Ziekte van Addison: Onvoldoende productie van hormonen

Ziekte van Addison: Onvoldoende productie van hormonen De ziekte van Addison is een zeldzame aandoening waarbij de bijnieren niet voldoende essentiële hormonen produceren. Meestal wordt deze aandoening veroorzaakt door een auto-immuunreactie, een infectie of een tumor. De symptomen van de ziekte kunnen onduidelijk zijn, zoals diarree, spierpijn en gewrichtspijn, en kunnen leiden tot een ernstige toestand die bekend staat als een Addison-crisis. Een Addison-crisis wordt gekenmerkt door symptomen zoals ernstige zwakte, verwardheid en verkleuring van de huid. Deze toestand is levensbedreigend en vereist onmiddellijke medische behandeling met hormooninjecties. Met een juiste levenslange hormoonvervangende therapie kunnen patiënten vaak een goed leven leiden. De ziekte is vernoemd naar Thomas Addison (1793–1860), de Engelse arts die de aandoening voor het eerst beschreef.

Synoniemen van de ziekte van Addison

De ziekte van Addison staat ook bekend onder verschillende andere namen:
  • Bijnierschorshypofunctie
  • Bijnierschorsinsufficiëntie
  • Bronsziekte
  • Chronische of primaire bijnierschorsinsufficiëntie
  • Chronisch of primair hypoadrenalisme
  • Morbus Addisonii

Epidemiologie van de aandoening

Prevalentie van de ziekte van Addison
De ziekte van Addison is een zeldzame aandoening waarbij de bijnierschors onvoldoende hormonen produceert, met name cortisol en aldosteron. Het komt voor bij zowel mannen als vrouwen, maar de aandoening wordt vaker gediagnosticeerd bij vrouwen in de leeftijd van 30 tot 50 jaar. Wereldwijd wordt de prevalentie geschat op 1 op de 100.000 mensen. Er zijn echter aanwijzingen dat de prevalentie in sommige populaties hoger is, afhankelijk van genetische factoren en omgevingsomstandigheden.

Geografische variaties
De ziekte van Addison komt vaker voor in bepaalde geografische gebieden, met name in westerse landen, hoewel het wereldwijd voorkomt. Er is geen duidelijk patroon van verhoogde prevalentie in ontwikkelings- of ontwikkelde landen. De ziekte kan in verband worden gebracht met auto-immuunziekten, waarvan de incidentie in sommige landen hoger is dan in andere.

Tijdstrends en leeftijdsverdeling
De ziekte van Addison kan op elke leeftijd worden gediagnosticeerd, maar de meeste gevallen worden vastgesteld bij volwassenen van 30 tot 50 jaar. Er is een piek in de diagnose tussen de 30 en 40 jaar. Bij kinderen komt de ziekte van Addison veel minder vaak voor en wordt vaak geassocieerd met genetische afwijkingen of aangeboren bijnierinsufficiëntie.

Mechanisme

Oorzaken van de ziekte van Addison
De ziekte van Addison wordt meestal veroorzaakt door beschadiging van de bijnierschors, die verantwoordelijk is voor de productie van de hormonen cortisol, aldosteron en androgenen. De meest voorkomende oorzaak is auto-immuniteit, waarbij het immuunsysteem de bijnierschors aanvalt, wat leidt tot afname van de hormonale productie. Andere oorzaken zijn infecties, zoals tuberculose, bijnierbloedingen of metastasen van kankercellen naar de bijnieren.

Auto-immuunreactie en schade aan de bijnieren
In de meeste gevallen is de ziekte van Addison een auto-immuunziekte waarbij de afweer van het lichaam per ongeluk de bijnierschors aanvalt. Dit leidt tot ontsteking en schade aan de bijnieren, waardoor ze niet in staat zijn om voldoende cortisol en aldosteron te produceren.

Secundaire oorzaken van de ziekte van Addison
Secundaire oorzaken van de ziekte van Addison zijn onder andere infecties (zoals tuberculose), bijnierbloedingen, kanker of andere metastatische ziekten die de bijnierschors aantasten. Ook bepaalde genetische aandoeningen kunnen leiden tot een verminderde functie van de bijnieren.

