Klierkoorts: Infectie door Epstein-Barr virus met keelpijn

Klierkoorts is een virale infectie die gekenmerkt wordt door symptomen zoals vermoeidheid, koorts, een pijnlijke keel en gezwollen lymfeklieren, meestal in de nek. Het Epstein-Barr virus (EBV) is de belangrijkste veroorzaker van deze aandoening. Hoewel klierkoorts vooral jongvolwassenen treft, kan het op elke leeftijd voorkomen. De behandeling bestaat doorgaans uit rust en voldoende vochtinname, en in sommige gevallen kan medicamenteuze behandeling noodzakelijk zijn. De vooruitzichten voor patiënten met klierkoorts zijn meestal goed, hoewel vermoeidheid soms maanden aanhoudt na het herstel. Complicaties zijn zeldzaam, maar een miltruptuur kan levensbedreigend zijn.

• Synoniemen van klierkoorts
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Infectie door Epstein-Barr virus
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Ondersteunende zorg en herstel
• Prognose
• Complicaties
• Impact op langetermijngezondheid
• Preventie

Synoniemen van klierkoorts

Klierkoorts staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Drüsenfieber
• Kissing disease
• Kusjesziekte
• Kusziekte
• Maladie des fiancés
• Mono
• Mononucleosis infectiosa (afkorting MNI)
• Ziekte van Pfeiffer

Epidemiologie

Klierkoorts, ook bekend als mononucleosis infectiosa, wordt wereldwijd veroorzaakt door het Epstein-Barr-virus (EBV), een veelvoorkomend herpesvirus. Het virus verspreidt zich voornamelijk via speeksel, wat het in sommige landen de bijnaam "kissing disease" heeft opgeleverd. De incidentie van klierkoorts verschilt per leeftijdsgroep, geografische locatie en seizoen.

Incidentie per leeftijdsgroep

Klierkoorts komt het meest voor bij adolescenten en jongvolwassenen tussen de 15 en 25 jaar. In deze leeftijdsgroep hebben patiënten vaak intensiever contact via speekseluitwisseling, wat de kans op besmetting verhoogt. Bij kinderen verloopt de infectie vaak asymptomatisch, terwijl volwassenen meestal sterker reageren op de infectie.

Geografische variaties

Het voorkomen van klierkoorts vertoont variaties per regio, mede afhankelijk van sociale interactiepatronen en culturele gewoontes. In ontwikkelde landen komt de infectie vaker op jongvolwassen leeftijd voor, terwijl in ontwikkelingslanden de meeste kinderen al vroeg in hun leven met EBV besmet raken en zo vaak immuniteit ontwikkelen tegen klierkoorts.

Seizoensgebondenheid

Hoewel klierkoorts niet strikt seizoensgebonden is, zien we in sommige gebieden meer gevallen tijdens het najaar en de wintermaanden. Dit kan samenhangen met verhoogde blootstelling aan andere infecties, wat het immuunsysteem mogelijk verzwakt, waardoor EBV zich gemakkelijker kan verspreiden.

Mechanisme

Klierkoorts wordt veroorzaakt door het Epstein-Barr-virus, dat voornamelijk het lymfatische systeem en bepaalde cellen van het immuunsysteem aanvalt.

Infectie van B-lymfocyten

Bij besmetting dringt het Epstein-Barr-virus de B-lymfocyten binnen, een type witte bloedcel dat een cruciale rol speelt in het immuunsysteem. Het virus vermenigvuldigt zich in deze cellen, wat een ontstekingsreactie uitlokt en leidt tot zwelling van de lymfeklieren. Deze zwelling zorgt voor de karakteristieke symptomen zoals gezwollen klieren en keelpijn.

Lymfatische verspreiding

Nadat het virus zich in de B-lymfocyten heeft gevestigd, verspreidt het zich via het lymfatische systeem naar andere organen, zoals de milt en de lever. Dit verklaart waarom veel patiënten symptomen ontwikkelen zoals een vergrote milt (splenomegalie) en leverproblemen, die karakteristiek zijn voor klierkoorts.

Virale persistentie

Eenmaal besmet, blijft het Epstein-Barr-virus levenslang in het lichaam aanwezig, vaak in een latente toestand. Bij een verzwakt immuunsysteem kan het virus reactiveren, hoewel dit meestal niet leidt tot dezelfde symptomen als bij een primaire infectie. Deze persistente infectie kan in zeldzame gevallen geassocieerd worden met andere aandoeningen, zoals bepaalde lymfomen.

