Misselijkheid: Oorzaken en behandeling van misselijk gevoel

Misselijkheid is het gevoel van een drang om te braken. Dit symptoom is acuut en van korte duur, of anders duren de misselijkheidsklachten langer en is sprake van chronische misselijkheid. Als de klachten lang aanhouden, is misselijkheid een heel slopend symptoom. Misselijkheid (en braken) is psychologisch of fysiek van oorsprong. Het vloeit voort uit problemen in de hersenen of organen van het bovenste deel van het maagdarmkanaal (slokdarm, maag, dunne darm, lever, pancreas en galblaas). Soms is misselijkheid zelfs het gevolg van een ziekte van een orgaan buiten het maagdarmkanaal. De diagnose van de oorzaak van langdurige misselijkheid is daarom voor de arts niet altijd zo eenvoudig. Alle prikkels die misselijkheid veroorzaken, werken via het braakcentrum in de hersenen. Dit braakcentrum leidt tot het gevoel van misselijkheid en coördineert de fysieke daad van overgeven.

• Oorzaken
• Aandoeningen en misselijk gevoel
• Angst
• Bijnierinsufficiëntie (ziekte van Addison)
• Cannabinoïde hyperemesis syndroom
• Cyclisch braken syndroom
• Diabetische ketoacidose
• Galblaasziekte
• Gastroparese
• Hartaanval
• Indigestie
• Vasovagale syncope
• Voedselvergiftiging
• Zure reflux
• Zwangerschap
• Andere aandoeningen
• Omgevingsfactoren en misselijkheid
• Alcohol
• Chemicaliën
• Inname van vreemd lichaam
• Medicatie
• Vitaminen en supplementen
• Geassocieerde symptomen: Braken
• Behandeling
• Aanbevolen
• Niet aanbevolen
• Complicaties

Oorzaken

De hersendelen die de onvrijwillige lichaamsfuncties besturen, coördineren de symptomen misselijkheid en braken. Braken is eigenlijk een reflex veroorzaakt door een hersensignaal. Het signaal om te braken resulteert uit verschillende stimuli (prikkels), zoals geuren, smaak, verschillende ziektes, emoties (zoals angst), pijn, verwonding, een infectie, voedselirritatie, duizeligheid, beweging en andere veranderingen in het lichaam.

Aandoeningen en misselijk gevoel

Angst

Misselijkheid is een veel voorkomend symptoom van angst. Wanneer een patiënt lijdt aan een paniekaanval, gaat het lichaam over op de vecht-of-vlucht-modus. Hierdoor wordt adrenaline in de bloedbaan gepompt en wordt het lichaam voorbereid om een waargenomen vijand aan te vallen of snel te ontsnappen. De lichamelijke functies zoals de spijsvertering komen hierbij dan vrijwel tot stilstand, wat leidt tot een ophoping van bepaalde toxines (gifstoffen) in het lichaam. Uiteindelijk bereiken chemische signalen de hersenen en ervaart een patiënt het gevoel van misselijkheid.

Bijnierinsufficiëntie (ziekte van Addison)

Bij bijnierinsufficiëntie, een hormonale aandoening, produceren de bijnieren onvoldoende hoeveelheden van bepaalde hormonen. Een oorzaak van bijnierinsufficiëntie is de ziekte van Addison, een auto-immuunziekte die de bijnieren beschadigt en waarbij de cortisolproductie verminderd is. Cortisol is een essentieel hormoon voor de groei, het metabolisme en andere functies. De klassieke symptomen zijn misselijkheid, braken, diarree, gewichtsverlies, een erg lage bloeddruk (hypotensie) en uiteindelijk een shock. Onmiddellijke medische hulp is nodig omdat de ziekte anders dodelijk is.

Cannabinoïde hyperemesis syndroom

Het roken van marihuana (drugsverslaving) is een aandoening waarbij ernstige misselijkheid en braken tot stand komen. Een patiënt met het cannabinoïde hyperemesis syndroom komt in het ziekenhuis terecht voor hevig kokhalzen waardoor de slokdarm mogelijk zelfs scheurt. Stoppen met cannabis verbetert de symptomen bij de meeste patiënten.

