Reumatische koorts: Complicatie van streptokokkeninfectie

Reumatische koorts is een aandoening die tot stand komt als complicatie van een onbehandelde infectie met streptococcus bacteriën groep A (zoals bij een keelontsteking en roodvonk). Hierdoor ontstaan ernstige symptomen aan het hart, de gewrichten, de huid en/of de hersenen. De behandeling van deze ziekte - die vooral voorkomt in ontwikkelingslanden - bestaat voornamelijk uit medicijnen. De ziekte veroorzaakt soms blijvende schade aan het hart en de hartkleppen, met ernstige complicaties en soms de dood als gevolg.

• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen aan gewrichten, hart, hersenen en huid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie aandoening

Reumatische koorts is nog steeds gebruikelijk in landen waar veel armoede heerst en waar de algemene hygiëne en gezondheidssystemen slecht zijn zoals in sub-Sahara Afrika, Zuid-Centraal-Azië, en bepaalde bevolkingsgroepen in Australië en Nieuw-Zeeland. In ontwikkelde landen komt deze vorm van ontstekingsreuma weinig voor. Wereldwijd lijden naar schatting ruim vijftien miljoen mensen aan de ziekte. De jaarlijkse incidentie bedraagt 300-500 op 100.000 kinderen in de ontwikkelingslanden. Vaak zijn kinderen tussen de leeftijd van vijf en vijftien jaar getroffen, maar de ziekte komt ook voor bij jongere kinderen en bij volwassenen. Reumatische koorts heeft geen seksuele voorkeur, hoewel bepaalde klinische verschijnselen, zoals mitralisstenose en Sydenham chorea, vaker voorkomen bij vrouwen die reeds de puberteit doorlopen hebben.

Oorzaken

Reumatische koorts treedt op na besmetting met een kiem of bacterie genaamd Streptococcus pyogenes of streptokokken groep A. Deze kiem misleidt het immuunsysteem en valt gezonde weefsels in het lichaam aan. Deze weefsels zwellen of raken ontstoken. Deze abnormale reactie treedt vrijwel steeds op na een keelontsteking en roodvonk (bacteriële infectie met keelpijn en huiduitslag).

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactoren voor reumatische koorts omvatten:

• Streptokokkeninfecties zonder behandeling
• Keelontsteking door streptokokken
• Roodvonk door streptokokken
• Leefomstandigheden die armoede en slechte hygiëne omvatten
• Herhaalde streptokokkeninfecties

• Symptomen aan gewrichten, hart, hersenen en huid

• Reumatische koorts treft vooral kinderen van vijf tot vijftien jaar die een keelontsteking of roodvonk hebben gehad. De symptomen verschijnen veelal één tot vijf weken na deze ziekten. Heel af en toe is de incubatietijd (tijd tussen besmetting en het optreden van de symptomen) nog korter. Meestal treden de symptomen plots op.
• Gewrichten
• Vaak zijn ook de gewrichten aangetast waarbij artritis (gewrichtsontsteking) optreedt in een aantal grote gewrichten. De patiënt heeft dan voornamelijk in de knieën, ellebogen, enkels en polsen last van pijn, zwelling, roodheid en warmte. Deze symptomen verplaatsen zich soms naar een ander gewricht.
• Pijn op de borst is een mogelijk symptoom van reumatische koorts / Bron: Pexels, Pixabay
  Hart
• Hartruis, een ontsteking van het hart (carditis), een vergroot hart (cardiomegalie), een snelle hartslag (tachycardie) of andere hartproblemen leiden mogelijk tot kortademigheid en pijn op de borst.
• Hersenen
• Een neurologisch symptoom van reumatische koorts is 'Sydenham's chorea' (bewegingsstoornis). Dit houdt in dat de patiënt de controle over emoties verliest waardoor hij af en toe ongewoon moet huilen of lachen. Daarnaast maakt hij snelle, schokkerige bewegingen die vooral met het gezicht, de voeten en de handen. Concentratieproblemen zijn tot slot mogelijk.
• Huid
• De huid is mogelijk eveneens aangetast. Hierbij heeft de patiënt een ringvormige of slangachtige huiduitslag met een rafelige rand (erythema marginatum) op de romp en het bovendeel van de armen of benen. Deze huiduitslag is vlak of licht verhoogd en brengt geen pijn met zich mee. Soms verschijnen ook knobbeltjes onder de huid.
• Algemene symptomen
• Algemene symptomen omvatten:
• braken
• buikpijn
• gezwollen lymfeklieren
• hoofdpijn
• keelpijn
• koorts
• misselijkheid
• neusbloedingen
• onverklaarbaar gewichtsverlies
• slikproblemen
• vermoeidheid
• zweten


Elektrocardiografie (hartfilmpje) / Bron: CardioNetworks, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De arts beluistert de hartgeluiden, bekijkt de huid en test de gewrichten van de patiënt. Een volledig bloedonderzoek en een elektrocardiografie (ECG) zijn nodig voor het opsporen van de aandoening.

