Emotionele uitputting: Psychische aandoening

Emotionele uitputting is een psychische aandoening waarbij een persoon een periode van overmatige stress ervaart in het werk of in het privéleven. Een persoon voelt zich dan emotioneel uitgeput en is overweldigd en vermoeid. Deze gevoelens bouwen zich over een lange periode op, maar vaak merken mensen de vroege waarschuwingssignalen niet op. Dit heeft belangrijke gevolgen hebben voor het alledaagse leven, de relaties en het gedrag. Personen met emotionele uitputting lijden dan ook aan tal van mogelijke symptomen, zoals onder andere angst, verwardheid, hoofdpijn en slechte werkprestaties. Mensen kunnen diverse stappen ondernemen om de symptomen te verbeteren. Veranderingen in de levensstijl en stress verminderen zijn vaak succesvol inzetbaar. Soms zijn medicijnen en/of psychotherapie noodzakelijk.

• Terminologie: Emotionele uitputting is teken van burn-out
• Oorzaken: Periode van stress
• Risicofactoren
• Eenzaamheid
• Perfectionisme
• Slechte zelfzorg
• Veeleisende banen
• Andere factoren
• Symptomen: Fysieke en emotionele impact
• Denkproblemen
• Effecten op werk en persoonlijke relaties
• Fysieke veranderingen
• Slaapproblemen
• Veranderende stemming
• Behandeling en tips voor herstel
• Gezonde levensstijlkeuzes maken
• Goede balans tussen werk en privéleven
• Houding veranderen
• Medicatie
• Psychotherapie
• Stress verminderen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van psychische aandoening

Terminologie: Emotionele uitputting is teken van burn-out

Mensen gebruiken de term ‘burn-out’ om de effecten van chronische stress te beschrijven. Toch bestaat er geen duidelijke definitie van burn-out. Emotionele uitputting is één van de symptomen van een burn-out. De andere twee symptomen van een burn-out zijn:

• Minder prestaties: Een burn-out veroorzaakt cynisme en gevoelens van negativiteit over werkgerelateerde taken. In combinatie met emotionele uitputting leidt dit tot missende deadlines en slechte werkprestaties.
• Vervreemding van werkactiviteiten: Mensen met een burn-out hebben steeds meer stress over hun werk. Ze voelen zich minder betrokken bij hun organisatie en nemen emotioneel afstand van collega's.

Oorzaken: Periode van stress

Emotionele uitputting ontstaat meestal na een periode van stress. Mensen hebben allemaal een verschillende tolerantie voor stress en andere omgevingsfactoren.

Voorbeelden van dingen die mogelijk leiden tot emotionele uitputting zijn onder meer:

• dakloos zijn
• een baby krijgen of kinderen opvoeden
• een belangrijke levensverandering ondergaan, zoals een echtscheiding of de dood van een geliefde
• een verzorger zijn
• financiële stress ervaren
• lange dagen werken
• leven met een chronische medische aandoening
• omgaan met verschillende dingen tegelijkertijd, zoals werk, gezin en school
• werken in een hogedrukomgeving

Mensen voelen zich ‘overweldigd’ door deze levensgebeurtenissen. Mensen geloven dat ze een stuk controle en macht over hun leven verliezen, of dat de balans in het leven verstoord is door deze activiteiten.

Risicofactoren

Emotionele uitputting komt bij mogelijk iedereen tot stand, vooral wanneer ze met langdurige stress leven of wanneer onlangs grote levensgebeurtenissen zijn opgetreden. Sommige mensen lopen echter meer risico dan anderen.

Eenzaamheid

Eenzaamheid verhoogt de gevoelens van emotionele uitputting en een burn-out. Mensen zonder veel hechte relaties hebben minder mensen om hun gevoelens mee te delen. Sociale relaties verminderen de schadelijke effecten van een burn-out.

Perfectionisme

Mensen die streven naar wat perfectie, ervaren vaak emotionele uitputting en een burn-out. Zij nemen doorgaans meer aan dan dat ze aankunnen.

Slechte zelfzorg

Mensen die slecht voor zichzelf zorgen, zijn mogelijk meer vatbaar voor emotionele uitputting. Dit zijn mensen die niet voldoende bewegen, slapen of gezond eten. Het overmatig gebruik van alcohol of illegale drugs verhoogt ook het risico op de aandoening, vooral als mensen deze stoffen gebruiken in plaats van constructievere copingtechnieken.