Cyclisch braken syndroom

Bij het cyclisch braken syndroom, dat meer voorkomt bij kinderen maar ook bij volwassenen, ontstaan plotselinge, herhaalde aanvallen van ernstige misselijkheid en braken zonder duidelijke reden. Een enkele braakaanval houdt uren tot dagen aan. Vaak lijden patiënten ook aan migraine (aanvallen van aan aura en/of eenzijdige hoofdpijn) of hebben ze een familiegeschiedenis van deze vorm van hoofdpijn. Patiënten met deze aandoening krijgen meestal een behandeling met migrainegeneesmiddelen.

Diabetische ketoacidose

Misselijkheid, braken, buikpijn, extreme dorst (polydipsie) en frequent urineren (pollakisurie) zijn kenmerkend voor diabetische ketoacidose, een ernstige complicatie van diabetes mellitus (suikerziekte) type 1. Diabetische ketoacidose treedt op wanneer energiestervende cellen (door onvoldoende insuline krijgen deze cellen te weinig suiker die ze nodig hebben om te functioneren) vet verbranden als brandstof. Dit resulteert in hoge niveaus van ketonen (soort chemicaliën) die zich vervolgens opbouwen in de urine en het bloed. De aandoening leidt mogelijk tot een coma of de dood, vooral bij patiënten die niet weten dat ze lijden aan suikerziekte of die de waarschuwingssignalen niet herkennen.

Galblaasziekte

Na het eten van een vettige maaltijd of het consumeren van vet voedsel, krijgen sommige patiënten te maken met een galblaasaanval. Een galblaasaanval gaat gepaard met plotselinge galblaaspijn (pijn aan de rechterkant van de buik) en/of misselijkheid. De pijn start meestal wanneer galstenen (harde afzettingen in galblaas met galkoliek) de galwegen blokkeren die gal vervoeren (wat de spijsvertering bevordert). Als galstenen niet die misselijkheid veroorzaken, is een galblaasontsteking (cholecystitis), een infectie, overmatig alcoholgebruik of een tumor in de galblaas mogelijk de boosdoener.

Gastroparese

Misselijkheid is één van de onaangename symptomen die gepaard gaan met gastroparese (vertraagde maaglediging), een aandoening waarbij de beweging van voedsel van de maag naar de dunne darm vertraagd of gestopt is. Deze potentieel slopende spijsverteringsstoornis is soms een complicatie van diabetes mellitus, al zijn ook andere oorzaken bekend.

Hartaanval

Een hartaanval, een aandoening waarbij er te weinig bloedstroom is naar het hart, typeert zich door pijn op de borst, maar vooral vrouwen ervaren ook misselijkheid als mogelijk symptoom.

Indigestie

Indigestie (dyspepsie) is een aandoening die na het eten pijn of ongemak in de maag veroorzaakt. In sommige gevallen veroorzaakt indigestie ook brandend maagzuur, oprispingen en misselijkheid. Bijkomende symptomen omvatten een opgeblazen gevoel, braken, brandend maagzuur, misselijkheid en pijn onder de ribben. Antacida (soort maagzuurremmers) behandelen indigestie. Eenvoudige veranderingen in de voeding zijn nuttig, zoals het vermijden van pittig of vettig voedsel en minder thee of koffie drinken.

Vasovagale syncope

Een patiënt met een vasovagale syncope, ook bekend als ‘flauwvallen na een uitlokkende factor’ verliest kort het bewustzijn. Uitlokkende factoren zijn pijn, angst, langdurig staan en persen om een stoelgang te krijgen. Hierdoor ontstaat een plotselinge daling van de hartslag en bloeddruk. Licht in het hoofd, een misselijk gevoel en hartkloppingen treden mogelijk op vlak voor het korte bewustzijnsverlies. Andere symptomen zijn een klamme huid of een zweterig gevoel, oorsuizen, een wazig gezichtsvermogen of tunnelzicht (verlies van gezichtsvermogen aan de zijkant). Deze symptomen treden op wanneer een uitlokkende factor de nervus vagus stimuleert, een zenuw in de hersenen die onwillekeurige lichaamsfuncties regelt. Als deze zenuw te veel wordt gestimuleerd, ontstaat misselijkheid.

