Hartkloppingen: Vaak onschuldig, soms symptoom van ziekte

Hartkloppingen zijn een veelvoorkomend verschijnsel dat door velen wel eens wordt ervaren. Het gaat hierbij om een sensatie waarbij het hart bonst, klopt of fladdert, wat meestal het gevolg is van een verhoogde hartactiviteit. Deze sensatie kan optreden door emoties, lichamelijke inspanning of als bijwerking van medicatie, maar het kan ook wijzen op een onderliggende (hart)aandoening. De medische term voor hartkloppingen is "palpitaties", en deze kunnen worden gevoeld in de borst, keel of nek. Hoewel hartkloppingen soms angst kunnen veroorzaken, wat op zijn beurt kan leiden tot een versnelde hartslag (tachycardie), zijn ze vaak onschuldig. Toch kunnen hartkloppingen in sommige gevallen een symptoom zijn van een ernstige onderliggende aandoening, waardoor medische hulp altijd raadzaam is.

• Wanneer is sprake van hartkloppingen?
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van palpitaties
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Geassocieerde symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling afhankelijk van de oorzaak
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Wanneer is sprake van hartkloppingen?

Een normale hartslag bij volwassenen ligt tussen de 60 en 100 slagen per minuut. Dit kan lager zijn bij mensen die regelmatig sporten of bepaalde geneesmiddelen gebruiken die de hartslag vertragen. Wanneer de hartslag sneller is dan 100 slagen per minuut, spreken we in de medische wereld van “tachycardie”. Een trage hartslag, onder de 60 slagen per minuut, wordt aangeduid als “bradycardie”. Soms kan een extra hartslag optreden, wat bekendstaat als “extrasystolie”.

Epidemiologie

Hartkloppingen, ook wel palpitaties genoemd, komen frequent voor in de algemene bevolking. De prevalentie varieert sterk afhankelijk van de definitie, diagnostische methoden en de populatie die wordt onderzocht. Bij gezonde patiënten zijn hartkloppingen vaak onschuldig, terwijl ze bij anderen kunnen wijzen op onderliggende cardiale of systemische aandoeningen.

Leeftijdsgebonden verschillen

De incidentie van hartkloppingen verschilt per leeftijdsgroep. Jongere patiënten ervaren vaak hartkloppingen door stress, angst of leefstijlfactoren. Bij ouderen worden hartkloppingen vaker veroorzaakt door structurele hartziekten of hartritmestoornissen zoals atriumfibrilleren.

Geslachtsverschillen

Vrouwen rapporteren vaker hartkloppingen dan mannen, wat deels kan worden verklaard door hormonale schommelingen, bijvoorbeeld tijdens de menstruatiecyclus, zwangerschap of de overgang.

Geografische en culturele variaties

In ontwikkelde landen worden hartkloppingen vaker onderzocht door verbeterde toegang tot zorg. In andere regio's kunnen omgevingsfactoren zoals voedingsgewoonten of blootstelling aan infecties een grotere rol spelen bij het ontstaan ervan.

Mechanisme

Hartkloppingen ontstaan door verstoringen in het normale hartritme of door een verhoogde perceptie van de hartslag. Dit kan zowel fysiologische als pathologische oorzaken hebben.

Fysiologische oorzaken

In veel gevallen worden hartkloppingen veroorzaakt door verhoogde sympathische activiteit, zoals bij stress of fysieke inspanning. Dit activeert het autonome zenuwstelsel, wat leidt tot een versnelling van de hartslag.

Pathologische processen

Hartkloppingen kunnen ontstaan door hartritmestoornissen zoals tachycardie, bradycardie of extrasystolen. Structurele afwijkingen, zoals cardiomyopathieën, kunnen eveneens bijdragen aan ritmestoornissen.

Perceptie van de hartslag

Bij sommige patiënten zijn hartkloppingen het gevolg van een verhoogde gevoeligheid voor normale hartslagen. Dit wordt vaak waargenomen bij mensen met angststoornissen of paniekaanvallen.

