POTS: Snelle hartslag en lage bloeddruk bij opstaan

POTS staat voor posturaal orthostatisch tachycardiesyndroom. Dit is een groep van aandoeningen waarbij patiënten een snellere hartslag en een lagere bloeddruk krijgen wanneer ze recht gaan staan. Hoewel de exacte oorzaak van deze aandoening onbekend is, wordt aangenomen dat het te maken heeft met een stoornis in het autonome zenuwstelsel. Diverse onderliggende aandoeningen zijn geassocieerd met POTS. Bij het opstaan treden diverse symptomen op, zoals duizeligheid, vermoeidheid, diarree en/of hartkloppingen. Zowel zelfzorgmaatregelen als medicijnen zijn beschikbaar om de symptomen te verlichten. Vaak verminderen of verdwijnen de symptomen na verloop van tijd, maar het is belangrijk om een arts te raadplegen voor een juiste diagnose en behandeling van eventuele onderliggende ziekten.

• Synoniemen
• Epidemiologie van aandoening
• Oorzaken van POTS
• Risicofactoren van probleem met autonoom zenuwstelsel
• Symptomen: Snelle hartslag en lage bloeddruk bij het rechtstaan
• Diverse tekenen
• Verergering van klachten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van het syndroom van Da Costa (POTS)
• Algemene behandelingen
• Zelfzorgmaatregelen
• Medicijnen
• Prognose van aandoening van zenuwstelsel
• Complicaties van POTS-syndroom
• Psychische complicaties
• Sociale en functionele complicaties
• Preventie van complicaties bij POTS-syndroom
• Leefstijlveranderingen
• Medische begeleiding en behandeling
• Praktische aanpassingen

Synoniemen

De term ‘POTS’ werd in 1993 bedacht door een team van onderzoekers van de Mayo Clinic, geleid door neuroloog Dr. Philip Low. POTS is echter ook bekend onder andere termen, zoals:

• het syndroom van DaCosta soldatenhart mitralisklepprolaps syndroom neurocirculatoire asthenie chronische orthostatische intolerantie orthostatische tachycardie en posturaal tachycardiesyndroom

Epidemiologie van aandoening

De meerderheid van de patiënten die gediagnosticeerd zijn met het posturaal orthostatisch tachycardiesyndroom, zijn vrouwen in de vruchtbare leeftijd tussen de vijftien en vijftig jaar. De aandoening kan echter ook bij mannen en jongere of oudere patiënten voorkomen. Naar schatting lijden anno augustus 2024 wereldwijd ongeveer 1 tot 3 miljoen mensen aan POTS, met een grotere prevalentie bij vrouwen dan bij mannen.

Oorzaken van POTS

POTS is een vorm van dysautonomie, een aandoening waarbij het autonome zenuwstelsel verstoord is. Dit zenuwstelsel reguleert functies zoals bloeddruk, hartslag, ademhaling, slikken, en de darm- en blaasfunctie. Bij patiënten met POTS krijgt het hart onvoldoende bloed wanneer ze rechtop staan, waardoor de hartslag toeneemt in een poging de bloedcirculatie te verbeteren. Dit kan leiden tot duizeligheid en andere symptomen. De exacte oorzaak van POTS is onbekend, maar het lijkt vaak secundair te zijn aan andere aandoeningen.

Risicofactoren van probleem met autonoom zenuwstelsel

In het verleden dachten wetenschappers dat de oorzaak van POTS te wijten was aan angst, maar dat is niet het geval. Hoewel de exacte oorzaken van POTS niet volledig begrepen worden, zijn er verschillende aandoeningen en factoren die in verband zijn gebracht met de ziekte:

• alcoholmisbruik veranderingen in de functie van het hart of de bloedvaten amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen) auto-immuunziekten zoals:
• het antifosfolipidensyndroom (bloedstolsels in de slagaders)
• het syndroom van Sjögren (aandoening aan ogen, mond en keel)
• sarcoïdose (aandoening aan huid, ogen en zenuwstelsel)
• systemische lupus erythematosus
beschadigde zenuwen of zenuwfunctie in de voeten of benen de ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet) diabetes mellitus (suikerziekte) of prediabetes (alarmsignaal van diabetes) ernstige ziekte of trauma een zware operatie gewrichts-hypermobiliteitssyndroom (ongebruikelijk flexibele gewrichten en abnormaal elastische bloedvaten) het chronisch vermoeidheidssyndroom het Ehlers Danlos-syndroom (ziekte met symptomen aan huid en gewrichten) het Epstein Barr-virus kanker klierkoorts (virale infectie met keelpijn) langdurige bedrust vergiftiging met bepaalde metalen verlengde periodes van verhoogde vecht-of-vluchtreacties vitaminetekorten en mineraaltekorten, waaronder bloedarmoede

Hoewel POTS meestal niet familiaal bepaald is, zijn er enkele families waarbij de aandoening vaker voorkomt, wat wijst op een mogelijke genetische component.

Symptomen: Snelle hartslag en lage bloeddruk bij het rechtstaan

Diverse tekenen

POTS wordt gekenmerkt door een snelle stijging van de hartslag bij het opstaan, maar patiënten kunnen een breed scala aan milde tot ernstige symptomen ervaren die binnen enkele minuten na het opstaan optreden, zoals:

• blaasproblemen
• buikpijn
• concentratieproblemen
• constipatie
• diarree
• duizeligheid
• een algemeen ziek gevoel (malaise)
• een bloeddrukdaling: Het komt vrij vaak voor dat POTS-patiënten een bloeddrukdaling hebben bij het opstaan, maar sommige POTS-patiënten hebben geen verandering of zelfs een verhoging van de bloeddruk bij het opstaan.
• een opgeblazen gevoel
• een verhoogde hartslag in de eerste tien minuten van het rechtstaan
• hartkloppingen (palpitaties)
• hoofdpijn
• inspanningsintolerantie
• kortademigheid
• koud gevoel in de ledematen
• misselijkheid
• pijn in de handen en voeten
• pijn op de borst
• problemen met het gezichtsvermogen
• rode of paarse kleur aan de benen: Patiënten ervaren bij het opstaan mogelijk een roodachtig tot paarse kleur aan de benen, vermoedelijk veroorzaakt door een slechte bloedsomloop. De kleurverandering verdwijnt bij terugkeer naar een liggende positie.
• slaapproblemen
• syncope (flauwvallen)
• trillingen / bevingen
• vermoeidheid
• zwakte
• zweten

Liggen verlicht meestal de klachten.

Verergering van klachten

De klachten kunnen verergeren onder bepaalde omstandigheden:

• extreme hitte
• gebrek aan vocht in het lichaam (uitdroging)
• na een maaltijd
• na het drinken van alcohol
• na intensieve of langdurige inspanning
• snel opstaan
• tijdens de menstruatieperiode bij vrouwen
• voor het eerst uit bed komen (vooral als patiënten langere bedrust nodig hebben gehad)

Diagnose en onderzoeken

Een patiënt met symptomen van het autonome zenuwstelsel moet alle symptomen noteren en bespreken met een arts. De arts beoordeelt de klachten en voert een algemeen onderzoek uit. In de meeste gevallen wordt de patiënt doorverwezen naar een cardioloog of neuroloog voor verdere onderzoeken. De diagnose van POTS kan lastig zijn omdat de aandoening niet goed bekend is en symptomen vaak aan andere aandoeningen worden toegeschreven. De arts overweegt dan ook onderliggende aandoeningen. Voor de diagnose van POTS zijn diverse onderzoeken mogelijk, waaronder:

• 24-uurs bloeddruk- en hartslagmonitoring
• bloedonderzoek
• de kanteltafeltest (tilt table test): Dit is de meest gebruikte test voor de diagnose van POTS. De test wordt uitgevoerd door een arts of specialist in een ziekenhuis of kliniek en duurt 30 tot 60 minuten. De patiënt ligt op een kanteltafel en wordt opgetild tot bijna rechtopstaande positie. De hartslag en bloeddruk worden vervolgens gecontroleerd. Bij POTS treedt vaak binnen enkele minuten een verhoogde hartslag op. Patiënten die symptomen ervaren die wijzen op POTS krijgen de kanteltafeltest.
• elektrocardiografie (ECG) (hartfilmpje)
• hoofd- en/of hals-MRI-scan
• neuropsychologische testen
• zenuwgeleidingsonderzoek

Behandeling van het syndroom van Da Costa (POTS)

Algemene behandelingen

De behandeling van Posturaal Orthostatisch Tachycardie Syndroom (POTS), ook wel bekend als het syndroom van Da Costa, richt zich op het beheersen van de symptomen en het verbeteren van de kwaliteit van leven. Hoewel er momenteel geen genezing voor POTS bestaat, kunnen verschillende behandelingsmethoden en leefstijlveranderingen helpen de symptomen onder controle te krijgen. Soms kunnen de symptomen na verloop van tijd verminderen. De arts kan het volgende aanbevelen:

• Behandeling van onderliggende aandoeningen: Het is essentieel om eventuele onderliggende aandoeningen die POTS veroorzaken, zoals auto-immuunziekten of infecties, aan te pakken.
• Benzodiazepinen: Deze medicatie kan worden voorgeschreven om angst en slaapproblemen te verminderen, wat de symptomen van POTS kan verlichten.
• Bètablokkers: Deze medicijnen helpen de hartslag en bloeddruk te verlagen, wat essentieel is voor het beheersen van de tachycardie (versnelde hartslag) die kenmerkend is voor POTS.
• Fludrocortison: Dit corticosteroïd helpt het lichaam om natrium vast te houden, waardoor de bloeddruk stijgt en de symptomen van POTS verminderen.
• Midodrine: Deze medicatie zorgt voor vasoconstrictie (vernauwing van de bloedvaten), wat helpt om de bloeddruk te verhogen en duizeligheid te verminderen.
• SNRI’s en SSRI’s: Deze antidepressiva beïnvloeden het zenuwstelsel en kunnen helpen bij het verbeteren van de symptomen van POTS, met name wanneer de symptomen worden verergerd door autonome disfunctie.

Zelfzorgmaatregelen

Naast medicatie spelen zelfzorgmaatregelen een cruciale rol in het beheersen van POTS. De volgende tips kunnen patiënten helpen om hun symptomen te verminderen:

• Draag compressiekousen: Dit helpt om de bloedcirculatie te verbeteren en symptomen zoals duizeligheid te verminderen.
• Verander je houding regelmatig: Bij het staan kan het helpen om de benen te kruisen, op de tenen te schommelen, en de buik- en bilspieren aan te spannen om het bloed terug te laten stromen naar het hart.
• Draag dunne kledingslagen: Dit voorkomt oververhitting, wat de symptomen van POTS kan verergeren.
• Verhoog het hoofdeinde van je bed: Dit helpt om de symptomen van POTS 's ochtends te verminderen door het bloed beter te laten circuleren.
• Train in een zittende houding: Oefeningen zoals fietsen op een ligfiets zijn minder belastend en kunnen helpen om de symptomen te verbeteren.
• Beweeg regelmatig, maar voorzichtig: Lichte lichaamsbeweging kan helpen, maar het is belangrijk om langzaam op te bouwen om verergering van de symptomen te voorkomen.
• Lig plat en til je benen op: Dit kan helpen om duizeligheid te verminderen door het bloed terug naar het hart te laten stromen.
• Vermijd langdurig staan: Sta niet te lang rechtop om te voorkomen dat je symptomen verergeren.
• Kom langzaam overeind: Ga eerst zitten en kom dan langzaam omhoog vanuit een liggende houding om duizeligheid te voorkomen.
• Voedingstips:
• Vermijd cafeïne en alcohol: Deze stoffen kunnen de symptomen verergeren.
• Drink meer vocht: Voldoende hydratatie is cruciaal voor het behouden van een goede bloeddruk.
• Eet meer zout: Extra zout kan helpen om de bloeddruk te verhogen, wat symptomen zoals duizeligheid kan verminderen.
• Eet vaker kleine maaltijden: Grote maaltijden kunnen leiden tot een daling van de bloeddruk, wat de symptomen kan verergeren.
• Kies voor onverwerkt voedsel: Voedingsmiddelen zoals groenten, fruit, bonen en volkorenproducten ondersteunen een stabiele bloedsuikerspiegel en bloeddruk.
• Vermijd zoete voedingsmiddelen en voedingsmiddelen met bloem: Deze kunnen leiden tot bloedsuikerpieken en -dalen, wat de symptomen kan verergeren.

