Beenmergkanker: Kanker van bloedcellen

Beenmerg is een sponsachtig weefsel dat zich bevindt in het midden van bepaalde botten, zoals de heupen en de dijbenen. Dit weefsel bevat stamcellen die zich ontwikkelen tot de drie soorten bloedcellen die essentieel zijn voor het lichaam: witte bloedcellen (die infecties bestrijden), rode bloedcellen (die zuurstof en koolstofdioxide door het lichaam vervoeren) en bloedplaatjes (die helpen bij de bloedstolling). In sommige gevallen kunnen deze cellen zich abnormaal of te snel vermenigvuldigen, wat kan wijzen op beenmergkanker. Er zijn verschillende typen beenmergkanker, elk met zijn eigen symptomen en behandelopties. De vooruitzichten variëren sterk per type en stadium van de ziekte.

• Anatomie van het beenmerg
• Rol van het beenmerg in het immuunsysteem
• Epidemiologie van beenmergkanker
• Oorzaken van beenmergkanker
• Risicofactoren voor beenmergkanker
• Risicogroepen voor beenmergkanker
• Soorten van beenmergkanker: Leukemie, lymfoom en multipel myeloom
• Symptomen van beenmergkanker
• Leukemie
• Lymfoom
• Multipel myeloom
• Alarmsymptomen van beenmergkanker
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van beenmergkanker
• Chemotherapie
• Radiotherapie
• Stamceltransplantatie
• Prognose van kanker in het beenmerg
• Complicaties van beenmergkanker
• Preventie van beenmergkanker

Anatomie van het beenmerg

Het beenmerg is een sponsachtige substantie die zich in de holtes van botten bevindt, zoals in het borstbeen, de heupen, ribben en het dijbeen. Binnen het beenmerg worden de stamcellen gevormd die verantwoordelijk zijn voor de productie van bloedcellen. Dit proces wordt hematopoëse genoemd en omvat de aanmaak van rode bloedcellen (erytrocyten), witte bloedcellen (leukocyten) en bloedplaatjes (trombocyten). Elk type cel speelt een cruciale rol in het functioneren van het lichaam; rode bloedcellen vervoeren zuurstof, witte bloedcellen bestrijden infecties en bloedplaatjes helpen bij de bloedstolling.

Rol van het beenmerg in het immuunsysteem

Naast de productie van bloedcellen, speelt het beenmerg een belangrijke rol in het immuunsysteem. De witte bloedcellen die hier worden aangemaakt, zijn essentieel voor het afweermechanisme tegen ziekteverwekkers. Het beenmerg bevat ook lymfocyten, een type witte bloedcel dat een sleutelrol speelt in de immuunrespons. Bij beenmergkanker, zoals leukemie of multipel myeloom, kan de productie van deze cellen verstoord raken, wat leidt tot een verminderde immuunfunctie en een verhoogd risico op infecties.

Epidemiologie van beenmergkanker

Voorkomen wereldwijd
Beenmergkanker, waaronder vormen zoals leukemie en multipel myeloom, komt wereldwijd voor, maar de incidentie varieert per regio. Multipel myeloom bijvoorbeeld, komt vaker voor bij mensen boven de 65 jaar, terwijl acute lymfatische leukemie vaker voorkomt bij kinderen. De wereldwijde variatie in incidentie wordt beïnvloed door genetische en omgevingsfactoren.

Leeftijd en geslachtsverschillen
De incidentie van beenmergkanker neemt toe met de leeftijd, met een piekincidentie voor sommige vormen van beenmergkanker, zoals multipel myeloom, bij volwassenen ouder dan 60 jaar. Bovendien is het risico op sommige vormen, zoals chronische myeloïde leukemie, iets hoger bij mannen dan bij vrouwen, hoewel de reden hiervoor nog niet volledig begrepen is.

Oorzaken van beenmergkanker

Genetische mutaties
Genetische veranderingen spelen een belangrijke rol in het ontstaan van beenmergkanker. Mutaties in specifieke genen, zoals het BCR-ABL1-gen bij chronische myeloïde leukemie, kunnen leiden tot ongecontroleerde celdeling en tumorgroei. Sommige van deze genetische veranderingen kunnen worden geërfd, terwijl andere spontaan ontstaan door blootstelling aan schadelijke stoffen of door veroudering van cellen.

