Keelamandelen (tonsillen): Soorten aandoeningen

De keelamandelen (tonsillen) zijn ovaalvormige kleine klieren die zich aan weerszijden van het achterste deel van de keel bevinden. Ze dienen als de eerste verdedigingslinie van het immuunsysteem tegen ingenomen of geïnhaleerde vreemde ziekteverwekkers. Diverse aandoeningen treffen mogelijk de keelamandelen. Mogelijk ontstaan hierdoor steentjes (amandelstenen). Virussen en bacteriën veroorzaken soms een ontsteking van of rond de amandelen of doen deze soms vergroten. Ook andere afwijkingen aan de tonsillen komen mogelijk tot stand, al gaan deze niet altijd gepaard met symptomen. Patiënten die klachten ervaren, kampen vaak met keelpijn, slikproblemen en koorts. In de meeste gevallen verdwijnen de symptomen spontaan of met zelfzorgmaatregelen, maar soms is een medicamenteuze behandeling vereist. Wanneer ernstige of frequente problemen aan de keelamandelen optreden, besluit de arts mogelijk om deze chirurgisch te verwijderen (tonsillectomie).

• Amandelstenen (stenen op tonsillen)
• Amandelontsteking (tonsillitis)
• Keelontsteking door streptokokkenbacteriën
• Klierkoorts, virale infectie met gezwollen keelamandelen
• Peritonsillair abces
• Tonsilkanker
• Vergrote keelamandelen (tonsilhypertrofie, tonsillaire hypertrofie)
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Amandelstenen (stenen op tonsillen)

Oorzaken

Amandelstenen (tonsilstenen, tonsillolieten) zijn verkalkte stenen die zich op de amandelen bevinden. Soms hopen voedseldeeltjes en bacteriën zich op in de regio, en dan vooral wanneer de amandelen stoppen met het produceren van antilichamen om te voorkomen dat bacteriën de binnenste uitsparingen van de mondholte binnendringen.

Symptomen

Bekende symptomen zijn onder meer pijn tijdens het slikken, slikproblemen, keelpijn, oorpijn en ontstoken, gezwollen amandelen, al ervaren de meeste patiënten met amandelstenen geen klachten.

Behandeling
Wanneer de stenen geen klachten veroorzaken, is een behandeling onnodig. Soms verwijderen patiënten zelf de stinkende brokjes in de keel met behulp van een tandenborstel of wattenstaafjes. De arts kan de tonsillen chirurgisch verwijderen wanneer tonsilstenen erg groot zijn, symptomen veroorzaken of frequent optreden.

Amandelontsteking (tonsillitis)

Oorzaken

Tonsillitis duidt op een ontsteking van de amandelen. Deze soort keelholteontsteking is in de meeste gevallen het resultaat van een virale infectie, meestal veroorzaakt door virussen en af en toe door bacteriën. Meestal gebeurt de verspreiding van de infectie via de lucht tussen mensen. Schoolgaande kinderen zijn het vaakst aangetast door deze infectie die vaak optreedt in de herfst- en wintermaanden.

Symptomen

De aandoening kent een snel begin van de symptomen. De patiënt kampt met keelpijn, rode en gezwollen amandelen, een vergroting van de amandelen, oorpijn, nekpijn, slikpijn, slikproblemen en vergrote lymfeklieren rond de nek. Ook algemene symptomen komen tot uiting zoals hoofdpijn, vermoeidheid, koorts, slaapproblemen, rillingen en een algemeen ziek gevoel. De bevestiging van de diagnose van tonsillitis gebeurt door middel van een keeluitstrijkje.

