Lymfadenitis: Ontsteking van de lymfeklieren

Lymfadenitis is de medische term voor een ontsteking van de lymfeklieren. Dit is een veelvoorkomende complicatie van bepaalde infecties, maar kan ook optreden bij diverse aandoeningen, tumoren of als gevolg van medicatiegebruik. De symptomen variëren afhankelijk van de locatie van de ontsteking. Buikpijn, hoesten en kortademigheid zijn slechts enkele van de vele mogelijke tekenen van lymfadenitis. De behandeling varieert, omdat lymfadenitis tal van oorzaken kan hebben.

• Het lymfestelsel
• Soorten lymfadenitis
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Infecties, aandoeningen en medicatie
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van lymfeklierontsteking
• Complicaties
• Preventie van ontsteking van de lymfeklieren

Het lymfestelsel

Het lymfestelsel is een netwerk van weefsels en organen dat het lichaam helpt bij het verwijderen van giftige stoffen, afval en andere ongewenste materialen. De primaire functie van het lymfesysteem is het transporteren van lymfe, een vloeistof die helpt bij het bestrijden van infecties, door het hele lichaam. Het lymfestelsel bestaat voornamelijk uit lymfevaten, die vergelijkbaar zijn met aderen en haarvaten van de bloedsomloop. De lymfevaten zijn verbonden met lymfeknopen, waar de lymfe wordt gefilterd. Het lichaam bevat honderden lymfeklieren, die zich zowel diep in het lichaam, zoals rond de longen en het hart, als dicht bij het oppervlak, zoals onder de armen of in de lies, bevinden.

Soorten lymfadenitis

Lymfadenitis kan gelokaliseerd of gegeneraliseerd zijn. Gelokaliseerde lymfadenitis komt het meest voor en impliceert een ontsteking van één of slechts enkele knooppunten in de buurt van de plaats waar de infectie is begonnen. Zo kunnen de lymfeklieren in de nek gezwollen zijn bij een ontsteking van de keelamandelen (tonsillitis). Gegeneraliseerde lymfadenitis daarentegen treedt op in diverse lymfeknoopgroepen en is het gevolg van een infectie die zich via de bloedstroom of een andere systemische ziekte verspreidt.

Epidemiologie

Lymfadenitis, de ontsteking van de lymfeklieren, is een veelvoorkomende aandoening die op verschillende leeftijden kan optreden, maar vaker voorkomt bij kinderen en jonge volwassenen. Het kan veroorzaakt worden door verschillende factoren, waaronder infecties, auto-immuunziekten en zeldzame kwaadaardige aandoeningen. Lymfadenitis komt wereldwijd voor, met variaties afhankelijk van de geografie, het seizoen en de leeftijdsgroepen die het vaakst getroffen worden.

Prevalentie en incidentie

De prevalentie van lymfadenitis varieert wereldwijd, afhankelijk van de prevalentie van infecties die de aandoening veroorzaken, zoals bacteriële of virale infecties. In geïndustrialiseerde landen wordt lymfadenitis vaak gezien bij kinderen die bacteriële infecties hebben, zoals streptokokken- of stafylokokkeninfecties. In ontwikkelingslanden komt de aandoening vaak voor als gevolg van infecties met minder hygiënische omstandigheden, zoals tuberculose of parasitaire infecties.

Seizoensgebonden variaties

Er zijn seizoensgebonden variaties in de incidentie van lymfadenitis, met een piek tijdens de koudere maanden, wanneer respiratoire infecties vaker voorkomen. In de lente en zomer kunnen vector-overdraagbare ziekten, zoals ziekte van Lyme, leiden tot een verhoogde incidentie van lymfadenitis in bepaalde gebieden.

Aard van infecties

De etiologie van lymfadenitis is vaak bacterieel (met name door Streptococcus of Staphylococcus), maar virale oorzaken, zoals het Epstein-Barr-virus (EBV) of het cytomegalovirus (CMV), kunnen ook bijdragen aan lymfadenitis. Daarnaast kunnen parasitaire infecties en schimmelinfecties ook een rol spelen, afhankelijk van de geografische locatie.

Mechanisme

Lymfadenitis ontstaat wanneer een infectie, ontsteking of een andere pathologische aandoening de lymfeklieren aantast. De lymfeklieren spelen een sleutelrol in het immuunsysteem door het filteren van lymfevocht en het helpen bestrijden van infecties. Bij een infectie of ontsteking worden de lymfeklieren opgezette en geïrriteerd.

