Misselijkheid: Oorzaken en behandeling van misselijk gevoel

Misselijkheid is het onaangename gevoel dat gepaard gaat met een drang om te braken. Dit symptoom kan acuut en van korte duur zijn, maar kan ook chronisch voorkomen wanneer de misselijkheid langdurig aanhoudt. Langdurige misselijkheid kan bijzonder slopend zijn. Misselijkheid en braken kunnen zowel psychologische als fysieke oorzaken hebben. Ze ontstaan vaak door problemen in de hersenen of in de organen van het bovenste deel van het maagdarmkanaal, waaronder de slokdarm, maag, dunne darm, lever, pancreas en galblaas. Soms kan misselijkheid zelfs het gevolg zijn van een aandoening van een orgaan buiten het maagdarmkanaal. Het vaststellen van de oorzaak van langdurige misselijkheid kan voor artsen een uitdaging zijn. Alle prikkels die misselijkheid veroorzaken, werken via het braakcentrum in de hersenen, dat zowel het gevoel van misselijkheid opwekt als de fysieke daad van overgeven coördineert.

• Wat is misselijkheid?
• Oncomfortabele sensatie
• Drang om te braken
• Veranderingen in de spijsvertering
• Verstoring van de maagfunctie
• Lichamelijke symptomen
• Psychologische aspecten
• Aandoeningen die misselijkheid kunnen veroorzaken
• Angst
• Bijnierinsufficiëntie (ziekte van Addison)
• Cannabinoïde hyperemesis syndroom
• Cyclisch braken syndroom
• Diabetische ketoacidose
• Galblaasziekte
• Gastroparese
• Hartaanval
• Indigestie
• Vasovagale syncope
• Voedselvergiftiging
• Zure reflux
• Zwangerschap
• Andere aandoeningen
• Omgevingsfactoren en misselijkheid
• Alcohol
• Chemicaliën
• Inname van vreemd lichaam
• Medicatie
• Vitaminen en supplementen
• Geassocieerde symptomen: Braken
• Diagnose en onderzoeken bij misselijkheid
• Anamnese
• Lichamelijk onderzoek
• Laboratoriumonderzoeken
• Beeldvormende onderzoeken
• Specialistische onderzoeken
• Behandeling
• Aanbevolen
• Niet aanbevolen
• Complicaties

Wat is misselijkheid?

Misselijkheid is een complex en ongemakkelijk gevoel dat vaak gepaard gaat met de drang om te braken. Het is een subjectieve ervaring die door mensen op verschillende manieren wordt ervaren, maar het kan worden gekarakteriseerd door een aantal gemeenschappelijke symptomen en gevoelens:

Ervaring en kenmerken van misselijkheid

Oncomfortabele sensatie

Misselijkheid begint vaak met een algemeen gevoel van onbehagen in de maagstreek of bovenbuik. Dit gevoel kan variëren van een licht ongemak tot een intense, knellende sensatie die de persoon onrustig maakt. Het kan ook gepaard gaan met een zwaar, vol gevoel in de maag.

Drang om te braken

Een kenmerkend aspect van misselijkheid is de sterke drang om te braken. Dit is vaak een reflexieve reactie van het lichaam die kan optreden zonder dat er daadwerkelijk braken plaatsvindt. De drang om te braken kan zo overweldigend zijn dat het de persoon belemmeren in hun dagelijkse activiteiten en functioneren.

Veranderingen in de spijsvertering

Misselijkheid kan ook gepaard gaan met andere spijsverteringssymptomen, zoals een opgeblazen gevoel, gasvorming, en buikpijn. Soms kunnen er ook oprispingen of een zure smaak in de mond optreden, vooral als de misselijkheid voortkomt uit maag- of gastro-intestinale problemen.

Verstoring van de maagfunctie

Tijdens periodes van misselijkheid kan de maagfunctie verstoord raken, wat leidt tot een verminderde eetlust. Het kan moeilijk zijn om voedsel te verteren of zelfs om voedsel binnen te houden. Sommige mensen ervaren misselijkheid na het eten, terwijl anderen het gevoel hebben dat hun maag "verstoord" is zonder een duidelijke oorzaak.

