Bijnieraandoeningen: Oorzaken, symptomen en behandeling

Boven elke nier bevinden zich de bijnieren, die bestaan uit de cortex (buitenste kliergebied) en de medulla (binnenste kliergebied). Steroïde hormonen zoals cortisol (bestrijdt stress), aldosteron (reguleert de bloeddruk) en geslachtshormonen worden geproduceerd door de cortex. De medulla, die deel uitmaakt van het zenuwstelsel van het lichaam, produceert norepinefrine en epinefrine (adrenaline). Dankzij deze hormonen verhoogt de hartslag en weet het lichaam te reageren tijdens stressvolle situaties. Diverse aandoeningen tasten de bijnier of bijnieren aan.

• Acute bijniercrisis (Addison-crisis): Tekort aan cortisol
• Bijnierkanker: Kanker van bijnieren
• Bijnierschorsadenoom: Goedaardige tumor in bijnierschors
• Congenitale bijnierhyperplasie: Vroege mannelijke symptomen
• Cushing-syndroom: Te veel cortisol in lichaam
• Hyperaldosteronisme: Te hoge productie van aldosteron
• Hypoaldosteronisme: Te weinig productie van aldosteron
• Waterhouse-Friderichsen-syndroom: Bijnierfalen door infectie

Acute bijniercrisis (Addison-crisis): Tekort aan cortisol

Oorzaken

De bijnieren produceren het hormoon cortisol. Patiënten met een acute bijniercrisis, ook bekend als een ‘Addison-crisis’ of ‘acute bijnierinsufficiëntie’, hebben onvoldoende cortisol in het lichaam. De aandoening komt tot stand door onder andere schade aan de hypofyse, een ziekte of operatie aan de bijnieren, een infectie en ernstige uitdroging.

Symptomen
Deze aandoening veroorzaakt diverse lichamelijke symptomen zoals braken, diarree, duizeligheid, een verlies van eetlust, vermoeidheid, gewrichtspijn en hoge koorts. Ook mentale tekenen komen voor zoals onder andere verwardheid en hallucinaties.

Behandeling

De patiënt krijgt in het ziekenhuis medicatie en andere ondersteunende zorgen toegediend. Zonder behandeling komt een patiënt hieraan te overlijden.

Bijnierkanker: Kanker van bijnieren

Oorzaken

Sporadisch kampen patiënten met kanker in de bijnieren. Bekende oorzaken voor het ontwikkelen van bijnierkanker zijn niet gekend, maar deze vorm van kanker komt vaker tot stand bij patiënten met bepaalde aandoeningen, zoals onder andere het Beckwith-Wiedemann-syndroom (aandoening met abnormale groei), familiale adenomateuze polyposis (erfelijke ziekten met darmpoliepen) en het Lynch-syndroom (aandoening met verhoogd risico op dikkedarmkanker).

Soorten

Een bijnierschorscarcinoom (bijniercarcinoom, adrenale cortexkanker), een feochromocytoom en een neuroblastoom (kanker uitgaande van zenuwcellen bij kinderen) zijn de drie bekendste soorten bijnierkanker.

Symptomen

De tumor in de bijnier veroorzaakt een overmatige productie van hormonen (meestal cortisol of geslachtshormonen). Bekende symptomen van bijnierkanker zijn onder andere angst, een overmatige gezichtsbeharing, een verhoogde bloeddruk, een vroege puberteit, spierkrampen, spierzwakte en veranderingen in het gewicht.

Behandeling

De arts behandelt bijnierkanker via chirurgie, radiotherapie en/of chemotherapie. De patiënt moet regelmatig terug bij de arts op controle komen om een herhaling van de kanker tijdig op te kunnen sporen.

Bijnierschorsadenoom: Goedaardige tumor in bijnierschors

Oorzaken

Een bijnierschorsadenoom is een goedaardige tumor van de bijnierschors. Deze is soms tegelijkertijd aanwezig met het syndroom van Cushing of met primaire aldosteronisme. Deze tumoren scheiden mogelijk ook androgenen af en hyperandrogenisme veroorzaken. Oudere zwaarlijvige patiënten zijn het vaakst getroffen. Mogelijk zijn genetische mutaties (veranderingen) betrokken in de totstandkoming van een adenoom in de bijnierschors.

Symptomen

Deze gele tumor die zich in de bijnierschors bevindt, is meestal 2-5 cm in diameter groot. Slechts een heel klein percentage van de patiënten met een bijnierschorsadenoom heeft hierdoor het syndroom van Cushing.

Behandeling
Een chirurgische verwijdering van de tumor is de beste behandelingsoptie voor patiënten die getroffen zijn door het Cushing-syndroom als gevolg van een bijnierschorsadenoom. Na de operatie treedt bijnierinsufficiëntie op. De arts schrijft hiervoor glucocorticoïden voor voor een variabele periode. De patiënt moet na de operatie regelmatig de hormoonspiegels laten beoordelen via een bloedonderzoek.

Congenitale bijnierhyperplasie: Vroege mannelijke symptomen

Oorzaken

Patiënten met congenitale bijnierhyperplasie missen een chemische stof die er voor zorgt dat de bijnieren cortisol kunnen vrijgeven. De aandoening leidt tot een verhoging van androgenen (mannelijke hormonen).

