Pancytopenie: Verlaagd aantal van alle bloedcellen

Het beenmerg produceert de drie noodzakelijke bloedcellen in het lichaam: rode en witte bloedcellen en bloedplaatjes. Pancytopenie is een symptoom waarbij de patiënt lage tellingen heeft voor alle drie soorten bloedcellen. Pancytopenie is meestal het gevolg van een probleem met het beenmerg dat de bloedcellen produceert, maar andere onderliggende oorzaken zijn eveneens bekend van dit symptoom. Diverse symptomen zijn mogelijk zoals vermoeidheid en bloedingen, al komen eveneens levensbedreigende symptomen tot stand. De meeste behandelingen zijn gericht op het aanpakken van de onderliggende oorzaak. De vooruitzichten zijn erg variabel maar meestal goed wanneer de arts in staat is om het onderliggend probleem te verhelpen.

• Oorzaken: Probleem met beenmerg
• Risicofactoren van pancytopenie
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Tekort aan rode bloedcellen
• Tekort aan witte bloedcellen
• Tekort aan bloedplaatjes
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van verlaagd aantal van alle bloedcellen
• Prognose van verminderd aantal witte en rode bloedcellen en bloedplaatjes
• Complicaties van symptoom
• Preventie

Oorzaken: Probleem met beenmerg

Pancytopenie is meestal het gevolg van een probleem met het beenmerg, dat door een bepaald probleem iet meer in staat is om

• nieuwe bloedcellen te produceren. Dit komt doordat
• een slecht werkende beenmergfunctie door ziekte of medicatiegebruik
• fibrose of littekens van beenmergcellen aanwezig zijn
• het beenmerg geen stamcellen produceert die in bloedcellen veranderen
• het immuunsysteem gezonde beenmergcellen vernietigt
• kanker de beenmergcellen vernietigt

Risicofactoren van pancytopenie

Pancytopenie resulteert vaak uit enkele aandoeningen of omgevingsfactoren, maar in ongeveer de helft van de gevallen is de arts niet in staat om de onderliggende oorzaak te vinden van het te lage aantal bloedcellen.

Aandoeningen

Enkele van de aandoeningen die in staat zijn pancytopenie te veroorzaken, zijn onder andere:

• aplastische anemie (bloedarmoede door beenmergfalen)
• auto-immuunaandoeningen zoals systemische lupus erythematosus
• bloedkanker in het beenmerg zoals:
• een lymfoom zoals het non-Hogdkin-lymfoom (kanker in lymfocyten van immuunsysteem)
• een myeloom (ziekte van Kahler: kanker van plasmacellen met botpijn)
• leukemie zoals bijvoorbeeld haarcelleukemie (bloedkanker met overmatige, harige B-cellen) of acute myeloïde leukemie
• uitgezaaide kanker in het beenmerg zoals van borstkanker, prostaatkanker, darmkanker, maagkanker en een melanoom (vorm van huidkanker). Bij beenmergmetastasen is het meest voorkomende symptoom anemie (bloedarmoede) gevolgd door trombocytopenie (tekort aan bloedplaatjes).
• megaloblastaire anemie
• miltsequestratie (het vasthouden van bloedcellen in de milt zodat ze niet bij de rest van het lichaam kunnen komen)
• een erfelijke aandoening zoals:
• Diamond Blackfan-anemie (aangeboren vorm van bloedarmoede)
• Fanconi anemie (tekort aan witte bloedcellen en afwijkingen)
• het Jacobsen-syndroom (aandoening met afwijkingen aan het gezicht, het bloed en het centraal zenuwstelsel)
• een tekort aan foliumzuur of een vitamine B12-tekort voor het aanmaken van beenmerg
• het myelodysplastisch syndroom (verstoorde productie van bloedcellen)
• virussen, zoals Epstein-Barr, een hiv-infectie of hepatitis C (ontsteking van lever door virus)

Omgevingsfactoren

Medicijnen die de beenmergfunctie mogelijk aantasten, zijn chlooramfenicol, chemotherapie, thiazidediuretica, anti-epileptica, colchicine, azathioprine en niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's). Verder leidt de blootstelling aan toxinen (gifstoffen) of verontreinigende stoffen, zoals benzeen of arsenicum, sneller tot het symptoom. Radiotherapie is tot slot een andere risicofactor.

Symptomen

Bij pancytopenie bestaat een tekort van zowel de rode bloedcellen (zuurstofdragende cellen), de witte bloedcellen (bestrijden infecties) en de bloedplaatjes (zorgen voor bloedstolling).

Tekort aan rode bloedcellen

Bij een tekort aan rode bloedcellen (anemie) kampen patiënten met vermoeidheid, zwakte, bleekheid (pallor), een snelle hartslag (tachycardie) en kortademigheid.

