken aan steenvorming in het lichaam, denken ze meteen aan nierstenen. Naast de vorming van een steen in de nieren, ontstaat soms ook een steen in andere lichaamsdelen, zoals bijvoorbeeld de alvleesklier, de galblaas en de keel. Wanneer de stenen klein zijn, leiden ze niet altijd tot problemen, maar afhankelijk van de locatie en grootte van de steen komen soms wel symptomen tot stand, zoals bijvoorbeeld pijn, plasproblemen en een ander huidskleur. De behandeling is heel verschillend, en vaak niet nodig wanneer een patiënt geen tekenen ervaart.

• Aderstenen (flebolieten)
• Alvleesklierstenen
• Amandelstenen (tonsillolieten)
• Blaasstenen
• Buik: Steenvorming in de buik
• Galstenen
• Mondstenen
• Neusstenen
• Nierstenen
• Prostaatstenen
• Speekselklierstenen
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Aderstenen (flebolieten)

Flebolieten, de medische term voor aderstenen, verschijnen wanneer zwakke plekken, bultjes en andere problemen in de aderen ontstaan waardoor deze niet zo goed kan werken. Deze aandoening treedt op doordat bloed langzamer naar bepaalde lichaamsgebieden beweegt. Uiteindelijk gaat het bloed stollen en ontstaat hierdoor een verharde steen. Bekende symptomen van stenen in de aderen zijn pijn en een huidverkleuring en dan met name rond de mond, de lippen, de wang, het hoofd en de nek. Wanneer conservatieve maatregelen zoals het nemen van niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), rust en het gebied verhogen niet of onvoldoende effectief zijn, is een professionele medische behandeling noodzakelijk. De arts spoort het aderprobleem op en behandelt de aanwezige symptomen via chirurgie, sclerotherapie of lasertherapie.

Alvleesklierstenen

Het pancreas (alvleesklier) bevindt zich in het midden van de buik. De alvleesklier produceert hormonen die nodig zijn voor de voedselvertering en de stabilisatie van de bloedsuikerspiegel. Mogelijk bewegen stenen zich van de galblaas via de galwegen naar de alvleesklier. Bekende symptomen van stenen in het pancreas zijn koorts, een snelle pols, misselijkheid en buikpijn die verergert na het eten en uitstraalt naar de rug. Een arts verwijdert de steen, en soms ook de galblaas (omdat deze de steen veroorzaakt), al is het ook mogelijk dat de steen vanzelf verdwijnt.

Amandelstenen (tonsillolieten)

De twee amandelen (tonsillen) bevinden zich aan de achterkant van de keel. Ze helpen bij het filteren van bacteriën. De amandelen vangen soms voedsel, dode huidcellen, bacteriën of ander puin op, wat zich ophoopt in de hoekjes en openingen van de amandelen. Uiteindelijk vormt zich dan een amandelsteen (tonsilloliet). Dit gaat vergezeld met keelpijn, een stinkende adem, pijn bij het eten of slikken (slikpijn) en gezwollen amandelen met witte vlekken. Hoesten, de tanden regelmatig poetsen, gorgelen met zout water of de stenen wegvegen met een tandenborstel of wattenstaafje zijn mogelijke tips om keelamandelstenen te laten verdwijnen. Indien de amandelsteen dan niet verdwijnt, kan de arts deze chirurgisch verwijderen. Bij terugkerende tonsilstenen verwijdert de arts de tonsillen (keelamandelen). Deze operatie is in medische termen gekend als een 'tonsillectomie'.

Blaasstenen

Blaasstenen ontstaan mogelijk spontaan. Ook patiënten met littekenweefsel in de blaas en patiënten met andere blaasafwijkingen krijgen soms ook te maken met steenvorming in de blaas. Verder komen blaasstenen soms tot stand door een kleine niersteen die naar de blaas is gereisd en daar is gaan groeien. De aandoening gaat gepaard met diverse plasproblemen, zoals:

• heel vaak plassen, ook tijdens de nacht
• pijn (in de onderbuik) en een brandend gevoel bij het plassen
• troebele urine of bloed in de urine

De arts heeft verschillende mogelijkheden om blaasstenen te verwijderen met name chirurgie, medicijnen en breken met geluidsgolven en lasers. Onbehandeld ontstaan infecties en andere problemen.