Blootstelling aan straling en chemische stoffen
Blootstelling aan ioniserende straling en bepaalde chemische stoffen, zoals benzeen, verhoogt het risico op beenmergkanker. Mensen die langdurig aan deze stoffen zijn blootgesteld, hebben een verhoogd risico op leukemie en andere vormen van beenmergkanker. Blootstelling kan plaatsvinden via beroepsmatige omstandigheden, zoals in de chemische industrie of gezondheidszorg.

Risicofactoren voor beenmergkanker

Familiegeschiedenis en genetische aanleg
Een familiegeschiedenis van beenmergkanker kan de kans op het ontwikkelen van de ziekte verhogen. Bepaalde genetische aandoeningen, zoals het Li-Fraumeni-syndroom, zijn geassocieerd met een hoger risico op het ontwikkelen van verschillende vormen van kanker, waaronder leukemie en andere soorten beenmergkanker.

Chronische blootstelling aan schadelijke stoffen
Langdurige blootstelling aan chemische stoffen zoals pesticiden en zware metalen, verhoogt het risico op afwijkingen in het beenmerg. Blootstelling aan toxische stoffen kan schade veroorzaken aan het DNA van cellen in het beenmerg, wat kan leiden tot de vorming van kanker.

Risicogroepen voor beenmergkanker

Leeftijd en veroudering
Volwassenen, vooral die ouder dan 60 jaar, vormen een belangrijke risicogroep voor beenmergkanker, omdat de kans op genetische mutaties en celschade toeneemt met de leeftijd. Multipel myeloom en chronische myeloïde leukemie komen voornamelijk voor bij oudere volwassenen, waarbij veroudering een belangrijke risicofactor is.

Beroepsgroepen met blootstelling aan schadelijke stoffen
Personen die werken in de chemische industrie, de gezondheidszorg of andere sectoren met verhoogde blootstelling aan chemische stoffen, vormen een risicogroep voor het ontwikkelen van beenmergkanker. Ook mensen die werken met pesticiden of in de landbouwsector lopen een verhoogd risico door contact met kankerverwekkende stoffen.

Soorten van beenmergkanker: Leukemie, lymfoom en multipel myeloom

Leukemie
Leukemieën zijn kankers die ontstaan in de bloedcellen, voornamelijk de witte bloedcellen (leukocyten). Deze kankers kunnen ook beginnen in andere bloedcellen. Leukemieën worden onderverdeeld in acute en chronische vormen, afhankelijk van de snelheid van de ziekteprogressie.

• Acute lymfatische leukemie (ALL): Dit type leukemie komt vaker voor bij kinderen dan bij volwassenen en wordt gekarakteriseerd door een snelle voortgang van de ziekte.
• Acute myeloïde leukemie (AML): Dit type komt vaker voor bij ouderen, hoewel AML ook bij kinderen kan optreden. Het kenmerkt zich door een snelle groei van kankercellen in het beenmerg.
• Chronische lymfoïde leukemie (CLL): Dit type begint in de lymfocyten en komt vaker voor bij ouderen. Het verloopt meestal langzaam en kan jaren asymptomatisch zijn.
• Chronische myeloïde leukemie (CML): Dit type is relatief zeldzaam en begint in de stamcellen van het beenmerg, waarna het zich naar het bloed en andere weefsels verspreidt.
• Chronische myelomonocytische leukemie (CMML): Deze vorm van leukemie treft de beenmergcellen die andere bloedcellen aanmaken en komt voornamelijk voor bij ouderen.
• Kinderleukemie: Leukemie bij kinderen is de meest voorkomende vorm van kanker bij kinderen en tieners. De meeste gevallen van kinderleukemie zijn ALL of AML.

Lymfomen
Lymfomen zijn kankers die ontstaan in het lymfestelsel, maar kunnen ook in het beenmerg beginnen. Er zijn twee hoofdtypen lymfomen:

• Non-Hodgkin-lymfoom: Dit type lymfoom tast de lymfocyten aan en kan zich ontwikkelen in verschillende delen van het lichaam, waarbij het diverse soorten lymfocyten aantast.
• Hodgkin-lymfoom: Dit type lymfoom is gekenmerkt door de aanwezigheid van specifieke abnormale cellen, de Reed-Sternberg-cellen.

