Ziekte van Kahler: Kanker van plasmacellen met botpijn
De ziekte van Kahler is een progressieve vorm van bloedkanker die begint in plasmacellen, een type witte bloedcel. Deze cellen maken deel uit van het immuunsysteem, dat het lichaam beschermt tegen ziektekiemen en andere schadelijke stoffen. De aangetaste plasmacellen verzamelen zich later in het beenmerg en in het vaste deel van de botten. Botpijn, nierfalen, frequente infecties en anemie (bloedarmoede) zijn enkele hoofdsymptomen van deze zeldzame aandoening die vooral donker gekleurde oudere mannen treft. Heel veel behandeltechnieken zijn beschikbaar om de symptomen te verlichten. De prognose is voor elke patiënt anders en varieert tussen goed en erg somber.
Synoniemen ziekte van Kahler
De ziekte van Kahler (MM) is eveneens gekend onder deze synoniemen:
- medullair plasmacytoom
- morbus Kahler
- multiple myeloma
- multiple myeloom
- myelomatose
- myeloom
- plasmacel dyscrasie
- plasmacel myeloom
- ziekte van Kahler-Bozzolo
Epidemiologie ziekte
De ziekte van Kahler komt weinig voor. Deze vertegenwoordigt ongeveer 10% van alle soorten bloedkanker en 1 tot 2% van alle soorten
kanker. Wereldwijd zijn jaarlijks ongeveer 4 per 100.000 personen getroffen. Vooral ouderen (65 jaar en ouder) lijden aan de bloedaandoening. De ziekte kent eveneens een lichte voorkeur voor het mannelijke geslacht. Daarnaast komt de ziekte vaker voor bij Afro-Amerikanen. Zwarten zijn tevens dubbel zo vaak getroffen dan blanken. Aziaten zijn het minst vaak getroffen.
Oorzaken kanker van plasmacellen
Functie bloedcellen
De ziekte van Kahler is een vorm van kanker die ontstaat in het beenmerg, het sponsachtige weefsel in het midden van de meeste botten. Het beenmerg produceert rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes. Rode bloedcellen (erytrocyten) voorzien het lichaam van zuurstof. Witte bloedcellen (leukocyten) vormen het immuunsysteem van het lichaam. Bloedplaatjes (thrombocyten) zijn nodig voor de bloedstolling. Bij de ziekte van Kahler ontstaan afwijkingen in plasmacellen, een type witte bloedcellen.
Genetische mutatie tijdens het leven
De oorzaak van de vorm van
beenmergkanker is niet gekend. Soms ontstaan tijdens het leven genetische mutaties in bepaalde plasmacellen die niet erfelijk zijn. Een aantal van deze genen spelen een rol bij de celdeling, waardoor bij mutaties plots een ongecontroleerde celgroei en celdeling (proliferatie) ontstaat. De grote groei van plasmacellen is een typisch kenmerk voor de ziekte van Kahler.
Anatomie
Door het kwaadaardig gezwel van het ruggenmerg of beenmerg ontstaat botafbraak, wat vaak fracturen van de lange beenderen of ingezakte wervels met zich meebrengt. Deze veroorzaken mogelijk een druk op het ruggenmerg (ruggenmergcompressie) en
hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed). De kanker komt tevens terecht in het beenmerg, wat resulteert in anemie,
neutropenie (laag aantal
neutrofielen, soort witte bloedcellen),
trombocytopenie (tekort aan bloedplaatjes), alsmede de productie van paraproteïnen (immunoglobuline, (of een deel daarvan) geproduceerd door een groep identieke plasmacellen) die (zelden) resulteren in symptomen van hyperviscositeit (ernstige inwendige wrijving van het bloed of andere vloeistoffen). Nierinsufficiëntie is een ander gevolg van het kwaadaardig gezwel. Als gevolg van een combinatie van factoren zijn de nieren niet meer goed in staat om te werken. Daarnaast vindt een daling van de normale immunoglobuline niveaus plaats, hetgeen bijdraagt aan terugkerende infecties, in het bijzonder van de luchtwegen.
Risicofactoren
Een familiale geschiedenis van de aandoening, eerdere
radiotherapie of een andere blootstelling aan straling zijn risicofactoren voor de ziekte. Blootstelling aan bepaalde chemische stoffen zoals benzeen is ook een verhogende risicofactor. Daarnaast toont een wetenschappelijk onderzoek uit 2010 aan dat
obesitas ook de kans vergroot op het krijgen van de ziekte van Kahler.
