Gele huid: oorzaken van gele huidverkleuring (xanthoderma)

Elke abnormale geelverkleuring van de huid wordt xanthoderma genoemd (van xantho = geel), niet te verwarren met Agaricus xanthoderma, de Latijnse benaming van de karbolchampignon. Het heeft drie hoofdoorzaken, waarvan twee onschuldig en de derde is een teken van ernstige onderliggende ziekte. Om met het laatste te beginnen: een gele huid (en mogelijk ook van het oogwit) kan ten eerste wijzen op geelzucht of icterus. Met geelzucht heb je veel galkleurstof (bilirubine) in je bloed, waardoor de huid en het oogwit gelig van kleur worden. Geelzucht is geen ziekte, maar een verschijnsel van een ziekte en bij volwassen mannen en vrouwen is meestal een ontsteking of storing in de lever de oorzaak. Geelzucht kan ook een relatief onschuldige oorzaak hebben, zoals het Gilbert syndroom, een erfelijke aandoening waarbij bepaalde enzymen in de lever minder goed werken. Ten slotte kun je ook een gele huid krijgen door de overmatige consumptie van bepaalde voedingsmiddelen, en medicijnen.

• Oorzaken van xanthoderma
• Symptomen van een gele huid
• Symptomen van carotenemie
• Symptomen van geelzucht
• Symptomen van het syndroom van Gilbert
• Gele huid door voeding en medicijnen
• Carotenemie
• Lycopenemie
• Riboflavinemie
• Medicijnen en chemicaliën
• Gele huid door geelzucht
• Syndroom van Gilbert
• Lichte geelzucht door het syndroom van Gilbert
• Voordelen van het syndroom van Gilbert
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van een geelverkleuring van de huid
• Carotenemie, lycopenemie en riboflavinemie
• Geelzucht: onderliggend lijden behandelen
• Syndroom van Gilbert: geen behandeling vereist

Oorzaken van xanthoderma

Xanthoderma wijst op een geelverkleuring van de huid. De verkleuring van de huid is vaak gering. Xanthoderma is vooral zichtbaar bij mensen met een blanke huidskleur en kan worden veroorzaakt door een hoog verbruik van stoffen met gele pigmenten zoals saffraan of caroteen in wortels, pompoen, zoete aardappels, etc. In meer ernstige situaties kan xanthoderma wijzen op een leverziekte. In deze gevallen is er sprake van geelzucht of icterus, wat verwijst naar een gele verkleuring van de huid en het oogwit.

Symptomen van een gele huid

De symptomen hangen af van de oorzaak.

Symptomen van carotenemie

Carotenemie wordt gekenmerkt door gele verkleuring van de huid, vooral in gebieden waar de hoornlaag verdikt is, zoals de voetzolen en handpalmen. De gele kleur is ook het duidelijkst op gebieden waar veel onderhuids aanwezig is. Het oogwit wordt niet geel. Dit in tegenstelling tot geelzucht.

Symptomen van geelzucht

De toename van bilirubine is merkbaar door een geelachtige verkleuring van de huid, geel oogwit en tandvlees. Bovendien kan de urine donkerbruin (bierbruine urine) worden, terwijl de ontlasting een lichte kleur krijgt. Tegelijkertijd kan het ondraaglijke jeuk veroorzaken.

Symptomen van het syndroom van Gilbert

Het belangrijkste kenmerk van het syndroom van Gilbert is de gele verkleuring van de sclera (het oogwit). In zeldzame gevallen kan de huid ook geel worden. In tegenstelling tot veel lever- of galaandoeningen is er geen jeuk. De symptomen treden meestal pas op na de puberteit.

