Gezwollen lymfeklieren: Oorzaken van lymfeklierzwelling

In het lichaam bevinden zich zeshonderd lymfeklieren. In een normale toestand zijn deze niet voelbaar. Lymfadenopathie duidt op een aandoening of ontsteking van het lymfeklierweefsel of de lymfeklieren waardoor deze gezwollen zijn. Een aantal lymfeklieren (onder de huid) zijn dan wel voelbaar via een lichamelijk onderzoek, al zijn niet alle lymfeklieren (nabij organen) voelbaar. Vooral bij infecties ontstaat een lymfeklierzwelling, omdat hierdoor de schadelijke ziekteverwekkers afgestoten worden. Vergrote lymfeklieren ontstaan echter ook bij andere aandoeningen alsook door medicatiegebruik. Opgezette klieren treden soms op met een aantal alarm symptomen waarvoor een medisch onderzoek vereist is. De vooruitzichten zijn erg divers omdat talrijke oorzaken van een lymfekliervergroting bekend zijn.

• Epidemiologie van lymfeklierzwelling
• Oorzaken van gezwollen lymfeklieren
• Auto-immuunaandoeningen
• IgG4-gerelateerde ziekte
• Infecties
• Kanker
• Medicijnen
• Verwondingen
• Symptomen bij vergrote lymfeklieren
• Infectie
• Alarmsignalen
• Diagnose en onderzoeken
• Locatie
• Oorzaak opsporen
• Behandeling van lymfeklierzwelling
• Prognose van opgezette lymfeklieren

Epidemiologie van lymfeklierzwelling

Jaarlijks gaan 6,5 op 1.000 patiënten naar de huisarts met een lymfeklierzwelling. Bij één op de vier patiënten zijn meerdere plaatsen in het lichaam getroffen door gezwollen lymfeklieren (gegeneraliseerde lymfadenopathie). De rest van de patiënten heeft slechts op één plaats een lymfekliervergroting (gelokaliseerde lymfadenopathie). Opgezette klieren komen tot slot het vaakst voor bij kinderen; daar bij hen het immuunsysteem reageert op nieuw aangetroffen infecties.

Oorzaken van gezwollen lymfeklieren

Het is vrijwel altijd mogelijk om de oorzaak van vergrote lymfeklieren vast te stellen. In veruit de meeste gevallen (meer dan 90%) betreft dit een onschuldige infectie. Ook andere oorzaken zijn bekend voor de opgezette lymfeklieren.

Auto-immuunaandoeningen

Bij auto-immuunaandoeningen zijn meerdere lymfeklieren vergroot.

Juveniele idiopathische artritis (JIA)
Juveniele idiopathische artritis is een type gewrichtsontsteking van onbekende oorsprong die kinderen tot zeventien jaar treft. Gewrichtspijn, gewrichtszwelling en gewrichtsstijfheid aan één of meer kleine en/of grote gewrichten zijn kenmerkend, maar daarnaast komen ook andere symptomen voor, zoals lymfeklieren die opgezet zijn.

Lupus
Systemische lupus erythematosus is een auto-immuunziekte waarbij een ontsteking in het lichaam ontstaat, zoals de huid, de gewrichten en de lymfeklieren. Gezwollen lymfeklieren zijn een logisch gevolg.

Reumatoïde artritis
De auto-immuunziekte reumatoïde artritis veroorzaakt een ontsteking in de gewrichten, maar ook de organen zijn mogelijk getroffen. Opgezette lymfeklieren komen ook voor bij de auto-immuunaandoening.

Sarcoïdose
De auto-immuunaandoening sarcoïdose resulteert mogelijk ook in lymfekliervergroting. Deze systemische aandoening tast de huid, de longen, de ogen en het zenuwstelsel aan, maar ook bijkomende symptomen treden op.

Sjögren-syndroom
Droge ogen, een droge mond (xerostomie) en een droge keel zijn typerend aan het syndroom van Sjögren. De auto-immuunaandoening gaat soms ook gepaard met lymfadenopathie.

IgG4-gerelateerde ziekte

Een IgG4-gerelateerde ziekte is een ontstekingsaandoening waarbij schade en littekens ontstaan in één of meer lichaamssystemen. Dit brengt soms vergrote lymfeklieren met zich mee.

Infecties

Infecties zijn de meest voorkomende oorzaak van gezwollen lymfeklieren. Het lichaam reageert snel op deze infecties en vult de lymfeknopen met witte bloedcellen om de infectie te bestrijden. De zwelling is het gevolg van alle mogelijke besmettelijke kiemen (virussen, bacteriën, parasieten, schimmels).

