Non-Hodgkin lymfoom: Kanker in lymfocyten van immuunsysteem

Een non-Hodgkin lymfoom is kanker die start in lymfocyten, bepaalde cellen die deel uitmaken van het immuunsysteem van het lichaam. Bepaalde aandoeningen, infecties en omgevingsfactoren zijn geassocieerd met het ontwikkelen van de kanker, al is de echte oorzaak onbekend. Pijnloze, gezwollen lymfeklieren, buikpijn en nachtelijk zweten zijn enkele veel voorkomende symptomen van dit type kanker. De behandeling van een non-Hodgkin lymfoom hangt onder andere af van het type en bestaat veelal uit chemotherapie en/of radiotherapie. De vooruitzichten van een non-Hodgkin lymfoom zijn tot slot variabel en gaan van een volledige genezing tot een snelle dood.

• Epidemiologie kanker van het lymfesysteem
• B- en T-lymfocyten
• Oorzaken: Omgevingsfactoren, aandoeningen en infecties
• Symptomen: Gezwollen lymfeklieren en algemene klachten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Chemotherapie, radiotherapie en immuuntherapie
• Prognose: Variabele vooruitzichten
• Complicaties: Behandelingseffecten en terugkeer van de kanker

Epidemiologie kanker van het lymfesysteem

De incidentie van deze tumoren bedraagt ongeveer 15 / 100.000 per jaar in de ontwikkelde landen. De ziekte komt iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Veelal zijn ouderen getroffen, want de incidentie neemt toe met de leeftijd. De tumor kent echter diverse vormen en sommigen daarvan tasten eveneens kinderen aan. Een non-Hodgkin-lymfoom komt tot slot vaker voor dan een Hodgkin-lymfoom.

B- en T-lymfocyten

Het is voor de arts belangrijk om te weten of de tumor zich bevindt in de B-lymfocyten of T-lymfocyten, wat helpt bij het bepalen van de behandelingsopties.

B-lymfocyten

B-lymfocyten (B-cellen) beschermen het lichaam tegen ziektekiemen (bacteriën of virussen) door het aanmaken van antistoffen (eiwitten). De antilichamen hechten zich aan de bacteriën en markeren deze voor vernietiging door andere cellen van het immuunsysteem. Antilichamen hechten zich eveneens aan bepaalde bloedeiwitten die bacteriën doden. De meeste non-Hodgkin lymfomen ontstaan uit B-cellen.

T-lymfocyten

T-lymfocyten (T-cellen) bestaan in verschillende typen, elk met een speciale functie. Sommige T-cellen zijn meteen in staat om cellen die geïnfecteerd zijn met virussen, schimmels of bepaalde soorten bacteriën te vernietigen. T-cellen kunnen ook stoffen vrijlaten die zich hechten aan andere typen witte bloedcellen. Deze typen witte bloedcellen vernietigen vervolgens de geïnfecteerde cellen. Sommige soorten T-cellen spelen een rol in zowel het versterken als het vertragen van de activiteit van andere cellen van het immuunsysteem.

Oorzaken: Omgevingsfactoren, aandoeningen en infecties

De oorzaak van een non-Hodgkin lymfoom is onbekend. Hierbij ontwikkelt zich in het lymfeweefsel een kwaadaardige tumor. Lymfeweefsel bevindt zich in de lymfeknopen, de milt en andere organen van het immuunsysteem. Hierin bevinden zich witte bloedcellen die infecties helpen voorkomen. De meeste lymfomen (70%) ontwikkelen zich in de B-lymfocyt (of B-cel), een soort witte bloedcellen. De andere tumoren ontwikkelen zich in de T-lymfocyten. Vermoedelijk spelen diverse omgevingsfactoren een rol bij de totstandkoming van de tumor. Ook zijn een aantal aandoeningen en infecties gekoppeld met de ontwikkeling van een non-Hodgkin lymfoom.

