Acute bijniercrisis (Addison-crisis): Tekort aan cortisol

Een acute bijniercrisis (ook bekend als Addison-crisis of acute bijnierinsufficiëntie) is een levensbedreigende aandoening die optreedt wanneer het lichaam niet voldoende cortisol aanmaakt. Cortisol is een essentieel hormoon dat door de bijnieren wordt geproduceerd. Deze ernstige aandoening gaat vaak gepaard met symptomen zoals zwakte, vermoeidheid en lage bloeddruk. Een acute bijniercrisis vereist onmiddellijke medische behandeling in een ziekenhuis, waar de patiënt intensieve zorg en medicatie ontvangt. Indien niet behandeld, kan de toestand snel verergeren en leiden tot ernstige complicaties, waaronder de dood.

• Oorzaken: Tekort aan cortisol
• Symptomen
• Lichamelijke symptomen
• Mentale symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Complicaties van acute bijniercrisis
• Preventie van acute bijnierinsufficiëntie

Oorzaken: Tekort aan cortisol

De bijnieren, die zich boven de nieren bevinden, bestaan uit twee delen. Het buitenste gedeelte, de cortex, produceert cortisol, een cruciaal hormoon voor het reguleren van de bloeddruk en het metabolisme. Het binnenste gedeelte, de medulla, produceert adrenaline, dat vrijkomt als reactie op stress. De productie van cortisol wordt gereguleerd door de hypofyse in de hersenen, die het adrenocorticotroop hormoon (ACTH) afschuift om de bijnieren aan te zetten tot cortisolafgifte. De productie van adrenaline wordt gereguleerd door zenuwen van de hersenen en het ruggenmerg en door circulerende hormonen.

Een acute bijniercrisis kan ontstaan onder de volgende omstandigheden:

• De bijnieren zijn beschadigd door aandoeningen zoals de ziekte van Addison (waarbij de bijnieren onvoldoende hormonen produceren), congenitale bijnierhyperplasie (een aangeboren aandoening waarbij de bijnieren niet goed functioneren) of andere bijnierziekten, of door een bijnieroperatie.
• De hypofyse is beschadigd en kan geen ACTH produceren, bijvoorbeeld door:
• Het syndroom van Sheehan (een aandoening waarbij de hypofyse onvoldoende functioneert na hevig bloedverlies bij de bevalling)
• Een hypofyse-adenoom (een goedaardig gezwel in de hypofyse)
• Hypopituïtarisme (onvoldoende werking van de hypofyse)
• De patiënt stopt plotseling met het gebruik van glucocorticoïdgeneesmiddelen die langdurig zijn ingenomen.
• De patiënt ontvangt geen adequate behandeling voor bijnierinsufficiëntie.
• De patiënt ervaart ernstige fysieke stress of een infectie.
• De patiënt lijdt aan ernstige uitdrogingsverschijnselen.

Symptomen

Lichamelijke symptomen

Bij een acute bijniercrisis kunnen de volgende lichamelijke symptomen optreden:

• Braken
• Bewustzijnsverlies
• Buikpijn
• Coma
• Diarree
• Duizeligheid
• Huiduitslag
• Lage bloeddruk (hypotensie)
• Onduidelijke spraak
• Een plotselinge pijn in de onderrug (lage rugpijn) of pijn in de benen (beenpijn)
• Snelle ademhalingsfrequentie (tachypneu)
• Snelle hartslag (tachycardie)
• Verlies van eetlust
• Ernstige zwakte
• Flankpijn
• Gewrichtspijn
• Hoge koorts
• Hoofdpijn
• Krampen
• Misselijkheid
• Ongewoon en overmatig zweten op het gezicht of de handpalmen (zweethanden)
• Pijn in de ribben
• Rillingen
• Trage bewegingen
• Uitdroging
• Vermoeidheid

Mentale symptomen

Het tekort aan cortisol kan ook leiden tot diverse mentale symptomen, zoals:

• Psychose (verstoord realiteitsbesef met wanen en hallucinaties)
• Verwardheid

Alarmsymptomen

Patiënten moeten onmiddellijk naar de spoedeisende hulp gaan of het noodnummer bellen als ze symptomen van een acute bijniercrisis ontwikkelen. Dit geldt ook voor patiënten met de ziekte van Addison die hun glucocorticoïdgeneesmiddel om welke reden dan ook niet kunnen gebruiken. In dergelijke gevallen is het cruciaal om snel medische hulp in te roepen.

Diagnose en onderzoeken

Voor de diagnose van een acute bijniercrisis is een bloedonderzoek noodzakelijk. De arts kan op basis van de volgende resultaten de diagnose stellen:

• Bloedglucose: Hypoglykemie (verlaagd bloedsuikergehalte)
• ACTH (cosyntropine) stimulatietest: De arts test het cortisolniveau voor en na een injectie met ACTH.
• Calciumniveau: Hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed)
• Cortisolniveau
• Kaliumniveau: Hyperkaliëmie (verhoogd kaliumgehalte in het bloed)
• Natriumgehalte: Hyponatriëmie (verlaagd natriumgehalte in het bloed)
• pH-niveau van het bloed

Behandeling

Tijdens een acute bijniercrisis moet de patiënt onmiddellijk hydrocortison intraveneus (via een ader) of intramusculair (in een spier) toegediend krijgen. Als de patiënt lage bloeddruk heeft, zal de arts ook intraveneuze vloeistoffen toedienen. Een ziekenhuisopname is noodzakelijk voor verdere behandeling en monitoring. Indien een infectie of een ander medisch probleem de crisis heeft veroorzaakt, kan aanvullende behandeling vereist zijn.

Complicaties van acute bijniercrisis

Zelfs met tijdige en correcte behandeling kan een acute bijniercrisis leiden tot ernstige complicaties, waaronder de dood. Andere mogelijke complicaties zijn toevallen, hartritmestoornissen, shock en coma. Deze complicaties kunnen voortkomen uit elektrolytenstoornissen, zoals hyponatriëmie (verlaagd natriumgehalte in het bloed), hyperkaliëmie (verhoogd kaliumgehalte in het bloed) en hypoglykemie (verlaagde bloedsuikerspiegel). Een verlaagde bloeddruk kan leiden tot orgaanfalen. Veel complicaties kunnen ook secundair zijn aan de onderliggende ziekte of gebeurtenis.

Preventie van acute bijnierinsufficiëntie

Patiënten met de ziekte van Addison moeten zich bewust zijn van de mogelijke uitlokkende factoren voor een acute bijniercrisis. Artsen geven instructies over het gebruik van een noodinjectie met glucocorticoïden of het verhogen van de dosering van orale glucocorticoïdgeneesmiddelen tijdens perioden van stress. Ouders van kinderen met bijnierinsufficiëntie moeten eveneens instructies krijgen over het omgaan met deze aandoening. Patiënten met de ziekte van Addison dienen altijd een medisch identiteitsbewijs (kaart, armband of ketting) bij zich te dragen met vermelding van hun aandoening, het type medicijn en de dosering, zodat hulpverleners in een noodsituatie adequaat kunnen handelen. Het is ook essentieel dat patiënten hun medicatie blijven gebruiken en niet abrupt stoppen.

Lees verder

• Ziekte van Addison: Onvoldoende productie van hormonen
• Feochromocytoom: Tumor in bijnieren met afgifte van hormonen
• Bijnierschorscarcinoom: Verhoogde afscheiding van hormonen
• Bijnieraandoeningen: Oorzaken, symptomen en behandeling
• Bijnierkanker: Soorten, symptomen en behandeling