Bijnieraandoeningen: Oorzaken, symptomen en behandeling

Boven elke nier bevinden zich de bijnieren, die uit twee hoofdonderdelen bestaan: de cortex (buitenste kliergebied) en de medulla (binnenste kliergebied). De cortex produceert belangrijke steroïde hormonen, waaronder cortisol (belangrijk voor stressregulatie), aldosteron (reguleert de bloeddruk), en geslachtshormonen. De medulla, die deel uitmaakt van het autonome zenuwstelsel, produceert norepinefrine en epinefrine (adrenaline), die het lichaam helpen reageren op stressvolle situaties door de hartslag te verhogen. Diverse aandoeningen kunnen de bijnieren beïnvloeden, wat leidt tot een reeks gezondheidsproblemen.

• Acute bijniercrisis (Addison-crisis): Tekort aan cortisol
• Bijnierkanker: Kanker van de bijnieren
• Bijniermetastasen
• Bijnierschorsadenoom: Goedaardige tumor in de bijnierschors
• Bijnierschorsinsufficiëntie (Primair en Secundair)
• Congenitale bijnierhyperplasie: Vroege mannelijke symptomen
• Cushing-syndroom: Te veel cortisol in het lichaam
• Hyperaldosteronisme: Te hoge productie van aldosteron
• Hypoaldosteronisme: Te weinig productie van aldosteron
• Waterhouse-Friderichsen-syndroom: Bijnierfalen door infectie

Acute bijniercrisis (Addison-crisis): Tekort aan cortisol

Oorzaken

Een acute bijniercrisis, ook wel bekend als een 'Addison-crisis' of 'acute bijnierinsufficiëntie', ontstaat wanneer de bijnieren onvoldoende cortisol aanmaken. Deze aandoening kan worden veroorzaakt door schade aan de hypofyse, een ziekte of operatie aan de bijnieren, infecties, of ernstige uitdroging.

Symptomen
De symptomen van een acute bijniercrisis kunnen variëren, maar omvatten vaak braken, diarree, duizeligheid, een verlies van eetlust, vermoeidheid, gewrichtspijn, en hoge koorts. Mentale symptomen zoals verwardheid en hallucinaties kunnen ook optreden.

Behandeling

De behandeling van een acute bijniercrisis bestaat uit medicatie en ondersteunende zorg in het ziekenhuis. Zonder tijdige behandeling kan de aandoening levensbedreigend zijn.

Bijnierkanker: Kanker van de bijnieren

Oorzaken

Bijnierkanker komt relatief zelden voor. De exacte oorzaken van bijnierkanker zijn niet volledig bekend, maar de aandoening kan vaker optreden bij patiënten met genetische syndromen zoals het Beckwith-Wiedemann-syndroom (aandoening met abnormale groei), familiale adenomateuze polyposis (erfelijke aandoening met darmpoliepen), en het Lynch-syndroom (verhoogd risico op dikkedarmkanker).

Soorten

De drie belangrijkste soorten bijnierkanker zijn:

• Bijnierschorscarcinoom (bijniercarcinoom, adrenale cortexkanker)
• Feochromocytoom (tumor die adrenaline en norepinefrine produceert)
• Neuroblastoom (kanker van zenuwcellen, voornamelijk bij kinderen)

Symptomen

Bijnierkanker kan leiden tot een overmatige productie van hormonen zoals cortisol of geslachtshormonen. Symptomen kunnen onder andere angst, overmatige gezichtsbeharing, verhoogde bloeddruk, vroege puberteit, spierkrampen, spierzwakte, en gewichtsschommelingen omvatten.

Behandeling

De behandeling van bijnierkanker kan bestaan uit chirurgie, radiotherapie en/of chemotherapie. Regelmatige follow-up is essentieel om eventuele terugkeer van de kanker tijdig te detecteren.

Bijniermetastasen

Oorzaken:

• Meestal metastasen van primaire tumoren elders in het lichaam, zoals longkanker, borstkanker, of melanomen.
• Zeldzaam, maar kan ook secundair ontstaan bij tumoren van onbekende oorsprong.

Symptomen:
Vaak asymptomatisch in de vroege stadia. Symptomatische presentatie kan omvatten:

• Vermoeidheid en gewichtsverlies.
• Veranderingen in de bijnierfunctie, wat kan leiden tot symptomen van hypercortisolisme of andere hormonale onevenwichtigheden.
• Mogelijke buikpijn of ongemak als de metastasen groot worden.

