POTS: Snelle hartslag en lage bloeddruk bij opstaan

POTS staat voor posturaal orthostatisch tachycardiesyndroom. Dit is een groep van aandoeningen waarbij patiënten een snellere hartslag en een lagere bloeddruk krijgen wanneer ze recht gaan staan. Een duidelijke oorzaak bestaat niet voor deze aandoening, waarbij sprake is van een stoornis in het autonome zenuwstelsel. Diverse aandoeningen zijn echter wel geassocieerd met POTS. Diverse symptomen komen tot stand wanneer patiënten opstaan, zoals onder andere duizeligheid, vermoeidheid, diarree en/of hartkloppingen. Zowel zelfzorgmaatregelen als medicijnen zijn beschikbaar voor het verlichten van de symptomen. Vaak verminderen of verdwijnen de symptomen na verloop van tijd, al is het toch belangrijk om een arts te raadplegen bij symptomen van POTS zodat hij in staat is om een onderliggende ziekte te behandelen.

• Synoniemen
• Epidemiologie van aandoening
• Oorzaken van POTS
• Risicofactoren van probleem met autonoom zenuwstelsel
• Symptomen: Snelle hartslag en lage bloeddruk bij het rechtstaan
• Diverse tekenen
• Verergering van klachten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van posturaal orthostatisch tachycardiesyndroom
• Prognose van stoornissen bij het opstaan

Synoniemen

De term ‘POTS’ werd in 1993 bedacht door een team van onderzoekers van de Mayo Clinic, geleid door neuroloog Dr. Philip Low. POTS is echter bekend onder andere termen zoals:

• het syndroom van DaCosta
• soldatenhrat
• mitralisklepprolaps syndroom
• neurocirculatoire asthenie
• chronische orthostatische intoleratnie
• orthostatische tachycardie en posturaal tachycardie syndroom

Epidemiologie van aandoening

De meerderheid van de patiënten die gediagnosticeerd zijn met het posturaal orthostatisch tachycardiesyndroom zijn vrouwen in de vruchtbare leeftijd tussen de vijftien en vijftig jaar oud. De aandoening treft echter mogelijk ook mannen en ook jongere en oudere patiënten.

Oorzaken van POTS

POTS is een vorm van dysautonomie, een aandoening waarbij een stoornis aanwezig is van het autonome zenuwstelsel. Dit zenuwstelsel reguleert de bloeddruk, de hartslag, de ademhalingspatronen, het slikken en de darm- en blaasfunctie. Het hart krijgt bij patiënten met het posturaal orthostatisch tachycardiesyndroom onvoldoende bloed wanneer patiënten recht gaan staan. Daardoor neemt de hartslag toe met als poging de bloedcirculatie te verbeteren. Dit veroorzaakt duizeligheid bij patiënten met het POTS-syndroom.

Risicofactoren van probleem met autonoom zenuwstelsel

In het verleden dachten wetenschappers dat de oorzaak van de ziekte te wijten was aan angst, maar dit is niet het geval. Wetenschappers weten echter niet zeker wat dan wel de oorzaken zijn voor POTS. Volgende aandoeningen zijn wel in verband gebracht met de ziekte:

• alcoholmisbruik
• alles dat veranderingen in de functie van het hart of de bloedvaten veroorzaakt
• amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen)
• auto-immuunziekten zoals:
• het antifosfolipidensyndroom (bloedstolsels in de slagaders)
• het syndroom van Sjögren (aandoening aan ogen, mond en keel)
• sarcoïdose (aandoening aan huid, ogen en zenuwstelsel)
• systemische lupus erythematosus
• beschadigde zenuwen of beschadigde zenuwfunctie in de voeten of benen
• de ziekte van Lyme (bacteriële infectie door tekenbeet)
• diabetes mellitus (suikerziekte) of prediabetes (alarmsignaal van diabetes)
• een ernstige ziekte
• een trauma of een ernstig letsel
• een zwangerschap
• een zware operatie
• gewrichts-hypermobiliteitssyndroom (ongebruikelijke flexibele gewrichten en abnormaal elastische bloedvaten)
• het chronisch vermoeidheidssyndroom (aanhoudend vermoeidheid)
• het Ehlers Danlos-syndroom (ziekte met symptomen aan huid en gewrichten)
• het Epstein Barr-virus
• kanker
• klierkoorts (virale infectie met keelpijn)
• langdurige bedrust
• vergiftiging met bepaalde metalen
• verlengde periodes van verhoogde vecht-of-vluchtreacties
• vitaminetekorten en mineraaltekorten, waaronder bloedarmoede