Omgevingsfactoren

Epidemiologische studies hebben een verband aangetoond tussen de landbouw en het ontstaan van een non-Hodgkin lymfoom, wat een gevolg is van de blootstelling aan pesticiden. Bovendien zijn ook organische oplosmiddelen en haarkleurmiddelen gebruikt vóór 1980 betrokken bij de totstandkoming van deze vorm van kanker. Voorts zijn zestigplussers vaker getroffen door een non-Hodgkin lymfoom; de totstandkoming van de kanker neemt namelijk toe met de leeftijd.

Aandoeningen

Lymfomen komen vaak voor bij een aantal patiënten met een aangeboren of verworven verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld als gevolg van een orgaantransplantatie. Vaak ontstaan de kwaadaardige tumoren in het eerste jaar na transplantatie. Bij enkele auto-immuunziekten is eveneens een verhoogd risico op non-Hodgkin lymfoom gerapporteerd, toegeschreven aan verstoringen in het immuunsysteem. Enkele voorbeelden hiervan zijn het syndroom van Sjögren (aandoening aan ogen, mond en keel) en het extranodale marginale zone lymfoom. Een aantal familiale kankersyndromen zijn tot slot geassocieerd met het non-Hodgkin lymfoom.

Infecties

Diverse infecties zijn gelinkt met deze vorm van beenmergkanker, zoals:

• Het Epstein-Barr virus: Het DNA van dit virus (dat ook klierkoorts veroorzaakt) bevindt zich in 10%-30% van de tumoren en is sterk geassocieerd met een Burkitt-lymfoom (snelgroeiende kanker in lymfocyten met gezwollen lymfeklieren) ten zuiden van de Sahara van Afrika, maar deze komen voor in slechts ongeveer 20% van de sporadische gevallen in de Westerse wereld.
• Het humane T-cel lymfotrofisch virus dat heerst in Japan, Afrika, Zuid-Amerika en het Caribisch gebied is een belangrijke risicofactor voor volwassenen T-cel lymfoom / leukemie.
• Het herpesvirus 8 is geassocieerd met het primaire effusie lymfoom en de ziekte van Castleman.
• Verder komen bij patiënten met een hiv-infectie vaker lymfomen voor, en dan vooral een primaire hersentumorlymfoom, een immunoblastisch diffuus grootcellig B-cellymfoom en een Burkitt-lymfoom.
• Helicobacter pylori is een oorzakelijke factor bij een gastrisch MALT-lymfoom.

Symptomen: Gezwollen lymfeklieren en algemene klachten

De symptomen van een non-Hodgkin lymfoom zijn afhankelijk van het aangetaste lichaamsdeel en de ontwikkelingssnelheid van de tumor.

De meeste patiënten hebben een pijnloze, oppervlakkige zwelling van de lymfeklieren in de hals, oksels, liezen of andere lichaamsgebieden, gekend als perifere lymfopathie. Enkele veel voorkomende algemene symptomen omvatten koorts en rillingen die komen en gaan, nachtzweten, zweten, jeuk en gewichtsverlies. Heeft de kanker de thymus (zwezerik: klier die bij kinderen vóór de luchtpijp achter het borstbeen ligt, later kleiner wordt en op de leeftijd van geslachtsrijpheid vrijwel geheel is verdwenen) of de lymfeklieren in de borst aangetast, dan ontstaat een druk op de luchtpijp hetgeen resulteert in hoesten of kortademigheid. Buikpijn of een opgezwollen gevoel leidt tot een verlies van eetlust, constipatie, misselijkheid en braken. Hoofdpijn, concentratieproblemen, persoonlijkheidsveranderingen of epileptische aanvallen zijn tekenen van de aanwezigheid van de tumor in de hersenen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Een lichamelijk onderzoek onthult de gezwollen lymfeklieren en andere tekenen van een non-Hodgkin lymfoom. De arts zal dan meestal aanvullend onderzoek laten uitvoeren.