Oorzaken: Infectie door Epstein-Barr virus

Klierkoorts wordt meestal veroorzaakt door het Epstein-Barr virus (EBV). In zeldzame gevallen kan een cytomegalovirus verantwoordelijk zijn. Het overdracht van EBV vindt plaats via contact met speeksel en door het inademen van lucht die besmet is met het virus (bijvoorbeeld door niezen of hoesten). Klierkoorts is minder besmettelijk dan andere infecties zoals een verkoudheid.

Risicofactoren

Bepaalde factoren verhogen de kans op het oplopen van klierkoorts of het verergeren van de symptomen.

Leeftijd en sociale interacties

Adolescenten en jongvolwassenen lopen het hoogste risico op besmetting, vooral door intensieve sociale contacten zoals zoenen of het delen van drinkgerei. In deze leeftijdsgroep komen de symptomen van klierkoorts vaak sterker naar voren, wat kan leiden tot een langdurig herstel.

Verzwakt immuunsysteem

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door hiv, bepaalde medicatie, of langdurige ziekten, hebben een verhoogd risico op ernstige symptomen. Voor deze risicogroep kan de infectie ernstiger en langduriger zijn, met een groter risico op complicaties.

Gebrek aan immuniteit tegen EBV

Mensen die in hun jeugd niet aan EBV zijn blootgesteld, hebben op volwassen leeftijd meer kans om symptomen van klierkoorts te ontwikkelen bij een primaire infectie. In landen waar EBV al op jonge leeftijd wordt opgelopen, ontwikkelen patiënten vaak immuniteit, waardoor het risico op klierkoorts op latere leeftijd afneemt.

Risicogroepen

Hoewel klierkoorts in principe iedereen kan treffen, zijn er bepaalde groepen die vatbaarder zijn voor een infectie of complicaties door EBV.

Studenten en jongvolwassenen

Studenten en jongvolwassenen zijn een primaire risicogroep door hun intensieve sociale interacties. Vooral op universiteiten en in andere situaties waar nauw contact plaatsvindt, zoals sportteams of studentenverenigingen, neemt de kans op besmetting toe.

Patiënten met immunosuppressie

Patiënten die immunosuppressieve medicatie gebruiken, zoals bij orgaantransplantaties of auto-immuunziekten, lopen een verhoogd risico op een ernstigere infectie en mogelijke complicaties. Voor deze groep kan de infectie zwaarder verlopen en langdurige gezondheidsproblemen veroorzaken.

Zorgverleners en familieleden van besmette personen

Zorgverleners en mensen die nauw contact hebben met besmette patiënten, zoals familieleden, lopen ook een hoger risico op besmetting. Dit komt door het risico van speekseloverdracht, vooral wanneer beschermende maatregelen niet voldoende worden toegepast.

Symptomen: Keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts

De incubatietijd van klierkoorts, de periode tussen besmetting en het optreden van symptomen, bedraagt doorgaans tussen de tien dagen en acht weken. Bij jonge kinderen verloopt de infectie vaak zonder symptomen, terwijl adolescenten duidelijkere symptomen vertonen. De incubatietijd is bij kinderen vaak korter dan bij adolescenten.

Vaak voorkomende symptomen

De meest voorkomende symptomen van de ziekte van Pfeiffer ontstaan meestal geleidelijk en omvatten lichte koorts, slaperigheid, hoofdpijn, een verlies van eetlust, milde spierpijn, spierstijfheid, malaise (een algemeen ziek gevoel), vermoeidheid, keelpijn (die vaak verergert), een droge keel, misselijkheid, een rode keel met kleine puntvormige bloedingen op het gehemelte, gezwollen lymfeklieren (vooral in de nek of oksel) en vaak een pijnlijke nek (nekpijn). Soms kan een voorbijgaande maculopapulaire uitslag (huiduitslag met vlekken en bultjes) optreden, die sterk lijkt op mazelen. Deze huiduitslag komt vooral voor bij patiënten die het antibioticum ampicilline of amoxicilline gebruiken voor een keelontsteking.