Normaal gezien is POTS niet familiaal bepaald, maar in sommige families komt de aandoening wel vaker tot stand, hetgeen mogelijk wijst op een genetische component.

Symptomen: Snelle hartslag en lage bloeddruk bij het rechtstaan

Diverse tekenen

Hoewel POTS-syndroom zich kenmerkt door de snelle stijging van de hartslag bij het opstaan, ervaart een patiënt met POTS een breed scala aan verschillende milde tot ernstige symptomen die binnen enkele minuten na het opstaan optreden zoals:

• blaasproblemen
• buikpijn
• concentratieproblemen
• constipatie
• diarree
• duizeligheid
• een algemeen ziek gevoel (malaise)
• een bloeddrukdaling: Het komt vrij vaak voor dat POTS-patiënten een bloeddrukdaling hebben bij het opstaan, maar sommige POTS-patiënten hebben geen verandering of zelfs een verhoging van de bloeddruk bij het opstaan.
• een opgeblazen gevoel
• een verhoogde hartslag in de eerste tien minuten van het rechtstaan
• hartkloppingen (palpitaties)
• hoofdpijn
• inspanningsintolerantie
• kortademigheid
• koud gevoel in de ledematen
• misselijkheid
• pijn in de handen en voeten
• pijn op de borst
• problemen met het gezichtsvermogen
• rode of paarse kleur aan de benen: Patiënten ervaren bij het opstaan mogelijk een roodachtig tot paarse kleur aan de benen, vermoedelijk veroorzaakt door een slechte bloedsomloop. De kleurverandering verdwijnt bij terugkeer naar een liggende positie.
• slaapproblemen
• syncope (flauwvallen)
• trillingen / bevingen
• vermoeidheid
• zwakte
• zweten

Liggen verlicht tot slot de klachten.

Verergering van klachten

In een aantal omstandigheden verergeren vaak de klachten:

• extreme hitte
• gebrek aan vocht in het lichaam (uitdroging)
• na een maaltijd
• na het drinken van alcohol
• na intensieve of langdurige inspanning
• snel opstaan
• tijdens de menstruatieperiode bij vrouwen
• voor het eerst uit bed komen (vooral als patiënten langere bedrust nodig hebben gehad)

Diagnose en onderzoeken

Een patiënt met de autonome zenuwaandoening moet alle symptomen noteren en deze dan bespreken met een arts. De arts beoordeelt de klachten en voert een algemeen onderzoek uit. In de meeste gevallen krijgt de patiënt een doorverwijzing naar de cardioloog of neuroloog voor verdere onderzoeken. Vaak plakt de arts een foute diagnose op de niet goed gekend aandoening, zoals angst of een paniekstoornis.

Diagnostisch criterium
Patiënten ouder dan negentien jaar moeten binnen vijf minuten na opstaan een verhoging van de hartslag van ten minste dertig slagen per minuut hebben. Bij patiënten tussen de twaalf en negentien jaar moet de hartslagverhoging ten minste veertig slagen per minuut of hoger zijn. De tekenen moeten bovendien langer dan zes maanden aanwezig zijn.

Diagnostisch onderzoek
Bij sommige patiënten duurt het jaren alvorens de juiste diagnose gesteld is. Een specifieke test is niet voorhanden voor het diagnosticeren van POTS, maar de arts is wel in staat om de hartslag te meten en andere testen uit te voeren, wat ook nodig is om eventuele andere aandoeningen uit te sluiten.