Multipel myeloom
Multipel myeloom, ook bekend als de ziekte van Kahler, is het meest voorkomende type kanker in het beenmerg. Dit type kanker ontstaat in de plasmacellen, die normaal gesproken antilichamen aanmaken om infecties te bestrijden. Bij multipel myeloom produceren de kwaadaardige plasmacellen abnormale antilichamen en vernietigen ze gezonde cellen, wat leidt tot zwakte en botproblemen.

Symptomen van beenmergkanker

De symptomen van beenmergkanker variëren afhankelijk van het type kanker en de mate van verspreiding.

Leukemie

Symptomen van leukemie kunnen zijn:

• Bleekheid (pallor)
• Botpijn
• Langdurige bloeding uit kleine wonden
• Frequentie en onverklaarbare blauwe plekken
• Frequentie van infecties
• Gewichtsverlies
• Koorts
• Kortademigheid
• Nachtzweten
• Pijn in het lichaam
• Vergrote lymfeklieren of vergrote milt
• Vermoeidheid (kankervermoeidheid)
• Zwakte

Lymfoom

Symptomen van lymfoom kunnen overlappen met die van leukemie, maar omvatten ook:

• Buikpijn
• Aanhoudende hoest
• Huiduitslag of Huidknobbeltjes
• Jeukende huid
• Verlies van eetlust
• Vol gevoel of opgeblazen gevoel door vergrote milt (splenomegalie)
• Koorts
• Pijn in lymfeklieren na alcoholconsumptie
• Nachtzweten
• Vergrote lymfeklieren
• Vermoeidheid

Multipel myeloom

Symptomen van multipel myeloom kunnen omvatten:

• Botfracturen
• Botpijn
• Dorst
• Duizeligheid
• Verhoogde kans op infecties
• Zwelling en stijfheid van de botten
• Gewichtsverlies
• Misselijkheid of Braken
• Moeite met lopen en bewegen
• Veranderingen in de plasfrequentie
• Vermoeidheid
• Verwardheid
• Zwakte

Alarmsymptomen van beenmergkanker

Onverklaarbare vermoeidheid en bleekheid
Vermoeidheid is een veelvoorkomend symptoom van beenmergkanker en wordt veroorzaakt door een tekort aan rode bloedcellen (bloedarmoede). Dit kan leiden tot een bleke huid en een algeheel gevoel van zwakte en uitputting. Dit symptoom wordt vaak in eerste instantie over het hoofd gezien, omdat vermoeidheid ook bij veel andere, minder ernstige aandoeningen voorkomt.

Veelvuldige infecties en koorts
Patiënten met beenmergkanker ervaren vaak frequente infecties door een tekort aan witte bloedcellen, die nodig zijn voor de bestrijding van ziekteverwekkers. Een verzwakt immuunsysteem leidt tot een verhoogde vatbaarheid voor infecties, die vaak gepaard gaan met koorts en vermoeidheid.

Diagnose en onderzoeken

Voor de diagnose van beenmergkanker kunnen verschillende onderzoeken worden uitgevoerd, waaronder:

• Beeldvormende onderzoeken: Röntgenfoto's, CT-scans, MRI-scans en PET-scans worden ingezet om abnormale of beschadigde botten te identificeren.
• Beenmergaspiratie: Bij deze procedure wordt een klein monster van beenmerg verwijderd en microscopisch onderzocht om abnormale of kankercellen te identificeren. Dit onderzoek wordt meestal uitgevoerd onder lokale verdoving.
• Bloed- en urineonderzoeken: Bloedonderzoek en urineonderzoek kunnen specifieke eiwitten en andere markers detecteren die geassocieerd zijn met multipel myeloom, en geven informatie over nierfunctie en andere bloedwaarden.

Behandeling van beenmergkanker

De behandeling van beenmergkanker is afhankelijk van verschillende factoren, zoals het type kanker, de omvang ervan en de algehele gezondheid van de patiënt. Doel van de behandeling kan variëren van genezing tot het beheersen van de ziekte of het verbeteren van de levenskwaliteit. De belangrijkste behandelingen zijn onder andere chemotherapie, stamceltransplantatie en radiotherapie.