Lichamelijke symptomen

Naast de interne ongemakken kan misselijkheid ook fysieke symptomen veroorzaken, zoals zweten, duizeligheid, en een algemeen gevoel van zwakte. In sommige gevallen kan misselijkheid gepaard gaan met symptomen zoals koorts, koude rillingen, of hoofdpijn, afhankelijk van de onderliggende oorzaak.

Psychologische aspecten

Misselijkheid heeft niet alleen een fysieke component, maar kan ook psychologisch belastend zijn. De constante onrust en angst om te braken kunnen leiden tot stress en angstgevoelens, wat het algemene welzijn van de persoon beïnvloedt. Dit kan ook een vicieuze cirkel creëren waarbij de angst voor braken de misselijkheid verergert.

Aandoeningen die misselijkheid kunnen veroorzaken

Angst

Misselijkheid is een veelvoorkomend symptoom bij angststoornissen. Tijdens een paniekaanval komt het lichaam in de vecht-of-vluchtmodus, waarbij adrenaline in de bloedbaan vrijkomt. Deze reactie bereidt het lichaam voor om te vechten of te vluchten, wat leidt tot een verstoring van de spijsvertering. De ophoping van toxines in het lichaam kan leiden tot misselijkheid.

Bijnierinsufficiëntie (ziekte van Addison)

Bij bijnierinsufficiëntie, een hormonale aandoening, produceren de bijnieren onvoldoende hormonen. De ziekte van Addison, een auto-immuunziekte, beschadigt de bijnieren en vermindert de productie van cortisol. Cortisol is cruciaal voor groei, metabolisme en andere functies. Symptomen van deze aandoening zijn onder andere misselijkheid, braken, diarree, gewichtsverlies, hypotensie (lage bloeddruk), en in ernstige gevallen, een shock. Onmiddellijke medische hulp is noodzakelijk.

Cannabinoïde hyperemesis syndroom

Het cannabinoïde hyperemesis syndroom ontstaat bij langdurig cannabisgebruik en gaat gepaard met ernstige misselijkheid en braken. Patiënten kunnen ernstige kokhalzen ervaren, wat zelfs kan leiden tot scheuren in de slokdarm. Het stoppen met cannabisgebruik leidt vaak tot verbetering van de symptomen.

Cyclisch braken syndroom

Cyclisch braken syndroom, dat zowel bij kinderen als volwassenen voorkomt, kenmerkt zich door herhaalde aanvallen van ernstige misselijkheid en braken zonder duidelijke oorzaak. Deze aanvallen kunnen uren tot dagen aanhouden. Patiënten hebben vaak ook last van migraine of hebben een familiegeschiedenis van migraine. Behandeling omvat meestal het gebruik van migrainegeneesmiddelen.

Diabetische ketoacidose

Diabetische ketoacidose is een ernstige complicatie van diabetes mellitus type 1 en wordt gekenmerkt door misselijkheid, braken, buikpijn, extreme dorst en frequent urineren. Het ontstaat wanneer cellen vet verbranden in plaats van suiker door een tekort aan insuline, wat leidt tot een ophoping van ketonen in het bloed en de urine. Deze aandoening kan leiden tot een coma of de dood als het niet tijdig wordt behandeld.

Galblaasziekte

Na het eten van een vettige maaltijd kunnen sommige mensen last krijgen van een galblaasaanval, gekenmerkt door plotselinge galblaaspijn en misselijkheid. Dit wordt vaak veroorzaakt door galstenen die de galwegen blokkeren of door een galblaasontsteking. Andere mogelijke oorzaken zijn infecties, overmatig alcoholgebruik of tumoren in de galblaas.