Voedselvergiftiging

Voedselvergiftiging is een veelvoorkomende aandoening waarbij maag- en darmklachten optreden, zoals misselijkheid, braken, darmkrampen, buikkrampen, maagkrampen, duizeligheid en diarree. De aandoening is het gevolg van het eten van verkeerd behandeld of niet (goed) gekoeld voedsel. Een voedselvergiftiging veroorzaakt door bacteriën gaat gepaard met ongemakkelijke symptomen, maar deze zijn meestal thuis goed te behandelen. Voldoende blijven drinken om uitdrogingsverschijnselen te voorkomen en medicijnen tegen de behandeling van diarree (zoals loperamide (Imodium)) zijn nuttig.

Zure reflux

Maagzuur is het kenmerk van zure reflux en gastro-oesofageale reflux. Naast brandende pijn in de borst of buik ervaren sommige patiënten ook misselijkheid. Deze symptomen verschijnen wanneer maagzuur of de maaginhoud terugkeert in de slokdarm. Antacida of protonpompremmers, beiden maagzuurremmers, verhelpen meestal dit probleem.

Zwangerschap

Misselijkheid en braken komen vaak voor tijdens de zwangerschap. Ochtendmisselijkheid gebeurt meestal in de eerste paar maanden van de zwangerschap, maar houdt soms de hele zwangerschap aan.

Andere aandoeningen

Volgende aandoeningen resulteren mogelijk in een misselijk gevoel:

• appendicitis (ontsteking van het aanhangsel van de blindedarm)
• bepaalde virale infecties
• bewegingsziekte (autoziekte, zeeziekte)
• een alvleesklierontsteking (pancreatitis)
• een darmobstructie (verstopping van de darm met buikpijn en braken)
• een depressie
• een hoofdletsel zoals een hersenschudding of een bloedende hoofdwonde
• een leverontsteking (hepatitis)
• een ontsteking of irritatie aan de darmen zoals bij de ziekte van Crohn(aandoening met diarree en buikpijn) of het prikkelbaredarmsyndroom (aandoening met symptomen van diarree en obstipatie)
• een recente operatie
• eetstoornissen zoals anorexia nervosa (verstoord lichaamsbeeld) en boulimie (oncontroleerbare vreetbuien en compenserend gedrag)
• emotionele stress
• hersenaandoeningen zoals een te hoge schedeldruk, een hersentumor, meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek), een waterhoofd (te veel hersen- en ruggenmergvocht in de schedel)
• koolmonoxidevergiftiging
• maagproblemen zoals een verstopping door bijvoorbeeld een pylorische obstructie (een aandoening die bij zuigelingen krachtig spugen veroorzaakt) of een maagbloeding
• migraine (een ernstige vorm van hoofdpijn)
• vertigo (het gevoel dat de kamer ronddraait)

Omgevingsfactoren en misselijkheid

Alcohol

Alcohol uit bier, wijn en sterke drank wordt omgezet in een chemische stof (acetaldehyde). Een overmatige alcoholinname resulteert bijgevolg in het gevoel van misselijkheid die een patiënt de volgende ochtend waarneemt (kater).

Chemicaliën

De blootstelling aan chemische gifstoffen leidt ook tot een misselijk gevoel.

Inname van vreemd lichaam

Per toeval of opzettelijk een vreemd voorwerp consumeren of inslikken leidt tot misselijkheid, braken en buikpijn. Als dit niet per toeval gebeurt, lijdt de patiënt mogelijk aan een psychiatrische aandoening of een verslavingsziekte.