Veeleisende banen

Mensen met veeleisende of stressvolle banen hebben meer kans op emotionele uitputting en een burn-out dan anderen. Mensen die veel werken en mensen die tijdens hun vrije tijd bezig zijn met gedachten over het werk, lopen een hoger risico op een burn-out. Politieagenten, verpleegkundigen, maatschappelijk werkers en leerkrachten lopen mogelijk ook meer risico dan anderen.

Het risico op emotionele uitputting neemt toe voor mensen die

• een baan hebben die ze niet leuk vinden
• een slechte baan hebben
• geen waardering over het geleverde werk hebben
• lange uren werken

Andere factoren

Mensen hebben meer kans emotionele uitputting als ze:

• in een cultuur leven of werken die hun vrijheid van meningsuiting niet waardeert
• schadelijke copingstrategieën gebruiken om met stress om te gaan, zoals drugs of alcohol
• te weinig persoonlijke status, geld of ondersteuning hebben

Symptomen: Fysieke en emotionele impact

Emotionele uitputting veroorzaakt zowel fysieke als emotionele symptomen die op hun beurt het gedrag van een persoon beïnvloeden. Meestal bouwen de symptomen zich geleidelijk op. Door herhaalde stress gaan mensen mogelijk de vroege waarschuwingssymptomen niet herkennen. Het is echter belangrijk om deze tekenen tijdig te herkennen zodat de persoon snel stappen kan ondernemen om te verbeteren.

Denkproblemen

Mensen met emotionele uitputting ervaren veranderingen in denken en geheugen (hersenmist). Deze symptomen bestaan uit:

• concentratieproblemen
• een afname in de uitvoerende functie, zoals plannen en organiseren
• een gebrek aan verbeeldingskracht
• een verminderde aandacht
• geheugenproblemen / geheugenverlies
• vergeetachtigheid
• verwardheid

Effecten op werk en persoonlijke relaties

Op het werk, thuis en in een relatie treden fysieke, emotionele en cognitieve veranderingen op door emotionele uitputting zoals:

• een gebrek aan creativiteit of verbeeldingskracht
• een gebrek aan enthousiasme in werk en privéleven
• een negatief zelfbeeld
• gemiste deadlines
• minder vermogen om contact te maken met anderen op persoonlijk of emotioneel niveau
• slecht kunnen luisteren / aandachtsproblemen
• slechte werkprestaties
• sociale terugtrekking van anderen
• verhoogde mate van afwezigheid op het werk
• verstrooidheid

Fysieke veranderingen

Emotionele problemen uiten zich soms op fysieke manieren:

• gewichtsverlies of gewichtswinst
• hartkloppingen
• hoofdpijn
• spijsverteringsproblemen
• veranderingen in de eetlust
• vermoeidheid

Slaapproblemen

Tijdens stressvolle perioden slapen sommige mensen niet zo goed. Ze voelen zich fysiek vermoeid en hebben bijgevolg moeite om in slaap te vallen of anders ontwaken ze vaak tijdens de nacht. Ook overslapen komt vaak voor. Een slecht humeur en hersenmist maken het moeilijk om 's ochtends uit bed te komen of de dag door te komen.

Veranderende stemming

Emotionele uitputting tast de gemoedstoestand en mentale gezondheid aan. Mensen voelen zich cynischer of pessimistischer dan normaal. Ze verliezen de motivatie voor het werk, sociale contacten en eenvoudige taken. Uiteindelijk verergeren deze gevoelens waardoor mensen zich gevangen of losgekoppeld voelen.

Emotionele uitputting leidt tot gevoelens van:

• angst
• apathie (een gebrek aan motivatie in het leven)
• hopeloosheid
• mislukking
• neerslachtigheid
• pessimisme
• prikkelbaarheid
• woede

Mensen die angst, neerslachtigheid en zelfbeschadiging ervaren, moeten zo snel mogelijk hulp inroepen bij een arts of therapeut.

Behandeling en tips voor herstel

Om emotionele uitputting en een burn-out te verminderen, moeten mensen meestal veranderingen in de levensstijl aanbrengen. In sommige gevallen zijn medicijnen of therapie nodig.