Voorbeelden van infecties die leiden tot een lymfekliervergroting omvatten:

• adenovirusinfectie (infectie met symptomen aan luchtwegen en ogen)
• afteuze stomatitis (ontsteking van slijmvlies in en rond de mond)
• bof (virale infectie met gezwollen oorspeekselklieren)
• een amandelontsteking (tonsillitis)
• een cytomegalie-infectie
• een hiv-infectie
• een verkoudheid
• hepatitis B en hepatitis C
• hersenvliesontsteking (meningitis)
• huidinfecties, zoals:
• cellulitis (huidinfectie met rode en gezwollen huid)
• Gianotti-Crosti-syndroom (huidaandoening met rode bultjes)
• gordelroos (infectie met huiduitslag en symptomen aan het gezicht)
• hidradenitis suppurativa (chronische huidziekte)
• impetigo (bacteriële huidinfectie op gezicht en ledematen)
• rodehond (huidinfectie met symptomen aan gezicht, romp, armen en benen)
• stafylokokkeninfecties
• influenza (de griep)
• kattenkrabziekte (huidletsels en gezwollen lymfeklieren)
• keelontsteking
• klierkoorts (virale infectie met keelpijn)
• lymphadenitis colli
• mazelen (virale infectieziekte met symptomen aan ogen en huid)
• oorinfecties
• seksueel overdraagbare infecties, zoals:
• chlamydia (bacteriële infectie met symptomen aan genitaliën)
• syfilis (bacteriële infectie via seksueel contact)
• tandinfecties
• toxoplasmose (infectie met symptomen aan hersenen en ogen)
• tropische aandoeningen zoals:
• filariasis (griepachtige symptomen en verstopte lymfevaten)
• leishmaniasis (infectie met symptomen aan huid en ingewanden)
• schistosomiasis (parasitaire infectieziekte veroorzaakt door wormen)
• trypanosomiasis (infectieziekte met koorts en neurologische symptomen)
• tuberculose (bacteriële infectie met symptomen aan longen)
• Yersinia enteritis (bacteriële infectie met diarree)
• ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet met symptomen aan huid, hart, hersenen, spieren en gewrichten)

Kanker

Leukemie
Bij acute lymfatische leukemie en chronische lymfatische leukemie, twee vormen van bloed- en beenmergkanker, zijn gezwollen lymfeklieren in de hals, onder de armen en in de lies voelbaar.

Lymfoom
Circa 1,1% van de patiënten die met één of meer vergrote klieren de huisarts bezoekt, krijgt te maken met een vorm van kanker. Kanker in de lymfeklieren (lymfoom) brengt vergrote lymfeklieren met zich mee. Dit geldt voor onder andere een Hodgkin-lymfoom en ook voor een non-Hogdkin-lymfoom.

Metastasen (uitzaaiingen)
Opgezette lymfeklieren komen ook tot stand door gemetastaseerde (uitgezaaide) kanker Uitzaaiingen van kanker in de lymfeklieren zijn gekend als ‘lymfekliermetastasen’. De kankercelen komen dan los van de tumor op de oorspronkelijke plaats, en verspreiden zich vervolgens via het bloed of de lymfe naar andere lichaamsdelen. Wanneer de kankercellen in de lymfe terechtkomen, komen ze snel vast komen te zitten in een lymfeklier waardoor lymfadenopathie ontstaat. Soms maken ze in het knooppunt ook een nieuwe tumor aan. Wanneer zich kankercellen in de lymfeklieren bevinden, gebeurt de verspreiding niet zo snel als de verspreiding van kankercellen via het bloed. Als kankercellen in de lymfeklieren terechtkomen, tasten ze eerst de nabijgelegen lymfeklieren aan. Hierdoor ontstaan secundaire tumoren en ook opgezette lymfeklieren. De arts bewaakt daarom steeds de lymfeklieren in het gebied rond de oorspronkelijke tumor om tekenen van metastasen op te sporen.

Medicijnen

Ook bepaalde medicijnen zorgen voor lymfadenopathie, zoals medicatie voor de behandeling van malaria of anti-epileptica fenytoïne (Dilantin) (medicijnen om epileptische aanvallen te voorkomen). Ook andere allergische tekenen zijn mogelijk bij het gebruik van deze geneesmiddelen, bijvoorbeeld gewrichtspijn en een huiduitslag.

Verwondingen

Snijwonden, kneuzingen en breuken hebben mogelijk lymfadenopathie als gevolg rond de plaats van het letsel. Het lichaam weert namelijk op deze manier ziektekiemen waardoor de wonde sneller geneest.

