Jicht: Ziekte met pijn aan grote teen en andere gewrichten

Jicht is een pijnlijke aandoening die optreedt wanneer urinezuur (een afvalstof) zich ophoopt in het bloed en vervolgens een ontsteking in de gewrichten en/of zachte weefsels veroorzaakt. De ophoping van urinezuur komt tot stand door verschillende mogelijke aandoeningen, omgevingsfactoren en medicijnen. Deze vorm van artritis, die vooral mannen treft, is pijnlijk en tast één of meer gewrichten aan, vooral de grote teen. Een plotseling gezwollen, rode, en erg pijnlijke grote teen is typisch voor jicht, maar ook andere gewrichten kunnen getroffen zijn. De behandeling is mogelijk met medicijnen. Bovendien kunnen jichtaanvallen worden voorkomen door enkele aanpassingen in de levensstijl.

• Epidemiologie pijnlijke aandoening
• Jicht versus pseudojicht
• Urinezuur
• Mechanisme
• Oorzaken en risicofactoren van deze vorm van artritis
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen aan grote teen of andere gewrichten
• Alarmsymptomen
• Stadia
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicijnen en voeding
• Prognose ziekte is goed bij acute jichtaanvallen
• Complicaties
• Preventie jichtaanvallen

Epidemiologie pijnlijke aandoening

De prevalentie van jicht bedraagt ongeveer 0,2%. Jicht ontwikkelt zich tien keer vaker bij mannen dan bij vrouwen en komt zelden voor bij kinderen en jongvolwassenen. De prevalentie bij oudere vrouwen neemt toe na de menopauze en ook door een verhoogd gebruik van diuretica (plaspillen). Hyperurikemie (verhoogde urinezuurspiegels in het bloed) is gebruikelijk in bepaalde etnische groepen, zoals de Maori's, wat een risicofactor is voor jicht.

Jicht versus pseudojicht

Jicht wordt soms verward met andere vormen van artritis (gewrichtsontsteking) omdat de symptomen (acute en episodische aanvallen) van gewrichten in combinatie met warmte, pijn, zwelling en stijfheid gelijkaardig zijn. Pseudojicht (calciumpyrofosfaatdepositie) is een van de meest voorkomende aandoeningen die mensen verwarren met jicht. De symptomen die met pseudojicht gepaard gaan (pijn, zwelling en roodheid) komen eveneens plotseling op en kunnen soms ernstig zijn. De kristallen die de gewrichten irriteren, zijn echter calciumfosfaatkristallen (geen urinezuurkristallen). Daarom verloopt de behandeling van pseudojicht anders.

Urinezuur

Urinezuur is een stof die ontstaat uit de afbraak van purine. Purine komt voor in veel voedingsmiddelen. Normaal gesproken lost het bloed het urinezuur op en gaat dit naar de nieren, die vervolgens zorgen dat het via de urine het lichaam verlaat. Wanneer het lichaam meer urinezuur produceert of wanneer de nieren onvoldoende urinezuur elimineren, bouwt het urinezuur zich op in het bloed, wat bekend staat als “hyperurikemie”. Hyperurikemie kan ook ontstaan na consumptie van te veel voedingsmiddelen met een hoog purineniveau. Hyperurikemie is geen ziekte op zichzelf en is niet gevaarlijk. Maar als er te veel urinezuurkristallen ontstaan door hyperurikemie, kan jicht zich ontwikkelen. De vorming en ophoping van de kristallen gebeurt in het gewricht, waardoor ontstekingen ontstaan.

Mechanisme

Urinezuurproductie en -afvoer

Jicht ontstaat wanneer urinezuur, een afvalproduct van purines (stoffen die van nature in het lichaam voorkomen en in bepaalde voedingsmiddelen zoals rood vlees en zeevruchten zitten), zich ophoopt in het lichaam. Normaal gesproken wordt urinezuur via de urine uitgescheiden. Echter, bij mensen met jicht is dit mechanisme verstoord, wat leidt tot verhoogde urinezuurgehaltes in het bloed, een aandoening die hyperurikemie wordt genoemd.

Vorming van urinezuurkristallen

Wanneer de concentratie van urinezuur in het bloed te hoog wordt, kan het zich omzetten in kristallen die zich in de gewrichten, pezen en omliggende weefsels afzetten. Deze kristallen veroorzaken een ontstekingsreactie in de gewrichten, wat resulteert in de pijn, zwelling en roodheid die kenmerkend zijn voor een jichtaanval.

Ontstekingsreactie in gewrichten

De aanwezigheid van urinezuurkristallen in de gewrichten activeert het immuunsysteem, wat leidt tot de afgifte van ontstekingsstoffen die de weefsels rond het gewricht beschadigen. Dit veroorzaakt hevige pijn en zwelling. De gewrichten worden vaak warm en rood, en de pijn is vaak het ergst in de vroege uren van de ochtend.

