Acute bijniercrisis (Addison-crisis): Tekort aan cortisol

Een acute bijniercrisis (Addison-crisis, acute bijnierinsufficiëntie) is een levensbedreigende aandoening die optreedt wanneer een patiënt niet genoeg cortisol in het lichaam heeft. Cortisol is een hormoon geproduceerd door de bijnieren. Deze ernstige medische aandoening gaat onder andere gepaard met zwakte, vermoeidheid en een lage bloeddruk. Deze levensbedreigende ziekte vereist een onmiddellijke medische behandeling in het ziekenhuis waar de patiënt medicatie en andere ondersteunende zorgen toegediend krijgt. Onbehandeld ontstaan levensbedreigende complicaties die leiden tot de dood.

• Oorzaken: Tekort aan cortisol
• Symptomen
• Lichamelijke tekenen
• Mentale tekenen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van acute bijniercrisis
• Complicaties van Addison-crisis
• Preventie van acute bijnierinsufficiëntie

Oorzaken: Tekort aan cortisol

De bijnieren bevinden zich net boven de nieren. De bijnier bestaat uit twee delen. Het buitenste gedeelte (cortex) produceert cortisol. Dit is een belangrijk hormoon voor het onder controle houden van de bloeddruk. Het binnenste gedeelte (medulla) produceert het hormoon adrenaline. Zowel cortisol als adrenaline komen vrij als reactie op stress. De hypofyse in de hersenen reguleert de cortisolproductie. De hypofyse geeft adrenocorticotroop hormoon vrij (ACTH). Dit is een hormoon dat ervoor zorgt dat de bijnieren cortisol afgeven. De productie van adrenaline wordt gereguleerd door zenuwen afkomstig van de hersenen en het ruggenmerg en door circulerende hormonen.

Een Addison-crisis treedt op in volgende omstandigheden:

• de bijnier is beschadigd door bijvoorbeeld de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen), congenitale bijnierhyperplasie (mannelijke kenmerken bij meisjes) of een andere bijnierziekte en een bijnieroperatie
• de hypofyse is gewond en is niet in staat om ACTH vrij te geven, bijvoorbeeld door:
• het syndroom van Sheehan (onvoldoende werking van de hypofyse)
• een hypofyse-adenoom
• hypopituïtarisme (inactieve of te weinig actieve hypofyse)
• de patiënt gebruikt al lang glucocorticoïdgeneesmiddelen en stopt hiermee plotseling
• de patiënt krijgt geen goede behandeling voor bijnierinsufficiëntie
• de patiënt lijdt aan een infectie of andere fysieke stress
• de patiënt lijdt aan ernstige uitdrogingsverschijnselen

Symptomen

Lichamelijke tekenen

Eén of meer van volgende lichamelijke symptomen verschijnen bij bijniercrisis:

• braken
• bewustzijnsverlies
• buikpijn
• coma
• diarree
• duizeligheid
• een huiduitslag
• een lage bloeddruk (hypotensie)
• een onduidelijke spraak
• een plotselinge pijn in de onderrug (lage rugpijn) of pijn in de benen (beenpijn)
• een snelle ademhalingsfrequentie (tachypneu)
• een snelle hartslag (tachycrdie)
• een verlies van eetlust
• ernstige zwakte
• flankpijn
• gewrichtspijn
• hoge koorts
• hoofdpijn
• koorts
• krampen
• misselijkheid
• ongebruikelijk en overmatig zweten op het gezicht of de handpalmen (zweethanden)
• pijn in de ribben
• rillingen
• trage bewegingen
• uitdroging
• vermoeidheid

Mentale tekenen

Ook veroorzaakt het tekort aan cortisol in het lichaam tot diverse mentale tekenen met name een psychose (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties) en verwardheid.

Alarmsymptomen

Een patiënt moet meteen naar de spoedeisende hulp of het noodnummer bellen als hij symptomen van een acute bijniercrisis ontwikkelt. Ook als de patiënt lijdt aan de ziekte van Addison en zijn glucocorticoïdgeneesmiddel om een bepaalde reden niet kan gebruiken, is het nodig om een arts te verwittigen.

Diagnose en onderzoeken

Om een diagnose te stellen van een acute bijniercrisis, is een bloedonderzoek nodig. De arts kan aan de hand van volgende resultaten de diagnose stellen.

• de bloedsuiker: hypoglykemie (verlaagd bloedsuikergehalte)
• een ACTH (cosyntropin) stimulatietest: De arts test het cortisolniveau voor een na een injectie met ACTH.
• het calciumniveau: hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed)
• het cortisolniveau
• het kaliumniveau: hyperkaliëmie (verhoogd kaliumgehalte in het bloed)
• het natriumgehalte: hyponatriëmie (verlaagd natriumgehalte in het bloed)
• het pH-niveau

Behandeling van acute bijniercrisis

Tijdens een acute bijniercrisis moet de patiënt het medicijn hydrocortison direct door een ader (intraveneus) of spier (intramusculair) toegediend krijgen. Heeft een patiënt een lage bloeddruk, dan dient de arts hem intraveneuze vloeistoffen toe. Een ziekenhuisopname is nodig voor een behandeling en opvolging. Als een infectie of een ander medisch probleem de crisis heeft veroorzaakt, is wellicht een aanvullende behandeling vereist.

Complicaties van Addison-crisis

Zelfs met de juiste herkenning en behandeling, leidt een bijniercrisis soms tot de dood. Andere complicaties zijn toevallen, hartritmestoornissen, een shock en een coma. Deze complicaties ontstaan door elektrolytenstoornissen zoals hyponatriëmie (verlaagd natriumgehalte in het bloed), hyperkaliëmie (verhoogd kaliumgehalte in het bloed) en hypoglykemie (verlaagde bloedsuikerspiegel). Een verlaagde bloeddruk leidt mogelijk tot orgaanfalen. Veel andere complicaties treden mogelijk op die secundair zijn aan de onderliggende ziekte of gebeurtenis.

Preventie van acute bijnierinsufficiëntie

Een patiënt met de ziekte van Addison moet de potentiële uitlokkende stressfactoren van de acute bijniercrisis herkennen. Een patiënt krijgt van de arts instructies om zichzelf een noodinjectie te geven met glucocorticoïden of om de dosering van orale glucocorticoïdgeneesmiddelen te verhogen in tijden van stress. Indien een kind lijdt aan bijnierinsufficiëntie, moeten ouders ook instructies krijgen om om te gaan met deze ziekte. Een patiënt met de ziekte van Addison neemt voorts steeds een medisch identiteitsbewijs (kaart, armband of ketting) met zich mee waarin staat dat hij lijdt aan bijnierinsufficiëntie. Het ID moet ook het type medicijn en de dosering vermelden, zodat een verzorger of hulpverlener hiermee aan de slag kan in geval van een noodsituatie. De patiënt moet tot slot steeds zijn medicijnen blijven nemen en mag hiermee niet stoppen.

Lees verder

• Ziekte van Addison: Onvoldoende productie van hormonen
• Feochromocytoom: Tumor in bijnieren met afgifte van hormonen
• Bijnierschorscarcinoom: Verhoogde afscheiding van hormonen
• Bijnieraandoeningen: Oorzaken, symptomen en behandeling
• Bijnierkanker: Soorten, symptomen en behandeling