Emotionele uitputting: Psychische aandoening

Emotionele uitputting is een psychische aandoening waarbij een persoon een periode van overmatige stress ervaart in het werk of in het privéleven. Een persoon voelt zich dan emotioneel uitgeput en is overweldigd en vermoeid. Deze gevoelens bouwen zich over een lange periode op, maar vaak merken mensen de vroege waarschuwingssignalen niet op. Dit heeft belangrijke gevolgen voor het alledaagse leven, de relaties en het gedrag. Personen met emotionele uitputting lijden dan ook aan tal van mogelijke symptomen, zoals onder andere angst, verwardheid, hoofdpijn en slechte werkprestaties. Mensen kunnen diverse stappen ondernemen om de symptomen te verbeteren. Veranderingen in de levensstijl en stress verminderen zijn vaak succesvol inzetbaar. Soms zijn medicijnen en/of psychotherapie noodzakelijk.

• Terminologie: Emotionele uitputting is teken van burn-out
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Eenzaamheid
• Perfectionisme
• Slechte zelfzorg
• Veeleisende banen
• Andere factoren
• Symptomen: Fysieke en emotionele impact
• Denkproblemen
• Effecten op werk en persoonlijke relaties
• Fysieke veranderingen
• Slaapproblemen
• Veranderende stemming
• Alarmsymptomen
• Gedragsveranderingen
• Emotionele symptomen
• Fysieke symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Zelfzorg en stressmanagement
• Professionele hulp
• Werkgerelateerde veranderingen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Terminologie: Emotionele uitputting is teken van burn-out

Mensen gebruiken de term ‘burn-out’ om de effecten van chronische stress te beschrijven. Toch bestaat er geen duidelijke definitie van burn-out. Emotionele uitputting is één van de symptomen van een burn-out. De andere twee symptomen van een burn-out zijn:

• Minder prestaties: Een burn-out veroorzaakt cynisme en gevoelens van negativiteit over werkgerelateerde taken. In combinatie met emotionele uitputting leidt dit tot missende deadlines en slechte werkprestaties.
• Vervreemding van werkactiviteiten: Mensen met een burn-out hebben steeds meer stress over hun werk. Ze voelen zich minder betrokken bij hun organisatie en nemen emotioneel afstand van collega's.

Epidemiologie

Emotionele uitputting komt voor bij een breed scala van mensen, hoewel het vooral voorkomt in beroepen met hoge stressniveaus. Onderzoek heeft aangetoond dat emotionele uitputting vaak voorkomt bij mensen die lange uren maken, veel verantwoordelijkheden dragen, en weinig controle over hun werkomstandigheden hebben. Studies tonen aan dat ongeveer 20% van de werknemers in veeleisende beroepen symptomen van emotionele uitputting vertoont. Dit percentage kan variëren afhankelijk van de sector en werkdruk.

Oorzaken

Emotionele uitputting ontstaat meestal na een periode van stress. Mensen hebben allemaal een verschillende tolerantie voor stress en andere omgevingsfactoren.

Voorbeelden van dingen die mogelijk leiden tot emotionele uitputting zijn onder meer:

• dakloos zijn
• een baby krijgen of kinderen opvoeden
• een belangrijke levensverandering ondergaan, zoals een echtscheiding of de dood van een geliefde
• een verzorger zijn
• financiële stress ervaren
• lange dagen werken
• leven met een chronische medische aandoening
• omgaan met verschillende dingen tegelijkertijd, zoals werk, gezin en school
• werken in een hogedrukomgeving

Mensen voelen zich ‘overweldigd’ door deze levensgebeurtenissen. Mensen geloven dat ze een stuk controle en macht over hun leven verliezen, of dat de balans in het leven verstoord is door deze activiteiten.

Risicofactoren

Emotionele uitputting komt bij mogelijk iedereen tot stand, vooral wanneer ze met langdurige stress leven of wanneer onlangs grote levensgebeurtenissen zijn opgetreden. Sommige mensen lopen echter meer risico dan anderen.

Eenzaamheid

Eenzaamheid verhoogt de gevoelens van emotionele uitputting en een burn-out. Mensen zonder veel hechte relaties hebben minder mensen om hun gevoelens mee te delen. Sociale relaties verminderen de schadelijke effecten van een burn-out.

Perfectionisme

Mensen die streven naar wat perfectie, ervaren vaak emotionele uitputting en een burn-out. Zij nemen doorgaans meer aan dan dat ze aankunnen.

