Lymfeklieren: Structuur, functie, locatie en aandoeningen
Een lymfklier (lymfeknoop) is een kleine ovaalvormige tot boonvormige structuur van 1 tot 25 mm die deel uitmaakt van het immuunsysteem van het lichaam. De lymfeklieren bevatten lymfocyten (soort witte bloedcellen met ongelobde kern) die het lichaam helpen om infecties en kanker te bestrijden. Lymfeklieren zijn overal in het lichaam aanwezig en zijn verbonden door de lymfevaten. Diverse ziekten tasten mogelijk de lymfeklieren aan, zoals een zwelling, kanker en oedeem.
Structuur lymfeknoop
Een lymfeknoop is een boonvormige weefselmassa omgeven door een vezelige capsule. De capsule bestaat uit vezels van reticulair (netvormig) bindweefsel. Het strekt zich uit tot aan de binnenkant van de lymfeklier. Deze staan bekend als ‘trabeculae’ (enkelvoud: trabecula = trabekel).
Lymfeklieren bestaan uit drie belangrijke weefselgebieden:
- het corticale gebied (cortex)
- het paracorticale gebied (paracortex) en
- het medullaire gebied (medulla).
Deze regio's bestaan uit bindweefsels waarin immuuncellen aanwezig zijn. Het buitenste gebied is de cortex (schors), terwijl het binnenste de medulla (merg) is. De paracortex omringt het merg. De aanwezigheid van trabeculae verdeelt deze regio's in lobben (knobbeltjes).
Cortex (schors)
De cortex bevat de lymfoïde follikels (massa's lymfoïd weefsel) die primair of secundair kunnen zijn. De primaire follikels bevatten voornamelijk onrijpe lymfocyten. De secundaire follikels bevatten veel B-lymfocyten (produceren antilichamen) uit de bloedbaan die de lymfeknoop zijn binnengekomen via de hoge endotheliale venules in het paracorticale gebied.
Paracortex
De paracortex is het weefselgebied dat voornamelijk bestaat uit volwassen T-lymfocyten (kunnen antigenen herkennen en onschadelijk maken) en dendritische cellen (afweer van ziekteverwekkers). In dit gebied gebeurt ook een rijping en activering van de immuuncellen.
Medulla (merg)
De medulla bestaat grotendeels uit bloedvaten, medullaire sinussen en de medullaire koorden. De medullaire koorden zijn een bron van plasmacellen. De medulla bevat ook de macrofagen (afvaletende cellen van het immuunsysteem), zoals histiocyten (immobiele macrofagen) en reticulaire cellen. Een inzinking op het oppervlak van de lymfeklier waardoor het efferente lymfevat naar buiten komt en de bloedvaten naar binnen en naar buiten gaan, staat bekend als het ‘hilum’. Door de aanwezigheid van het hilum heeft de lymfeklier de vorm van een ‘boon’.
Lymfe
Lymfe komt de lymfeknoop binnen via het afferente (aanvoerend) lymfevat. Vervolgens sijpelt het door de substantie van de lymfeklier door de sinussen van de lymfeklieren. Lymfe beweegt zich door volgende sinussen: van de subcapsulaire sinus naar de trabeculaire sinussen en dan naar de medullaire sinussen. De lymfe verlaat dan de lymfeknoop via het efferente (afvoerende) lymfevat.
Functie van lymfeknopen
Lymfe filteren
De primaire functie van de lymfeklieren is het uitfilteren van lymfe die het
lymfestelsel binnenkomt. Ze verwijderen er bacteriën en antigenen uit. Daarna keert de lymfe terug naar de bloedbaan. In het lymfestelsel zijn de lymfeklieren samen met de
milt de secundaire lymfoïde organen (SLO). Ze initiëren een adaptieve (verworven) immuunrespons, waardoor ze ook een onderdeel van het immuunsysteem zijn. De B- en T-lymfocyten in de lymfeklieren zijn respectievelijk betrokken bij antilichaamreacties en celgemedieerde immuunreacties. De milt filtert echter niet de lymfe maar de bloedcellen.