Oorzaken en risicofactoren: Onvoldoende productie van hormonen door de bijnieren

De bijnieren bevinden zich bovenop de nieren en bestaan uit een buitenste laag (de schors) en een binnenste laag (de medulla). De bijniercortex produceert drie belangrijke hormoongroepen:
  • Geslachtshormonen: Androgenen (mannelijk) en oestrogenen (vrouwelijk) zijn cruciaal voor seksuele ontwikkeling en libido.
  • Glucocorticoïdhormonen: Zoals cortisol, dat de suikerhuishouding reguleert, de immuunrespons onderdrukt en helpt bij stressreacties.
  • Mineralocorticoïdreceptorhormonen: Zoals aldosteron, dat het evenwicht van natrium en kalium reguleert.

Bij de ziekte van Addison is de bijniercortex beschadigd, waardoor de productie van deze hormonen onvoldoende is. Mogelijke oorzaken van deze schade zijn:
  • Een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem de bijnieren aanvalt
  • Infecties zoals tuberculose (een bacteriële infectie die vaak de longen aantast), hiv of schimmelinfecties
  • Bloeding in de bijnieren
  • Tumoren in of rondom de bijnieren

Andere risicofactoren voor bijnierschorsinsufficiëntie zijn onder andere:

Risicogroepen

Vrouwen in de vruchtbare leeftijd
Vrouwen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van de ziekte van Addison, vooral tijdens de vruchtbare leeftijd. Dit wordt toegeschreven aan hormonale invloeden en de hogere prevalentie van auto-immuunziekten bij vrouwen. De aandoening komt vaak voor tussen de leeftijd van 30 en 50 jaar.

Mensen met een auto-immuunziekte
Patiënten die lijden aan andere auto-immuunziekten, zoals diabetes type 1 of de ziekte van Graves, hebben een verhoogd risico om de ziekte van Addison te ontwikkelen. De genetische aanleg voor auto-immuniteit verhoogt de kans op meerdere auto-immuunziekten, waaronder Addison.

Mensen met een familiegeschiedenis van de ziekte
Patiënten met een familiegeschiedenis van de ziekte van Addison hebben een verhoogd risico om de aandoening zelf te ontwikkelen. Genetische factoren spelen een belangrijke rol in de verhoogde vatbaarheid voor de ziekte.

Symptomen: Algemene symptomen en ernstige tekenen bij Addison-crisis

De symptomen van de ziekte van Addison kunnen vaag en algemeen zijn, waardoor de aandoening soms lijkt op griep of depressie.

Beginstadium: Algemene symptomen
De primaire symptomen van de ziekte van Addison kunnen zijn:

Uitputting is één van de symptomen van een Addison-crisis / Bron: Unsplash, PixabayUitputting is één van de symptomen van een Addison-crisis / Bron: Unsplash, Pixabay
Later stadium: Ernstige symptomen
Wanneer de ziekte van Addison verergert door bijkomende ziekten, letsel of stress, kunnen ernstigere symptomen optreden die een Addison-crisis vormen:

Huid
Een ander kenmerkend symptoom is de ontwikkeling van donkere huidvlekken, vooral op plaatsen zoals de handpalmen, knieën en op littekens. Deze verkleuring wordt veroorzaakt door hyperpigmentatie en kan gepaard gaan met vitiligo (witte vlekken op de huid).

Lage bloedsuikerspiegel
Sommige patiënten ervaren ook hypoglykemie (lage bloedsuikerspiegel), wat kan leiden tot concentratieproblemen, verwardheid, angst en zelfs bewusteloosheid, vooral bij kinderen.

Alarmsymptomen

Vermoeidheid en zwakte
Vermoeidheid en algemene zwakte zijn de meest voorkomende symptomen van de ziekte van Addison. Dit komt doordat het lichaam niet voldoende cortisol produceert om het dagelijkse energieniveau te ondersteunen. Patiënten ervaren vaak een plotselinge vermoeidheid die niet te verlichten is door rust of slaap.