Behandeling:
Behandeling van de primaire tumor, indien mogelijk.

• Chemotherapie en/of radiotherapie om de metastasen te beheersen.
• Soms chirurgische verwijdering van de metastasen als ze operabel zijn.

Bijnierschorsadenoom: Goedaardige tumor in de bijnierschors

Oorzaken

Een bijnierschorsadenoom is een goedaardige tumor van de bijnierschors. Het kan voorkomen in combinatie met het syndroom van Cushing of primair aldosteronisme. Deze tumoren kunnen ook androgenen afgeven, wat hyperandrogenisme kan veroorzaken. Oudere zwaarlijvige patiënten zijn vaker getroffen, en genetische mutaties kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van een adenoom.

Symptomen

Bijnierschorsadenomen zijn meestal tussen de 2-5 cm groot. Slechts een klein percentage van de patiënten met een bijnierschorsadenoom ontwikkelt het syndroom van Cushing.

Behandeling
De beste behandelingsoptie voor een bijnierschorsadenoom, vooral als het Cushing-syndroom veroorzaakt, is chirurgische verwijdering van de tumor. Na de operatie kan bijnierinsufficiëntie optreden, waarvoor glucocorticoïden worden voorgeschreven. Regelmatig bloedonderzoek is noodzakelijk om de hormoonspiegels te monitoren.

Bijnierschorsinsufficiëntie (Primair en Secundair)

Oorzaken:
Primair (ziekte van Addison):

• Auto-immuunziekten die de bijnieren aanvallen, zoals het auto-immuun adrenale insufficiëntiesyndroom.
• Infecties zoals tuberculose of HIV.
• Erfelijke aandoeningen zoals adrenoleukodystrofie.
• Bijnierkanker of metastasen in de bijnieren.

Secundair:

• Onvoldoende productie van ACTH door de hypofyse, vaak veroorzaakt door tumoren zoals een hypofyse-adenoom.
• Langdurig gebruik van corticosteroïden die de hypofysefunctie onderdrukken.

Symptomen:
Primair:

• Vermoeidheid en zwakte.
• Gewichtsverlies en verlies van eetlust.
• Duizeligheid bij het opstaan (orthostatische hypotensie).
• Donkere verkleuring van de huid (hyperpigmentatie).
• Spier- en gewrichtspijn.

Secundair:

• Minder uitgesproken huidverkleuring.
• Verminderde symptomen van glucocorticoiddeficiëntie vergeleken met primair bijnierschorsinsufficiëntie.

Behandeling:
Primair:

• Levenslange vervangende therapie met glucocorticoïden (zoals hydrocortison) en mineralocorticoïden (zoals fludrocortison).
• Regelmatige monitoring van de hormonenspiegels.

Secundair:

• Behandeling van de onderliggende oorzaak (zoals een hypofysetumor).
• Vervangende therapie met glucocorticoïden.

Congenitale bijnierhyperplasie: Vroege mannelijke symptomen

Oorzaken

Patiënten met congenitale bijnierhyperplasie hebben een enzymdeficiëntie waardoor de bijnieren geen cortisol kunnen aanmaken. Dit leidt tot een overproductie van androgenen (mannelijke hormonen).

Symptomen

Bij jongens kunnen vroege mannelijke kenmerken optreden. Ze kunnen na de geboorte braken, uitdroging, een lage bloedsuikerspiegel, en hartritmestoornissen ervaren. Meisjes kunnen mannelijke kenmerken vertonen zoals mannelijk uitziende geslachtsorganen, evenals symptomen zoals een verlaagd zoutgehalte (hyponatriëmie), een afwezigheid van menstruatie of abnormale menstruatie en overmatige beharing in het gezicht (hirsutisme).

Behandeling

De behandeling van congenitale bijnierhyperplasie omvat medicatie en, indien nodig, chirurgie om de hormonale balans te herstellen.

Cushing-syndroom: Te veel cortisol in het lichaam

Oorzaken

Het Cushing-syndroom ontstaat door een chronisch te hoge cortisolproductie (hypercortisolisme). Dit kan het gevolg zijn van langdurig gebruik van corticosteroïden of een interne overproductie van cortisol door een tumor, bijvoorbeeld in de bijnieren.

