Reumatische koorts: Complicatie van streptokokkeninfectie

Reumatische koorts is een aandoening die tot stand komt als complicatie van een onbehandelde infectie met streptococcus bacteriën groep A (zoals bij een keelontsteking en roodvonk). Hierdoor ontstaan ernstige symptomen aan het hart, de gewrichten, de huid en/of de hersenen. De behandeling van deze ziekte - die vooral voorkomt in ontwikkelingslanden - bestaat voornamelijk uit medicijnen. De ziekte veroorzaakt soms blijvende schade aan het hart en de hartkleppen, met ernstige complicaties en soms de dood als gevolg.

Epidemiologie aandoening
Oorzaken
Risicofactoren
Symptomen aan gewrichten, hart, hersenen en huid
Diagnose en onderzoeken
Behandeling
Prognose
Complicaties
Preventie
Praktische tips voor het leven / omgaan met reumatische koorts
Vroege diagnose en therapietrouw
Leefstijl aanpassingen en rust
Langetermijnopvolging en preventie
Misvattingen rond reumatische koorts
Reumatische koorts komt alleen voor bij kinderen
Reumatische koorts is het gevolg van een slechte hygiëne
Reumatische koorts kan nooit worden voorkomen
Reumatische koorts is altijd direct fataal
Reumatische koorts kan niet worden behandeld
Reumatische koorts treft altijd het hart
Reumatische koorts is een zeldzame ziekte

Epidemiologie aandoening

Reumatische koorts is nog steeds gebruikelijk in landen waar veel armoede heerst en waar de algemene hygiëne en gezondheidssystemen slecht zijn zoals in sub-Sahara Afrika, Zuid-Centraal-Azië, en bepaalde bevolkingsgroepen in Australië en Nieuw-Zeeland. In ontwikkelde landen komt deze vorm van ontstekingsreuma weinig voor. Wereldwijd lijden naar schatting ruim vijftien miljoen mensen aan de ziekte. De jaarlijkse incidentie bedraagt 300-500 op 100.000 kinderen in de ontwikkelingslanden. Vaak zijn kinderen tussen de leeftijd van vijf en vijftien jaar getroffen, maar de ziekte komt ook voor bij jongere kinderen en bij volwassenen. Reumatische koorts heeft geen seksuele voorkeur, hoewel bepaalde klinische verschijnselen, zoals mitralisstenose en Sydenham chorea, vaker voorkomen bij vrouwen die reeds de puberteit doorlopen hebben.

Oorzaken

Reumatische koorts treedt op na besmetting met een kiem of bacterie genaamd Streptococcus pyogenes of streptokokken groep A. Deze kiem misleidt het immuunsysteem en valt gezonde weefsels in het lichaam aan. Deze weefsels zwellen of raken ontstoken. Deze abnormale reactie treedt vrijwel steeds op na een keelontsteking en roodvonk (bacteriële infectie met keelpijn en huiduitslag).

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactoren voor reumatische koorts omvatten:

Streptokokkeninfecties zonder behandeling
Keelontsteking door streptokokken
Roodvonk door streptokokken
Leefomstandigheden die armoede en slechte hygiëne omvatten
Herhaalde streptokokkeninfecties
Symptomen aan gewrichten, hart, hersenen en huid
Reumatische koorts treft vooral kinderen van vijf tot vijftien jaar die een keelontsteking of roodvonk hebben gehad. De symptomen verschijnen veelal één tot vijf weken na deze ziekten. Heel af en toe is de incubatietijd (tijd tussen besmetting en het optreden van de symptomen) nog korter. Meestal treden de symptomen plots op.
Gewrichten
Vaak zijn ook de gewrichten aangetast waarbij artritis (gewrichtsontsteking) optreedt in een aantal grote gewrichten. De patiënt heeft dan voornamelijk in de knieën, ellebogen, enkels en polsen last van pijn, zwelling, roodheid en warmte. Deze symptomen verplaatsen zich soms naar een ander gewricht.
Pijn op de borst is een mogelijk symptoom van reumatische koorts / Bron: Pexels, Pixabay
Hart
Hartruis, een ontsteking van het hart (carditis), een vergroot hart (cardiomegalie), een snelle hartslag (tachycardie) of andere hartproblemen leiden mogelijk tot kortademigheid en pijn op de borst.
Hersenen
Een neurologisch symptoom van reumatische koorts is 'Sydenham's chorea' (bewegingsstoornis). Dit houdt in dat de patiënt de controle over emoties verliest waardoor hij af en toe ongewoon moet huilen of lachen. Daarnaast maakt hij snelle, schokkerige bewegingen die vooral met het gezicht, de voeten en de handen. Concentratieproblemen zijn tot slot mogelijk.
Huid
De huid is mogelijk eveneens aangetast. Hierbij heeft de patiënt een ringvormige of slangachtige huiduitslag met een rafelige rand (erythema marginatum) op de romp en het bovendeel van de armen of benen. Deze huiduitslag is vlak of licht verhoogd en brengt geen pijn met zich mee. Soms verschijnen ook knobbeltjes onder de huid.
Algemene symptomen
Algemene symptomen omvatten:
[LIST]
braken
buikpijn
gezwollen lymfeklieren
hoofdpijn
keelpijn
koorts
misselijkheid
neusbloedingen
onverklaarbaar gewichtsverlies
slikproblemen
vermoeidheid
zweten

Elektrocardiografie (hartfilmpje) / Bron: CardioNetworks, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De arts beluistert de hartgeluiden, bekijkt de huid en test de gewrichten van de patiënt. Een volledig bloedonderzoek en een elektrocardiografie (ECG) zijn nodig voor het opsporen van de aandoening.

