Pancytopenie: Verlaagd aantal van alle bloedcellen

Pancytopenie is een aandoening waarbij er een tekort is aan alle drie de soorten bloedcellen in het lichaam: rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes. Dit kan leiden tot een reeks symptomen, variërend van vermoeidheid en bloedingen tot ernstigere en mogelijk levensbedreigende complicaties. Pancytopenie is meestal een gevolg van problemen met het beenmerg, dat verantwoordelijk is voor de productie van deze bloedcellen. Behandelingen zijn gericht op het aanpakken van de onderliggende oorzaak van de aandoening. De vooruitzichten voor patiënten met pancytopenie zijn sterk afhankelijk van de oorzaak en de effectiviteit van de behandeling.

• Wat is pancytopenie?
• Oorzaken: Problemen met het beenmerg
• Risicofactoren
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Tekort aan rode bloedcellen
• Tekort aan witte bloedcellen
• Tekort aan bloedplaatjes
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van verlaagd aantal van alle bloedcellen
• Prognose van verminderd aantal witte en rode bloedcellen en bloedplaatjes
• Complicaties
• Preventie

Wat is pancytopenie?

Pancytopenie verwijst naar een abnormaal laag aantal van alle drie de types bloedcellen: rode bloedcellen (erytrocyten), witte bloedcellen (leukocyten) en bloedplaatjes (trombocyten). Dit tekort kan ontstaan door een probleem met het beenmerg, waar deze cellen worden geproduceerd, of door andere onderliggende oorzaken. De symptomen kunnen variëren van milde vermoeidheid tot ernstige levensbedreigende aandoeningen.

Oorzaken: Problemen met het beenmerg

Pancytopenie wordt meestal veroorzaakt door problemen met het beenmerg, zoals:

• Een verminderde beenmergfunctie door ziekten of medicatiegebruik
• Fibrose of littekens in het beenmerg
• Onvoldoende productie van stamcellen die zich ontwikkelen tot bloedcellen
• Auto-immuunziekten die gezonde beenmergcellen aanvallen
• Kanker die het beenmerg aantast en de bloedcellen vernietigt

Risicofactoren

Pancytopenie kan voortkomen uit verschillende aandoeningen of omgevingsfactoren. In ongeveer de helft van de gevallen kan de arts echter de onderliggende oorzaak niet identificeren.

Aandoeningen

Enkele aandoeningen die pancytopenie kunnen veroorzaken zijn:

• Aplastische anemie (bloedarmoede door beenmergfalen)
• Auto-immuunaandoeningen zoals systemische lupus erythematosus
• Bloedkanker die het beenmerg beïnvloedt, zoals:
• Een lymfoom zoals het non-Hodgkin-lymfoom (kanker in lymfocyten)
• Een myeloom (ziekte van Kahler: kanker van plasmacellen met botpijn)
• Leukemie, zoals haarcelleukemie (bloedkanker met overmatige harige B-cellen) of acute myeloïde leukemie
• Uitgezaaide kanker in het beenmerg, zoals borstkanker, prostaatkanker, darmkanker, maagkanker en melanoom (vorm van huidkanker). Bij beenmergmetastasen zijn anemie en trombocytopenie de meest voorkomende symptomen.
• Megaloblastaire anemie
• Miltsequestratie (ophoping van bloedcellen in de milt waardoor ze niet in de bloedsomloop terechtkomen)
• Erfelijke aandoeningen zoals:
• Diamond-Blackfan-anemie (aangeboren vorm van bloedarmoede)
• Fanconi-anemie (tekort aan witte bloedcellen en andere afwijkingen)
• Jacobsen-syndroom (aandoening met afwijkingen aan gezicht, bloed en centraal zenuwstelsel)
• Tekort aan foliumzuur of vitamine B12 dat nodig is voor de productie van bloedcellen
• Myelodysplastisch syndroom (verstoorde productie van bloedcellen)
• Virale infecties zoals Epstein-Barr, hiv, of hepatitis C (leverontsteking)

Omgevingsfactoren

Omgevingsfactoren die het risico op pancytopenie verhogen zijn onder andere:

• Medicijnen die de beenmergfunctie aantasten, zoals chlooramfenicol, chemotherapie, thiazidediuretica, anti-epileptica, colchicine, azathioprine en niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's)
• Blootstelling aan toxines en verontreinigende stoffen zoals benzeen of arsenicum
• Radiotherapie

Symptomen

Pancytopenie leidt tot een tekort aan alle drie de typen bloedcellen, wat diverse symptomen met zich mee kan brengen.