Minder vaak voorkomende symptomen

Minder vaak voorkomende symptomen zijn onder andere:

• Een gele tong
• Overgevoeligheid voor licht (fotofobie)
• Een snelle hartslag (tachycardie)
• Geelzucht (gele verkleuring van huid en oogwit)
• Gezwollen oksels
• Hoesten
• Kortademigheid
• Neusbloedingen
• Pijn op de borst
• Spierpijn aan de ogen
• Stomatitis (ontsteking van het slijmvlies in en rond de mond)
• Uvulitis (gezwollen huig van de tong)

Alarmsymptomen

Hoewel klierkoorts meestal mild verloopt, kunnen bepaalde symptomen wijzen op ernstigere complicaties die medische opvolging vereisen.

Ernstige keelpijn en ademhalingsproblemen

Een ernstige keelpijn die niet verbetert of ademhalingsproblemen veroorzaakt door gezwollen amandelen kan wijzen op ernstige ontsteking in de keel. Dit vereist mogelijk medische tussenkomst om complicaties zoals luchtwegobstructie te voorkomen.

Pijn in de bovenbuik en vergrote milt

Pijn in de bovenbuik, vooral links onder de ribben, kan wijzen op een vergrote milt (splenomegalie). Patiënten met een vergrote milt lopen het risico op een miltruptuur, wat levensbedreigend kan zijn. Medische controle en advies over het vermijden van zware inspanningen zijn hier noodzakelijk.

Geelzucht of leverproblemen

Symptomen zoals geelzucht (gele verkleuring van de huid en ogen), vermoeidheid en donkere urine kunnen wijzen op leverproblemen. In sommige gevallen veroorzaakt het Epstein-Barr-virus hepatitis, wat medische opvolging vereist om verdere schade aan de lever te voorkomen.

Aanhoudende vermoeidheid en neurologische symptomen

Een aanhoudende vermoeidheid die niet vermindert met rust of neurologische symptomen zoals hoofdpijn, duizeligheid, of spierzwakte, kunnen wijzen op complicaties zoals encefalitis of het chronisch vermoeidheidssyndroom. Patiënten met deze symptomen dienen medische hulp te zoeken voor verdere diagnose en mogelijke therapie.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Bij een lichamelijk onderzoek kunnen gezwollen klieren worden aangetroffen, zoals aan de voor- en achterkant van de nek (cervicale lymfadenopathie) of onder de oksels. Ook kan er een zwelling van de keelamandelen optreden met een witte bekleding. Daarnaast kan de milt gezwollen zijn (splenomegalie) en/of de lever (hepatomegalie). Deze symptomen zijn vaak zichtbaar naast de andere symptomen van klierkoorts.

Diagnostisch onderzoek

Een diagnostisch onderzoek kan atypische mononucleaire cellen (geactiveerde CD8-positieve T-lymfocyten, ook wel Pfeiffer-cellen genoemd) in het bloed aantonen, wat sterk wijst op een infectie met het Epstein-Barr virus. Daarnaast kan een bloedonderzoek leverfunctiestoornissen en lymfocytose (verhoging van het aantal lymfocyten, een type witte bloedcellen) aan het licht brengen.

Differentiële diagnose

Klinisch vergelijkbare aandoeningen die moeten worden onderscheiden van klierkoorts zijn onder andere toxoplasmose (een parasitaire infectie die symptomen kan veroorzaken in de hersenen, longen, hart, ogen en/of lever), een cytomegalie-infectie, virale hepatitis (ontsteking van de lever) en een acute HIV-infectie.

Behandeling

In de meeste gevallen is een specifieke behandeling niet noodzakelijk en herstelt de patiënt relatief snel. Zelfzorgmaatregelen zijn vaak voldoende, maar in sommige gevallen kan medicatie vereist zijn.

Zelfzorg

Het is belangrijk om voldoende vocht te drinken, te gorgelen met warm zout water om de keelpijn te verlichten, een gezonde en evenwichtige voeding te volgen en voldoende rust te nemen om verlichting van de symptomen te bereiken. Vrij verkrijgbare pijnstillers, zoals paracetamol of ibuprofen, kunnen helpen bij het verlichten van pijn en koorts. Verder moet de patiënt contact met sportactiviteiten vermijden indien de milt gezwollen is, om een gescheurde milt te voorkomen.