Gastroparese

Gastroparese, een aandoening waarbij de maag de voedselpassage naar de dunne darm vertraagt of stopt, gaat vaak gepaard met misselijkheid. Deze aandoening kan een complicatie zijn van diabetes mellitus, maar kan ook andere oorzaken hebben.

Hartaanval

Bij een hartaanval, waarbij de bloedstroom naar het hart verminderd is, ervaren patiënten vaak pijn op de borst. Bij vrouwen kan misselijkheid een belangrijk symptoom zijn van een hartaanval.

Indigestie

Indigestie (dyspepsie) veroorzaakt vaak pijn of ongemak in de maag na het eten. Dit kan gepaard gaan met brandend maagzuur, oprispingen en misselijkheid. Symptomen kunnen ook een opgeblazen gevoel, braken en pijn onder de ribben omvatten. Behandeling kan bestaan uit antacida en aanpassingen in het dieet, zoals het vermijden van pittig of vet voedsel en het verminderen van cafeïne-inname.

Vasovagale syncope

Bij een vasovagale syncope, ook wel bekend als flauwvallen, verliest een persoon tijdelijk het bewustzijn. Dit kan worden uitgelokt door pijn, angst, langdurig staan of persen bij de stoelgang. Symptomen voorafgaand aan de syncope zijn onder andere licht in het hoofd, misselijkheid, hartkloppingen, een klamme huid, oorsuizen en wazig zien. Deze symptomen ontstaan door een overmatige stimulatie van de nervus vagus, een zenuw die onwillekeurige lichaamsfuncties regelt.

Voedselvergiftiging

Voedselvergiftiging is een veelvoorkomende aandoening die maag- en darmklachten zoals misselijkheid, braken, darmkrampen, buikkrampen en diarree veroorzaakt. Dit gebeurt vaak door het eten van verkeerd behandeld of onvoldoende gekoeld voedsel. Bacteriële voedselvergiftiging kan ongemakkelijke symptomen veroorzaken die meestal thuis behandeld kunnen worden door voldoende te drinken en medicijnen zoals loperamide tegen diarree te gebruiken.

Zure reflux

Zure reflux of gastro-oesofageale reflux leidt tot brandend maagzuur en soms misselijkheid. Dit gebeurt wanneer maagzuur of de maaginhoud terugstroomt in de slokdarm. Behandeling bestaat vaak uit het gebruik van antacida of protonpompremmers.

Zwangerschap

Tijdens de zwangerschap komt misselijkheid en braken veel voor. Ochtendmisselijkheid is een veelvoorkomend symptoom in de eerste maanden van de zwangerschap, maar kan in sommige gevallen gedurende de hele zwangerschap aanhouden.

Andere aandoeningen

Misselijkheid kan een symptoom zijn van diverse aandoeningen. Enkele mogelijke oorzaken zijn:

• Appendicitis (ontsteking van de appendix)
• Bepaalde virale infecties
• Bewegingsziekte (autoziekte, zeeziekte)
• Pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier)
• Darmobstructie (verstopping van de darm, vaak gepaard gaand met buikpijn en braken)
• Depressie
• Hoofdletsel zoals een hersenschudding of een bloedende hoofdwond
• Hepatitis (leverontsteking)
• Ontsteking of irritatie van de darmen, zoals bij de ziekte van Crohn (aandoening gekenmerkt door diarree en buikpijn) of het prikkelbare darmsyndroom (aandoening met symptomen van diarree en obstipatie)
• Een recente operatie
• Eetstoornissen zoals anorexia nervosa (verstoord lichaamsbeeld) en boulimie (oncontroleerbare vreetbuien en compenserend gedrag)
• Emotionele stress
• Hersenaandoeningen zoals een te hoge schedeldruk, een hersentumor, meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek), of een waterhoofd (te veel hersen- en ruggenmergvocht in de schedel)
• Koolmonoxidevergiftiging
• Maagproblemen zoals een verstopping door bijvoorbeeld een pylorische obstructie (een aandoening die bij zuigelingen krachtig spugen veroorzaakt) of een maagbloeding
• Migraine (ernstige vorm van hoofdpijn)
• Vertigo (het gevoel dat de kamer ronddraait)

Omgevingsfactoren en misselijkheid

Alcohol

Alcohol uit bier, wijn en sterke drank wordt in het lichaam omgezet in acetaldehyde. Een overmatige alcoholinname kan leiden tot misselijkheid, vooral de volgende ochtend, wat vaak bekend staat als een kater.