Symptomen bij vergrote lymfeklieren

Infectie

In het lichaam bevinden zich honderden lymfeklieren, maar slechts enkele daarvan zijn voelbaar. De lymfeklieren in de nek of oksels zwellen bij een infectie (verkoudheid, griep, …). De lymfeklieren vullen zich namelijk met immuuncellen en afval van de ziektekiemen. Ook opgezette lymfeklieren in de buurt van de achterkant van het hoofd, de buik of de lies zijn voelbaar. Deze vergrote knooppunten gaan soms ook gepaard met bijkomende symptomen, zoals:

• gevoeligheid of pijn bij aanraking
• roodheid en warmte op de huid en rond de huid van de aangetaste lymfeklieren
• zichtbare knobbeltjes onder de huid (huidknobbeltjes)

Afhankelijk van de oorzaak van de infectie zijn volgende klachten nog mogelijk: hoofdpijn, keelpijn, koorts, een loopneus, oorpijn, rillingen en vermoeidheid. Is de infectie behandeld of verdwenen, dan verdwijnt de zwelling van de lymfeklieren in de meeste gevallen.

Alarmsignalen

Andere symptomen van gezwollen lymfeklieren wijzen soms op een ernstiger probleem. Treden deze alarmtekens op, dan is een doktersbezoek vereist:

• ademhalingsproblemen
• gemakkelijk blauwe plekken
• gemakkelijk bloeden
• klieren die langdurig gezwollen blijven (twee weken bij volwassenen en vijf dagen bij kinderen)
• langdurige koorts
• nachtelijk zweten
• onverklaarbaar gewichtsverlies
• slikproblemen
• snelgroeiende knooppunten
• stijve knooppunten die niet bewegen wanneer de patiënt deze indrukt
• zwelling in de arm of lies

Diagnose en onderzoeken

Locatie

Acute of chronische lymfadenopathie wijst op een onderliggende ziekte. De arts identificeert eerst de locatie van de opgezette lymfeklieren.

• bilaterale lymfadenopathie: de lymfeklieren aan beide zijden van het lichaam zijn vergroot.
• gegeneraliseerde lymfadenopathie: diverse plaatsen in het lichaam zijn aangetast door de lymfadenopathie.
• gelokaliseerde lymfadenopathie: bij gelokaliseerde lymfadenopathie is slechts één deel van het lichaam getroffen, bijvoorbeeld de hals, het achterhoofd, voor het oor, achter het oor, bij de elleboog, onder de oksels, in de liezen, boven het sleutelbeen, onder de onderkaak, in de buik, in de borstholte (mediastinum), …

Oorzaak opsporen

Oppervlakkige lymfeklieren net onder de huid zijn vaak op te sporen via een lichamelijk onderzoek. Wanneer deze zacht aanvoelen, zijn deze veelal ‘onschuldig’, terwijl hard en rubberachtig aanvoelende lymfeklieren mogelijk wijzen op metastasen (uitzaaiingen van kanker). Soms is een CT-scan of PET-scan nodig om gezwollen lymfeklieren in het hele lichaam te diagnosticeren, zoals in de buurt van de organen. Artsen stellen voorts veel vragen over de zwelling en andere symptomen die de patiënt ervaart om de onderliggende oorzaak te bepalen. Ook voert de arts een bloedonderzoek of soms nog andere laboratorium- of beeldvormende onderzoeken uit om het onderliggende probleem te diagnosticeren. In sommige gevallen is een biopsie van de lymfeklier nodig. Hij neemt hierbij een beetje weefsel van het knooppunt weg om dit microscopisch te laten onderzoeken.

Behandeling van lymfeklierzwelling

Meestal is een behandeling voor de lymfeklieren zelf niet direct nodig. De arts behandelt namelijk de onderliggende aandoening van de lymfadenopathie. Warme of koude kompressen verzachten het ongemak in het getroffen gebied. Vrij verkrijgbare pijnstillers, zoals ibuprofen of paracetamol verlichten tijdelijk de pijn. Voorts neemt de patiënt voldoende rust om het genezingsproces van het lichaam te ondersteunen. Als de opgezette lymfeklieren te wijten zijn aan een bacteriële infectie, schrijft de arts antibiotica voor. Ernstige aandoeningen zoals auto-immuunziekten of kanker vereisen speciale, geïndividualiseerde behandelingen.

Prognose van opgezette lymfeklieren

De prognose van lymfadenopathie is variabel. Als de lymfeklierzwelling veroorzaakt is door een milde infectie, verdwijnt deze zodra de infectie is verdwenen. Meer ernstige aandoeningen vereisen een gespecialiseerd behandelplan waarbij de vooruitzichten individueel zijn.

Lees verder

• Lymfeklieren: Structuur, functie, locatie en aandoeningen
• Kattenkrabziekte: Huidletsels en gezwollen lymfeklieren
• Chronische lymfadenitis: Langdurig gezwollen lymfeklieren
• Lymfadenitis: Ontsteking van de lymfeklieren
• Ziekte van Kikuchi: Gezwollen lymfeklieren in nek