Tekort aan witte bloedcellen

Omdat witte bloedcellen infecties bestrijden, is het belangrijk dat deze aantallen op peil blijven. Bij pancytopenie is het aantal witte bloedcellen verlaagd (leukopenie of neutropenie) waardoor de patiënt meer vatbaar is voor infecties. Koorts, hoesten of pijn bij het plassen (dysurie) zijn enkele tekenen van een infectie.

Tekort aan bloedplaatjes

Bloedplaatjes zijn verantwoordelijk voor de bloedstolling tijdens de wondgenezing. Te lage bloedplaatjes (trombocytopenie) resulteren bijgevolg in het sneller ontstaan van bloedingen (bijvoorbeeld tandvleesbloedingen of neusbloedingen) en blauwe plekken.

Bijkomende symptomen geassocieerd met pancytopenie zijn onder andere:

• bewustzijnsverlies
• een huiduitslag
• toevallen
• verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Een arts voert een volledig bloedonderzoek uit waarbij een bloedceltelling noodzakelijk is voor het diagnosticeren van pancytopenie. Deze bloedtest onthult de waarden van de rode bloedcellen, de witte bloedcellen en de bloedplaatjes. Een bestelt mogelijk nog bijkomende laboratoriumtesten, zoals leverfunctietesten, vitamine B12-niveaus, de aanwezigheid van hiv en hepatitis, … Naast laboratoriumonderzoeken, voert de arts mogelijk een beenmergpunctie uit, een onderzoek van de bloedcellen en het beenmerg. Meestal gebeurt deze punctie aan een gebied aan de heup dat verdoofd is. In het laboratorium bekijken de laboranten deze cellen onder een microscoop, hetgeen mogelijk helpt bij de identificatie van de onderliggende oorzaak van pancytopenie.

Behandeling van verlaagd aantal van alle bloedcellen

Een arts kan zet een bloedtransfusie van rode bloedcellen of bloedplaatjes in wanneer de bloedwaarden van een patiënt extreem laag zijn of als patiënten ernstige symptomen vertonen die gepaard gaan met pancytopenie. Andere behandelingen omvatten een beenmergtransplantatie, een stamceltransplantatie of medicatie. Deze medicijnen stimuleren het beenmerg voor het produceren van bloedcellen, of anders onderdrukken deze medicijnen het immuunsysteem (immunosuppressiva) als het immuunsysteem verantwoordelijk is voor de problemen met het beenmerg. De andere behandelingen hangen volledig af van de onderliggende oorzaak of oorzaken van pancytopenie. Soms weet een arts al vrijwel zeker dat een patiënt pancytopenie zal ontwikkelen, namelijk bij een patiënt met kanker die chemotherapiebehandelingen krijgt voor het doden van de kankercellen. Deze behandelingen doden namelijk eveneens gezonde celtypen. Toch mag de arts pancytopenie niet behandelen tenzij de patiënt significante symptomen ervaart.

Prognose van verminderd aantal witte en rode bloedcellen en bloedplaatjes

De vooruitzichten van pancytopenie zijn erg verschillend omdat de oorzaken zo variabel zijn. Sommige oorzaken (vooral omgevingsfactoren) zijn vlot te verhelpen en dan verdwijnt pancytopenie ook. Andere ziekten behandelt de arts succesvol met medicatie of een behandeling. Niettemin ontstaan soms ernstige, levensbedreigende problemen door het verminderd aantal witte en rode bloedcellen en bloedplaatjes. De vooruitzichten zijn over het algemeen beter bij jonge patiënten dan bij oudere patiënten.

Complicaties van symptoom

Bloedcellen zijn nodig voor het leven. Heeft de patiënt te weinig bloedcellen, dan ontstaan mogelijk ernstige symptomen of treedt een infectie op waaraan de patiënt komt te overlijden. Verder ontstaan mogelijk complicaties door bloedtransfusies. Verder gebeurt af en toe een afstoting van een beenmergtransplantatie. Bijwerkingen van medicijnen resulteren mogelijk ook in de klachten. Daarnaast verschijnt de patiënt soms met sepsis, een ernstige bacteriële bloedinfectie. Een patiënt met pancytopenie moet dan ook onmiddellijk medische hulp inroepen als hij ernstige symptomen van pancytopenie ervaart, zoals kortademigheid, hoge koorts of ernstige bloedingen.

Preventie

De meeste oorzaken van het te lage aantal bloedcellen zijn onderliggende bloedaandoeningen die niet te voorkomen zijn. Sommige medicijnen die pancytopenie veroorzaken, zou een persoon kunnen vermijden, maar dit mag een patiënt nooit doen zonder deskundig overleg met de arts.

Lees verder

• Anemie (tekort aan rode bloedcellen): Soorten en oorzaken
• Neutropenie: Laag aantal neutrofielen (witte bloedcellen)
• Trombocytopenie: Tekort aan bloedplaatjes
• Beenmergtransplantatie (stamceltransplantatie): De procedure
• Bloedarmoede (anemie) tijdens de zwangerschap