Chemotherapie

Chemotherapie maakt gebruik van medicijnen om kankercellen te doden of hun voortplanting te stoppen. Er zijn verschillende chemotherapie-regimes, afhankelijk van het type en de fase van de kanker.

Radiotherapie

Bij radiotherapie wordt gebruik gemaakt van gerichte straling om kankercellen te vernietigen of hun groei te remmen. Deze behandeling kan lokaal of systemisch worden toegepast, afhankelijk van de aard en locatie van de kanker.

Stamceltransplantatie

Stamceltransplantatie kan een optie zijn voor sommige patiënten met beenmergkanker. Hierbij ontvangt de patiënt hoge doses chemotherapie om het bestaande beenmerg te vernietigen, gevolgd door de infusie van gezonde stamcellen om nieuw beenmerg te laten .

Prognose van kanker in het beenmerg

De vooruitzichten voor patiënten met beenmergkanker kunnen sterk variëren. Veel patiënten die vroegtijdig worden gediagnosticeerd en behandeld, kunnen langdurig kankervrij blijven. In sommige gevallen kan de ziekte echter agressief zijn en slecht reageren op behandeling, wat kan leiden tot ernstige complicaties zoals ernstige infecties of nierfalen. Regelmatige opvolging en controle zijn essentieel voor het monitoren van de voortgang en het aanpassen van de behandeling indien nodig.

Complicaties van beenmergkanker

Beenmergkanker kan leiden tot verschillende complicaties, zowel direct door de kanker zelf als door de behandelingen die worden toegepast. Enkele mogelijke complicaties zijn:

• Infecties: Patiënten met beenmergkanker kunnen een verhoogd risico op infecties hebben doordat hun immuunsysteem verzwakt is door de ziekte of de behandeling. Koorts en andere tekenen van infectie moeten onmiddellijk worden gemeld aan een arts.
• Anemie: Door een verminderde productie van rode bloedcellen kan er anemie ontstaan, wat kan leiden tot vermoeidheid, zwakte en kortademigheid.
• Bloedings- en stollingsproblemen: Een tekort aan bloedplaatjes kan leiden tot een verhoogde neiging tot blauwe plekken, bloeding en langdurige bloeding bij verwondingen.
• Botproblemen: Multipel myeloom kan leiden tot botfracturen en botpijn door verzwakking van de botten. Dit kan het risico op breuken en andere botgerelateerde complicaties verhogen.
• Nierproblemen: De afbraak van abnormale cellen kan leiden tot nierproblemen, zoals nierfalen. Dit kan de nierfunctie beïnvloeden en extra zorg vereisen.
• Neurologische symptomen: In sommige gevallen kunnen er veranderingen in mentale status en duizeligheid optreden als gevolg van de ziekte of behandelingen.

Preventie van beenmergkanker

Hoewel er geen gegarandeerde manier is om beenmergkanker te voorkomen, kunnen bepaalde maatregelen het risico mogelijk verlagen en de algehele gezondheid bevorderen:

• Gezonde levensstijl: Een gezond voedingspatroon, regelmatig lichaamsbeweging en het vermijden van roken en overmatig alcoholgebruik kunnen bijdragen aan een beter algemeen welzijn en een lager risico op veel soorten kanker.
• Regelmatige medische controles: Voor mensen met een verhoogd risico of een familiegeschiedenis van beenmergkanker kunnen regelmatige medische controles en bloedonderzoeken helpen om de ziekte vroegtijdig op te sporen.
• Behandeling van onderliggende aandoeningen: Aandoeningen die het risico op beenmergkanker kunnen verhogen, zoals bepaalde genetische afwijkingen of chronische ziekten, moeten adequaat worden behandeld en gemonitord.
• Preventie en monitoring bij risicofactoren: Personen die in aanraking komen met risicofactoren zoals bepaalde chemische stoffen of straling, moeten maatregelen nemen om hun blootstelling te beperken en hun gezondheid regelmatig te laten controleren.

Lees verder

• 4 soorten leukemie: AML, ALL, CML en CLL
• Non-Hodgkin lymfoom: Kanker in lymfocyten van immuunsysteem
• Hodgkin-lymfoom: Kanker van lymfesysteem
• Ziekte van Kahler: Kanker van plasmacellen met botpijn
• Beenmergpunctie: Onderzoek van bloedcellen en beenmerg