Behandeling
De arts zet paracetamol en ibuprofen in voor het verlichten van de pijn. Als streptokokkenbacteriën geleid hebben tot tonsillitis en hierdoor dan ook een keelontsteking aanwezig is, schrijft de arts orale (via de mond ingenomen) antibiotica in (meestal penicilline). Patiënten die lijden aan een penicillineallergie, zijn gebaat met door de arts voorgeschreven cefalosporines of macroliden. Verder kan de patiënt de symptomen verlichten door te gorgelen met warm zout water, of warme vloeistoffen in te nemen. Verder zijn ook zuigtabletten verkrijgbaar voor het verminderen van de pijn.

Prognose

De meeste patiënten herstellen met of zonder medicatie. Bij 40% van de patiënten verdwijnen de symptomen binnen drie dagen en bij 80% verdwijnen de symptomen binnen een week, ongeacht of streptokokken aanwezig zijn of niet. Antibiotica verminderen de duur van de symptomen met ongeveer zestien uur. Bij kinderen met frequente afleveringen van tonsillitis vermindert een tonsillectomie (chirurgische verwijdering van de keelamandelen) het risico op toekomstige afleveringen.

Keelontsteking door streptokokkenbacteriën

Oorzaken

Een keelontsteking veroorzaakt door streptokokkenbacteriën duidt op een infectie van de achterkant van de keel inclusief de amandelen, wat het gevolg is van een infectie met groep A streptokokken. De verspreiding van de bacteriën vindt plaats via ademhalingsdruppeltjes van een geïnfecteerde patiënt. De bacteriën kunnen direct worden verspreid of door het aanraken van een besmet voorwerp en vervolgens de mond, de neus of de ogen aan te raken.

Symptomen
De symptomen beginnen meestal één tot drie dagen na blootstelling aan de bacteriën. Veel voorkomende symptomen zijn koorts, keelpijn, rode amandelen, pus op de amandelen en vergrote lymfeklieren in de nek. Buikpijn, spierpijn, hoofdpijn, misselijkheid of braken komen soms ook tot uiting. Sommige patiënten ontwikkelen roodvonk, hetgeen zich kenmerkt als een schuurpapierachtige huiduitslag. De tekenen houden meestal zeven tot tien dagen aan.

Behandeling

Er is anno oktober 2020 geen vaccin voorhanden voor het voorkomen van de ziekte. Een behandeling met antibiotica is alleen aanbevolen bij patiënten met een bevestigde diagnose. Patiënten die besmet zijn, moeten minstens 24 uur na het starten van de behandeling uit de buurt blijven van andere mensen. Pijn behandelen patiënten met paracetamol en niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) zoals ibuprofen.

Complicaties

Mogelijke complicaties zijn:

• cervicale lymfadenitis
• een peritonsillair abces
• glomerulonefritis (nierfilterontsteking)
• het PANDAS-syndroom
• het streptokokken toxisch shocksyndroom
• mastoïditis
• reumatische koorts
• roodvonk

Klierkoorts, virale infectie met gezwollen keelamandelen

Oorzaken

Infectieuze mononucleosis (klierkoorts) is een ziekte die meestal door een virus wordt veroorzaakt met name het Epstein-Barr-virus of minder vaak het cytomegalovirus of andere ziekteverwekkers. Het virus verspreidt zich via speeksel, en daarom staat de aandoening ook bekend als de ‘kusziekte’. Tieners en jongvolwassenen zijn het vaakst aangetast maar iedereen krijgt mogelijk te maken met de ziekte.

Symptomen
Bekende symptomen zijn onder meer koude rillingen, gevolgd door koorts, keelpijn (vaak ernstig), vergrote amandelen, gezwollen lymfeklieren (vooral in de nek), spierpijn, hoofdpijn en ernstige vermoeidheid. Sommige patiënten kampen met een huiduitslag die doet denken aan mazelen, geelzucht en kleine plekjes in de mond. Buikpijn wijst mogelijk op de ontwikkeling van een vergrote milt. De meeste van deze symptomen houden meestal twee à vier weken aan en verdwijnen geleidelijk, maar sommige patiënten kampen nog maanden of zelfs jaren met vermoeidheid.