Chemicaliën

Blootstelling aan chemische gifstoffen kan misselijkheid veroorzaken. Dit kan gebeuren door inademing van dampen of contact met toxische stoffen.

Inname van vreemd lichaam

Het per ongeluk of opzettelijk inslikken van een vreemd voorwerp kan leiden tot misselijkheid, braken en buikpijn. Indien dit opzettelijk gebeurt, kan het wijzen op een psychiatrische aandoening of verslaving.

Medicatie

Misselijkheid en braken zijn veel voorkomende bijwerkingen van sommige medicijnen. Het is meestal geen teken van een medicatie-allergie (een ernstige allergische reactie die huiduitslag of ademhalingsproblemen kan veroorzaken), maar een ongewenste bijwerking van het geneesmiddel. Geneesmiddelen die vaak misselijkheid veroorzaken zijn onder andere:

• Anesthetica gebruikt tijdens een chirurgische ingreep
• Antibiotica (zoals erythromycine)
• Antidepressiva
• Bloeddrukmedicijnen
• Chemotherapie (medicatie voor de behandeling van kanker)
• Injecteerbare diabetesgeneesmiddelen die de bloedsuikerspiegel reguleren door de spijsvertering te vertragen
• Niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (pijnstillers) zoals aspirine, ibuprofen en naproxen
• Orale (via de mond ingenomen) bisfosfonaten voor de behandeling van osteoporose (verlies van botmassa met een verhoogd risico op botbreuken)
• Sterke pijnstillers

Vitaminen en supplementen

Ook vitaminen en supplementen kunnen misselijkheid veroorzaken. Het is raadzaam om deze in te nemen met voedsel om misselijkheid te voorkomen. Vooral ijzersupplementen en vitamine C-supplementen kunnen snel maagproblemen veroorzaken.

Geassocieerde symptomen: Braken

Misselijkheid wordt vaak gepaard met een sterke drang om te braken. Hoewel braken vaak tijdelijke verlichting biedt van misselijkheid, kan het ook andere symptomen met zich meebrengen, zoals:

• Angst
• Boeren
• Buikkrampen
• Buikpijn
• Diarree
• Duizeligheid
• Een algemeen gevoel van ziekte (malaise)
• Verminderde eetlust
• Zure smaak in de mond
• Hoofdpijn
• Koorts
• Maagklachten / Maagpijn
• Winderigheid
• Zweten

Diagnose en onderzoeken bij misselijkheid

Misselijkheid kan vele oorzaken hebben, dus een zorgvuldige diagnose is essentieel om de onderliggende oorzaak vast te stellen. De diagnose van misselijkheid begint meestal met een gedetailleerd medisch onderzoek en kan verschillende diagnostische tests omvatten, afhankelijk van de symptomen en vermoedelijke oorzaken.

Anamnese

Het proces begint met een grondige anamnese, waarbij de arts vragen stelt over:

• De aard, duur en frequentie van de misselijkheid
• Aanwezigheid van andere symptomen zoals braken, buikpijn, koorts of gewichtsverlies
• Recentelijke voedselinname en mogelijke blootstelling aan toxines of allergenen
• Medische geschiedenis, inclusief eerdere aandoeningen, recente operaties of medicatiegebruik
• Eventuele recente reizen of blootstelling aan nieuwe omgevingen
• Familiegeschiedenis van relevante aandoeningen

Lichamelijk onderzoek

Tijdens het lichamelijk onderzoek kan de arts:

• De buik onderzoeken op gevoeligheid, massa's of tekenen van obstructie
• De vitale functies controleren, zoals bloeddruk, hartslag, temperatuur en ademhaling
• De algemene fysieke toestand evalueren, inclusief tekenen van uitdroging of ondervoeding
• Een neurologisch onderzoek uitvoeren als er aanwijzingen zijn voor hersen- of zenuwaandoeningen

Laboratoriumonderzoeken

Bloed- en urinetests kunnen nuttige informatie opleveren over:

• Algemene gezondheidstoestand en aanwezigheid van infecties
• Lever- en nierfunctie
• Electrolytenbalans, vooral als er veel braken is
• Bloedarmoede of andere bloedstoornissen
• Hormonale onevenwichtigheden, zoals bij zwangerschap

Beeldvormende onderzoeken

Afhankelijk van de bevindingen uit het lichamelijk onderzoek en laboratoriumonderzoek kunnen beeldvormende onderzoeken nodig zijn om de oorzaak van de misselijkheid verder te onderzoeken:

• Abdominale echografie om de organen in de buik te visualiseren en te controleren op aandoeningen zoals galstenen of een obstructie
• CT-scan van de buik voor gedetailleerdere beelden van de buikorganen
• MRI-scan van de hersenen als er vermoeden is van een hersentumor of verhoogde intracraniale druk
• Endoscopie (gastroscopie) om de maag en de eerste delen van de dunne darm te onderzoeken op ontstekingen, zweren of tumoren

Specialistische onderzoeken

In sommige gevallen kan een specialistische evaluatie nodig zijn:

• Gastro-enteroloog voor aandoeningen van het maagdarmkanaal
• Psychiater als er vermoeden is van een psychische oorzaak zoals stress of eetstoornissen
• Neuroloog bij vermoedelijke neurologische oorzaken

Behandeling

Misselijkheid kan vaak verlicht worden met enkele eenvoudige maatregelen, maar bij ernstige of aanhoudende misselijkheid, braken en/of andere ernstige symptomen is medisch advies noodzakelijk. De arts kan anti-emetica voorschrijven, medicijnen die helpen bij het verminderen van misselijkheid en braken.

Aanbevolen

Enkele zelfzorgmaatregelen die nuttig kunnen zijn bij misselijkheid:

• Afleiding zoeken, bijvoorbeeld door naar muziek te luisteren of een film te bekijken
• Een slokje koud drankje nemen; sommige mensen geven de voorkeur aan koolzuurhoudende dranken
• Gemberthee of pepermuntthee drinken
• Kleinere, frequentere en lichte maaltijden eten
• Veel frisse lucht krijgen
• Voedsel met gember eten, zoals gemberkoekjes
• Voldoende rust nemen

Niet aanbevolen

Bij misselijkheid zijn de volgende zaken niet aanbevolen:

• Intense lichaamsbeweging
• Pikant, gebakken, zoet, gefrituurd of vettig voedsel eten
• Snel gaan liggen na het eten
• Sterk ruikend voedsel eten
• Strakke kledij dragen die rond het middel of de buik zit
• Te snel eten
• Veel drinken bij de maaltijd

Complicaties

Langdurige misselijkheid en braken kunnen leiden tot uitdroging (dehydratie). De symptomen van uitdroging kunnen zijn:

• Verhoogde dorst (polydipsie)
• Droge lippen
• Droge mond (xerostomie)
• Minder frequent urineren (oligurie) of donkergekleurde urine (urine)
• Bij kinderen kunnen tekenen van uitdroging zijn: droge lippen, een droge mond, ingevallen ogen, een snelle ademhaling (tachypneu), lethargie, en een droge luier, wat aangeeft dat het kind geen urine (anurie) produceert

Aanhoudend braken kan ook leiden tot ondervoeding, met symptomen zoals broos haar, broze nagels en slecht tandglazuur.

Lees verder

• Ochtendmisselijkheid: Braken en misselijk bij zwangerschap
• Anti-emetica: Medicatie tegen braken en misselijkheid