Gele huid door voeding en medicijnen

Carotenemie

Carotenemie is een oranje tot gele verkleuring van de huid veroorzaakt door ophoping van beta-caroteen in het bloed. Het wordt veroorzaakt door de consumptie van veel caroteen, een geel pigment in veel gele en oranje groenten zoals pompoen, yams, wortels, etc. Caroteen hoopt zich op in het vetweefsel van de dermis of lederhuid en onderhuids weefsel en kan leiden tot xanthoderma. Carotenemie komt vooral voor bij baby's en peuters die veel gepureerde oranje en gele groenten krijgen, zoals gezeefde wortels. Het kan echter ook gezien worden bij volwassenen. Bij volwassenen speelt niet alleen het serumgehalte van carotenoïden een rol, maar ook het serumlipidegehalte. Lipiden zijn vetten en vetachtige stoffen die in de biochemie een belangrijke rol spelen. Bij ziekten zoals diabetes mellitus, hypothyreoïdie (traag werkende schildklier) of hypercholesterolemische ziekten (bij hypercholesterolemie is er sprake van een te hoog cholesterol in het bloed), kunnen normale hoeveelheden carotenoïdehoudend voedsel al leiden tot een gele huid. Omdat de hoornlagen in het gebied van de zolen van handen en voeten dikker zijn dan op de rest van het lichaam, is de vergeling in dit weefsel het eerst zichtbaar.

Voedingsmiddelen die rijk zijn aan carotenoïden:

• wortelen
• spinazie
• abrikozen
  Mandarijnen / Bron: Joe Ravi, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
• pepers
• sinaasappels
• mandarijnen
• citroenen
• boerenkool
• tomaten
• maïs
• meloenen
• pompoenen
• sharonfruit (kaki)
• kelp
• palmolie

De gele pigmentatie van bètacaroteen verschijnt wanneer het concentraties in het serum zijn hoger dan 250 µg/dL. Het oogwit of sclera wordt niet aangetast en dit helpt om carotenodermie te onderscheiden van geelzucht. Een andere typisch teken van carotenodermie is dat het duidelijker zichtbaar is onder kunstlicht.

Lycopenemie

Lycopeen behoort tot de bioactieve stoffen en is een helderrood carotenoïde dat in tomaat en andere rode vruchten aanwezig is. Lycopenemie duidt op de aanwezigheid van grote hoeveelheden lycopeen in het bloed. Lycopenemie is een onschadelijke toestand die wordt veroorzaakt door overmatige inname van voedsel dat lycopeen bevat, zoals tomaten, rode bieten, rozenbottels, chilibonen en verschillende soorten fruit en bessen, wat leidt tot een roodachtige tot een roodgele verkleuring van de huid. De hoogste concentratie van lycopeen zit overigens niet in tomaat, maar in watermeloen.

Het metabolisme van lycopeen s vergelijkbaar met dat van bètacaroteen. Huidpigmentatie bij lycopenemie heeft een diepere tint dan die bij carotenemie en komt voor op de handpalmen en voetzolen maar ook op het gehemelte. Het oogwit wordt hierbij ook niet aangetast. Lycopenemie kan worden onderscheiden van carotenemie met een spectrofotometer, een fysische analysetechniek waarbij de concentratie van een bepaalde stof bepaald wordt door de absorptie van zichtbaar licht of van ultraviolet licht (uv-licht).

Riboflavinemie

Vitamine B2 (riboflavine) zit vooral in melk en melkproducten, maar ook in vlees, vleeswaren, groente, fruit, brood en graanproducten. Een verhoogd niveau van riboflavine wordt riboflavinemie genoemd. Van riboflavinemie is ook gemeld dat het een gele huid veroorzaakt.

Medicijnen en chemicaliën

Sommige medicijnen en stoffen kunnen gele pigmentatie veroorzaken van de huid, bijvoorbeeld:

• mepacrine of quinacrine
• saffraan
• santonine
• fluoresceïne
• dinitrofenol
• canthaxanthine
• tetryl
• picric
• acriflavine

Gele huid door geelzucht

Bij geelzucht of icterus is de gele kleur van de huid afkomstig van een hemoglobine-afbraakproduct: bilirubine. De lever breekt normaal gesproken bilirubine snel af om te voorkomen dat het zich ophoopt, maar het kan zich onder bepaalde omstandigheden in de huid ophopen en deze geel doen verkleuren in gevallen waarin de lever wordt aangetast door levercirrose, leverkanker of hepatitis (leverontsteking). De galwegen kunnen verstopt raken door een galsteen of een gezwel en dit kan ook geelzucht veroorzaken.