Lymfocyten produceren
De lymfeklieren fungeren ook als de productieplaats van de lymfocyten. Buiten de lymfocyten die uit de bloedbaan komen, worden er ook nieuwe lymfocyten geproduceerd in de lymfeklieren. De lymfeklieren kunnen dus naast de andere organen van lymfoïde weefsels, zoals de milt, de thymus (zwezerik) en het beenmerg, een bron zijn van lymfocyten.
Locatie van lymfeklieren in het lichaam
Lymfeklieren vormen samen met de lymfevaten, lymfoïde weefsels (organen) en lymfe het lymfestelsel. Het menselijk lichaam heeft ongeveer 500 tot 600 lymfeklieren. Ze komen voor als clusters, zoals de knopen onder de kaak (kin), in het nekgebied, de thorax (
borstkas), de
oksels en de liesstreek. Op basis van hun locatie worden de lymfeklieren als volgt getypeerd en genoemd:
Bij of aan de kin
- mastoid lymfeklieren
- occipitale lymfeklieren
- parotide lymfeklieren
Dichtbij of in het nekgebied
- diepe laterale cervicale lymfeklieren
- diepe voorste cervicale lymfeklieren
- jugulodigastric lymfeklier
- jugulo-omohyoid lymfeklier
- submandibulaire lymfeklieren
- submentale lymfeklieren
- virchow's knooppunt
Bij de thoracale regio (borstkasgebied)
- mediastinale lymfeklieren (het gebied in het midden van de borstkas tussen de longen): tracheale lymfeklieren, slokdarmlymfeknopen, enzovoort
- pulmonale lymfeklieren (longen): subsegmentale lymfeklieren, segmentale lymfeklieren, lobaire lymfeklieren, interlobale lymfeklieren en hilaire lymfeklieren
Aan de bovenste ledematen
- diepe lymfeklieren: laterale knopen, voorste knopen, centrale knopen en mediale knopen
- oppervlakkige lymfeklieren: supratrochleaire knopen, deltoideopectorale knopen
Bij de onderste ledematen
- diepe inguinale lymfeklieren (liesgebied)
- oppervlakkige lies lymfeklieren
- popliteale lymfeklieren (knieholte)
Aandoeningen
Gezwollen lymfeklieren
Oorzaken
Gezwollen lymfeklieren staan in medische termen bekend als lymfadenopathie. De zwelling resulteert uit diverse oorzaken, waaronder:
- auto-immuunziekten zoals o.a.:
- infecties zoals o.a.:
- kanker zoals:
- medicijnreacties
- siliconedeeltjes in het lichaam (vinger- of teengewrichtsimplantaten, borstimplantaten)
- tumoren
- verwondingen zoals:
Symptomen
Afhankelijk van de oorzaak zijn de vergrote lymfeklieren
pijnlijk, gevoelig en warm, vooral als de uitzetting snel is en afkomstig is van een infectie of
ontsteking. De vergroting van de lymfeklieren is mogelijk gelokaliseerd in een gebied, wat duidt op een lokale infectiebron of een tumor in dat gebied die zich naar de lymfeklier heeft verspreid. Soms zijn de gezwollen lymfeklieren ook gegeneraliseerd, wat wijst op de aanwezigheid van een infectie, een bindweefsel- of
auto-immuunziekte, of kanker van de bloedcellen zoals een lymfoom of leukemie. Afhankelijk van de locatie veroorzaakt een zwelling van de lymfeklieren ademhalingsproblemen of druk op een bloedvat (bijvoorbeeld een verstopping van de vena cava superior).
Diagnose en onderzoeken
De arts heeft informatie nodig over de
medische geschiedenis want dit duidt mogelijk al op een oorzaak. De arts stelt met andere woorden vragen inzake de snelheid waarmee de zwelling, pijn en andere algemene symptomen zoals
koorts of gewichtsverlies optreden. Een
borsttumor leidt bijvoorbeeld tot een zwelling van de lymfeklieren onder de armen.