Medicijnen

Hoewel zelfzorgmaatregelen een belangrijk onderdeel zijn van de behandeling, kunnen medicijnen nodig zijn om specifieke symptomen van POTS te behandelen. De arts kan de volgende medicijnen voorschrijven, afhankelijk van de individuele symptomen en onderliggende oorzaken:

• Bètablokkers: Om de hartslag te verlagen en de bloeddruk te stabiliseren.
• Fludrocortison: Een corticosteroïd dat helpt bij het vasthouden van vocht en natrium om de bloeddruk te verhogen.
• Medicijnen die de opname van vocht verhogen: Deze helpen om de bloeddruk stabiel te houden door het verhogen van het bloedvolume.
• Medicijnen om de bloeddruk te verhogen: Dit kan noodzakelijk zijn bij patiënten met aanhoudende hypotensie (lage bloeddruk).

Prognose van aandoening van zenuwstelsel

De vooruitzichten voor patiënten met POTS zijn zeer verschillend. In sommige gevallen verbeteren de symptomen na verloop van tijd, terwijl andere patiënten levenslang met de aandoening moeten leven. Met de juiste behandeling en zelfzorgmaatregelen kunnen veel patiënten hun symptomen echter onder controle krijgen en een relatief normaal leven leiden. Het is essentieel dat patiënten regelmatig hun arts raadplegen en hun behandeling aanpassen aan hun symptomen en behoeften.

Complicaties van POTS-syndroom

POTS kan leiden tot verschillende complicaties, waarvan sommige aanzienlijk invloed kunnen hebben op de levenskwaliteit van de patiënt. De complicaties kunnen variëren van relatief milde klachten tot ernstige beperkingen die het dagelijks functioneren beïnvloeden. Hier zijn de belangrijkste complicaties die kunnen optreden bij patiënten met POTS:

Psychische complicaties

• Angst- en paniekstoornissen: Veel patiënten met POTS ontwikkelen angststoornissen door de onvoorspelbare aard van hun symptomen. De angst voor het flauwvallen, duizeligheid of hartkloppingen kan leiden tot paniekaanvallen, vooral in sociale situaties of openbare ruimtes. Dit kan resulteren in vermijdingsgedrag en isolatie.
• Depressie: De chronische aard van POTS en de impact op het dagelijks leven kan leiden tot depressie. Patiënten kunnen zich hopeloos of gefrustreerd voelen door hun beperkingen en het onvermogen om deel te nemen aan normale activiteiten.
• Slaapproblemen: Slaapproblemen, zoals slapeloosheid of verstoorde slaap, komen vaak voor bij POTS-patiënten. Dit kan te wijten zijn aan fysieke symptomen zoals pijn, hartkloppingen, en kortademigheid die de nachtrust verstoren. Chronisch slaapgebrek kan op zijn beurt de symptomen van POTS verergeren en bijdragen aan vermoeidheid en psychische klachten.

