Ontstekingsreuma: Soorten, oorzaken, symptomen & behandeling

Ontstekingsreuma duidt op een groep ziekten waarbij een patiënt pijn en een ontsteking rond de gewrichten, pezen en botten heeft. Veel reumatische aandoeningen zijn het gevolg van een foutje van het immuunsysteem waardoor per toeval gezonde cellen en weefsels in het lichaam worden aangevallen. Voorbeelden hiervan zijn psoriatische artritis en systemische lupus erythematosus. Ook andere oorzaken liggen mogelijk aan de basis van een reumatische aandoening. Naast de gewrichten zijn vaak ook andere lichaamsdelen getroffen. De oorzaken zijn variabel en daarom is ook de behandeling verschillend.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Vormen van ontstekingsreuma
• Jicht, ophoping van urinezuurkristallen op gewrichten
• Psoriatische artritis
• Reumatische koorts, vorm van ontstekingsreuma
• Reumatoïde artritis, auto-immuunaandoening met ontsteking van gewrichten
• Spondylitis ankylopoetica (ziekte van Bechterew)
• Systemische lupus erythematosus
• Geassocieerde symptomen: Pijn, zwelling en stijfheid
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose en complicaties van soorten ontstekingsreuma
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Ontstekingsreuma, ook bekend als reumatoïde artritis, is een chronische auto-immuunziekte die voornamelijk de gewrichten aantast. De prevalentie van reumatoïde artritis varieert wereldwijd, maar het komt voor bij ongeveer 1% van de bevolking. Het treft voornamelijk vrouwen en begint vaak tussen de leeftijd van 30 en 60 jaar. De ziekte kan leiden tot significante invaliditeit en verminderde kwaliteit van leven.

Oorzaken

De precieze oorzaak van reumatoïde artritis is onbekend, maar het wordt beschouwd als een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem de eigen gewrichten aanvalt. Genetische factoren spelen een rol, evenals omgevingsfactoren zoals infecties en hormonale invloeden. Roken is ook een bekende risicofactor voor het ontwikkelen van de ziekte.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactoren voor reumatoïde artritis omvatten genetische predispositie, geslacht (vrouwen hebben een hoger risico), en leeftijd. Roken is een significante risicofactor, evenals bepaalde infecties en hormonale veranderingen. Er zijn ook aanwijzingen dat stress en bepaalde andere auto-immuunziekten de kans op het ontwikkelen van reumatoïde artritis kunnen verhogen.

Vormen van ontstekingsreuma

Jicht, ophoping van urinezuurkristallen op gewrichten

Oorzaken
Jicht is een vorm van artritis (gewrichtsontsteking) waarbij microscopische urinezuurkristallen zich op de gewrichten ontwikkelen en ontstekingen, zwelling en pijn veroorzaken. Urinezuur is afkomstig van purines, een stof die aanwezig is in bijvoorbeeld alcohol, ansjovis, schelpdieren en vleeswaren. Deze erg pijnlijke aandoening komt tot stand wanneer het lichaam minder goed in staat is om met urinezuuropbouw om te gaan dan normaal. Dit gebeurt bijvoorbeeld als gevolg van een slechtere nierfunctie, omdat de nieren normaal gesproken overtollig urinezuur uit het lichaam filteren. Jichtaanvallen zijn vaak het gevolg van alcoholmisbruik of drugsgebruik, andere medische aandoeningen en stress/spanning.

Symptomen
In het beginstadium van de ziekte kampt de patiënt met gewrichtspijn in de grote teen (pijnlijke grote teen). Na verloop van tijd treft jicht ook de gewrichten in de voeten, armen en benen. De aangetaste gewrichten zijn warm, pijnlijk en rood. De urinezuurkristallen die jicht veroorzaken, leiden soms tot nierstenen en harde knobbels onder de huid (tophi). De klachten houden meestal drie à tien dagen aan.

Behandeling
Patiënten vermijden het beste purinerijke voedingsmiddelen. Verder zet de arts medicatie in om de pijn en frequentie van de jichtaanvallen te verminderen.