Symptomen

Bij jongens verschijnen reeds vroeg mannelijke kenmerken. Zij kampen al snel na de geboorte met onder andere braken, uitdroging, een lage bloedsuikerspiegel en hartritmestoornissen. Ook bij meisjes komen mannelijke kenmerken tot uiting zoals mannelijk uitziende geslachtsorganen. Daarnaast ontstaan onder andere volgende mogelijke tekenen: een verlaagd zoutgehalte (hyponatriëmie) (ook bij jongens), een afwezige menstruatie of een abnormale menstruatie (bij meisjes), overmatig veel beharing in het gezicht (bij meisjes) (hirsutisme).

Behandeling

De arts zet medicatie en chirurgie in voor het behandelen van deze aangeboren aandoening.

Cushing-syndroom: Te veel cortisol in lichaam

Oorzaken

Het Cushing-syndroom verschijnt doordat het lichaam chronisch een te hoog cortisolgehalte heeft (hypercortisolisme). Het langdurig gebruik van corticosteroïden of een te hoge productie van cortisol door het lichaam zelf veroorzaken deze aandoening. Wanneer het lichaam zelf te veel cortisol produceert, is dit mogelijk het gevolg van een (bijnier)tumor.

Symptomen
Een vertraagde groei, een vollemaansgezicht, een dunne huid, overmatig acne (huidaandoening met ontsteking van talgklieren), hoofdpijn, meer dorst, snel blauwe plekken krijgen, diabetes mellitus, prikkelbaarheid en een depressie zijn enkele symptomen van deze endocriene ziekte.

Behandeling

De arts zorgt dat de cortisolwaarden op peil staan en blijven. Hij kijkt voor het soort behandeling naar de oorzaak van het Cushing-syndroom. Het langzaam afbouwen van corticosteroïden is een mogelijke behandelingsoptie wanneer dit de oorzaak is van het syndroom. Een tumor verwijdert de arts (indien mogelijk), en daarnaast zijn hiervoor ook medicijnen en radiotherapie beschikbaar.

Hyperaldosteronisme: Te hoge productie van aldosteron

Oorzaken

Hyperaldosteronisme is een medische aandoening waarbij de bijnieren te veel aldosteron produceren, wat leidt tot verlaagde kaliumspiegels in het bloed (hypokaliëmie) en een verhoogde waterstofionenuitscheiding (alkalose). Bijnierhyperplasie en een bijnieradenoom (syndroom van Conn) zijn de vaakst voorkomende oorzaken van primair hyperaldosteronisme. De oorzaken van secundair hyperaldosteronisme zijn massale ascites (vochtophoping in de buik), linkerventrikelfalen en cor pulmonale (rechtszijdig hartfalen).

Symptomen

Niet altijd komen symptomen tot uiting, maar sommige patiënten kampen met onder andere een doof gevoel, een hoge bloeddruk, veel dorst, veel plassen, spierzwakte, spiertrekkingen en tintelingen.

Behandeling
De arts zet medicatie in waaronder een kaliumsparend diureticum (plaspil) dat werkt als een aldosteronantagonist (tegen werken).

Hypoaldosteronisme: Te weinig productie van aldosteron

Oorzaken

Er zijn verschillende oorzaken voor hypoaldosteronisme (een tekort aan aldosteron), waaronder bijnierinsufficiëntie, aangeboren bijnierhyperplasie en het gebruik van sommige medicijnen zoals bepaalde diuretica (plaspillen), NSAID's (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen) en ACE-remmers (medicijnen voor het verlagen van de bloeddruk). Patiënten met diabetes mellitus, een nierziekte, primaire bijnierinsufficiëntie, loodvergiftiging of een ernstige ziekte ontwikkelen sneller hypoaldosteronisme.

Symptomen

De symptomen van deze aandoening zijn onder meer een tekort aan zout in het bloed (hyponatriëmie), te veel kalium in het bloed (hyperkaliëmie) en een aandoening waarbij het lichaam te veel zuur produceert (metabole acidose). De symptomen bestaan uit onder andere spierzwakte, misselijkheid, hartkloppingen, een onregelmatige hartslag en een abnormale bloeddruk.

Behandeling

Een tekort aan aldosteron behandelt de arts met een mineralocorticoïde (zoals fludrocortison), evenals mogelijk een glucocorticoïd voor het tekort aan cortisol, indien dit ook aanwezig is. Soms moet de arts ook een diureticum voorschrijven. Verder mag de patiënt niet te veel kalium eten via de voeding. Patiënten met hypoaldosteronisme moeten tot slot vaak ACE-remmers en kaliumsparende diuretica vermijden.

Waterhouse-Friderichsen-syndroom: Bijnierfalen door infectie

Oorzaken

Een ernstige bacteriële infectie (meestal veroorzaakt door meningokokkenbacteriën en soms ook het cytomegalievirus), veroorzaakt een bloeding in de bijnieren, waardoor symptomen tot stand komen.

Symptomen
Diverse klachten komen mogelijk tot uiting bij het Waterhouse-Friderichsen-syndroom zoals onder andere hoofdpijn, gewrichtspijn, koorts, duizeligheid, een zeer snelle hartslag en een septische shock.

Behandeling

De arts moet deze ernstige aandoening snel behandelen via antibiotica en glucocorticoïden, omdat patiënten anders komen te overlijden.

Lees verder

• Congenitale bijnierhyperplasie: Vroege mannelijke symptomen
• Cushing-syndroom: Te veel cortisol in lichaam
• Bijnierkanker: Soorten, symptomen en behandeling
• Bijnierschorscarcinoom: Verhoogde afscheiding van hormonen
• Acute bijniercrisis (Addison-crisis): Tekort aan cortisol