Recidiverende aanvallen

Na een aanvankelijke jichtaanval kunnen de kristallen zich verder ophopen in de gewrichten, wat leidt tot herhaalde aanvallen van jicht. In sommige gevallen kunnen er ook tophi (harde bultjes) ontstaan, die zich in de huid, gewrichten en andere weefsels bevinden, wat kan leiden tot blijvende schade aan het gewricht.

Oorzaken en risicofactoren van deze vorm van artritis

De precieze oorzaak van jicht is onbekend. Wel kunnen enkele aandoeningen, omgevingsfactoren en medicijnen bijdragen aan het ontstaan van deze vorm van ontstekingsreuma.

Aandoeningen

Enkele aandoeningen leiden sneller tot jicht:

• een hoge bloeddruk (hypertensie)
• een nierziekte
• een traag werkende schildklier (hypothyreoïdie)
• hemolytische anemie (voortijdige afbraak van rode bloedcellen)
• het Kelley-Seegmiller-syndroom
• het Lesch-Nyhan syndroom (erfelijke ziekte met symptomen aan beweging, gedrag, ontwikkeling en organen)
• leukemie en andere vormen van bloedkanker
• nierinsufficiëntie (nieren zijn niet in staat om afvalstoffen te elimineren uit het lichaam; komt vaak voor bij ouderen)
• ontvanger van orgaantransplantatie
• polycythemia vera (bloedziekte met toename van alle bloedcellen)
• psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• sikkelcelanemie en andere vormen van anemie (tekort aan rode bloedcellen)
• sommige vormen van kanker
• suikerziekte

Omgevingsfactoren

Ook enkele omgevingsfactoren verhogen de kans op de ontwikkeling van jicht.

Alcoholgebruik

Overmatig alcoholgebruik leidt tot hyperurikemie, omdat alcohol interfereert met de verwijdering van urinezuur uit het lichaam.

Blootstelling aan lood

In sommige gevallen vormt de blootstelling aan lood (loodvergiftiging) een risicofactor voor jicht.

Genetica

Veel patiënten (20-80%) met jicht hebben een familiegeschiedenis van de ziekte.

Geslacht en leeftijd

Het komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Bij vrouwen presenteert de ziekte zich het vaakst na de menopauze. Volwassenen zijn vaker aangetast door jicht dan kinderen. De incidentie van jicht neemt bovendien toe met de leeftijd.

Gewicht

Overgewicht verhoogt het risico op het ontwikkelen van hyperurikemie en jicht.

Voeding

Het eten van te veel voedingsmiddelen die rijk zijn aan purine kan jicht veroorzaken of verergeren bij sommige patiënten. Voorbeelden van deze voedingsmiddelen zijn ansjovis, asperge, champignons, coquilles, gedroogde bonen en erwten, haring, hersenen, jus, lever, makreel, rundernieren, sardines en zwezerik.

Medicijnen

Een aantal medicijnen veroorzaakt hyperurikemie en jicht, zoals:

• cyclosporine (behandeling van bepaalde auto-immuunziekten)
• diuretica (vocht afdrijvende geneesmiddelen voor de behandeling van een hoge bloeddruk, oedeem (vochtophoping in het lichaam) en hartaandoeningen)
• levodopa (ondersteuning van communicatie langs zenuwbanen bij de behandeling van de ziekte van Parkinson)
• niacine (vitamine, ook bekend als nicotinezuur)
• salicylaat-bevattende geneesmiddelen (aspirine)

Risicofactoren

Overgewicht en obesitas

Overgewicht is een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van jicht. Mensen met overgewicht hebben een verhoogd urinezuurgehalte in het bloed omdat vetweefsel de uitscheiding van urinezuur vermindert. Daarnaast produceert overgewicht meer urinezuur.

Dieet met veel purines

Het consumeren van voedingsmiddelen die rijk zijn aan purines, zoals rood vlees, zeevruchten, organenvlees, alcohol (met name bier) en suikerhoudende dranken, verhoogt het risico op jicht. Deze voedingsmiddelen kunnen het urinezuurgehalte in het bloed verhogen, wat de vorming van urinezuurkristallen in de gewrichten bevordert.

Medicijnen en aandoeningen

Bepaalde medicijnen, zoals diuretica (plaspillen) en medicijnen die worden gebruikt om de bloeddruk te verlagen, kunnen het urinezuurgehalte verhogen. Daarnaast kunnen aandoeningen zoals hypertensie, diabetes, nierziekte en hart- en vaatziekten het risico op het ontwikkelen van jicht vergroten.

Genetische aanleg

Erfelijkheid speelt een rol bij jicht. Mensen met een familiegeschiedenis van de aandoening lopen een groter risico om het zelf te ontwikkelen. Genetische factoren beïnvloeden hoe het lichaam urinezuur verwerkt, wat bij sommige mensen leidt tot een verhoogd risico.