Symptomen
Symptomen van het Cushing-syndroom kunnen omvatten: vertraagde groei, een vollemaansgezicht, een dunne huid, overmatige acne (huidaandoening met ontsteking van talgklieren), hoofdpijn, verhoogde dorst, frequente blauwe plekken, diabetes mellitus, prikkelbaarheid, en een depressie.

Behandeling

Behandeling van het Cushing-syndroom richt zich op het normaliseren van de cortisolwaarden en kan het verwijderen van een tumor indien van toepassing, evenals het afbouwen van corticosteroïden, medicijnen en radiotherapie omvatten.

Hyperaldosteronisme: Te hoge productie van aldosteron

Oorzaken

Hyperaldosteronisme is een aandoening waarbij de bijnieren te veel aldosteron produceren. Dit leidt tot verlaagde kaliumspiegels (hypokaliëmie) en een verhoogde uitscheiding van waterstofionen (alkalose). Oorzaken van primair hyperaldosteronisme zijn vaak bijnierhyperplasie en bijnieradenoom (syndroom van Conn). Secundair hyperaldosteronisme kan ontstaan door massale ascites (vochtophoping in de buik), linkerventrikelfalen of cor pulmonale (rechtszijdig hartfalen).

Symptomen

De symptomen kunnen variëren, maar omvatten vaak een hoge bloeddruk, veel dorst, frequent urineren, spierzwakte, spiertrekkingen, en tintelingen.

Behandeling

De behandeling van hyperaldosteronisme omvat vaak medicatie zoals een kaliumsparend diureticum (plaspil) dat werkt als aldosteronantagonist.

Hypoaldosteronisme: Te weinig productie van aldosteron

Oorzaken

Hypoaldosteronisme, of een tekort aan aldosteron, kan verschillende oorzaken hebben, waaronder bijnierinsufficiëntie, aangeboren bijnierhyperplasie, en het gebruik van bepaalde medicijnen zoals diuretica (plaspillen), NSAID's (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen), en ACE-remmers (medicijnen voor het verlagen van de bloeddruk). Diabetes mellitus, nierziekte, primaire bijnierinsufficiëntie, loodvergiftiging, en ernstige ziekten kunnen ook bijdragen aan hypoaldosteronisme.

Symptomen

Symptomen van hypoaldosteronisme zijn onder meer een tekort aan zout in het bloed (hyponatriëmie), te veel kalium in het bloed (hyperkaliëmie), en metabole acidose (een aandoening waarbij het lichaam te veel zuur produceert). Dit kan leiden tot spierzwakte, misselijkheid, hartkloppingen, een onregelmatige hartslag en een abnormale bloeddruk.

Behandeling

Behandeling van hypoaldosteronisme omvat meestal het gebruik van een mineralocorticoïde (zoals fludrocortison) en mogelijk een glucocorticoïd indien er ook een tekort aan cortisol is. Het kan ook nodig zijn om een diureticum voor te schrijven en het dieet van de patiënt aan te passen om kaliuminname te beperken. Patiënten moeten vaak ACE-remmers en kaliumsparende diuretica vermijden.

Waterhouse-Friderichsen-syndroom: Bijnierfalen door infectie

Oorzaken

Het Waterhouse-Friderichsen-syndroom wordt veroorzaakt door een ernstige bacteriële infectie, meestal door meningokokkenbacteriën en soms door het cytomegalievirus, die leidt tot bloeding in de bijnieren en daarmee tot symptomen van bijnierfalen.

Symptomen
Symptomen van het Waterhouse-Friderichsen-syndroom kunnen onder andere hoofdpijn, gewrichtspijn, koorts, duizeligheid, een zeer snelle hartslag, en een septische shock omvatten.

Behandeling

De behandeling van het Waterhouse-Friderichsen-syndroom vereist snelle toediening van antibiotica en glucocorticoïden, om de levensbedreigende symptomen te bestrijden en de kans op overlijden te verminderen.

Lees verder

• Congenitale bijnierhyperplasie: Vroege mannelijke symptomen
• Cushing-syndroom: Te veel cortisol in lichaam
• Bijnierkanker: Soorten, symptomen en behandeling
• Bijnierschorscarcinoom: Verhoogde afscheiding van hormonen
• Acute bijniercrisis (Addison-crisis): Tekort aan cortisol