Gewichtsverlies en
nachtelijk zweten in combinatie met een lymfekliervergroting zijn dan weer symptomen die mogelijk duiden op kanker zoals een lymfoom. Vergrote lymfeklieren zijn voelbaar bij een lichamelijk onderzoek of zichtbaar bij
beeldvormende onderzoeken. Daarnaast is een
bloedonderzoek noodzakelijk. Soms is bovendien een
biopsie van een lymfeknoop nodig.
Behandeling
De arts kijkt naar de oorzaak van de zwelling van de lymfeklieren en stemt hierop zijn behandeling af.
Lymfeklierkanker
Soorten
Lymfeklieren zijn mogelijk getroffen door zowel primaire
kankers van lymfeweefsel (kankers die starten in het lymfeweefsel) als secundaire kankers die andere lichaamsdelen aantasten. Primaire kankers van lymfeweefsel staan in
medische termen bekend als
lymfomen en omvatten een
Hodgkin-lymfoom en
non-Hodgkin-lymfoom. De meeste lymfomen zijn tumoren van de B-lymfocyten, een type lymfocyten die gevormd zijn in de lymfeklieren, de milt en ook een beetje in het beenmerg.
Symptomen
Kanker van lymfeklieren veroorzaakt een breed scala aan symptomen, zoals een pijnloze langzaam groeiende zwelling maar ook mogelijk een plotselinge, snelle vergroting (in enkele dagen of weken) van een lymfeklier. De symptomen hangen af van de graad van de tumor. Lokale kanker in veel lichaamsdelen veroorzaken een vergroting van de lymfeklieren doordat tumorcellen in de lymfeknoop zijn uitgezaaid. Enkele geassocieerde symptomen omvatten bijvoorbeeld aanhoudende
koorts,
een gebrek aan energie,
koude rillingen en abnormale jeuk.
Behandeling
Diverse
kankerbehandelingen zijn mogelijk; deze hangen af van het soort en de stadium van de kanker zoals antilichaamtherapie, biologische therapie,
chemotherapie, chirurgie, radio-
immunotherapie,
radiotherapie, een
stamceltransplantatie en een injectie met
steroïden.
Lymfoedeem
Oorzaken
Bij
lymfoedeem ontstaat een zwelling (oedeem) van weefsel als gevolg van een probleem met de afvoer van lymfe. Soms is lymfoedeem een aangeboren aandoening doordat lymfeklieren onontwikkeld of afwezig zijn (primair lymfoedeem). Secundair lymfoedeem is meestal het gevolg van een lymfeklierverwijdering tijdens borstkankerchirurgie of van andere schadelijke behandelingen zoals
radiotherapie. Ook parasitaire infecties leiden mogelijk tot lymfoedeem.
Symptomen
Een patiënt met lymfoedeem ervaart vooral gezwollen armen/vingers en
gezwollen benen/
voeten/tenen.
Tintelingen, pijn, ongemak en een beperkt bewegingsbereik gaan hiermee mogelijk gepaard.
Huidblaren en
vermoeidheid zijn andere klachten van deze lymfesysteemaandoening. Aangetaste weefsels lopen een groot risico op een infectie zoals lymfangitis (ontsteking van lymfevaten, vaak veroorzaakt door bacteriën) en
cellulitis (
huidinfectie met
rode en gezwollen huid).
Behandeling
De behandeling van lymfoedeem bestaat uit gewichtsverlies, sporten, het aangetaste ledemaat vochtig houden en druk uitoefenen op het getroffen gebied. Diverse andere therapieën behoren tot de mogelijkheden zoals onder andere lasertherapie,
medicatie en hydrotherapie. Soms is ook een chirurgische behandeling noodzakelijk.
Lees verder