Slechte zelfzorg

Mensen die slecht voor zichzelf zorgen, zijn mogelijk meer vatbaar voor emotionele uitputting. Dit zijn mensen die niet voldoende bewegen, slapen of gezond eten. Het overmatig gebruik van alcohol of illegale drugs verhoogt ook het risico op de aandoening, vooral als mensen deze stoffen gebruiken in plaats van constructievere copingtechnieken.

Veeleisende banen

Mensen met veeleisende of stressvolle banen hebben meer kans op emotionele uitputting en een burn-out dan anderen. Mensen die veel werken en mensen die tijdens hun vrije tijd bezig zijn met gedachten over het werk, lopen een hoger risico op een burn-out. Politieagenten, verpleegkundigen, maatschappelijk werkers en leerkrachten lopen mogelijk ook meer risico dan anderen.

Het risico op emotionele uitputting neemt toe voor mensen die

• een baan hebben die ze niet leuk vinden
• een slechte baan hebben
• geen waardering over het geleverde werk hebben
• lange uren werken

Andere factoren

Mensen hebben meer kans emotionele uitputting als ze:

• in een cultuur leven of werken die hun vrijheid van meningsuiting niet waardeert
• schadelijke copingstrategieën gebruiken om met stress om te gaan, zoals drugs of alcohol
• te weinig persoonlijke status, geld of ondersteuning hebben

Symptomen: Fysieke en emotionele impact

Emotionele uitputting veroorzaakt zowel fysieke als emotionele symptomen die op hun beurt het gedrag van een persoon beïnvloeden. Meestal bouwen de symptomen zich geleidelijk op. Door herhaalde stress gaan mensen mogelijk de vroege waarschuwingssymptomen niet herkennen. Het is echter belangrijk om deze tekenen tijdig te herkennen zodat de persoon snel stappen kan ondernemen om te verbeteren.

Denkproblemen

Mensen met emotionele uitputting ervaren veranderingen in denken en geheugen (hersenmist). Deze symptomen bestaan uit:

• concentratieproblemen
• een afname in de uitvoerende functie, zoals plannen en organiseren
• een gebrek aan verbeeldingskracht
• een verminderde aandacht
• geheugenproblemen / geheugenverlies
• vergeetachtigheid
• verwardheid

Effecten op werk en persoonlijke relaties

Op het werk, thuis en in een relatie treden fysieke, emotionele en cognitieve veranderingen op door emotionele uitputting zoals:

• een gebrek aan creativiteit of verbeeldingskracht
• een gebrek aan enthousiasme in werk en privéleven
• een negatief zelfbeeld
• gemiste deadlines
• minder vermogen om contact te maken met anderen op persoonlijk of emotioneel niveau
• slecht kunnen luisteren / aandachtsproblemen
• slechte werkprestaties
• sociale terugtrekking van anderen
• verhoogde mate van afwezigheid op het werk
• verstrooidheid

Fysieke veranderingen

Emotionele problemen uiten zich soms op fysieke manieren:

• gewichtsverlies of gewichtswinst
• hartkloppingen
• hoofdpijn
• spijsverteringsproblemen
• veranderingen in de eetlust
• vermoeidheid

Slaapproblemen

Tijdens stressvolle perioden slapen sommige mensen niet zo goed. Ze voelen zich fysiek vermoeid en hebben bijgevolg moeite om in slaap te vallen of anders ontwaken ze vaak tijdens de nacht. Ook overslapen komt vaak voor. Een slecht humeur en hersenmist maken het moeilijk om 's ochtends uit bed te komen of de dag door te komen.

Veranderende stemming

Emotionele uitputting tast de gemoedstoestand en mentale gezondheid aan. Mensen voelen zich cynischer of pessimistischer dan normaal. Ze verliezen de motivatie voor het werk, sociale contacten en eenvoudige taken. Uiteindelijk verergeren deze gevoelens waardoor mensen zich gevangen of losgekoppeld voelen.