Bloedonderzoek
Een bloedonderzoek is nodig om de nier-, lever- en schildklierfunctie te testen, en bijvoorbeeld de calcium- en glucosewaarden in het bloed te meten.

Kanteltafeltest
De arts voert nog een kanteltafeltest uit, waarbij de patiënt plat op een tafel in een stille kamer moet liggen. Na een bepaalde tijd wordt het einde van de tafel opgeklapt tot een hoek van 60-75°. De arts controleert hierbij de hartslag en bloeddruk, alsook vraagt hij de patiënt tijdens het onderzoek om te beschrijven wat hij voelt. De hartslag is ten minste dertig slagen per minuut verhoogd wanneer het einde van de tafel is opgetild.

Elektrocardiografie
Verder is een elektrocardiografie (ECG: hartfilmpje) nodig. Hierbij plaatst de arts enkele kleine elektroden op de borst om zo het hartritme te meten. Hiermee is hij in staat om andere hartaandoeningen uit te sluiten die vergelijkbare symptomen hebben met deze van POTS.

Actieve statest
Een laatste mogelijk onderzoek is een actieve statest. Dit is vergelijkbaar met de kanteltafeltest. De arts controleert eerst de hartfrequentie en bloeddruk van een patiënt terwijl hij ligt, en voert dit opnieuw uit nadat de patiënt opstaat. Het diagnosticeren van POTS vormt mogelijk een uitdaging voor de arts.

Behandeling van posturaal orthostatisch tachycardiesyndroom

Een effectief bewezen behandeling voor het posturaal orthostatisch tachycardiesyndroom bestaat niet. Artsen proberen onderliggende problemen met het hart of de bloedvaten op te lossen en de bloeddruk te verhogen. Daarnaast zet de arts medicijnen in zoals benzodiazepinen (medicatie bij angst en slaapproblemen), bètablokkers (verlaagt hartslag en bloeddruk), fludrocortisone (vermindert de hoeveelheid natrium die verloren gaat in de urine), midodrine (vernauwt bloedvaten = vasoconstrictie), SNRI’s en selectieve serotonineheropnameremmers (type antidepressiva dat invloed heeft op de werking van het zenuwstelsel). Bovendien zijn enkele leefstijlwijzigingen nuttig zoals:

• compressiekousen dragen
• de benen voor elkaar kruisen bij het staan, op en neer op de tenen schommelen, de billen en buikspieren recht proberen te houden
• dunne kledingslagen dragen
• het hoofdeinde van het bed hoger plaatsen
• in een zittende houding trainen, zoals op een ligfiets
• lichaamsbeweging uitvoeren maar in het begin heel lichte oefeningen omdat de klachten anders verergeren
• liggen en indien mogelijk de benen opheffen
• niet te lang rechtstaan
• uit een lighouding eerst gaan zitten en dan langzaam rechtopkomen
• voedingstips
• cafeïne en alcohol vermijden
• meer vocht drinken
• meer zout innemen
• vaak kleinere maaltijden eten
• veel onverwerkt voedsel eten zoals groenten en fruit, bonen en volkoren voedingsmiddelen
• zoete voedingsmiddelen en voeding met bloem vermijden

Prognose van stoornissen bij het opstaan

Sommige patiënten ervaren vrij milde symptomen en zijn hierdoor in staat om door te gaan met de normale werk-, school-, sociale en recreatieve activiteiten. Voor anderen zijn de symptomen dermate ernstig dat de normale activiteiten in het leven, zoals zwemmen, huishoudelijk werk, eten, rechtop zitten, lopen of staan, aanzienlijk beperkt zijn. De meerderheid van de patiënten met POTS ervaart wel een verbetering van de klachten wanneer ze wijzigingen in de levensstijl doorvoeren en medicatie nemen. Sommige patiënten herstellen zelfs volledig van de POTS-symptomen.

Lees verder

• Orthostatische hypotensie: Plotseling duizelig na opstaan
• Tachycardie: Versnelde hartslag (sneller kloppend hart)
• Hypotensie (te lage bloeddruk): Symptomen en behandeling