Differentiële diagnose

Volgende aandoeningen zijn de differentiële diagnose voor reumatische koorts. De arts verwart de symptomenreeks hiervan mogelijk met de symptomenreeks van reumatische koorts.

bijwerkingen van medicatie
cardiomyopathie (hartspieraandoening)
de ziekte van Kawasaki (ontstoken bloedvaten in de slagaders)
de ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet met symptomen aan huid en hart, hersenen, spieren en/of gewrichten)
erythema nodosum (acuut ontstane pijnlijke rode onderhuidse zwelling met pijnlijke knobbeltjes)
gonokokkenartritis (bacteriële infectie met symptomen aan gewrichten, pezen en huid)
Henoch-Schönlein purpura (ontsteking van bloedvaten)
infectieuze endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart)
juveniele idiopathische artritis (pijn, zwelling en stijfheid van gewrichten)
reactieve artritis
systemische lupus erythematosus (chronische auto-immuunziekte met ontstekingen aan huid, gewrichten, nieren, hart en/of bloedvaten)
vesiculo-cutane aandoeningen (bepaalde huidaandoeningen met blaren en korsten)

Diagnosecriteria

Reumatische koorts wordt vastgesteld aan de hand van de Jones-criteria waarbij een combinatie van verschillende symptomen in overweging worden genomen. Deze kunnen gelden als de symptomen van een acute infectie van streptokokken zoals een keelontsteking aanwezig zijn. Het betreft:

twee grote criteria en een aantal kleinere criteria
laboratoriumonderzoek zoals bloedonderzoek naar een verhoogde concentratie van C-reactief proteïne (CRP) en versnelde bezinkingssnelheid (VS)
hart- en bloedonderzoek naar serologie (anti-streptolysine O titer) en echocardiografie (echo van het hart)
fysiek onderzoek zoals de auscultatie van het hart, inspectie van huid en gewrichten

Behandeling

Medicatie

Behandeling van reumatische koorts is gericht op het verlichten van symptomen en het voorkómen van bijkomende hartbeschadiging. Er worden:

antibiotica voorgeschreven zoals penicilline of een ander type antibiotica (vooral om de oorzaak te bestrijden en de infectie van streptokokken te voorkomen)
ontstekingsremmers en pijnstillers zoals aspirine of ibuprofen om symptomen te verlichten
steroïden voor ernstige ontsteking van het hart en gewrichten

Ondersteunende behandelingen

Ondersteunende behandelingen zijn onder andere:

rust en bedrust voor het verminderen van de ontsteking en pijn
fysiotherapie voor het herstellen van beweeglijkheid en kracht van de gewrichten
opvolging en monitoring voor het opsporen van eventuele hartproblemen en andere complicaties

Prognose

De prognose van reumatische koorts hangt af van de ernst van de ziekte en de snelheid waarmee behandeling wordt gestart. Met een goede behandeling zijn veel patiënten in staat om volledig te herstellen. Langdurige complicaties zijn echter mogelijk, waaronder blijvende schade aan het hart, zoals hartklepafwijkingen en chronische hartziekten. Onbehandeld kan reumatische koorts leiden tot ernstige complicaties en zelfs de dood.

Complicaties

Complicaties van reumatische koorts kunnen zijn:

chronische hartklepafwijkingen (mitralis- of aortaklepinsufficiëntie)
hartfalen
neuropsychiatrische aandoeningen zoals Sydenham chorea
chronische gewrichtspijn of reumatoïde artritis
infectieuze endocarditis (ontsteking van de binnenkant van het hart)

Preventie

Preventie van reumatische koorts richt zich op het voorkomen van streptokokkeninfecties en het behandelen van deze infecties met antibiotica. Belangrijke preventieve maatregelen zijn:

prompt behandelen van keelpijn en roodvonk met antibiotica
opvolging van patiënten met een geschiedenis van reumatische koorts om herinfecties te voorkomen
regelmatige controle van de hartgezondheid bij patiënten met eerdere reumatische koorts
vaccinatie voor het voorkomen van streptokokkeninfecties in risicogroepen

Praktische tips voor het leven / omgaan met reumatische koorts

Vroege diagnose en therapietrouw

Reumatische koorts ontstaat vaak na een onbehandelde streptokokkeninfectie. Vroege herkenning en behandeling met antibiotica kunnen ernstige complicaties zoals hartklepbeschadiging voorkomen. Zorg ervoor de voorgeschreven medicatie nauwgezet wordt ingenomen en de volledige kuur wordt afgemaakt, zelfs als de symptomen verdwijnen. Regelmatige controles bij de arts zijn essentieel om het herstel te volgen en complicaties vroegtijdig te signaleren.

