Lymfeklieren: Structuur, functie, locatie en aandoeningen

Een lymfeklier, ook wel lymfeknoop genoemd, is een kleine, ovaal- tot boonvormige structuur van 1 tot 25 millimeter die een essentieel onderdeel vormt van het immuunsysteem. Lymfeklieren bevatten lymfocyten, een type witte bloedcel die een belangrijke rol speelt bij de verdediging van het lichaam tegen infecties en kanker. Ze zijn door het hele lichaam verspreid en met elkaar verbonden door lymfevaten. Verschillende aandoeningen kunnen de lymfeklieren aantasten, zoals zwellingen, kanker en oedeem.

• Structuur van de lymfeklier
• Cortex (schors)
• Paracortex
• Medulla (merg)
• Lymfe
• Functie van lymfeklieren
• Lymfe filteren
• Lymfocyten produceren
• Locatie van lymfeklieren in het lichaam
• Aandoeningen
• Gezwollen lymfeklieren
• Lymfadenitis
• Lymfangitis
• Lymfatische malformaties
• Lymfatische systemische ziekten
• Lymfeklierkanker
• Lymfoedeem
• Lymfoom van het centraal zenuwstelsel

Structuur van de lymfeklier

Een lymfeklier is een boonvormige massa van weefsel, omgeven door een vezelige capsule. Deze capsule bestaat uit reticulair bindweefsel, dat zich uitstrekt naar de binnenkant van de lymfeklier en bekend staat als de ‘trabeculae’ (enkelvoud: trabekel).

De lymfeklier is verdeeld in drie belangrijke weefselgebieden:

• het corticale gebied (cortex)
• het paracorticale gebied (paracortex) en
• het medullaire gebied (medulla)

Deze regio's bestaan uit bindweefsel met daarin immuuncellen. De buitenste laag, de cortex (schors), omringt de medulla (merg), terwijl de paracortex het merg omgeeft. Trabeculae verdelen deze regio's in lobben of knobbeltjes.

Cortex (schors)

De cortex bevat lymfoïde follikels, die primair of secundair kunnen zijn. Primaire follikels bevatten voornamelijk onrijpe lymfocyten, terwijl secundaire follikels rijk zijn aan B-lymfocyten (die antilichamen produceren) die via de hoge endotheliale venules in het paracorticale gebied de lymfeklier binnenkomen.

Paracortex

De paracortex bestaat voornamelijk uit volwassen T-lymfocyten (die antigenen herkennen en elimineren) en dendritische cellen (die ziekteverwekkers bestrijden). In dit gebied vindt ook de rijping en activering van immuuncellen plaats.

Medulla (merg)

De medulla bestaat voornamelijk uit bloedvaten, medullaire sinussen en medullaire koorden. Medullaire koorden zijn een bron van plasmacellen, terwijl macrofagen, zoals histiocyten en reticulaire cellen, ook in deze regio aanwezig zijn. Het 'hilum' is een insnoering op het oppervlak van de lymfeklier waar het efferente lymfevat naar buiten gaat en de bloedvaten naar binnen en naar buiten komen. Dit geeft de lymfeklier zijn boonachtige vorm.

Lymfe

Lymfe komt de lymfeklier binnen via het afferente (aanvoerend) lymfevat en sijpelt door de sinussen van de lymfeklier, te beginnen bij de subcapsulaire sinus, dan via de trabeculaire sinussen en uiteindelijk naar de medullaire sinussen. De lymfe verlaat de lymfeklier via het efferente (afvoerende) lymfevat.

Functie van lymfeklieren

Lymfe filteren

De primaire functie van lymfeklieren is het filteren van lymfe die het lymfestelsel binnenkomt. Ze verwijderen bacteriën en antigenen uit de lymfe, waarna deze terugkeert naar de bloedbaan. Samen met de milt vormen de lymfeklieren de secundaire lymfoïde organen (SLO). Ze spelen een cruciale rol in het initiëren van een adaptieve (verworven) immuunrespons, waardoor ze een integraal onderdeel van het immuunsysteem zijn. B- en T-lymfocyten in de lymfeklieren zijn betrokken bij respectievelijk antilichaamreacties en celgemedieerde immuunreacties. De milt filtert echter alleen bloedcellen en niet de lymfe.