Infectie en immuunrespons

De primaire oorzaak van lymfadenitis is vaak een bacteriële, virale of schimmelinfectie. Wanneer het lichaam een infectie tegenkomt, worden de lymfeklieren geactiveerd om het immuunsysteem te ondersteunen. De lymfeklieren zwellen op als gevolg van de ophoping van witte bloedcellen, die betrokken zijn bij het bestrijden van de infectie. Dit proces kan gepaard gaan met pijn, roodheid en zwelling, vooral als de lymfeklieren geïnfecteerd raken door bacteriën.

Bacteriële infecties en abscessen

Bacteriële infecties, zoals streptokokken of stafylokokken, kunnen lymfadenitis veroorzaken. In sommige gevallen kan de infectie zich uitbreiden naar het omringende weefsel en een abces vormen, wat leidt tot ernstigere symptomen, zoals koorts, pijnlijke zwelling en soms pusvorming. Bij patiënten met verzwakte immuunsystemen, zoals mensen met hiv of patiënten die immunosuppressieve medicijnen gebruiken, kan de infectie ernstiger zijn en zich uitbreiden naar andere delen van het lichaam.

Virale infecties

Naast bacteriële infecties kunnen virussen zoals het Epstein-Barr-virus (EBV), cytomegalovirus (CMV) en het humaan immunodeficiëntievirus (HIV) ook lymfadenitis veroorzaken. Virale infecties veroorzaken meestal een mildere vorm van lymfadenitis, maar kunnen leiden tot langdurige zwelling van de lymfeklieren, vooral bij kinderen en jongvolwassenen.

Oorzaken: Infecties, aandoeningen en medicatie

Lymfadenitis treedt op wanneer de vergrote klieren ontstoken en gezwollen raken, vaak als reactie op bacteriën, virussen, parasieten of schimmels. Het kan ontstaan na huidinfecties of andere infecties veroorzaakt door bacteriën zoals Streptococcus (streptokokken) en Staphylococcus (stafylokokken). De gezwollen lymfeklieren bevinden zich meestal dicht bij de plaats van een infectie, tumor of ontsteking. Soms is dit het gevolg van zeldzame infecties zoals tuberculose of kattenkrabziekte. Ook medicatiegebruik kan leiden tot een ontsteking van de lymfeklieren. Volgens de website Emedicine zijn de volgende oorzaken van lymfadenitis bekend:

Aandoeningen bij een Verzwakt immuunsysteem

Immunodeficiëntiesyndromen en fagocytische disfuncties die lymfadenitis kunnen veroorzaken zijn:

• AIDS
• Chronische granulomateuze ziekte uit de kindertijd (infecties aan huid, longen, lever en darmen)
• Hyperimmunoglobuline E-syndroom (Job-syndroom)

Andere aandoeningen

Diverse aandoeningen die lymfadenitis kunnen veroorzaken:

• De ziekte van Kawasaki (ontstoken bloedvaten in de slagaders)
• PFAPA (periodieke koorts, aften stomatitis, faryngitis en adenitis) syndroom
• Sarcoïdose (aandoening aan huid, ogen, longen en zenuwstelsel)
• De ziekte van Castleman (ook bekend als benigne hyperplasie van grote lymfeklieren)

Bloedaandoeningen

Enkele bloedaandoeningen die lymfadenitis kunnen veroorzaken zijn:

• Aangeboren hemolytische anemie
• Auto-immuun hemolytische anemie
• Sikkelcelanemie
• Thalassemie

Immunologische of bindweefselaandoeningen

Immunologische of bindweefselaandoeningen die lymfadenitis kunnen veroorzaken omvatten:

• Juveniele reumatoïde artritis (chronische auto-immuunaandoening met een ontsteking van gewrichten en andere organen)
• Mycobacterium tuberculosis
• Rubella (rodehond) - posterieur auriculair, later cervicaal, occipitaal
• Salmonella (diarree en buikpijn) - gegeneraliseerd
• Seborroïsche dermatitis (huidziekte met hoofdroos en een rode huid), hoofdhuidinfecties - occipitaal, postauriculair
• Staphylococcus aureus adenitis - cervicaal, submandibulair; eenzijdig, stevig, gevoelig
• Toxoplasma gondii - gegeneraliseerd, vaak niet-gevoelig
• Virale faryngitis - bilaterale postcervicaal; stevig, gevoelig
• Yersinia enterocolitica (bacteriële infectie met diarree, koorts en huidproblemen) - cervicaal of abdominaal
• Yersinia pestis (pest) - oksel, lies, dij, baarmoederhals; zeer gevoelig met bovenliggende erythema