Leefstijl aanpassingen en rust

Tijdens de acute fase van reumatische koorts is voldoende rust van groot belang. Vermijd inspannende activiteiten en focus op herstellende routines. Een gezonde, ontstekingsremmende voeding kan bijdragen aan het herstel. Kies voor voedingsmiddelen rijk aan omega-3 vetzuren, antioxidanten en vezels om het immuunsysteem te ondersteunen.

Langetermijnopvolging en preventie

Bij patiënten met een voorgeschiedenis van reumatische koorts is het belangrijk om regelmatig controles te plannen, vooral voor het evalueren van de hartgezondheid. Overweeg profylactische antibiotica zoals voorgeschreven om terugkerende infecties te voorkomen. Het is ook nuttig om te zorgen voor een goede mondhygiëne, omdat tandvleesontsteking een risico kan vormen voor bacteriële verspreiding naar het hart.

Misvattingen rond reumatische koorts

Reumatische koorts is een ernstige ontstekingsziekte die vaak volgt op een onbehandelde keelontsteking veroorzaakt door streptokokken. Het kan verschillende delen van het lichaam aantasten, waaronder het hart, gewrichten en de huid. Er bestaan echter veel misvattingen over deze aandoening die het begrip en de behandeling ervan belemmeren.

Reumatische koorts komt alleen voor bij kinderen

Veel mensen denken dat reumatische koorts alleen voorkomt bij kinderen. Hoewel het inderdaad vaker voorkomt bij jonge mensen, vooral tussen de 5 en 15 jaar, kan het ook volwassenen treffen. Dit gebeurt echter minder vaak en komt meestal voor bij mensen die in hun jeugd geen adequate behandeling voor keelontstekingen hebben ontvangen.

Reumatische koorts is het gevolg van een slechte hygiëne

Er heerst de misvatting dat reumatische koorts wordt veroorzaakt door slechte hygiëne. Hoewel slechte hygiëne kan bijdragen aan een verhoogd risico op huidinfectie of andere infecties, is reumatische koorts specifiek het gevolg van een onbehandelde keelontsteking veroorzaakt door een bacterie, de groep A-streptokok. Goede hygiëne kan het risico op streptokokkeninfecties verminderen, maar is geen garantie tegen reumatische koorts.

Reumatische koorts kan nooit worden voorkomen

Veel mensen geloven dat reumatische koorts niet te voorkomen is, maar dit is niet waar. Door snel te reageren op een keelinfectie met de juiste behandeling, zoals antibiotica, kan de ontwikkeling van reumatische koorts vaak worden voorkomen. Het is cruciaal dat iemand met een koorts of keelpijn tijdig wordt behandeld om complicaties zoals reumatische koorts te vermijden.

Reumatische koorts is altijd direct fataal

Er wordt vaak gedacht dat reumatische koorts onmiddellijk dodelijk is. Hoewel het een ernstige ziekte is, is het zelden direct fataal als het op tijd wordt behandeld. De gevolgen van reumatische koorts kunnen ernstig zijn, vooral als het niet wordt behandeld, maar met de juiste medische zorg kan het risico op fatale complicaties zoals schade aan het hart worden verminderd.

Reumatische koorts kan niet worden behandeld

Sommige mensen geloven dat er geen behandelingsopties zijn voor reumatische koorts. Dit is een misverstand. Reumatische koorts kan worden behandeld met antibiotica om de infectie te bestrijden en ontstekingsremmers om de symptomen te verlichten. In sommige gevallen kan radiotherapie of andere medische interventies nodig zijn om de effecten van de ziekte, zoals hart- of gewrichtsschade, te behandelen.

Reumatische koorts treft altijd het hart

Er is een misvatting dat reumatische koorts altijd het hart aantast. Hoewel hartbeschadiging vaak voorkomt bij de ziekte, is het niet altijd het geval. Reumatische koorts kan ook andere organen en systemen aantasten, zoals de gewrichten en de huid. Het is belangrijk om te begrijpen dat de symptomen en het effect van reumatische koorts variëren van persoon tot persoon.

Reumatische koorts is een zeldzame ziekte

Sommige mensen denken dat reumatische koorts een zeldzame ziekte is, maar dit is niet juist. Het komt vooral voor in landen met beperkte toegang tot gezondheidszorg, waar mensen niet altijd tijdig behandeld worden voor keelontstekingen. In ontwikkelde landen komt het minder vaak voor dankzij de verbetering van de medische zorg en de bredere toepassing van antibiotica voor het behandelen van keelontstekingen.