Lymfocyten produceren

Lymfeklieren functioneren ook als productieplaats voor lymfocyten. Naast lymfocyten die uit de bloedbaan komen, worden er ook nieuwe lymfocyten geproduceerd in de lymfeklieren. Naast de lymfeklieren dragen ook andere lymfoïde organen, zoals de milt, de thymus (zwezerik) en het beenmerg, bij aan de productie van lymfocyten.

Locatie van lymfeklieren in het lichaam

Lymfeklieren maken deel uit van het lymfestelsel, dat ook lymfevaten, lymfoïde weefsels en lymfe omvat. Het menselijk lichaam telt ongeveer 500 tot 600 lymfeklieren, die in clusters voorkomen. Ze bevinden zich onder andere in de regio's rondom de kaak, nek, borstkas, oksels en lies. De lymfeklieren worden als volgt ingedeeld op basis van hun locatie:

Bij of aan de kin

• Mastoid lymfeklieren
• Occipitale lymfeklieren
• Parotide lymfeklieren

In of nabij het nekgebied

• Diepe laterale cervicale lymfeklieren
• Diepe voorste cervicale lymfeklieren
• Jugulodigastric lymfeklier
• Jugulo-omohyoid lymfeklier
• Submandibulaire lymfeklieren
• Submentale lymfeklieren
• Virchow's knooppunt

In de thoracale regio (borstkasgebied)

• Mediastinale lymfeklieren (het gebied in het midden van de borstkas tussen de longen): tracheale lymfeklieren, slokdarmlymfeklieren, enzovoort
• Pulmonale lymfeklieren (longen): subsegmentale lymfeklieren, segmentale lymfeklieren, lobaire lymfeklieren, interlobaire lymfeklieren en hilaire lymfeklieren

Aan de bovenste ledematen

• Diepe lymfeklieren: laterale knopen, voorste knopen, centrale knopen en mediale knopen
• Oppervlakkige lymfeklieren: supratrochleaire knopen, deltoideopectorale knopen

Bij de onderste ledematen

• Diepe inguinale lymfeklieren (liesgebied)
• Oppervlakkige lieslymfeklieren
• Popliteale lymfeklieren (knieholte)

Aandoeningen

Gezwollen lymfeklieren

Oorzaken
Gezwollen lymfeklieren, in medische termen lymfadenopathie, kunnen verschillende oorzaken hebben, waaronder:

• Auto-immuunziekten zoals:
• Amyloïdose (afzettingen van abnormale eiwitten in weefsels en organen)
• Sjögren-syndroom (droge keel, droge ogen en een droge mond)
• Lupus
• Reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• Sarcoïdose (aandoening met symptomen aan huid, ogen, longen en zenuwstelsel)
• Infecties zoals:
• Meningitis (hersenvliesontsteking)
• Gordelroos (infectie met huiduitslag en symptomen aan het gezicht)
• Oorinfecties
• Kanker zoals:
• Lymfoom (kanker van lymfocyten)
• Leukemie
• Uitzaaiingen van kanker (metastasen) in de lymfeklieren
• Medicijnreacties
• Siliconedeeltjes in het lichaam, zoals vinger- of teengewrichtsimplantaten, borstimplantaten
• Tumoren
• Verwondingen zoals:
• Breuken
• Kneuzingen
• Snijwonden

Symptomen
De symptomen van vergrote lymfeklieren kunnen variëren afhankelijk van de oorzaak. Ze kunnen pijnlijk, gevoelig en warm aanvoelen, vooral bij een snelle zwelling door infecties of ontstekingen. Een gelokaliseerde vergroting kan wijzen op een infectie of tumor in dat specifieke gebied. Soms zijn de lymfeklieren gegeneraliseerd gezwollen, wat kan duiden op een bredere infectie, een bindweefsel- of auto-immuunziekte, of bloedcelkanker zoals lymfoom of leukemie. Vergrote lymfeklieren kunnen ademhalingsproblemen of druk op bloedvaten veroorzaken, zoals bij een obstructie van de vena cava superior.