Buik: Steenvorming in de buik

Zelden ontstaan stenen in het maagdarmkanaal, maar patiënten met diverticulitis of een inflammatoire darmaandoening (zoals colitis ulcerosa of de ziekte van Crohn) lijden sneller aan stenen in de buik. Verder zijn ook eerdere chirurgische ingrepen, genetische factoren en andere maag- en darmziekten gekoppeld aan steenvorming in de buik. Een operatie is nodig om de steen te verwijderen. Verder probeert de arts de oorzaak van het probleem te achterhalen en ook deze te behandelen.

Galstenen

De galblaas bevindt zich in de rechterbovenbuik. Dit orgaan zorgt er voor dat het spijsverteringssap gal wordt opgeslagen. Cholesterol en bilirubine in het gal leiden mogelijk tot de vorming van galstenen. De steentjes zijn meestal dermate klein dat galblaaspijn niet tot uiting komt en daarom behoeven ze ook in de meeste gevallen geen behandeling. Wanneer de galstenen echter pijn veroorzaken, verwijdert de arts de galblaas via een operatie (cholecystectomie). Andere symptomen zijn:

• geelzucht (geel worden van huid en / of ogen)
• lichte koorts
• misselijkheid en overgeven
• pijn in de rechterschouder
• pijn in het bovenste kwadrant van de buik
• pijn tussen de schouderbladen
• rillingen

Mondstenen

Zeer sporadisch verschijnen stenen in de mondholte. De oorzaak hiervan is onbekend anno oktober 2020. Mondstenen zijn pijnlijk en doen de mond opzwellen. Verder kan het speeksel niet afgevoerd worden tijdens het eten omdat de stenen de afvoerkanalen blokkeren. Ook hebben patiënten soms een witachtige steen onder de tong. Door meer water drinken, de steen los te masseren of door op iets zuur te zuigen, is het mogelijk om de steen te laten verdwijnen. Indien dit niet helpt en de symptomen houden aan, is het verstandig om een arts te raadplegen.

Neusstenen

Een neussteen ontstaat wanneer een vreemd voorwerp in de neus terechtkomt, zoals een knop, een houtsplinter, een nootje, … Na vele jaren trekt dit materiaal mineralen aan zoals calcium, magnesium en ijzer, en vormt zich een steen. De patiënt merkt pijn of stinkend slijm dat uit slechts één neusgat wegvloeit. Een neusendoscopie (inwendig kijkonderzoek van de neus en sinusholtes) detecteert het vreemd voorwerp. De arts moet een neussteen meestal met een operatie verwijderen.

Nierstenen

De nieren filteren afvalstoffen uit het bloed en deze verlaten dan het lichaam via de urine. Nierstenen zijn de bekendste soort stenen in het lichaam. Hierbij ontstaat een ophoping van harde afzettingen van mineralen (meestal calcium) in de urinewegen. Bekende symptomen van nierstenen zijn:

• bloed in de urine
• een stukje steen in de urine
• misselijkheid
• pijn in de rug bij de heupen en ribben
• pijnlijke krampen
• stinkende urine
• weinig plassen of niet meer kunnen plassen

Kleine stenen verdwijnen vaak spontaan via de urine, maar grote stenen moet de arts via speciale procedures of een operatie verwijderen.

Prostaatstenen

De prostaatklier, die zich vlakbij de blaas bevindt, produceert vloeistof om sperma te beschermen. Wanneer stenen zich hier vormen, zijn deze ongeveer zo groot als een maanzaadje. Prostaatstenen zijn het vaakst aanwezig bij mannen van middelbare leeftijd of ouderen. Symptomen komen niet vaak tot stand waardoor een behandeling niet nodig is, maar af en toe ontstaat een infectie door de stenen, wat leidt tot een prostaatontsteking met bijhorende symptomen. Een man met prostatitis krijgt een antibioticabehandeling van de arts voorgeschreven.

Speekselklierstenen

Drie verschillende klieren produceren speeksel. Dit wordt van de klieren naar de mond getransporteerd via drie kleine buisjes. Bij een verstopping van deze buisjes ontstaan mogelijk speekselklierstenen, die meestal bestaan uit calcium. Een patiënt met speekselklierstenen presenteert zich met pijn en een zwelling in het oor en de onderkaak. Deze symptomen ontstaan mogelijk plots nadat een patiënt een maaltijd heeft gegeten. Op iets zuur zuigen is meestal voldoende om kleine speekselklierstenen te laten verdwijnen. Verder zijn nog medische en chirurgische procedures beschikbaar om grotere speekselklierstenen te verwijderen.