Infecties

Lymfadenitis is meestal het gevolg van een infectie zoals:

• Atypisch Mycobacterium - cervicaal, submandibulair, submentaal (meestal eenzijdig); meestal in immunocompetente kinderen tussen de één en vijf jaar
• Bartonella henselae (kattenkrabziekte) - enkele knobbels; afzonderlijk, mobiel, niet-gevoelig
• Cariës (tandbederf) / abces - lymfeklieren
• Coccidioides immitis - mediastinaal (coccidioidomycose (milde infectie met symptomen aan huid en longen))
• Cytomegalovirus - gegeneraliseerd
• Francisella tularensis (tularemie) - cervicaal, mediastinaal of algemeen; gevoelig
• Graft-versus-host-ziekte (complicatie na transplantatie)
• Groep A streptokokken (GAS) faryngitis - submandibulair en anterieur cervicaal; eenzijdig, stevig, gevoelig
• Epstein-Barr virus (klierkoorts: virale infectie met keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts, vooral bij adolescenten en jongvolwassenen) - anterieur cervicaal, mediastinaal, bilateraal; afzonderlijk, stevig, niet-gevoelig
• Parvovirus B19 - posterieur auriculair, later cervicaal, occipitaal
• Histoplasma capsulatum (histoplasmose) - gegeneraliseerd (systemische schimmelinfectie met luchtwegklachten)
• Herpes simplex - cervicaal; zacht, gevoelig
• Human herpesvirus 6 (roseola infantum) - suboccipitaal; niet-gevoelig
• Leishmania donovani (leishmaniasis) - gegeneraliseerd, niet-gevoelig
• Morbillivirus (mazelen) - gegeneraliseerd
• Mumpsvirus (bof) - anterieur cervicaal, submandibulair
• Non-tuberculeuze mycobacteriën (NTM) - cervicaal, submandibulair, submentaal
• Rhodococcus equi (pathogene bacterie die voornamelijk in stof voorkomt) - gegeneraliseerd; zacht, gevoelig

Risicofactoren

Verschillende factoren kunnen het risico op het ontwikkelen van lymfadenitis verhogen. Infecties zijn de meest voorkomende oorzaak van deze aandoening, maar er zijn ook andere risicofactoren die van invloed kunnen zijn op het ontstaan van lymfadenitis.

Immuunstatus

Mensen met een verzwakt immuunsysteem hebben een verhoogd risico op lymfadenitis. Dit omvat patiënten met hiv/aids, mensen die chemotherapie ondergaan, en degenen die immunosuppressieve therapieën gebruiken. In deze groepen kunnen infecties zich sneller verspreiden en ernstiger worden, wat het risico op lymfadenitis verhoogt.

Infecties van de bovenste luchtwegen

Lymfadenitis komt vaak voor bij kinderen die bovenste luchtweginfecties, zoals een keelontsteking of verkoudheid, hebben. Deze infecties kunnen zich uitbreiden naar de lymfeklieren in de nek en leiden tot ontsteking. Dit is vooral een risicofactor in omgevingen waar virale en bacteriële infecties vaak circuleren, zoals scholen en kinderdagverblijven.

Expositie aan besmettingsbronnen

Bepaalde omgevingsfactoren kunnen het risico op lymfadenitis verhogen. Dit omvat blootstelling aan mensen met besmettelijke ziekten, zoals tuberculose of soa's. In gebieden met beperkte toegang tot gezondheidszorg en hygiëne, is de kans op infecties die lymfadenitis veroorzaken groter.

Chronische aandoeningen

Patiënten met chronische ziekten zoals diabetes of bepaalde auto-immuunziekten kunnen een verhoogd risico hebben op infecties die lymfadenitis veroorzaken. Een verzwakt immuunsysteem als gevolg van deze aandoeningen maakt het moeilijker om infecties te bestrijden, wat leidt tot een verhoogde kans op lymfadenitis.

Risicogroepen

Bepaalde patiëntengroepen lopen een hoger risico om lymfadenitis te ontwikkelen. Deze risicogroepen hebben vaak een onderliggende aandoening of omgevingsfactor die hen vatbaarder maakt voor infecties die de lymfeklieren aantasten.