Medicatie

Ook zijn misselijkheid en braken vaak voorkomende bijwerkingen van sommige medicijnen. Meestal is misselijkheid geen teken van een medicatie-allergie (een ernstige reactie die huiduitslag of ademhalingsproblemen veroorzaakt), maar een ongewenste bijwerking van het geneesmiddel zelf. Sommige geneesmiddelen leiden sneller tot misselijkheid, zoals:

• anesthetica gebruikt voor een chirurgische ingreep
• antibiotica (zoals erythomycine)
• antidepressiva
• bloeddrukmedicijnen
• chemotherapie (medicatie voor de behandeling van kanker)
• injecteerbare diabetesgeneesmiddelen die de bloedsuikerspiegel onder controle houden door de spijsvertering te vertragen
• niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (pijnstillers) zoals aspirine, ibuprofen en naproxen
• orale (via de mond ingenomen) bisfosfonaten voor de behandeling van osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken)
• sterke pijnstillers

Vitaminen en supplementen

Ook vitaminen en supplementen veroorzaken mogelijk een misselijk gevoel. De patiënt moet deze steeds innemen met voedsel om misselijkheid te voorkomen. Vooral ijzersupplementen en vitamine C-supplementen veroorzaken snel maagproblemen.

Geassocieerde symptomen: Braken

Misselijkheid is een gevoel van onbehagen dat vaak gepaard gaat met een drang van braken. Dit gevoel voelt vaak alsof het uit de maag komt, maar de hersenen sturen deze sensatie meestal aan. Braken verbetert vaak (tijdelijk) het gevoel van misselijkheid. Braken treedt op wanneer de maag met kracht de inhoud uit de mond laat verdrijven. Wanneer braken doorgaat nadat al het voedsel en de vloeistof eruit is geduwd, staat dit gekend als ‘droog braken’ (kokhalzen). Andere symptomen die geassocieerd zijn met misselijkheid omvatten:

• angst
• boeren
• buikkrampen
• buikpijn
• diarree
• duizeligheid
• een algemeen gevoel ziek zijn (malaise)
• een verminderde eetlust
• een zure smaak in de mond
• hoofdpijn
• koorts
• maagklachten / maagpijn
• winderigheid
• zweten

Behandeling

Vaak is misselijkheid zelf te verhelpen met een aantal tips, maar bij hevige misselijkheid, aanhoudend braken en/of ernstige bijkomende tekenen, is medisch advies nodig en volgt mogelijk ook een professionele medische behandeling van het onderliggend probleem. Soms schrijft de arts anti-emetica voor. Dit zijn medicijnen die de symptomen van misselijkheid en braken verminderen.

Aanbevolen

Volgende zelfzorgmaatregelen zijn nuttig:

• afleiding zoeken, bijvoorbeeld luisteren naar muziek of een film bekijken
• een slokje van een koud drankje nemen; sommige patiënten prefereren koolzuurhoudende dranken
• gemberthee of pepermuntthee drinken
• kleinere, frequentere en lichte maaltijden eten
• veel frisse lucht krijgen
• voedsel met gember eten, zoals gemberkoekjes
• voldoende rusten

Niet aanbevolen

Niet aanbevolen bij misselijkheid zijn:

• intense lichaamsbeweging
• pikant, gebakken, zoet, gefrituurd of vettig of zuur voedsel eten
• snel gaan liggen na het eten
• sterk ruikend voedsel eten
• strakke kledij dragen die rond het middel of de buik zit
• te snel eten
• veel drinken bij de maaltijd

Complicaties

Als een patiënt dit misselijk is, moet braken, verlicht dit vaak (tijdelijk) de symptomen. Langdurig braken leidt echter mogelijk tot uitdroging (dehydratie) door vochtverlies, ervaart de getroffen patiënt een verhoogde dorst (polydipsie), droge lippen en een droge mond (xerostomie). De patiënt plast minder vaak (oligurie) of de urine krijgt een donkerdere kleur. Bij kinderen zijn de tekenen van uitdroging droge lippen en een droge mond, ingevallen ogen, een snelle ademhaling (tachypneu), lethargie en een droge luier, wat aangeeft dat het kind geen urine (anurie) produceert. Aanhoudend braken leidt tot slot sneller tot ondervoeding, broos haar, broze nagels en slechter tandglazuur.

Lees verder

• Ochtendmisselijkheid: Braken en misselijk bij zwangerschap
• Anti-emetica: Medicatie tegen braken en misselijkheid