Epidemiologie

Stenen in het lichaam komen vrij veel voor en kunnen zich vormen in verschillende organen zoals de nieren, de galblaas, en de prostaat. Nierstenen bijvoorbeeld, komen voor bij ongeveer 10% van de bevolking, met een hogere incidentie bij mannen dan bij vrouwen. De prevalentie van galstenen kan oplopen tot 20% bij volwassenen, afhankelijk van dieet en genetische factoren. Prostaatstenen zijn minder gebruikelijk en worden vaak pas ontdekt tijdens onderzoeken voor andere aandoeningen.

Oorzaken

De oorzaken van stenen variëren afhankelijk van het type steen. Nierstenen kunnen ontstaan door een combinatie van hoge concentraties calcium, oxalaat, of urinezuur in de urine. Galstenen worden vaak veroorzaakt door een onevenwicht in de galbestanddelen, zoals cholesterol en bilirubine. Prostaatstenen kunnen ontstaan door een ontsteking van de prostaat of stagnatie van urine in de prostaatklieren.

Risicofactoren

Risicofactoren voor het ontwikkelen van stenen omvatten een dieet dat rijk is aan calcium, oxalaat, of purines, onvoldoende hydratatie, en genetische aanleg. Obesitas, diabetes, en een sedentaire levensstijl kunnen ook bijdragen aan de vorming van stenen. Bij galstenen spelen factoren zoals hoge leeftijd, vrouwelijke geslacht, en een geschiedenis van zwangerschap een rol.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van stenen kunnen ernstige pijn zijn in het gebied waar de steen zich bevindt, zoals de zij of onderbuik bij nierstenen, of pijn in de bovenbuik bij galstenen. Bij nierenstenen kunnen symptomen ook bloed in de urine, frequent urineren, en misselijkheid omvatten. Bij galstenen kunnen symptomen plotselinge pijn, misselijkheid, en indigestie omvatten. Bij prostaatstenen kan er sprake zijn van pijn bij het plassen en moeite met urineren.

Diagnose en onderzoeken

Diagnose van stenen wordt vaak gesteld door middel van beeldvormende technieken zoals echografie, CT-scans, of röntgenfoto's. Urine- en bloedonderzoeken kunnen ook helpen bij het identificeren van de samenstelling van de stenen en de onderliggende oorzaken. Bij galstenen kan een endoscopie of een hepatobiliary scintigraphy (HIDA-scan) worden uitgevoerd om de aanwezigheid van stenen te bevestigen.

Behandeling

Behandeling van stenen hangt af van hun type, grootte, en locatie. Kleine stenen kunnen vaak spontaan uit het lichaam worden geëlimineerd met voldoende hydratatie en pijnmedicatie. Grotere stenen kunnen ingrepen vereisen zoals extracorporale schokgolflithotripsie (ESWL), endoscopische verwijdering, of chirurgie. Bij galstenen kan cholecystectomie (verwijdering van de galblaas) nodig zijn als de stenen symptomen veroorzaken.

Prognose

De prognose voor personen met stenen is meestal goed, vooral als de stenen tijdig worden behandeld. Met de juiste behandeling kunnen de meeste patiënten een volledig herstel ervaren. Herhaling van stenen kan voorkomen, afhankelijk van de onderliggende oorzaak en veranderingen in levensstijl of dieet.

Complicaties

Complicaties van stenen kunnen infecties, obstructie van de urinewegen of galwegen, en chronische pijn omvatten. Bij nierenstenen kunnen nierinfecties en nierinsufficiëntie optreden als de stenen niet tijdig worden behandeld. Bij galstenen kunnen galblaasontsteking en pancreatitis optreden.

Preventie

Preventie van stenen omvat het handhaven van een goed gehydrateerd dieet, het vermijden van voedingsmiddelen die rijk zijn aan calcium, oxalaat, of purines, en het aanpassen van de voeding op basis van de steenformatie. Regelmatige medische controle en aanpassing van het dieet kunnen ook helpen om herhaling van stenen te voorkomen.

Lees verder

• Nierstenen: Vorming van kristallen met pijn in buik en rug
• Speekselklierstenen: Pijn en zwelling in mond en gezicht
• Galstenen: Harde afzettingen in galblaas met galkoliek
• Amandelstenen: Steenvorming op amandelen met slechte adem
• Flebolieten (aderstenen): Verkalkte bloedstolsels in aderen