Behandeling

De behandeling bestaat uit pijnstillers, koortsverlagende medicijnen, gorgelen met warm zout water, veel rusten en voldoende vloeistoffen drinken.

Peritonsillair abces

Oorzaken

Een peritonsillair abces is meestal te wijten aan een bacteriële infectie. Vaak volgt de vorming van een abces na een keelontsteking veroorzaakt door streptokokken. Het abces komt meestal niet voor bij patiënten die een tonsillectomie hebben gehad. De infectie creëert een zak met pus naast de amandelen en duwt deze naar de andere kant.

Symptomen

De symptomen bestaat uit onder meer koorts, keelpijn, problemen met het openen van de mond en een verandering van de stem. De pijn is meestal aan één kant erger. De diagnose is meestal gebaseerd op de symptomen. Beeldvormende onderzoeken zijn nuttig om complicaties uit te sluiten.

Behandeling

De behandeling bestaat uit het verwijderen van het pus (abces draineren), antibiotica, voldoende vocht en pijnstillers. De arts zet soms ook steroïden in. Complicaties van een peritonsillair abces zijn een verstopping van de luchtwegen of aspiratiepneumonie (longontsteking door inademing van vreemde stoffen).

Tonsilkanker

Oorzaken

Tonsilkanker is een vorm van mondkanker die vooral vijftigplussers treft. Bij tonsilkanker (amandelkanker) vormen zich om onbekende redenen (anno oktober 2020) abnormale cellen in de tonsillen. Er zijn twee soorten kanker die de amandelen aantasten met name een plaveiselcelcarcinoom en een lymfoom.

Symptomen

Een knobbeltje in de mond, keel of nek, chronische keelpijn, en slechte adem, bloed ophoesten, aanhoudende zweren in de mond en keel en een witte of rode vlek op de amandel zijn enkele veel voorkomende symptomen van kanker van de tonsillen.

Behandeling

Chirurgie, radiotherapie en/of chemotherapie zijn behandelingsopties voor amandelkanker.

Prognose

Tonsilkanker is over het algemeen dodelijker dan sommige andere keel- en mondkankers. Uitzaaiingen van de kanker (metastasen) naar de tong en lymfeklieren zijn namelijk vaak al aanwezig wanneer de arts de diagnose stelt.

Vergrote keelamandelen (tonsilhypertrofie, tonsillaire hypertrofie)

Oorzaken

Kinderen zijn het vaakst getroffen door tonsilhypertrofie, al komt de aandoening ook voor bij volwassenen. Vergrote keelamandelen resulteren uit een chronische aandoening of is een tijdelijk effect van een infectie (zoals tonsillitis). Artsen weten anno oktober 2020 niet zeker wat chronisch vergrote keelamandelen veroorzaakt, maar tweedehands tabaksrook (passief roken) en luchtvervuiling doen de amandelen mogelijk vergroten.

Symptomen

Als de amandelen erg groot zijn, heeft een patiënt moeite met het slikken van bepaald voedsel en gaat hij ook sneller luidruchtig ademen en snurken. Sommige mensen met vergrote amandelen hebben obstructieve slaapapneu (pauzes in de ademhaling tijdens de slaap) omdat de amandelen de luchtweg gedeeltelijk blokkeren. Een slaaponderzoek onthult de aanwezige pauzes bij slaapapneu.

Behandeling
Meestal is een behandeling niet nodig. Soms is medicatie aanbevolen om de amandelen te verkleinen of anders stelt de arts een operatie voor om de keelamandelen te verwijderen (tonsillectomie). Af en toe moet een patiënt met slaapapneu 's nachts een speciaal masker dragen dat helpt bij de ademhaling (CPAP).

Prognose

Amandelen die vergroot zijn door een infectie, keren meestal terug naar een normale grootte wanneer de infectie verdwijnt. Chronisch vergrote amandelen krimpen mogelijk ook naarmate kinderen ouder worden.