Tekort aan rode bloedcellen

Bij een tekort aan rode bloedcellen (anemie) ervaren patiënten symptomen zoals:

• Vermoeidheid
• Zwakte
• Bleekheid (pallor)
• Snelle hartslag (tachycardie)
• Kortademigheid

Tekort aan witte bloedcellen

Een tekort aan witte bloedcellen (leukopenie of neutropenie) maakt de patiënt vatbaarder voor infecties. Symptomen van een verlaagd aantal witte bloedcellen kunnen zijn:

• Koorts
• Hoesten
• Pijn bij het plassen (dysurie)

Tekort aan bloedplaatjes

Een tekort aan bloedplaatjes (trombocytopenie) kan leiden tot:

• Versnelde bloedingen, zoals tandvleesbloedingen en neusbloedingen
• Blauwe plekken

Bijkomende symptomen geassocieerd met pancytopenie zijn onder andere:

• Bewustzijnsverlies
• Huiduitslag
• Toevallen
• Verwardheid

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van pancytopenie begint meestal met een volledig bloedonderzoek. Deze test bepaalt de niveaus van rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes. Verdere onderzoeken kunnen nodig zijn, zoals leverfunctietests, bepaling van vitamine B12-niveaus, en testen op hiv en hepatitis. Een beenmergpunctie kan ook worden uitgevoerd om het beenmerg en de bloedcellen te onderzoeken. Dit gebeurt meestal onder lokale verdoving in de heup. De verkregen monsters worden onder een microscoop bekeken om mogelijke oorzaken van pancytopenie te identificeren.

Behandeling van verlaagd aantal van alle bloedcellen

De behandeling van pancytopenie hangt af van de onderliggende oorzaak. Behandelopties kunnen omvatten:

• Bloedtransfusies van rode bloedcellen of bloedplaatjes bij extreem lage bloedwaarden of ernstige symptomen
• Beenmergtransplantatie of stamceltransplantatie
• Medicatie die het beenmerg stimuleert om bloedcellen te produceren of immunosuppressiva als het immuunsysteem verantwoordelijk is voor de problemen

Bij patiënten die chemotherapie ondergaan, kan pancytopenie een verwachte bijwerking zijn. In dergelijke gevallen worden de symptomen meestal niet behandeld tenzij ze ernstig worden.

Prognose van verminderd aantal witte en rode bloedcellen en bloedplaatjes

De prognose voor pancytopenie varieert sterk, afhankelijk van de oorzaak en de behandeling. Sommige oorzaken, vooral omgevingsfactoren, kunnen relatief eenvoudig worden aangepakt. Andere aandoeningen kunnen succesvol worden behandeld met medicatie of therapieën. Ernstige of levensbedreigende complicaties kunnen optreden, vooral bij oudere patiënten. De vooruitzichten zijn over het algemeen beter voor jongere patiënten dan voor oudere patiënten.

Complicaties

Een ernstig tekort aan bloedcellen kan leiden tot ernstige symptomen en complicaties, zoals:

• Sepsis (ernstige bacteriële bloedinfectie)
• Complicaties door bloedtransfusies of afstoting van een beenmergtransplantatie
• Bijwerkingen van medicijnen

Patiënten met pancytopenie moeten onmiddellijk medische hulp zoeken als zij ernstige symptomen ervaren, zoals kortademigheid, hoge koorts of ernstige bloedingen.

Preventie

De meeste oorzaken van pancytopenie zijn onderliggende aandoeningen die niet te voorkomen zijn. Het vermijden van bepaalde medicijnen die pancytopenie kunnen veroorzaken, kan echter nuttig zijn, maar dit moet altijd worden besproken met een arts voordat aanpassingen in de medicatie worden gedaan.

Lees verder

• Anemie (tekort aan rode bloedcellen): Soorten en oorzaken
• Neutropenie: Laag aantal neutrofielen (witte bloedcellen)
• Trombocytopenie: Tekort aan bloedplaatjes
• Beenmergtransplantatie (stamceltransplantatie): De procedure
• Bloedarmoede (anemie) tijdens de zwangerschap