Kinderen en jonge volwassenen

Kinderen en jongvolwassenen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfadenitis, vooral door de frequentie van virale en bacteriële infecties in deze leeftijdsgroepen. Infecties zoals keelpijn, verkoudheden, en de ziekte van Pfeiffer (veroorzaakt door Epstein-Barr-virus) kunnen leiden tot gezwollen lymfeklieren.

Ouderen

Ouderen hebben ook een verhoogd risico, vooral door de afname van de werking van het immuunsysteem met de leeftijd. Ze hebben meer kans op onderliggende gezondheidsproblemen, zoals diabetes of hartaandoeningen, die hen vatbaarder maken voor infecties die lymfadenitis veroorzaken.

Patiënten met verzwakt immuunsysteem

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals mensen die chemotherapie ondergaan of hiv-positief zijn, hebben een hoger risico op lymfadenitis. Dit komt doordat hun lichaam minder in staat is om infecties te bestrijden, wat leidt tot een verhoogde kans op ontsteking van de lymfeklieren.

Mensen met een infectiegeschiedenis

Patiënten die regelmatig infecties van de luchtwegen of huidinfecties hebben gehad, hebben een verhoogd risico op lymfadenitis. Herhaalde blootstelling aan infectieuze agentia kan het immuunsysteem verzwakken, waardoor het lichaam vatbaarder wordt voor verdere infecties die de lymfeklieren aantasten.

Symptomen

Het belangrijkste symptoom van lymfadenitis zijn gezwollen, vergrote lymfeklieren. Afhankelijk van de oorzaak kunnen de knobbels in het lichaam groter worden dan normaal, wat een knobbeltje in de hals, onder de kin, in de lies of in de oksels veroorzaakt. De gezwollen lymfeklieren kunnen variëren in grootte van een erwt tot een kers. Daarnaast kunnen de volgende symptomen aanwezig zijn:

• Buikpijn: Buikpijn treedt op wanneer de klieren in het gebied van de buik (mesenteriale lymfeklieren) ontstoken zijn.
• Hoesten en kortademigheid: Hoesten en kortademigheid treden op wanneer de klieren in het gebied van de longen (hilar lymfeklieren) ontstoken zijn.
• Koorts: Een verhoogde lichaamstemperatuur en rillingen zijn tekenen van een infectie.
• Lichaamspijnen: Lichaamspijnen en pijn in het getroffen gebied.
• Vermoeidheid: Gevoel van algehele zwakte en vermoeidheid.

Alarmsymptomen

Lymfadenitis kan variëren van mild tot ernstig, afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Er zijn echter enkele alarmsymptomen waarmee patiënten of zorgverleners rekening moeten houden. Deze symptomen kunnen duiden op een ernstigere infectie of een complicatie die onmiddellijke medische aandacht vereist.

Pijn en koorts

Een van de meest voorkomende alarmsymptomen van lymfadenitis is pijn in de getroffen lymfeklieren, vaak gepaard met koorts. Wanneer lymfadenitis gepaard gaat met hoge koorts, is dit een aanwijzing dat er sprake is van een ernstigere infectie die mogelijk medische behandeling nodig heeft.

Ziekteverschijnselen en algemene malaise

Als de patiënt zich algemeen ziek voelt, met symptomen zoals gewrichtspijn, vermoeidheid en gewichtsverlies, kan dit duiden op een infectie die zich door het lichaam verspreidt. Dit kan wijzen op een ernstigere vorm van lymfadenitis of een systemische infectie.

Onverwachte zwelling of roodheid

Als de zwelling van de lymfeklieren plotseling toeneemt of gepaard gaat met roodheid of verharding van de huid, kan dit duiden op een abces of een diepe infectie die mogelijk chirurgische drainage vereist.

Bloedige afscheiding uit lymfeklieren

In zeldzame gevallen kan er bloedige afscheiding optreden uit een geïnfecteerde lymfklier. Dit kan een teken zijn van een ernstiger probleem, zoals een kwaadaardige aandoening of een diepe weefselinfectie, en vereist onmiddellijke medische evaluatie.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van lymfadenitis kan vaak worden gesteld op basis van een medische geschiedenis en lichamelijk onderzoek door een arts. Aanvullende diagnostische tests kunnen omvatten bloedonderzoeken, beeldvormende onderzoeken zoals röntgenfoto's of CT-scans, en in sommige gevallen een biopsie van de lymfeknoop om te helpen bij het bepalen van de onderliggende oorzaak van de ontsteking.