Epidemiologie

Aandoeningen van de keelamandelen, of tonsillen, zijn veelvoorkomend, vooral bij kinderen. Tonsillitis, de ontsteking van de tonsillen, komt vaak voor en kan door zowel virale als bacteriële infecties worden veroorzaakt. In veel gevallen zijn de aandoeningen van de tonsillen zelfbenigend en gaan ze vanzelf over, hoewel chronische tonsillitis en andere complicaties soms medische interventie vereisen.

Oorzaken

De oorzaken van aandoeningen van de keelamandelen kunnen variëren. Tonsillitis kan worden veroorzaakt door virussen zoals het Epstein-Barr-virus of bacteriën zoals Streptococcus pyogenes. Andere aandoeningen zoals tonsilstenen ontstaan wanneer er zich kleine kalkachtige afzettingen vormen in de tonsillen. Deze aandoeningen kunnen pijn, ongemak en problemen met slikken veroorzaken.

Risicofactoren

Risicofactoren voor aandoeningen van de keelamandelen omvatten frequente blootstelling aan virale of bacteriële infecties, vooral bij kinderen die veel in contact komen met andere kinderen. Personen met een verzwakt immuunsysteem of bestaande ademhalingsproblemen kunnen ook een verhoogd risico hebben. Leefomstandigheden zoals roken en blootstelling aan verontreinigende stoffen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van tonsillaire aandoeningen.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van tonsillaire aandoeningen omvatten ernstige keelpijn, moeite met slikken, en koorts. Andere symptomen kunnen zijn: gezwollen en pijnlijke klieren in de nek, ademhalingsproblemen, en in het geval van chronische aandoeningen, herhaalde infecties en ontstekingen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van aandoeningen van de keelamandelen wordt gesteld door middel van een klinisch onderzoek, waarbij de arts de tonsillen inspecteert en vraagt naar symptomen. Bij vermoeden van een bacteriële infectie kunnen aanvullende testen, zoals een sneltest voor streptokokken of een keelcultuur, worden uitgevoerd. In sommige gevallen kan beeldvorming zoals een MRI worden aanbevolen om eventuele complicaties te evalueren.

Behandeling

De behandeling van tonsillaire aandoeningen varieert afhankelijk van de oorzaak. Virale tonsillitis wordt vaak behandeld met ondersteunende zorg, zoals rust, hydratatie, en pijnstilling. Bacteriële tonsillitis kan worden behandeld met antibiotica. In gevallen van terugkerende of chronische tonsillitis kan een tonsillectomie, oftewel het verwijderen van de tonsillen, worden aanbevolen.

Prognose

De prognose voor aandoeningen van de keelamandelen is meestal goed, vooral bij vroege en juiste behandeling. Acute tonsillitis verdwijnt vaak binnen een paar weken met de juiste behandeling. Chronische aandoeningen kunnen echter langdurige problemen veroorzaken en vereisen mogelijk chirurgische ingreep.

Complicaties

Complicaties van tonsillaire aandoeningen kunnen onder andere abcessen in de keel, luchtwegobstructie, en in zeldzame gevallen, systemische infecties omvatten. Herhaalde infecties kunnen leiden tot problemen met de algemene gezondheid en groei bij kinderen.

Preventie

Preventie van tonsillaire aandoeningen omvat goede hygiëne, zoals regelmatig handen wassen en het vermijden van nauw contact met mensen die ziek zijn. Het versterken van het immuunsysteem door een gezond dieet en levensstijl kan ook bijdragen aan het verminderen van het risico op tonsillaire infecties.

Lees verder

• Klierkoorts: Infectie door Epstein-Barr virus met keelpijn
• Peritonsillair abces: Pijn door complicatie van tonsillitis
• Tonsilkanker (amandelkanker): Oorzaken en behandeling
• Tonsillitis: Ontsteking van keelamandelen (tonsillen)
• Amandelstenen: Steenvorming op amandelen met slechte adem