Psoriatische artritis

Circa 15% van de patiënten met de auto-immuunaandoening psoriasis, lijdt aan psoriatische artritis. Sporadisch treft psoriatische artritis ook patiënten zonder psoriasis. Het is anno oktober 2020 onbekend wat de exacte oorzaak is van psoriatische artritis, al spelen genetische en familiale factoren een rol. Mogelijk is ook een infectie die het immuunsysteem aantast (zoals een keelontsteking) gekoppeld aan de totstandkoming van de ziekte. Deze ziekte leidt tot gezwollen en gevoelige gewrichten. Één of meerdere gewrichten zijn mogelijk getroffen. Vooral de grotere gewrichten, de rug, de sacro-iliacale gewrichten in het bekkengebied en de vingers en tenen zijn aangetast. De ziekte gaat mogelijk gepaard met veranderingen in de teennagels en vingernagels.

Reumatische koorts, vorm van ontstekingsreuma

Reumatische koorts of een groep A streptokokkenziekte is een niet-besmettelijke ziekte die tot stand komt door een onbehandelde keelontsteking of roodvonkinfectie. Het immuunsysteem reageert bij de vorm van ontstekingsreuma op de initiële infectie. Dit leidt tot een gegeneraliseerde ontstekingsreactie waarbij gezonde cellen worden aangevallen. Kinderen van 5-15 jaar oud lijden het vaakst aan deze aandoening, hoewel mogelijk iedereen te maken krijgt met de ziekte.

De symptomen van reumatische koorts bestaan uit onder meer:

• gezwollen lymfeklieren
• koorts
• kortademigheid
• pijn op de borst
• pijnlijke of gevoelige gewrichten
• vermoeidheid
• pijnloze knobbels onder de huid (zelden)
• een roze ringvormige huiduitslag (zelden)

Reumatoïde artritis, auto-immuunaandoening met ontsteking van gewrichten

Reumatoïde artritis is een auto-immuunziekte waarbij immuuncellen van het immuunsysteem per toeval de bekleding (synovium) van de gewrichten aanvalt waardoor cytokines (ontstekingsproteïnen) vrijkomen. Cytokines leiden tot gewrichtsontstekingen en leiden ook tot weefselschade. Op de lange termijn ontstaat gewrichtsschade wat leidt tot chronische pijn, functieverlies en invaliditeit. De exacte oorzaak van deze vorm van ontstekingsreuma is niet gekend anno oktober 2020, maar diverse risicofactoren zijn wel bekend zoals:

• blootstelling aan de omgeving
• genetica en familiegeschiedenis
• leeftijd
• roken
• zwaarlijvigheid

Vooral de kleine gewrichten zijn getroffen, zoals de enkels, de handen, de knieën, de polsen en/of de voeten. Gewrichtsstijfheid (vooral ochtendstijfheid), gewrichtspijn, een zwelling in de gewrichten, een verminderde grijpkracht, gewichtsverlies, koorts, spierpijn en vermoeidheid zijn kenmerkende symptomen. Beide zijden van het lichaam zijn vaak gelijk getroffen. Ook veroorzaakt de ziekte mogelijk systemische klachten aan de aderen, de huid, de longen en/of de ogen.

Spondylitis ankylopoetica (ziekte van Bechterew)

Een chronische ziekte die vooral de wervelkolom treft, is spondylitis ankylopoetica. Bij deze ziekte ontstaat een ontsteking van de gewrichten en ligamenten die er voor zorgen dat rug normaal kan bewegen. De gewrichten en botten kunnen geleidelijk samensmelten (fuseren), een proces dat bekend staat als ankylose. In het beginstadium van de ziekte ervaren patiënten pijn en een ontsteking in de sacro-iliacale gewrichten in het bekkengebied. Deze gewrichten verbinden het iliacale bot (bekken) met het heiligbeen (het laagste deel van de wervelkolom). Ook treft de ziekte bepaalde gewrichten zoals de heupen, de schouders en af en toe ook de knieën. Zowel genetische als omgevingsfactoren zijn betrokken bij het ontstaan van dit type ontstekingsreuma. Complicaties aan het hart, de longen, de ogen en het zenuwstelsel komen af en toe ook tot uiting.