Overerving
Deze aandoening is meestal niet erfelijk maar ontstaat uit somatische mutaties in plasmacellen. Soms komt de zeikte meer voor in bepaalde families, maar erfelijke informatie hierover ontbreekt.
Symptomen: Aantasting van het bloed (minder bloedcellen), het bot (botpijn) en hypercalciëmie
Sommige patiënten zijn gediagnosticeerd met de ziekte maar vertonen gedurende meerdere jaren geen symptomen. Bij andere patiënten ontwikkelt de ziekte van Kahler zich meestal rond de leeftijd van 65 jaar. Na verloop van tijd ontwikkelen de patiënten levensbedreigende complicaties, maar de snelheid waarmee dit gebeurt, varieert sterk. De aandoening tast vooral het bot aan, waardoor hypercalciëmie ontstaat. Daarnaast zijn bloedcellen getroffen wat resulteert in een heel scala van mogelijke symptomen.
Bloed
Tekort aan rode bloedcellen
De abnormale plasmacellen in de ziekte van Kahler produceren eiwitten die waardoor de normale bloedcellen zijn aangetast. Dit resulteert in een verminderd aantal rode bloedcellen, wat in medische termen gekend is als "
anemie)". De symptomen die hiermee gepaard gaan omvatten:
vermoeidheid /
kankervermoeidheid,
zwakte en een ongewoon
bleke huid (pallor).
Tekort aan witte bloedcellen
Naast anemie ontstaat een tekort aan witte bloedcellen, wat gekend is als "
leukopenie". De mogelijke gevolgen hiervan bij de patiënt zijn een
verzwakt immuunsysteem,
koorts en frequente infecties zoals een
longontsteking (pneumonie: ontsteking onderste luchtwegen) of andere luchtweginfecties.
Tekort aan bloedplaatjes
Bovendien heeft de patiënt door de ziekte van Kahler een verminderd aantal bloedplaatjes, wat in medische termen gekend is als "trombocytopenie". Dit leidt tot abnormale bloedingen en
kneuzingen. Sporadisch verschijnen tekenen van hyperviscositeit en bloedingen door de trombocytopenie. Dit uit zich in onder andere
hoofdpijn,
verwardheid, insulten, loopstoornissen (ataxie),
duizeligheid,
nystagmus (wiebelogen),
visusstoornissen (door hemorragische
retinopathie) en nierinsufficiëntie door de verhoogde aanwezigheid van serumeiwitten in het bloed. Hierdoor ontstaat een ‘trage’ bloedstroom.
Bot
De patiënt heeft abnormale bloedcellen die zich ongecontroleerd delen. Ze vormen tumoren in het bot, waardoor de patiënt
botpijn (en
rugpijn) ervaart (vaak in de rug en ribben) en een verhoogd risico op fracturen (gebroken botten) heeft. Als de tumoren de zenuwen nabij de botten aantasten, ontwikkelt de patiënt gevoelloosheid of zwakte in de armen of
benen doordat druk ontstaat op het ruggenmerg. Getroffen patiënten ervaren een verlies van botweefsel, met name in de schedel, de wervelkolom, de ribben en het bekken.
Hypercalciëmie
De verslechtering van het bot resulteert in een teveel van
calcium in het bloed (hypercalciëmie), wat leidt tot
misselijkheid en een
verlies van eetlust, overmatige dorst, vermoeidheid,
spierzwakte (
medische term is "hypotonie") en
verwardheid. Ook acuut en chronisch
nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie) en frequent urineren (
pollakisurie) komen voor bij hypercalciëmie, of
nefrocalcinose (afzettingen van calcium in nieren) zijn mogelijk het gevolg van de productie van toxische eiwitten door de abnormale plasmacellen. Nierfalen presenteert zich bij 20-30% van de patiënten met de ziekte van Kahler.
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk onderzoek
De patiënt vertoont zich met de zichtbare symptomen bij de arts en de arts noteert deze. Op basis hiervan vermoedt hij misschien reeds de ziekte van Kahler, maar verder diagnostisch onderzoek is nodig voor de bevestiging van de diagnose.