Beeldvormend onderzoek

Om te bepalen of de kanker zich heeft verspreid, kunnen diverse beeldvormende onderzoeken worden uitgevoerd, waaronder:

• Echografie
• Computertomografie (CT) scan
• Magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) scan
• Positronemissietomografie (PET) scan
• Röntgenfoto

Biopsie

Voor een definitieve diagnose is een biopsie noodzakelijk. Een biopsie omvat het nemen van een klein stukje weefsel van een lymfeklier of een ander aangetast lichaamsdeel, dat vervolgens wordt onderzocht onder een microscoop om te bepalen of kankercellen aanwezig zijn. Een biopsie kan op verschillende manieren worden uitgevoerd, waaronder een naaldbiopsie, excisiebiopsie of incisiebiopsie. Een gespecialiseerd laboratorium onderzoekt het weefsel om het type non-Hodgkin lymfoom te identificeren en de graad te bepalen.

Behandeling: Chemotherapie, radiotherapie en immuuntherapie

De keuze van de behandeling hangt af van het type non-Hodgkin lymfoom, het stadium van de ziekte, de algehele gezondheid en de voorkeur van de patiënt.

Chemotherapie

Chemotherapie maakt gebruik van medicijnen om kankercellen te doden of te vertragen. Deze medicijnen kunnen oraal (via de mond) of intraveneus (via een ader) worden toegediend. Chemotherapie wordt vaak in cycli gegeven, waarbij de patiënt periodes van behandeling en rust afwisselend ondergaat.

Radiotherapie

Radiotherapie gebruikt straling om kankercellen te vernietigen. Het kan worden toegepast op specifieke gebieden waar de kanker zich bevindt, zoals een lymfeklier, of op een breder gebied als de kanker zich heeft verspreid. Deze behandeling kan alleen of in combinatie met chemotherapie worden toegepast.

Immuuntherapie

Immuuntherapie versterkt het immuunsysteem van de patiënt om de kankercellen beter te kunnen bestrijden. Deze behandeling kan bestaan uit monoklonale antilichamen, immuuncheckpointremmers of CAR-T-celtherapie.

Stamceltransplantatie

In sommige gevallen kan een stamceltransplantatie worden overwogen. Dit houdt in dat de patiënt hoge doses chemotherapie ontvangt om alle kankercellen te doden, gevolgd door een transplantatie van gezonde stamcellen om de bloedcellen te herstellen.

Prognose: Variabele vooruitzichten

De prognose van een non-Hodgkin lymfoom varieert afhankelijk van het type lymfoom, het stadium, de behandeling en de algehele gezondheid van de patiënt. Over het algemeen is de overlevingskans beter bij vroege detectie en behandeling. Bij sommige vormen van non-Hodgkin lymfoom is een volledige genezing mogelijk, terwijl andere vormen moeilijker te behandelen zijn en een lagere overlevingskans hebben. Regelmatige controle en opvolging na de behandeling zijn belangrijk om eventuele terugkeringen vroegtijdig op te sporen en te behandelen.

Complicaties: Behandelingseffecten en terugkeer van de kanker

Complicaties van de behandeling kunnen onder andere bestaan uit vermoeidheid, infecties, bloedarmoede, haaruitval en misselijkheid. Bovendien bestaat er altijd een risico dat de kanker terugkomt na de behandeling. Regelmatige opvolging en controle zijn essentieel om eventuele complicaties vroegtijdig op te sporen en aan te pakken.

[H]Preventie: Beperkingen en gezondheid</H>

Hoewel er geen garantie is om non-Hodgkin lymfoom volledig te voorkomen, kunnen enkele maatregelen helpen het risico te verlagen:

• Vermijd blootstelling aan schadelijke chemicaliën en pesticiden.
• Houd een gezonde levensstijl aan met een evenwichtig dieet en regelmatige lichaamsbeweging.
• Beperk blootstelling aan bepaalde virussen door vaccinaties en het vermijden van risicovolle gedragingen.
• Onderga regelmatige medische controles indien je tot een risicogroep behoort of een auto-immuunziekte hebt.

Lees verder

• Hodgkin-lymfoom: Kanker van lymfesysteem
• Lymfoom: Soorten en symptomen van kanker van lymfocyten
• Anaplastisch grootcellig lymfoom: Vorm van bloedkanker
• Folliculair lymfoom: Vorm van langzaam groeiende bloedkanker
• Burkitt-lymfoom: Snelgroeiende kanker in lymfocyten