Differentiële diagnose

Volgende aandoeningen zijn de differentiële diagnose voor reumatische koorts. De arts verwart de symptomenreeks hiervan mogelijk met de symptomenreeks van reumatische koorts.

• bijwerkingen van medicatie
• cardiomyopathie (hartspieraandoening)
• de ziekte van Kawasaki (ontstoken bloedvaten in de slagaders)
• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet met symptomen aan huid en hart, hersenen, spieren en/of gewrichten)
• erythema nodosum (acuut ontstane pijnlijke rode onderhuidse zwelling met pijnlijke knobbeltjes)
• gonokokkenartritis (bacteriële infectie met symptomen aan gewrichten, pezen en huid)
• Henoch-Schönlein purpura (ontsteking van bloedvaten)
• infectieuze endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart)
• juveniele idiopathische artritis (pijn, zwelling en stijfheid van gewrichten)
• reactieve artritis
• systemische lupus erythematosus (chronische auto-immuunziekte met ontstekingen aan huid, gewrichten, nieren, hart en/of bloedvaten)
• vesiculo-cutane aandoeningen (bepaalde huidaandoeningen met blaren en korsten)

Diagnosecriteria

Reumatische koorts wordt vastgesteld aan de hand van de Jones-criteria waarbij een combinatie van verschillende symptomen in overweging worden genomen. Deze kunnen gelden als de symptomen van een acute infectie van streptokokken zoals een keelontsteking aanwezig zijn. Het betreft:

• twee grote criteria en een aantal kleinere criteria
• laboratoriumonderzoek zoals bloedonderzoek naar een verhoogde concentratie van C-reactief proteïne (CRP) en versnelde bezinkingssnelheid (VS)
• hart- en bloedonderzoek naar serologie (anti-streptolysine O titer) en echocardiografie (echo van het hart)
• fysiek onderzoek zoals de auscultatie van het hart, inspectie van huid en gewrichten



Behandeling

Medicatie

Behandeling van reumatische koorts is gericht op het verlichten van symptomen en het voorkómen van bijkomende hartbeschadiging. Er worden:

• antibiotica voorgeschreven zoals penicilline of een ander type antibiotica (vooral om de oorzaak te bestrijden en de infectie van streptokokken te voorkomen)
• ontstekingsremmers en pijnstillers zoals aspirine of ibuprofen om symptomen te verlichten
• steroïden voor ernstige ontsteking van het hart en gewrichten

Ondersteunende behandelingen

Ondersteunende behandelingen zijn onder andere:

• rust en bedrust voor het verminderen van de ontsteking en pijn
• fysiotherapie voor het herstellen van beweeglijkheid en kracht van de gewrichten
• opvolging en monitoring voor het opsporen van eventuele hartproblemen en andere complicaties



Prognose

De prognose van reumatische koorts hangt af van de ernst van de ziekte en de snelheid waarmee behandeling wordt gestart. Met een goede behandeling zijn veel patiënten in staat om volledig te herstellen. Langdurige complicaties zijn echter mogelijk, waaronder blijvende schade aan het hart, zoals hartklepafwijkingen en chronische hartziekten. Onbehandeld kan reumatische koorts leiden tot ernstige complicaties en zelfs de dood.



Complicaties

Complicaties van reumatische koorts kunnen zijn:

• chronische hartklepafwijkingen (mitralis- of aortaklepinsufficiëntie)
• hartfalen
• neuropsychiatrische aandoeningen zoals Sydenham chorea
• chronische gewrichtspijn of reumatoïde artritis
• infectieuze endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart)



Preventie

Preventie van reumatische koorts richt zich op het voorkomen van streptokokkeninfecties en het behandelen van deze infecties met antibiotica. Belangrijke preventieve maatregelen zijn:

• prompt behandelen van keelpijn en roodvonk met antibiotica
• opvolging van patiënten met een geschiedenis van reumatische koorts om herinfecties te voorkomen
• regelmatige controle van de hartgezondheid bij patiënten met eerdere reumatische koorts
• vaccinatie voor het voorkomen van streptokokkeninfecties in risicogroepen



Lees verder

• Keelontsteking (faryngitis): Oorzaken van ontsteking keel
• Streptokokkeninfectie: Infectie met Streptococcus-bacteriën
• Ontstekingsreuma: Soorten, oorzaken, symptomen & behandeling
• Reumatische hartziekte: Permanente schade aan hartkleppen