Het komt ook vaak voor bij pasgeborenen, van wie de lever niet genoeg is ontwikkeld om de bilirubinebelasting aan te kunnen; dit is vooral een zorg voor te vroeg geboren baby's. Dit staat bekend als 'neonatale icterus'.

Syndroom van Gilbert

Lichte geelzucht door het syndroom van Gilbert

Het syndroom van Gilbert is een chronische, doch onschuldige en goedaardige leverziekte. Iedereen heeft bilirubine in het lichaam. Het is met name een afbraakproduct van het rode bloedpigment hemoglobine, dat er bijvoorbeeld voor zorgt dat blauwe plekken langzaam geel worden als ze genezen. In de lever wordt bilirubine in water oplosbaar gemaakt door enzymen, dat wil zeggen geconjugeerd en uiteindelijk uitgescheiden in de ontlasting. Een blauwe plek kan als voorbeeld genomen worden om uit te leggen hoe bilirubine wordt afgebroken in het menselijk lichaam. De blauwachtige kleur van een hematoom komt van ijzer. Wanneer de rode bloedcellen worden afgebroken, wordt de vlek naar licht turkoois, dit is biliverdine. Het is het pigment dat verantwoordelijk is voor een groenachtige kleur soms gezien in blauwe plekken. Uiteindelijk blijft bilirubine achter en de voorheen blauwe vlek ziet er dan geel uit.

Voor de omzetting van bilirubine heeft de lever een bepaald enzym nodig en bij mensen met het syndroom van Gilbert werken deze enzymen en dus de afbraak via de lever slechts 30 tot 40 procent. Het is een genetisch defect dat zich pas op 18- of 19-jarige leeftijd ontwikkelt met een matig verhoogd bilirubine-gehalte in het bloed en de typische geelachtige huid.

Het wordt pas gevaarlijk wanneer de bilirubine-afbraak-enzymen helemaal niet werken. Na een bepaalde bilirubineconcentratie in het bloed kan de stof in de hersenen terechtkomen en daar een toxisch effect hebben, maar dit gebeurt slechts zeer zelden.

Voordelen van het syndroom van Gilbert

Matig verhoogde concentraties bilirubine kan op verschillende manieren een positief effect hebben. Het energiemetabolisme van mensen met het syndroom van Gilbert werkt efficiënter dan bij mensen die dit syndroom niet hebben, met als resultaat dat het BMI en de cholesterolniveaus lager zijn en het vet- en glucosemetabolisme beter is en dus is het risico op het ontwikkelen van diabetes of hart- en vaatziekten verlaagd. Bovendien lijkt het verhoogde bilirubinespiegel in positieve zin van invloed te zijn op verouderingsprocessen. Leeftijdsgerelateerde ziekten komen minder vaak voor bij mensen met het syndroom van Gilbert.

Tevens blijkt dat mensen met het syndroom van Gilbert langere telomeren hebben. Een telomeer is een zich herhalend stuk DNA aan het uiteinde van elk chromosoom. Of je gezond oud wordt, hangt onder meer af van de lengte van je telomeren.

Een ander interessant bevinding is dat oxidatieve stress lager is bij mensen met een verhoogd bilirubinegehalte: ze zijn beter beschermd tegen cel- en DNA-schade, wat op zijn beurt het verouderingsproces en de levensverwachting beïnvloedt. Wat anno 2020 is: bilirubine is een klinische marker voor een langer en gezonder leven.