Systemische lupus erythematosus

De auto-immuunaandoening systemische lupus erythematosus tast de gewrichten, spieren en andere lichaamsdelen aan zoals de huid, de nieren, het bloed, de hersenen, het hart en/of de longen. Kinderen en volwassenen zijn het vaakst getroffen. De aanvallen van lupus ontstaan plotseling en de tekenen zijn erg variabel en onvoorspelbaar:

• bloedarmoede
• een huiduitslag en gevoeligheid voor de zon
• een overgevoeligheid voor kunstlicht
• gewrichtspijn
• haaruitval
• koorts
• moeite met diepe ademhaling / ademhalingsproblemen
• mondzweren
• neuszweren
• nierproblemen
• pijn op de borst
• spierpijn
• vermoeidheid
• zweren op de hoofdhuid

Geassocieerde symptomen: Pijn, zwelling en stijfheid

Ontstekingsreuma gaat vaak gepaard met pijn, een zwelling, stijfheid en warmte aan de gewrichten, pezen en botten. Daarnaast treden vaak systemische klachten op, bijvoorbeeld:

• droge ogen
• een droge mond
• een huiduitslag
• een oogontsteking
• haaruitval
• koorts
• vermoeidheid

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen voor reumatoïde artritis zijn onder andere ernstige gewrichtspijn die langer dan een paar weken aanhoudt, vooral als het gepaard gaat met zwelling en stijfheid. Koorts, gewichtsverlies, en vermoeidheid kunnen ook symptomen zijn die wijzen op een ernstigere vorm van de ziekte. Onbehandelde reumatoïde artritis kan leiden tot ernstige gewrichtsschade en functionele beperkingen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van reumatoïde artritis wordt gesteld door klinische evaluatie en laboratoriumonderzoek. Bloedonderzoek kan verhoogde ontstekingsmarkers, zoals C-reactief eiwit (CRP) en erythrocytenbezinkingssnelheid (ESR), aantonen. Reumatoïde factor (RF) en anti-citrullineerde peptide antilichamen (anti-CCP) kunnen ook worden getest. Beeldvormingstechnieken zoals röntgenfoto's of echografie kunnen gewrichtsschade en ontsteking evalueren.

Behandeling

De behandeling van reumatoïde artritis richt zich op het verminderen van symptomen, het vertragen van ziekteprogressie, en het verbeteren van de kwaliteit van leven. Dit omvat het gebruik van ontstekingsremmende medicijnen zoals NSAID's en corticosteroïden, evenals ziekte-modificerende anti-reumatische geneesmiddelen (DMARD's). Biologische geneesmiddelen kunnen ook worden voorgeschreven voor patiënten die niet goed reageren op andere behandelingen. Fysiotherapie en revalidatie kunnen helpen bij het behouden van gewrichtsfunctie en mobiliteit.

Prognose en complicaties van soorten ontstekingsreuma

Hartaandoeningen, longaandoeningen of een beroerte komen vaker tot uiting bij patiënten met een vorm van ontstekingsreuma. De kwaliteit van leven is mogelijk ernstig getroffen. Dankzij een effectieve behandeling is het echter mogelijk om de tekenen te verminderen en de kans op complicaties te verkleinen. Een snelle behandeling is wel nodig om permanente gewrichtsschade te voorkomen.

Complicaties

Complicaties van reumatoïde artritis kunnen onder andere gewrichtsschade, botverlies, en verminderde mobiliteit zijn. De ziekte kan ook invloed hebben op andere organen, zoals de huid, ogen, en longen. Chronische ontsteking kan leiden tot cardiovasculaire problemen en een verhoogd risico op infecties. Psychologische impact zoals depressie en angst kan ook voorkomen bij patiënten met reumatoïde artritis.

Preventie

Preventie van reumatoïde artritis is beperkt omdat de precieze oorzaak onbekend is. Roken vermijden, een gezonde levensstijl handhaven, en stressmanagement kunnen helpen om het risico te verlagen. Regelmatige medische controle kan helpen bij het vroegtijdig opsporen van de ziekte en het starten van een behandelingsplan om de ziekteprogressie te vertragen.

Lees verder

• Jicht: Ziekte met pijn aan grote teen en andere gewrichten
• Psoriatrische artritis: Symptomen aan huid en gewrichten
• Systemische lupus erythematosus (SLE): Auto-immuunaandoening
• Reumatische koorts: Complicatie van streptokokkeninfectie
• Reumatoïde artritis: Ontsteking van gewrichten en organen