Professionele medische zorg

Corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) kunnen nodig zijn wanneer de infectie complicaties zoals encefalitis, meningitis (hersenvliesontsteking) of het Guillain-Barré-syndroom veroorzaakt. Medicatie kan ook nodig zijn bij trombocytopenie (een tekort aan bloedplaatjes) of hemolyse (versnelde afbraak van rode bloedcellen), of wanneer gezwollen keelamandelen leiden tot ademhalingsfalen.

Ondersteunende zorg en herstel

Na het acute stadium van klierkoorts kunnen patiënten baat hebben bij ondersteunende zorg om het herstel te bevorderen. Dit kan onder meer inhouden:

• Revalidatie: Voor langdurige vermoeidheid kan een programma van gecontroleerde fysieke activiteit en revalidatie nuttig zijn.
• Psychologische ondersteuning: Bij aanhoudende vermoeidheid en psychische klachten kan therapie helpen bij het omgaan met emotionele stress.
• Voeding en dieet: Het volgen van een dieet rijk aan voedingsstoffen kan bijdragen aan een sneller herstel en het versterken van het immuunsysteem.

Prognose

De koorts zakt meestal binnen tien dagen. Binnen vier weken verdwijnen ook de gezwollen lymfeklieren en de milt. De vermoeidheid verdwijnt vaak binnen enkele weken, maar kan soms twee tot drie maanden aanhouden.

Complicaties

Enkele mogelijke complicaties van klierkoorts zijn:

• Ademhalingsproblemen door gezwollen amandelen
• Neurologische problemen (zeldzaam), zoals het Guillain-Barré-syndroom (zwakte en pijn door zenuwschade), convulsies (stuipen), Bell’s palsy (aangezichtsverlamming) en ongecoördineerde bewegingen
• Bloedarmoede (anemie) door versnelde afbraak van rode bloedcellen
• Depressie
• Huiduitslag (soms)
• Milde leverontsteking (hepatitis)
• Miltruptuur: Een scheur in de milt die zeldzaam optreedt, maar levensbedreigend kan zijn. De patiënt ervaart vaak scherpe, plotselinge pijn aan de linkerkant van de bovenbuik. Dit vereist onmiddellijke medische aandacht.
• Ontsteking van de hartspier (myocarditis)
• Ontsteking van de hersen- en ruggenmergsvliezen (meningitis)
• Ontsteking van de hersenen (encefalitis)
• Ontsteking van de mesenteriale lymfeknopen, in de rechterbenedenhoek van de buik nabij de blinde darm (mesenteriale adenitis)
• Verlaagd aantal bloedplaatjes (trombocytopenie) wat kan leiden tot bloedstollingsproblemen
• Gezwollen of ontstoken testikels
• Zwakte

Bovendien blijkt uit een medische studie uit 2007, gepubliceerd in het tijdschrift “Nursing Standard,” dat het risico op multiple sclerose (een chronische auto-immuunaandoening) verhoogd kan zijn bij patiënten die eerder klierkoorts hebben gehad, ongeacht leeftijd, geslacht, duur of ernst van de infectie.

In zeldzame gevallen kan klierkoorts dodelijk zijn, vooral bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem.

Impact op langetermijngezondheid

Langetermijneffecten van klierkoorts kunnen invloed hebben op de gezondheid, zoals:

• Langdurige vermoeidheid: Bij sommige patiënten kan vermoeidheid langdurig aanhouden, wat invloed kan hebben op dagelijkse activiteiten en kwaliteit van leven.
• Immuunsysteem: De infectie kan tijdelijke veranderingen in het immuunsysteem veroorzaken, wat de vatbaarheid voor andere infecties kan verhogen.
• Psychologische effecten: Langdurige symptomen kunnen bijdragen aan angst of depressie, wat aanvullende ondersteuning kan vereisen.

Preventie

Patiënten met klierkoorts zijn besmettelijk zolang zij symptomen vertonen, en dit kan enkele maanden aanhouden. De besmettelijke periode varieert echter per persoon. Het virus kan enkele uren buiten het lichaam overleven, dus het is aan te raden om zoenen of het delen van gebruiksvoorwerpen te vermijden wanneer iemand in contact komt met klierkoorts.

Lees verder

• Keelpijn: Oorzaken van pijn aan keel (pijnlijke keel)