Behandeling

De behandeling hangt af van de oorzaak van de lymfadenitis. In het geval van een bacteriële infectie kan antibiotica worden voorgeschreven, terwijl antivirale of antifungale medicijnen kunnen worden gegeven voor virale of schimmelinfecties. Als de oorzaak van de ontsteking niet-infectieus is, zoals bij kanker of een auto-immuunziekte, zal de behandeling gericht zijn op het onderliggende probleem. Bij ernstige of aanhoudende gevallen van lymfadenitis kan een specialist, zoals een infectioloog of oncoloog, nodig zijn om de juiste behandeling en zorg te bieden.

Prognose van lymfeklierontsteking

De prognose van lymfadenitis hangt sterk af van de oorzaak van de ontsteking en de algehele gezondheid van de patiënt. Enkele belangrijke punten zijn:

• Infectieuze oorzaken: Bij bacteriële infecties, zoals streptokokken- of stafylokokkeninfecties, is de prognose over het algemeen goed, vooral als de infectie snel wordt behandeld met antibiotica. Virale infecties hebben meestal ook een goede prognose, met herstel binnen enkele weken.
• Niet-infectieuze oorzaken: Bij lymfadenitis als gevolg van auto-immuunziekten of kanker kan de prognose variëren en hangt deze af van de specifieke aandoening, de ernst ervan en de effectiviteit van de behandeling.
• Chronische lymfadenitis: Sommige vormen van lymfadenitis, zoals tuberculeuze lymfadenitis, kunnen chronisch worden en een langdurige behandeling vereisen. In dergelijke gevallen kan de prognose minder voorspelbaar zijn.

Complicaties

Hoewel lymfadenitis vaak goed te behandelen is, kunnen er complicaties optreden, vooral als de aandoening niet tijdig wordt behandeld. Mogelijke complicaties zijn:

• Abcesvorming: Een ernstig gevolg van bacteriële lymfadenitis is de vorming van een abces, een met pus gevulde holte die drainage en soms chirurgische interventie vereist.
• Systemische infectie: Onbehandelde bacteriële lymfadenitis kan zich uitbreiden en leiden tot sepsis, een levensbedreigende reactie op infectie.
• Chronische zwelling: Langdurige ontsteking kan leiden tot blijvende zwelling van de lymfeklieren en weefselschade.
• Fistelvorming: Een complicatie van een langdurig abces kan een fistel zijn, een abnormale verbinding tussen de lymfeknoop en de huid of een ander orgaan.
• Lymfoedeem: Een zeldzamere complicatie is lymfoedeem, een aandoening waarbij lymfevocht zich ophoopt in weefsels, wat leidt tot zwelling, vaak in de ledematen.

Preventie van ontsteking van de lymfeklieren

Preventieve maatregelen voor lymfadenitis richten zich voornamelijk op het voorkomen van de onderliggende oorzaken van de aandoening. Hier zijn enkele aanbevelingen:

• Goede hygiëne: Regelmatig handen wassen en goede wondverzorging kunnen helpen bij het voorkomen van huidinfecties die tot lymfadenitis kunnen leiden.
• Vaccinatie: Vaccinaties tegen ziekten zoals mazelen, bof, rubella en tuberculose kunnen het risico op lymfadenitis door deze infecties verminderen.
• Tijdige behandeling van infecties: Vroege en adequate behandeling van keel-, tand- en huidinfecties kan het ontstaan van lymfadenitis voorkomen.
• Veiligheid Rond dieren: Voorkomen van krassen en beten van dieren, vooral katten, kan het risico op kattenkrabziekte en daaropvolgende lymfadenitis verminderen.
• Gezonde levensstijl: Een gezonde levensstijl die een sterk immuunsysteem ondersteunt, zoals een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging en voldoende slaap, kan helpen bij het voorkomen van infecties.
• Door deze preventieve maatregelen te volgen, kan het risico op lymfadenitis aanzienlijk worden verminderd. Echter, bij het optreden van symptomen zoals gezwollen lymfeklieren, is het belangrijk om medische hulp te zoeken voor een juiste diagnose en behandeling.

Lees verder

• Chronische lymfadenitis: Langdurig gezwollen lymfeklieren
• Lymfeklieren: Structuur, functie, locatie en aandoeningen