Gewichtsverlies en verminderde eetlust
Patiënten met de ziekte van Addison kunnen onverklaard gewichtsverlies ervaren, ondanks een normale of verhoogde eetlust. Dit komt door de verminderde productie van cortisol en andere hormonen die betrokken zijn bij het metabolisme.

Veranderingen in de huidskleur en lage bloeddruk
Een veelvoorkomend alarmsymptoom van de ziekte van Addison is een verandering in de huidskleur, die vaak donkerder wordt, vooral op de handen, voeten, en gezicht. Dit komt door een verhoogd niveau van adrenocorticotroop hormoon (ACTH) in het bloed. Patiënten kunnen ook last krijgen van lage bloeddruk, wat leidt tot duizeligheid of flauwvallen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
Bij lichamelijk onderzoek kan de arts symptomen zoals een lage bloeddruk (hypotensie) opmerken, vooral bij het veranderen van lichaamshouding (orthostatische hypotensie).

Een bloedonderzoek is nodig om de ziekte van Addison op te sporen / Bron: Frolicsomepl, PixabayEen bloedonderzoek is nodig om de ziekte van Addison op te sporen / Bron: Frolicsomepl, Pixabay
Diagnostisch onderzoek
Een bloedonderzoek kan de volgende afwijkingen aantonen:
  • Laag natriumgehalte (hyponatriëmie)
  • Lage cortisolspiegel
  • Lage bloed-pH (zuurtegraad)
  • Anemie (tekort aan rode bloedcellen)
  • Verhoogd kaliumgehalte (hyperkaliëmie)
  • Hoge aantallen eosinofielen in het bloed (eosinofilie)
  • Normale geslachtshormoonspiegels

Soms wordt ook hypermagnesiëmie (verhoogd magnesiumgehalte) gevonden.

Andere diagnostische tests kunnen een röntgenfoto of CT-scan van de buik omvatten.

Differentiële diagnose
De symptomen van de ziekte van Addison kunnen vergelijkbaar zijn met die van andere aandoeningen, zoals:
  • C-17 hydroxylase deficiëntie
  • Bijnierbloeding
  • Bijniercrisis
  • Eosinofilie
  • Histoplasmose (schimmelinfectie met longproblemen)
  • Hyperkaliëmie
  • Sarcoïdose (auto-immuunaandoening met symptomen aan huid, ogen, longen en zenuwstelsel)
  • Tuberculose

Levenslang medicatie innemen is nodig bij de aandoening / Bron: Stevepb, PixabayLevenslang medicatie innemen is nodig bij de aandoening / Bron: Stevepb, Pixabay

Behandeling: Levenslange hormoontherapie

De behandeling van de ziekte van Addison bestaat uit hormoonvervangende therapie. Dit houdt in dat patiënten levenslang hormonen moeten innemen om de symptomen te beheersen, met name hydrocortison (ter vervanging van cortisol) en fludrocortison (ter vervanging van aldosteron). Het is cruciaal dat patiënten deze medicatie regelmatig innemen om levensbedreigende reacties te voorkomen. Soms kan een hogere dosis nodig zijn bij stressvolle situaties zoals infecties, letsels of operaties. Tijdens een Addison-crisis moet onmiddellijk hydrocortison worden toegediend via een injectie. Patiënten wordt aangeraden om altijd een medische identificatie bij zich te dragen die aangeeft dat zij lijden aan de ziekte van Addison. Vaak wordt ook een behandeling voor lage bloeddruk voorgeschreven en wordt de onderliggende oorzaak, zoals tuberculose, behandeld.

Prognose

Goede prognose met behandeling
De prognose voor patiënten met de ziekte van Addison is over het algemeen goed als de aandoening op tijd wordt gediagnosticeerd en behandeld. De behandeling bestaat uit het aanvullen van de ontbrekende hormonen, meestal met orale corticosteroïden en mineralocorticoïden. Met de juiste therapie kunnen de meeste patiënten een normaal leven leiden.