Risicogroepen

Mannen

Jicht komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, vooral in de leeftijd van 30 tot 50 jaar. Dit komt doordat mannen doorgaans hogere urinezuurgehaltes in het bloed hebben dan vrouwen. Vrouwen kunnen ook jicht ontwikkelen, maar dit gebeurt vaak pas na de menopauze, wanneer het oestrogeenniveau daalt, wat de uitscheiding van urinezuur vermindert.

Ouderen

Bij ouderen neemt de kans op jicht toe. Dit komt omdat de nierfunctie met de leeftijd afneemt, waardoor het moeilijker wordt om urinezuur uit het lichaam te verwijderen. Bij ouderen wordt jicht vaak geassocieerd met andere gezondheidsproblemen, zoals hoge bloeddruk en diabetes.

Mensen met onderliggende gezondheidsproblemen

Patiënten met aandoeningen zoals hoge bloeddruk, diabetes, nierziekte en hartziekten hebben een verhoogd risico om jicht te ontwikkelen. Deze aandoeningen kunnen het metabolisme van urinezuur verstoren, wat leidt tot verhoogde niveaus van urinezuur in het bloed.

Symptomen aan grote teen of andere gewrichten

Bij veel patiënten treft jicht het basisgewricht van de grote teen (podagra). Maar ook veel andere gewrichten en gebieden rond de gewrichten naast of in plaats van de grote teen kunnen getroffen zijn, zoals de wreven, de enkels, de hielen, de knieën, de polsen, de vingers en de ellebogen. Zwelling, roodheid, warmte, kloppende tot ondraaglijke pijn (teenpijn, pijn en zwelling aan grote teen, een bult op de voet en stijfheid in de gewrichten) zijn kenmerkende symptomen van jicht. Koorts gaat soms gepaard met de ziekte. Ook kunnen de urinezuurkristallen zich mogelijk in de nieren verzamelen en daar nierstenen veroorzaken.

Alarmsymptomen

Intense gewrichtspijn

Het meest voorkomende alarmsymptoom van jicht is hevige, plotselinge pijn in de gewrichten, meestal in de grote teen. De pijn begint vaak 's nachts en is intens en stekend. De pijn kan ook optreden in andere gewrichten, zoals de enkels, knieën, polsen en vingers.

Zwelling en roodheid van het gewricht

Het getroffen gewricht wordt vaak gezwollen, rood en warm aanvoelen. De huid boven het gewricht kan glanzen en de zwelling kan zo ernstig zijn dat het moeilijk is om het gewricht te bewegen.

Koorts en algemene ziekteverschijnselen

Bij ernstige jichtaanvallen kunnen koorts en algemene ziekteverschijnselen optreden. De patiënt kan zich moe, ziek en ongemakkelijk voelen, wat de symptomen van de aanval verergert.

Chronische gewrichtsschade

Als jicht niet adequaat wordt behandeld, kan het leiden tot chronische gewrichtsschade. Urinezuurkristallen kunnen zich ophopen in de gewrichten, wat resulteert in langdurige pijn en zelfs vervorming van de gewrichten. In sommige gevallen kunnen tophi, harde knobbels van urinezuurkristallen, zich onder de huid vormen, wat verdere schade aan de gewrichten kan veroorzaken.

Stadia

Jicht valt in te delen in vier fasen:

1. Asymptomatische (zonder symptomen) hyperurikemie
2. Acute jicht of acute jichtartritis
3. Intervaljacht of interkritische jicht
4. Chronische tofeuze jicht

Asymptomatische (zonder symptomen) hyperurikemie

In dit stadium heeft een patiënt verhoogde niveaus van urinezuur in het bloed (hyperurikemie), maar geen andere symptomen. Een behandeling is nog niet nodig.

Acute jicht of acute jichtartritis

In dit stadium ontwikkelt de patiënt plotseling hevige pijn en zwelling van de gewrichten, die ook warm en zeer gevoelig zijn. Een acute aanval komt vaak 's nachts voor en is vaak uitgelokt door stressvolle gebeurtenissen, alcohol of medicijnen, of door de aanwezigheid van een andere ziekte. De aanvallen verdwijnen meestal binnen drie tot tien dagen, zelfs zonder behandeling, en de volgende aanval treedt mogelijk maanden of zelfs jaren later pas op. Na verloop van tijd komen de aanvallen vaker voor en kennen ze een langere duur.

Intervaljacht of interkritische jicht

Dit is de periode tussen acute aanvallen. In dit stadium heeft de patiënt geen symptomen.