Diagnose en onderzoeken
Bij het stellen van een diagnose verzamelt de arts informatie over de medische geschiedenis van de patiënt, wat kan helpen de oorzaak van de zwelling te achterhalen. De arts vraagt naar de snelheid van de zwelling, pijn en andere symptomen zoals koorts of gewichtsverlies. Bijvoorbeeld, een borsttumor kan leiden tot een zwelling van de lymfeklieren onder de armen. Gewichtsverlies en nachtelijk zweten in combinatie met een vergrote lymfeklier kunnen wijzen op kanker zoals lymfoom. Vergrote lymfeklieren zijn voelbaar bij een lichamelijk onderzoek en zichtbaar bij beeldvormende onderzoeken. Bloedonderzoek en soms een biopsie van een lymfeklier kunnen ook nodig zijn.

Behandeling
De behandeling van vergrote lymfeklieren hangt af van de onderliggende oorzaak. De arts zal de behandelingsopties afstemmen op basis van de diagnose.

Lymfadenitis

Oorzaken
Lymfadenitis is een ontsteking van de lymfeklieren, meestal als gevolg van een infectie. Het kan veroorzaakt worden door bacteriën, virussen of schimmels. Vaak ontstaan deze infecties uit nabijgelegen infecties zoals keelpijn, tandinfecties of huidinfecties.

Symptomen
Mogelijke symptomen omvatten:

• Pijnlijke, gezwollen lymfeklieren die meestal gepaard gaan met roodheid en warmte.
• Koorts, koude rillingen en algemeen gevoel van onwelzijn.

De symptomen zijn afhankelijk van de bron van de infectie, zoals keelpijn bij een keelontsteking.

Behandeling
Antibiotica of antivirale middelen afhankelijk van de oorzaak van de infectie. Warmteapplicatie en pijnbestrijding kunnen helpen bij het verlichten van symptomen. Bij chronische of terugkerende gevallen kan chirurgische drainage nodig zijn als er een abces (puist) is gevormd.

Lymfangitis

Oorzaken
Lymfangitis is een ontsteking van de lymfevaten, vaak veroorzaakt door een bacteriële infectie. De meest voorkomende veroorzakers zijn bacteriën zoals Streptococcus en Staphylococcus. De infectie kan ontstaan uit een kleine huidwond, insectenbeet of een infectie in een ander deel van het lichaam.

Symptomen

• Roodheid en zwelling van de huid langs de aangetaste lymfevaten.
• Pijn en gevoeligheid in het getroffen gebied.
• Koorts en algemene malaise.
• In ernstige gevallen kunnen er blaren en pusvorming optreden.

Behandeling
Antibiotica zijn vaak de eerste lijn van behandeling om de bacteriële infectie te bestrijden. Pijnbestrijding en ontstekingsremmers kunnen helpen bij het verlichten van de symptomen. Het is belangrijk om de huidwond of infectiebron goed te verzorgen om herhaling te voorkomen.

Lymfatische malformaties

Oorzaken
Lymfatische malformaties, ook wel lymfatische cysten of lymfangiomen genoemd, zijn aangeboren afwijkingen van de lymfevaten. Ze ontstaan tijdens de ontwikkeling van de foetus wanneer de lymfevaten niet normaal groeien. De precieze oorzaak is vaak onbekend, maar genetische factoren kunnen een rol spelen.

Symptomen
Aanzienlijke zwellingen op het lichaam, vaak zichtbaar bij de huid of onder de huid. De zwellingen kunnen variëren van kleine knobbeltjes tot grotere massa’s die druk uitoefenen op omliggende structuren. In sommige gevallen kan er sprake zijn van pijn of ongemak.

Behandeling
De behandeling kan variëren afhankelijk van de grootte en locatie van de malformatie. Kleine malformaties kunnen worden gecontroleerd zonder ingrijpen, terwijl grotere of symptomatische malformaties mogelijk chirurgie vereisen om de cysten te verwijderen. Soms kunnen sclerotherapie of lasertherapie worden toegepast om de omvang van de malformatie te verminderen.

Lymfatische systemische ziekten

Oorzaken
Systemische ziekten die het lymfestelsel beïnvloeden, zoals systemische lupus erythematosus (SLE) en vasculitis, kunnen leiden tot ontsteking of schade aan de lymfeklieren. Deze aandoeningen kunnen het lymfestelsel beïnvloeden door een overactieve immuunrespons die het eigen weefsel aanvalt.

Symptomen

• Gezwollen lymfeklieren die gepaard kunnen gaan met andere systemische symptomen zoals vermoeidheid, koorts, en gewrichtspijn.
• Specifieke symptomen afhankelijk van de onderliggende systemische ziekte, zoals huiduitslag bij lupus of ontsteking van bloedvaten bij vasculitis.