Mogelijke complicaties bij verwaarlozing
Wanneer de ziekte van Addison niet wordt behandeld, kunnen ernstige complicaties optreden, zoals Addison-crisis, een levensbedreigende situatie die gepaard gaat met ernstige uitdroging, lage bloeddruk, en elektrolytstoornissen. Addison-crisis kan optreden bij stress, infecties of verwondingen, en vereist onmiddellijke medische aandacht.

Langdurige gevolgen van de ziekte
Patiënten die goed gecontroleerd worden met medicatie hebben een normale levensverwachting. Bij langdurige en onbehandelde gevallen kan echter een verzwakt immuunsysteem leiden tot andere gezondheidsproblemen, zoals verhoogd risico op infecties.

Complicaties

Indien een Addison-crisis niet adequaat wordt behandeld, kan dit leiden tot coma en zelfs overlijden. Er kan blijvende hersenschade optreden door zuurstoftekort tijdens de crisis. Complicaties bij behandelde patiënten kunnen voortkomen uit onvoldoende of overdreven dosering van bijnierhormonen en omvatten vaak:

Preventie van de ziekte van Addison

Preventie van de ziekte van Addison richt zich voornamelijk op het voorkomen van de onderliggende oorzaken en het vroegtijdig herkennen van symptomen. Enkele aanbevelingen zijn:
  • Vroege diagnose en behandeling van auto-immuunziekten: Regelmatige medische controles en vroege interventie bij aandoeningen zoals vitiligo of andere auto-immuunziekten kunnen helpen om het risico op bijnierschorsinsufficiëntie te verminderen.
  • Behandeling van infecties: Tijdige en effectieve behandeling van infecties zoals tuberculose kan helpen voorkomen dat deze infecties de bijnieren beschadigen.
  • Vaccinatie en preventieve zorg: Vaccinatie tegen ziekten die complicaties kunnen veroorzaken, zoals bepaalde vormen van bacteriële infecties, kan bijdragen aan preventie.
  • Bewaking van risicogroepen: Mensen met een familiegeschiedenis van auto-immuunziekten of met genetische predispositie moeten regelmatig gecontroleerd worden op vroege symptomen.
  • Educatie over symptomen: Het vergroten van bewustzijn over de vroege symptomen van de ziekte van Addison kan leiden tot snellere diagnose en behandeling, wat het risico op ernstige complicaties vermindert.

Praktische tips voor het omgaan met de ziekte van Addison

De ziekte van Addison is een zeldzame aandoening waarbij de bijnieren niet genoeg van de hormonen cortisol en aldosteron produceren. Dit kan leiden tot verschillende symptomen zoals vermoeidheid, gewichtsverlies, lage bloeddruk, en een verstoord evenwicht van elektrolyten. Het beheersen van de ziekte van Addison vereist nauwgezette opvolging van medische behandelingen, een goed voedingspatroon en stressmanagement. Hieronder volgen praktische tips om met de ziekte van Addison om te gaan, zowel voor jou als patiënt als voor je omgeving.

Volg strikt je medicatie-instructies

De ziekte van Addison wordt meestal behandeld met hormoonsubstitutietherapie, waarbij je vervangende medicijnen zoals hydrocortison (cortisol) en fludrocortison (aldosteron) krijgt. Het is essentieel dat je deze medicatie precies zoals voorgeschreven inneemt. De dosering kan variëren afhankelijk van je gezondheidstoestand, en het overslaan van medicatie kan ernstige gevolgen hebben. Zorg ervoor dat je altijd voldoende medicatie bij je hebt, vooral wanneer je reist of in stressvolle situaties verkeert.