Onderzoek en diagnose

Er zijn veel mogelijke oorzaken van een gele tot geeloranje verkleuring van de huid. Het is voor de arts belangrijk om de aanwezigheid of afwezigheid van sclerale icterus (geelzucht van het oogwit) vast te stellen bij het bepalen van de diagnose. Geel oogwit wordt aangetroffen bij mensen met alle vormen van geelzucht als gevolg van de voorkeur van bilirubine voor elastisch weefsel. Carotenemie, lycopenemie en riboflavinemie veroorzaken echter géén gele verkleuring van het oogbindvlies en is daarom meestal gemakkelijk te onderscheiden van geelzucht. Bloedonderzoek kan inzicht verschaffen in de bilirubinespiegel en bètacaroteenspiegel.

Als je drie maanden nauwelijks bètacaroteen binnenkrijgt, kan uit bloedonderzoek een laag niveau komen, terwijl je nog steeds een gelige huid kan hebben als gevolg van carotenemie. Vanwege de lipofiele aard van de carotenoïden blijven er namelijk voldoende hoeveelheden in het weefsel achter om gedurende maximaal vijf maanden verkleuring te veroorzaken, ongeacht de serumspiegels.

Bij vermoeden van geelzucht moet je onmiddellijk naar een arts gaan om de oorzaak van de ziekte te achterhalen. Da arts zal allerlei vragen stellen over je klachten en lichamelijk onderzoek uitvoeren. Daarnaast zal de arts speciale bloedonderzoeken laten uitvoeren. Het lever- en galsysteem kan worden onderzocht met behulp van echografie. Deze onderzoeksmethode is vrij van straling en pijn voor de patiënt. Als er vermoed wordt dat er galwegstenen zijn of een tumor wordt gediagnosticeerd, kunnen de galwegen in beeld gebracht worden met een endoscoop na echografie of een andere beeldvormingsprocedure. Daarnaast kunnen verdere onderzoeken nodig zijn, zoals computertomografie (CT-scan), magnetische resonantiebeeldvorming (MRI-scan) en (in het geval van tumoren) puncties in de buikholte.

Behandeling van een geelverkleuring van de huid

Carotenemie, lycopenemie en riboflavinemie

Carotenemie en lycopenemie komt vaak bij vrouwen die veel groenten eten uit angst om aan te komen en bij vegetariërs, veganisten en plantaardigers. Door veranderingen in eetgewoonten verdwijnt de vergeling van de huid vanzelf na enge tijd. Soms neemt dit wel enkele maanden (tot hooguit vijf maanden) in beslag. Het gaat hierbij om een onschadelijke kleurverandering van de huid, zodat behandeling en een verandering van voeding van medisch oogpunt niet nodig zijn. Vanuit cosmetisch oogpunt kan de noodzaak tot verandering wel gevoeld worden.

Geelzucht: onderliggend lijden behandelen

Behandeling voor geelzucht hangt af van de oorzakelijke ziekte. Galstenen kunnen worden verwijderd met speciaal uitgeruste endoscopen. In sommige gevallen moet de galblaas operatief worden verwijderd. Als medicatie de oorzaak is van geelzucht, herstelt de lever zich vaak vanzelf na het stoppen met deze medicatie (wat in overleg met de arts moet gebeuren). Acute virale infecties van de lever genezen heel vaak spontaan. Als ze chronisch worden, worden antivirale middelen gebruikt. Als leverziekte de oorzaak is van geelzucht, moet je alcohol vermijden en alleen de meest noodzakelijke medicatie gebruiken.

Syndroom van Gilbert: geen behandeling vereist

Er is geen behandeling voor het syndroom van Gilbert en dit is (meestal) ook niet nodig omdat het een onschadelijke stofwisselingsziekte betreft. Het geel zien heeft geen ziektewaarde en het betreft slechts een lichte afwijking bij de verwerking van bilirubine in de lever. Het syndroom is géén ziekte en levert normaal gesproken geen problemen op.

Lees verder

• Gele kringen onder de ogen: oorzaken van gele oogkringen
• Gele ogen en gele huid: oorzaken, symptomen en behandeling
• Geelzucht: symptomen, oorzaken en behandeling van icterus
• Icterus (geelzucht): symptomen, oorzaak en behandeling
• Oranje huid: oorzaken oranje huidverkleuring (carotenemie)