Gezonde levensstijlkeuzes maken

Een gezond leven leiden verbetert de fysieke en mentale gezondheid en bevordert de veerkracht bevorderen. Dit bewerkstelligen mensen op deze manier:

• alcoholgebruik beperken
• een goede slaaproutine hanteren: elke avond op hetzelfde tijdstip naar bed te gaan en zeven à negen uur slapen
• een uitgebalanceerde voeding eten, rijk aan fruit, groenten, volle granen en magere eiwitbronnen.
• minstens dertig minuten per dag lichaamsbeweging uitvoeren
• niet roken

Goede balans tussen werk en privéleven

Mensen moeten proberen om het werk of de zorg voor een geliefde niet te laten overnemen. Het regelmatig inplannen van rust- en vakantiedagen is noodzakelijk. Ook het inplannen van pauzes en uitvoeren van leuke, ontspannende activiteiten is belangrijk:

• contact maken met anderen: Afspreken met een vriend, lid worden van een club of een wandelgroep en contact maken met familie en buren zijn allemaal manieren om sociaal contact te maken.
• een film zien
• items verzamelen zoals postzegels of munten
• lezen
• mindfulness beoefenen
• tekenen
• tijd doorbrengen met huisdieren
• tuinieren
• wandelen in het park
• zwemmen

Houding veranderen

Het veranderen van de gedachten heeft mogelijk een positieve impact op het humeur en gedrag waardoor het fysieke en emotionele welzijn verbetert. Voorbeelden van gedragswijzigingen zijn:

• accepteren dat soms negatieve gevoelens optreden en deze niet bestrijden
• focussen op wat goed gaat in het leven in plaats van wat niet goed gaat
• in het heden blijven in plaats van zich te concentreren op het verleden of de toekomst
• negatieve gedachten vervangen door meer positieve of realistische gedachten
• niet vergelijken met anderen
• onthouden dat deze nutteloze gevoelens voorbij zullen gaan

Medicatie

Soms schrijft een arts medicijnen voor om een depressie of angst te behandelen, zoals antidepressiva, anti-angstmedicatie of medicijnen die helpen bij slaapstoornissen.

Psychotherapie

Psychotherapie is een effectieve manier om emotionele uitputting te behandelen. Een therapeut helpt mensen met stress, angst en een depressie. Mensen kunnen praten over negatieve gedachten tijdens de therapeutische sessies. Ze leren vervolgens nieuwe copingvaardigheden aan zodat ze hiermee beter om leren gaan.

Stress verminderen

Mensen moeten proberen om stressbronnen te verminderen. Minder taken op zich nemen, meer delegeren of meer om hulp vragen zijn enkele mogelijke technieken om stres te verlichten. Sommige mensen stappen over naar een andere organisatie om de bron van stress te vermijden.

Prognose

Emotionele uitputting is een behandelbare psychische aandoening. De uitlokkende stressfactor of de stressvolle gebeurtenis verwijderen vermindert de symptomen. Is het niet mogelijk om iets te doen aan de stressbron, dan is het belangrijk om medische hulp te zoeken en om te leren omgaan met stress, angst en andere fysieke en emotionele gevolgen van emotionele uitputting.

Complicaties

Stress verhoogt het risico op een volledige burn-out. Dit leidt na verloop van tijd tot fysieke en mentale gezondheidsproblemen. Zowel het immuunsysteem, het hart, de stofwisseling en het algemeen geestelijk welzijn zijn mogelijk getroffen door chronische stress. Emotionele uitputting verhoogt het risico op volgende aandoeningen:

• angst
• een depressie
• een gewichtstoename
• een hoge bloeddruk, wat het risico op hartaandoeningen verhoogt
• een vroegtijdige veroudering
• frequente verkoudheden en infecties
• slapeloosheid

Preventie van psychische aandoening

Veel behandelingen voor emotionele uitputting voorkomen ook de aandoening:

• aan leuke activiteiten deelnemen
• alcohol beperken
• een gezonde voeding eten
• een goede balans tussen werk en privé handhaven
• een positieve ingesteldheid behouden
• genoeg slaap krijgen
• met vrienden, familie en anderen contact maken
• mindfulness en meditatie beoefenen
• professionele hulp zoeken bij het begin van angst of andere stemmingsveranderingen
• regelmatig lichaamsbeweging uitvoeren
• stressfactoren thuis en op het werk verminderen
• tabak vermijden
• tijd nemen voor zichzelf

Lees verder

• Angst & angstgevoelens: Soorten & symptomen angststoornissen
• Stress: Symptomen, gevolgen en tips bij gestrest zijn
• Concentratieproblemen: Tips voor verbeteren van concentratie
• Apathie: Gebrek aan motivatie in het leven
• Prikkelbaarheid: Oorzaken humeurige, chagrijnige stemming