Houd een regelmatig controleplan aan

Bij de ziekte van Addison is het belangrijk om regelmatig medische controles te ondergaan. Dit helpt om te controleren of je hormoonniveaus in balans zijn en of er aanpassingen nodig zijn in je behandeling. Dit kan onder meer het testen van je bloeddruk, elektrolyten en de werking van je bijnieren omvatten. Bespreek met je arts hoe vaak je bloedtesten of andere controles nodig hebt en volg dit strikt op om eventuele complicaties vroegtijdig op te sporen.

Leer de symptomen van een bijniercrisis herkennen

Een bijniercrisis is een ernstige en potentieel levensbedreigende situatie die kan optreden bij mensen met de ziekte van Addison wanneer hun lichaam niet genoeg cortisol heeft om op stress te reageren. Symptomen van een bijniercrisis kunnen zijn: extreme vermoeidheid, verwardheid, lage bloeddruk, buikpijn, braken en diarree. Het is belangrijk om snel medische hulp te zoeken als je deze symptomen ervaart. In sommige gevallen kan het nodig zijn om een injectie met cortisol te geven om de crisis te verhelpen. Zorg ervoor dat je altijd een noodplan hebt en weet hoe je jezelf kunt behandelen in geval van een crisis.

Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon

Een goed voedingspatroon is cruciaal voor het beheer van de ziekte van Addison. Omdat de ziekte invloed heeft op je elektrolytenbalans, is het belangrijk om voldoende zout in je voeding op te nemen, vooral tijdens periodes van stress of ziekte. Een evenwichtig voedingspatroon dat rijk is aan vitamines en mineralen, kan helpen om je energie op peil te houden en je algehele gezondheid te ondersteunen. Het kan ook helpen om meerdere kleine maaltijden per dag te eten, aangezien dit je bloedsuikerspiegel stabieler houdt.

Vermijd extreme stress en leer stressmanagementtechnieken

Omdat de bijnieren niet voldoende cortisol aanmaken, kan je lichaam minder goed omgaan met stress. Het is belangrijk om technieken te ontwikkelen die je helpen om stress te verminderen en je lichaam in balans te houden. Dit kan meditatie, yoga, ademhalingsoefeningen of ontspanningstechnieken omvatten. Probeer ook stressvolle situaties zoveel mogelijk te vermijden of voor te bereiden door rustperiodes in je dagelijkse routine in te bouwen.

Hydrateer goed en let op je vochtbalans

De ziekte van Addison kan invloed hebben op je vochtbalans, waardoor je sneller uitgedroogd kunt raken, vooral in warme omstandigheden of tijdens ziekte. Zorg ervoor dat je voldoende water drinkt gedurende de dag en let op tekenen van uitdroging, zoals een droge mond, vermoeidheid of duizeligheid. Tijdens periodes van verhoogde stress, lichamelijke activiteit of ziekte, kan het ook nuttig zijn om elektrolytoplossingen te drinken om je zout- en vochtbalans op peil te houden.

Bescherm je huid tegen de zon

Mensen met de ziekte van Addison hebben een verhoogd risico op huidbeschadiging door de zon. Dit komt doordat de bijnieren niet genoeg cortisol produceren om je lichaam te beschermen tegen de effecten van ultraviolette straling. Het is belangrijk om een hoge SPF zonnebrandcrème te gebruiken, beschermende kleding te dragen en direct zonlicht zoveel mogelijk te vermijden, vooral tussen 10.00 en 16.00 uur wanneer de zon het sterkst is.

Communiceer met je omgeving

Omdat de ziekte van Addison invloed kan hebben op je energieniveau en vermogen om met stress om te gaan, is het belangrijk om open te communiceren met je familie, vrienden en collega's. Dit zorgt ervoor dat zij je kunnen ondersteunen wanneer je hulp nodig hebt en begrijpen waarom je soms rust nodig hebt of situaties moet vermijden die je gezondheid kunnen schaden. Het kan ook nuttig zijn om met je werkgever te bespreken of er aanpassingen mogelijk zijn op de werkvloer, zoals flexibele uren of extra pauzes.