Diagnostisch onderzoek
Artsen diagnosticeren de ziekte van Kahler met behulp van vele ondrezoeken:
Diagnostische criteria
Twee van de drie diagnostische functies moeten aanwezig zijn opdat de diagnose van een
myeloom bevestigd kan worden:
- een radiologisch bewijs van afbrekende (lytische) botletsels
- een toename van plasmacellen in het beenmerg
- paraproteïnemie of Bence Jones eiwitten
Voor een symptomatisch myeloom moet het bewijs van orgaanfalen ook aanwezig zijn, zoals bloedarmoede, afbrekende letsels, nierinsufficiëntie, hypercalciëmie en terugkerende infecties.
Differentiële diagnose
De symptomen van een maligne
lymfoom,
botmetastasen (
uitzaaiingen van kanker in het bot), monoklonale gammopathie van onbepaalde betekenis en de ziekte van Waldenström gelijken sterk op deze van de ziekte van Kahler en zijn daarom een differentiële diagnose.
Behandeling bloedziekte
Zelfzorg
Veel drinken om de nierfunctie te bevorderen, voorzorgsmaatregelen treffen om infecties te voorkomen en een goede hygiëne verminderen of vertragen de progressie van de symptomen.
Professionele medische zorg
De behandeling hangt af van de uitgebreidheid van de ziekte en de aanwezigheid van de symptomen. Een behandeling is niet nodig als de patiënt geen symptomen vertoont. Wel volgt de arts de patiënt regelmatig op via controlebezoeken. Een myeloom is wel ongeneeslijk. Heeft de patiënt symptomen, dan richt de therapie zich op het voorkomen van specifieke complicaties en het verlengen van de overleving.
Bloedstoornissen
De patiënt krijgt
chemotherapie, een
stamceltransplantatie en de nodige zorg. Zo krijgt hij een
bloedtransfusie bij bloedarmoede. De transfusie gebeurt best voorzichtig bij patiënten met hyperviscositeit. Heeft de patiënt een infectie, dan krijt hij hiervoor meteen
antibiotica. Een jaarlijks griepvaccinatie is bovendien nodig.
Botpijn
Botpijn valt te verhelpen door middel van
radiotherapie en systemische chemotherapie of hoge doses dexamethason (
corticosteroïden).
NSAID’s (pijn en ontsteking verlichten) zet de arts niet in omdat deze het risico op nierfalen verhogen.
Bisfosfonaten zijn medicijnen die de arts wel voorschrijft bij botproblemen want deze remmen de progressie. Voorts zijn pathologische fracturen te voorkomen door middel van orthopedische chirurgie (kyfoplastiek) met het herstellen van botletsels. Een kyfoplastiek (chirurgische vormgeving aan de wervelzuil) en vertebroplastiek (chirurgische vormgeving aan de wervels) zijn nuttige chirurgische ingrepen voor het behandelen van vertebrale fracturen (
breuken in de wervelkolom).
Prognose bloedaandoening
De prognose varieert sterk en hangt af van het stadium van de kanker bij de diagnose, de algemene conditie en de leeftijd van de patiënt en de ernst en uitgebreidheid van de symptomen. Bij een snelle diagnose zijn de vooruitzichten bij de meeste patiënten beter. Daarnaast is de prognose eveneens beter bij jongere patiënten. De vooruitzichten zijn eveneens beter wanneer de patiënt goed reageert op de behandeling. Bij sommige patiënten vordert de progressie van de kanker slechts traag. Wanneer de nierfunctie is aangetast en de kankercellen snel groeien, wijst dit op een slechtere prognose. De patiënt komt verder regelmatig terug voor controlebezoeken, ook als hij geen symptomen ervaart. Bij een vroege diagnose (fase 1) is de gemiddelde overleving 62 maanden. Dit vermindert tot 44 maanden bij fase 2 en in fase 3, bedraagt dit gemiddeld 29 maanden. De vijfjaarsoverleving bedraagt voorts ongeveer 50%.
Complicaties van myeloom
Enkele levensbedreigende complicaties zijn mogelijk door de aanwezigheid van een myeloom:
- Hyperviscositeit: Wanneer door te hoge concentraties van paraproteïne aanwezig zijn in het bloed, voert de arts een plasmaferese (verwijdering en vervanging van plasma in het bloed) uit.
- Nierinsufficiëntie: Wanneer de nierfuctie is aangetast als gevolg van hypercalciëmie, is onmiddellijke medische aandacht nodig. Langdurige peritoneale of hemodialyse (nierdialyse) is nodig. Hypercalciëmie behandelt de arts met rehydratie en het gebruik van bisfosfonaten, zoals pamidronaat.
- Ruggenmergcompressie: Dit behandelt de arts met dexamethason, gevolgd door radiotherapie.
Lees verder