Emotionele uitputting leidt tot gevoelens van:

• angst
• apathie (een gebrek aan motivatie in het leven)
• hopeloosheid
• mislukking
• neerslachtigheid
• pessimisme
• prikkelbaarheid
• woede

Mensen die angst, neerslachtigheid en zelfbeschadiging ervaren, moeten zo snel mogelijk hulp inroepen bij een arts of therapeut.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van emotionele uitputting kunnen variëren, maar ze zijn vaak een signaal dat professionele hulp nodig is. Mensen moeten bijzonder voorzichtig zijn als symptomen de dagelijkse functies beginnen te verstoren. Alarmsymptomen zijn onder meer:

Gedragsveranderingen

• verhoogde agressie of ontevredenheid met anderen
• te veel alcohol- of drugsgebruik
• verlies van interesse in activiteiten
• sociale terugtrekking van vrienden en familie

Emotionele symptomen

• verhoogde angst
• een sterk gevoel van hopeloosheid
• depressieve symptomen
• extreme vermoeidheid die niet verbetert met rust

Fysieke symptomen

• veranderingen in de eetlust of gewicht
• slecht functioneren in het dagelijks leven
• ontwijkend gedrag, zoals het verbergen van problemen of het vermijden van verantwoordelijkheden

Diagnose en onderzoeken

Emotionele uitputting wordt meestal gediagnosticeerd door een arts of psycholoog die een reeks vragen stelt over symptomen en stressfactoren. Er bestaan geen specifieke tests om emotionele uitputting te diagnosticeren. In plaats daarvan wordt het vaak vastgesteld door het uitsluiten van andere oorzaken en door het beoordelen van de symptomen.

• Gesprek met een arts: De arts kan vragen stellen over symptomen, persoonlijke omstandigheden en werkbelasting.
• Psychologische evaluatie: Een psycholoog kan testen en gesprekken gebruiken om de ernst van de symptomen en de impact ervan op het dagelijks leven te evalueren.
• Lichamelijk onderzoek: Hoewel er geen fysieke test voor emotionele uitputting is, kan een arts lichamelijke symptomen onderzoeken en andere aandoeningen uitsluiten.

Behandeling

De behandeling van emotionele uitputting omvat meestal een combinatie van therapieën en veranderingen in levensstijl. Deze behandelingen zijn gericht op het verminderen van stress en het verbeteren van de algehele mentale gezondheid. Er zijn verschillende benaderingen mogelijk:

Zelfzorg en stressmanagement

• Regelmatige lichaamsbeweging
• gezonde voeding
• ontspanningstechnieken zoals meditatie en ademhalingsoefeningen
• adequate slaap
• het stellen van grenzen en tijd nemen voor ontspanning en hobby’s

Professionele hulp

• Cognitieve gedragstherapie (CGT) om stress en negatieve gedachten te behandelen
• Psychotherapie om copingstrategieën te ontwikkelen en emotionele ondersteuning te bieden
• Medicatie om symptomen te behandelen, zoals antidepressiva of anxiolytica, indien nodig en voorgeschreven door een arts

Werkgerelateerde veranderingen

• Herziening van de werkbelasting
• het aanpassen van werkomstandigheden
• het aanvragen van verlof om te herstellen en te ontspannen

Prognose

Met een juiste behandeling en ondersteuning kunnen veel mensen herstellen van emotionele uitputting. De prognose hangt af van de ernst van de symptomen en de effectiviteit van de toegepaste behandeling. Personen die tijd nemen om te herstellen en proactieve stappen ondernemen om stress te beheren, hebben meestal een betere prognose.

De symptomen kunnen variëren in ernst, en zonder behandeling kunnen ze langer aanhouden en de kwaliteit van leven verder beïnvloeden. Vroege herkenning en interventie zijn cruciaal voor een beter herstel en het voorkomen van een chronische aandoening.

Complicaties

Onbehandeld kan emotionele uitputting leiden tot ernstigere complicaties, zoals:

• Chronische depressie
• Angststoornissen
• Verminderde fysieke gezondheid, zoals hart- en vaatziekten
• Minder effectieve prestaties op werk en in persoonlijke relaties
• Verhoogd risico op verslaving aan drugs of alcohol

Preventie

Om emotionele uitputting te voorkomen, is het belangrijk om stress te beheren en een gezonde levensstijl te handhaven. Enkele effectieve preventieve maatregelen zijn:

• Het herkennen van vroege waarschuwingssignalen van stress en uitputting
• Regelmatige zelfzorg en ontspanning
• Het handhaven van een goede balans tussen werk en privéleven
• Het opbouwen van sterke sociale steunnetwerken
• Het stellen van realistische doelen en grenzen in werk en persoonlijke leven
• Het zoeken van professionele hulp bij symptomen van stress of emotionele uitputting

Lees verder

• Angst & angstgevoelens: Soorten & symptomen angststoornissen
• Stress: Symptomen, gevolgen en tips bij gestrest zijn
• Concentratieproblemen: Tips voor verbeteren van concentratie
• Apathie: Gebrek aan motivatie in het leven
• Prikkelbaarheid: Oorzaken humeurige, chagrijnige stemming