Wees voorbereid op ziekte of andere stressvolle situaties

Mensen met de ziekte van Addison moeten voorbereid zijn op onverwachte stressvolle situaties, zoals ziekte of verwonding. Wanneer je ziek bent, kan je behoefte aan medicijnen en hydrocortison toenemen. Het is belangrijk om altijd een noodpakket bij je te hebben met extra medicatie, een injectieset met cortisol (indien voorgeschreven), en instructies voor jezelf en voor anderen over hoe te handelen in geval van een bijniercrisis. Bespreek ook met je arts of je mogelijk je medicatie moet aanpassen tijdens periodes van ziekte of stress.

Zoek psychologische ondersteuning indien nodig

De ziekte van Addison kan niet alleen lichamelijke, maar ook emotionele en mentale uitdagingen met zich meebrengen. Het kan helpen om psychologische ondersteuning te zoeken, bijvoorbeeld in de vorm van therapie, om te leren omgaan met de angst of frustratie die soms kan optreden bij het leven met een chronische aandoening. Het kan ook nuttig zijn om contact te maken met een steungroep van anderen die de ziekte van Addison ervaren, zodat je je minder alleen voelt in je ervaringen.

Lees verder

© 2017 - 2025 Miske, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Ziekte van AddisonZiekte van AddisonBij de ziekte van Addison maken de bijnieren niet de hormonen cortison en aldosteron aan. Deze hormonen zorgen voor de w…
Ziekte van Addison: symptomen, diagnose en behandelingZiekte van Addison: symptomen, diagnose en behandelingAls de bijnierschors te weinig bijnierschorshormonen produceert, is er sprake van de ziekte van Addison. Daardoor komen…
Ziekte van Addison: oorzaken, symptomen, behandelingZiekte van Addison: oorzaken, symptomen, behandelingDe ziekte van Addison wordt veroorzaakt doordat de bijnierschors te weinig cortisol en aldosteron aanmaakt. De ziekte va…
Ziekte van Addison-Biermer, bloedarmoedeZiekte van Addison-Biermer, bloedarmoedeDe ziekte van Addison-Biermer moet niet verward worden met de ziekte van Addison zelf. De ziekte van Addison-Biermer is…

Huid: Veranderingen bij de veroudering (huidveroudering)Huid: Veranderingen bij de veroudering (huidveroudering)Bij huidveroudering treden verschillende veranderingen op die de huid zichtbaar beïnvloeden. Deze veranderingen omvatten…
Acute myeloïde leukemie (AML): Acute vorm van bloedkankerAcute myeloïde leukemie (AML): Acute vorm van bloedkankerAcute myeloïde leukemie (AML) is een vorm van bloedkanker. Bij AML start de snelgroeiende en agressieve kanker in het be…
Bronnen en referenties
  • Geraadpleegd op 21 januari 2017:
  • Addison disease, https://medlineplus.gov/ency/article/000378.htm
  • Addison's disease: primary hypoadrenalism, boek: Clinical Medicine, Door: Parveen Kumar, Michael Clark, Uitgever: Elsevier, ISBN: 9780702029936, blz. 1011-1012
  • Coëlho, Medisch Zakwoordenboek, digitale editie, versie 2010
  • Differential Diagnoses, http://emedicine.medscape.com/article/116467-overview#showall
  • Overview, http://emedicine.medscape.com/article/116467-overview#showall
  • Overview, http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/addisons-disease/home/ovc-20155636
  • Overview, http://www.nhs.uk/conditions/addisons-disease/Pages/Introduction.aspx
  • Symptoms, http://www.nhs.uk/Conditions/Addisons-disease/Pages/Symptoms.aspx
  • Treatment, http://www.nhs.uk/Conditions/Addisons-disease/Pages/Treatment.aspx
  • Ziekte van Addison, https://www.uzleuven.be/endocrinologie/ziekte-van-addison
  • Afbeelding bron 1: Unsplash, Pixabay
  • Afbeelding bron 2: Frolicsomepl, Pixabay
  • Afbeelding bron 3: Stevepb, Pixabay
Miske (4.039 artikelen)
Laatste update: 15-01-2025
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 14
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.