Behandeling
De behandeling richt zich op de onderliggende systemische ziekte en kan corticosteroïden, immunosuppressiva of andere medicijnen omvatten om de immuunrespons te reguleren en ontsteking te verminderen.

Lymfeklierkanker

Soorten
Lymfeklieren kunnen zowel door primaire kankers van lymfeweefsel (kankers die ontstaan in lymfeweefsel) als secundaire kankers (metastasen) worden aangetast. Primaire lymfeklierkanker staat bekend als lymfomen, en omvat zowel Hodgkin-lymfoom als non-Hodgkin-lymfoom. De meeste lymfomen zijn tumoren van de B-lymfocyten, die worden gevormd in de lymfeklieren, de milt en in het beenmerg.

Symptomen
Lymfeklierkanker kan verschillende symptomen veroorzaken, waaronder pijnloze, langzaam groeiende zwellingen of plotselinge, snelle vergroting van een lymfeklier. De symptomen variëren afhankelijk van het type en de fase van de kanker. Lokale kanker kan de lymfeklieren vergroten door uitzaaiingen van tumorcellen. Geassocieerde symptomen kunnen koorts, vermoeidheid, koude rillingen en ongewone jeuk zijn.

Behandeling
De behandeling van lymfeklierkanker kan variëren en omvat onder andere antimicrobial therapie, biologische therapie, chemotherapie, chirurgie, radiotherapie, immunotherapie, stamceltransplantatie en steroïden.

Lymfoedeem

Oorzaken
Lymfoedeem is een aandoening waarbij zwelling van weefsels optreedt door problemen met de afvoer van lymfe. Dit kan primair zijn, door een aangeboren aandoening waarbij lymfeklieren niet goed ontwikkeld of afwezig zijn. Secundair lymfoedeem ontstaat vaak na lymfeklierverwijdering bij borstkankerchirurgie of door behandelingen zoals radiotherapie. Parasitaire infecties kunnen ook lymfoedeem veroorzaken.

Symptomen
Patiënten met lymfoedeem ervaren vaak gezwollen armen, vingers, benen, voeten en tenen. Mogelijke bijkomende symptomen zijn tintelingen, pijn, ongemak en beperkte mobiliteit. Huidblaren en vermoeidheid kunnen ook voorkomen. Aangetaste weefsels lopen risico op infecties zoals lymfangitis (ontsteking van lymfevaten) en cellulitis (huidinfectie met roodheid en zwelling).

Behandeling
De behandeling van lymfoedeem omvat gewichtsverlies, regelmatige lichaamsbeweging, het vochtig houden van het getroffen gebied en het toepassen van druk. Andere behandelingsopties zijn onder andere lasertherapie, medicatie en hydrotherapie. In sommige gevallen kan chirurgische ingreep noodzakelijk zijn.

Lymfoom van het centraal zenuwstelsel

Oorzaken
Lymfoom van het centraal zenuwstelsel (CNS) is een zeldzame vorm van lymfoom die zich ontwikkelt in de hersenen of het ruggenmerg. Het kan ontstaan als een primaire tumor of als een metastase van een lymfoom elders in het lichaam. Het exacte mechanisme achter de ontwikkeling van deze vorm van kanker is vaak onbekend, maar het kan worden beïnvloed door een verzwakt immuunsysteem, zoals bij HIV of na een orgaantransplantatie.

Symptomen

• Hoofdpijn en neurologische symptomen zoals verwardheid, geheugenverlies of veranderingen in de mentale status.
• Verlies van motorische functies of coördinatieproblemen.
• Epileptische aanvallen.
• Veranderingen in gezichtsvermogen of spraakproblemen.

Behandeling
Behandeling kan bestaan uit een combinatie van chemotherapie, radiotherapie en, in sommige gevallen, chirurgie om tumoren te verwijderen. Behandeling kan ook gericht zijn op het versterken van het immuunsysteem van de patiënt.

Lees verder

• Lymfoom: Soorten en symptomen van kanker van lymfocyten
• Lymfoedeem: Aandoening met zwelling van ledematen
• Gezwollen lymfeklieren: Oorzaken van lymfeklierzwelling
• Non-Hodgkin lymfoom: Kanker in lymfocyten van immuunsysteem
• Hodgkin-lymfoom: Kanker van lymfesysteem