Chronische tofeuze jicht

Dit is de meest invaliderende fase van jicht. Deze vorm ontwikkelt zich meestal over een lange periode (tien jaar of langer). In dit stadium veroorzaakt de ziekte blijvende schade aan de aangetaste gewrichten en soms de nieren. Met de juiste behandeling komen de meeste patiënten met jicht niet in dit vergevorderde stadium terecht.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

Jicht is soms moeilijk te diagnosticeren voor artsen omdat de symptomen vaag kunnen zijn en jicht vaak andere aandoeningen nabootst. Hyperurikemie kan worden vastgesteld via een urineonderzoek, maar niet alle patiënten met hyperurikemie lijden aan artritis. Om de diagnose van jicht te bevestigen, neemt de arts via een naald wat gewrichtsvloeistof af en laat dit onderzoeken. Onder de microscoop zijn vervolgens urinezuurkristallen te zien. Als deze niet aanwezig zijn, kan de diagnose van jicht toch niet volledig worden uitgesloten. Een synoviale biopsie is ook een mogelijkheid. Hierbij neemt de arts een stukje weefsel weg uit de slijmvliesbekleding van een ontstoken gewricht. Soms voert de arts ook nog een radiografisch onderzoek uit van de betrokken gewrichten, wat vaak een normaal resultaat oplevert.

Differentiële diagnose

De volgende ziekten lijken qua symptomen op jicht en moeten door de arts worden uitgesloten:

• artritis als een symptoom van een systemische ziekte
• cellulitis (huidinfectie met rode en gezwollen huid)
• nefrolithiasis (vorming van nierstenen)
• pseudojicht
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• septische artritis

Behandeling via medicijnen en voeding

De meest voorkomende behandeling voor een acute aanval van jicht zijn niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) of corticosteroïden (sterke ontstekingsremmers). NSAID's verminderen de ontsteking veroorzaakt door de afzetting van urinezuurkristallen, maar hebben geen effect op de hoeveelheid urinezuur in het lichaam. Corticosteroïden zijn sterke anti-inflammatoire hormonen, waarvan prednison de meest voorgeschreven is. Patiënten ervaren vaak een verbetering van de symptomen binnen een paar uur van de behandeling met corticosteroïden, en de aanval verdwijnt meestal volledig binnen een week. Wanneer NSAID's of corticosteroïden geen effectief resultaat bieden, schrijft de arts andere medicijnen voor. Patiënten met andere medische problemen, zoals een hoge bloeddruk, krijgen vaak medicatie voorgeschreven voor die aandoeningen. Voorts krijgen patiënten met overgewicht het advies om gewicht te verliezen. Patiënten die veel alcohol drinken moeten dit vermijden. Tot slot is een beperkte inname van voedingsmiddelen die rijk zijn aan purine aangewezen.

Prognose ziekte is goed bij acute jichtaanvallen

Acute jichtaanvallen zijn goed te behandelen. Wanneer patiënten met jicht correct de voorgeschreven medicatie nemen, verminderen de symptomen en het risico op volgende aanvallen en de ontwikkeling van chronische jicht. Chronische jicht valt echter moeilijk te behandelen.

Complicaties

Sommige patiënten ontwikkelen chronische jicht, ook wel bekend als jichtartritis. Deze aandoening leidt tot schade aan de gewrichten en verlies van beweging in de gewrichten. Patiënten met chronische jicht ervaren (vrijwel) constant pijn in de gewrichten in combinatie met andere symptomen. Bij patiënten met chronische jicht ontwikkelen zich ook tofi (enkelvoud: tofus). Dit zijn jichtknobbeltjes onder de huid rond de gewrichten of op andere plaatsen zoals de ellebogen, de vingers en de oren. Uit deze knobbeltjes kan soms een krijtachtig materiaal komen. Een neerslag van uraatkristallen in andere weefsels kan bovendien leiden tot nierfunctiestoornissen of nierstenen.

Preventie jichtaanvallen

Enkele voedings- en levensstijlveranderingen kunnen jichtaanvallen voorkomen:

• dagelijks fysieke inspanning leveren
• gewicht verliezen
• gezonde voedingsmiddelen kiezen zoals zuivelproducten, groenten, noten, peulvruchten, fruit (minder suikerachtige producten), en volkoren granen
• minder alcohol drinken (vooral bier, want wijn biedt soms voordelen voor patiënten met jicht)
• minder koffie drinken
• rood vlees en suikerhoudende dranken beperken
• vitamine C-supplementen nemen

Lees verder

• Pijnlijke grote teen: Oorzaken pijn aan groteteengewricht
• Artritis: Gewrichtsontsteking met pijn, zwelling & stijfheid
• Teenpijn: Pijn aan teen of tenen door aandoening of letsel
• Ontstekingsreuma: Soorten, oorzaken, symptomen & behandeling
• Gewrichtspijn: Oorzaken pijnlijke gewrichten (artralgie)