Sociale en functionele complicaties

• Verminderd sociaal functioneren: Door de fysieke beperkingen en vermoeidheid kunnen POTS-patiënten moeite hebben om sociale activiteiten bij te wonen of te genieten van interacties met vrienden en familie. Dit kan leiden tot sociale isolatie en een verminderd gevoel van welzijn.
• Verminderde fysieke activiteit en inspanningsintolerantie: Veel patiënten met POTS ervaren inspanningsintolerantie, wat betekent dat ze snel vermoeid raken bij lichamelijke activiteit. Dit kan leiden tot een inactieve levensstijl, wat op zijn beurt kan bijdragen aan fysieke deconditionering (verlies van spierkracht en uithoudingsvermogen) en een verdere verergering van de symptomen.

Preventie van complicaties bij POTS-syndroom

Hoewel het niet altijd mogelijk is om de ontwikkeling van POTS te voorkomen, kunnen patiënten met de aandoening stappen ondernemen om complicaties te minimaliseren en hun symptomen beter te beheersen. Hier zijn enkele preventieve maatregelen die kunnen helpen:

Leefstijlveranderingen

• Regelmatige lichaamsbeweging: Regelmatige, matige lichaamsbeweging kan helpen om de bloedsomloop te verbeteren en de symptomen van POTS te verlichten. Activiteiten zoals zwemmen, wandelen of fietsen kunnen gunstig zijn. Het is belangrijk om geleidelijk aan de intensiteit en duur van de oefening te verhogen om overbelasting te voorkomen.
• Gezonde voeding: Een dieet dat rijk is aan vezels, vitamines, en mineralen kan helpen om de algehele gezondheid te verbeteren. Een verhoogde zoutinname kan ook nuttig zijn voor POTS-patiënten (tenzij gecontra-indiceerd door een arts), omdat het helpt om het bloedvolume te verhogen.
• Voldoende hydratatie: Het is essentieel om dagelijks voldoende water te drinken om uitdroging te voorkomen, wat de symptomen van POTS kan verergeren. Het is vooral belangrijk om regelmatig water te drinken gedurende de dag, vooral tijdens warme of inspannende omstandigheden.

Medische begeleiding en behandeling

• Regelmatige medische controles: Regelmatig contact houden met een arts is cruciaal om de symptomen van POTS te monitoren en de behandeling aan te passen indien nodig. Dit helpt om complicaties vroegtijdig te herkennen en aan te pakken.
• Medicatiebeheer: Het correct gebruiken van voorgeschreven medicijnen en het opvolgen van medische adviezen kan helpen om de symptomen onder controle te houden en complicaties te voorkomen. Patiënten moeten hun arts raadplegen voordat ze stoppen met medicijnen of nieuwe medicijnen proberen.
• Stressmanagement: Het beoefenen van stressverlagende technieken zoals yoga, meditatie, en ademhalingsoefeningen kan helpen om de psychische en fysieke symptomen van POTS te verminderen. Het verminderen van stress kan ook helpen om slaapkwaliteit te verbeteren en het risico op angst en depressie te verkleinen.

Praktische aanpassingen

• Langzaam opstaan: Om duizeligheid en flauwvallen te voorkomen, is het belangrijk om langzaam op te staan vanuit een zittende of liggende positie. Dit geeft het lichaam de tijd om zich aan te passen aan de verandering in houding.
• Compressiekousen: Het dragen van compressiekousen kan helpen om de bloedsomloop te verbeteren en de ophoping van bloed in de benen te voorkomen, wat symptomen zoals duizeligheid kan verminderen.
• Aanpassingen in de slaapomgeving: Het verhogen van het hoofdeinde van het bed kan helpen om de bloedcirculatie te verbeteren tijdens de slaap en de symptomen van POTS te verminderen.

Lees verder

• Orthostatische hypotensie: Plotseling duizelig na opstaan
• Tachycardie: Versnelde hartslag (sneller kloppend hart)
• Hypotensie (te lage bloeddruk): Symptomen en behandeling