Oorzaken van palpitaties

Vaak onschuldig

In veel gevallen zijn hartkloppingen onschuldig en het gevolg van de volgende factoren:

• Bloedarmoede (anemie)
• Angst, stress, of een paniekaanval
• Overmatige inname van cafeïne of nicotine
• Een lage bloeddruk (hypotensie)
• Gebruik van stimulerende middelen zoals cocaïne, amfetaminen of andere illegale drugs
• Gebruik van bepaalde kruiden en voedingssupplementen
• Hormonale veranderingen, zoals tijdens de menstruatie, zwangerschap of de menopauze. Bij zwangerschap kunnen hartkloppingen soms duiden op bloedarmoede.
• Inspanningen of fysieke activiteit
• Koorts of uitdroging (dehydratie)

Symptoom van een onderliggende aandoening

In sommige gevallen kunnen hartkloppingen echter wijzen op een onderliggende aandoening, zoals een abnormaal hartritme (dysritmie). Mogelijke oorzaken zijn:

• Een abnormale hartklep, zoals mitralisklepprolaps, waarbij bloed terugstroomt naar de linkerboezem.
• Een elektrolytenafwijking, zoals een laag kaliumgehalte (hypokaliëmie).
• Een hartziekte, zoals coronaire hartziekte.
• Een laag zuurstofgehalte in het bloed.
• Een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie).
• Gebruik van bepaalde geneesmiddelen voor de behandeling van astma, hoge bloeddruk (hypertensie) of andere hartproblemen.

Obesitas en metabool syndroom

Hartkloppingen kunnen ook een gevolg zijn van obesitas en het metabool syndroom, een groep van aandoeningen die vaak samen voorkomen, zoals hoge bloeddruk, insulineresistentie, en verhoogde cholesterolwaarden. Obesitas verhoogt de belasting op het hart, wat kan leiden tot palpitaties.

Slaapapneu

Slaapapneu, een aandoening waarbij de ademhaling tijdens de slaap herhaaldelijk stopt, kan ook hartkloppingen veroorzaken, vooral 's nachts. De verstoringen in de ademhaling kunnen leiden tot een verhoogde hartslag en abnormale hartritmes.

Alcoholgebruik en leverziekte

Overmatig alcoholgebruik kan leiden tot een verhoogde hartslag en palpitaties, vooral als dit gecombineerd wordt met leverziekte. Alcohol kan de elektrische impulsen in het hart verstoren, wat leidt tot een onregelmatige hartslag.

Risicofactoren

Diverse factoren verhogen de kans op hartkloppingen, variërend van leefstijlgerelateerde factoren tot medische aandoeningen.

Stress en angst

Psychologische stress en angststoornissen zijn belangrijke risicofactoren. Ze verhogen de sympathische tonus, wat kan leiden tot het ervaren van hartkloppingen.

Leefstijlkeuzes

Het gebruik van stimulerende middelen zoals cafeïne, nicotine en recreatieve drugs draagt bij aan een verhoogd risico. Onregelmatige slaap of overmatige fysieke inspanning kan dit risico verder verhogen.

Medische aandoeningen

Patiënten met hypertensie, hyperthyreoïdie of diabetes hebben een groter risico, omdat deze aandoeningen de hartfunctie direct of indirect beïnvloeden.

Risicogroepen

Bepaalde groepen lopen een verhoogd risico op hartkloppingen door specifieke kenmerken of omstandigheden.

Ouderen

Bij ouderen neemt de kans op hartkloppingen toe door een hogere prevalentie van hartritmestoornissen en structurele hartziekten.

Zwangere vrouwen

Zwangerschap gaat gepaard met fysiologische veranderingen, waaronder een verhoogd hartminuutvolume en hormonale schommelingen, die hartkloppingen kunnen veroorzaken.

Chronisch zieken

Patiënten met chronische aandoeningen zoals longziekten, hartfalen of neurologische aandoeningen hebben een verhoogd risico vanwege de secundaire belasting van het cardiovasculaire systeem.

Geassocieerde symptomen

Hartkloppingen gaan vaak gepaard met andere symptomen, die variëren afhankelijk van de oorzaak.

Pijn op de borst

Bij patiënten met onderliggende ischemische hartziekte kunnen hartkloppingen samengaan met pijn op de borst, wat kan wijzen op een dreigend hartinfarct.

Kortademigheid

Hartkloppingen in combinatie met dyspneu kunnen duiden op hartfalen of pulmonale hypertensie.

Duizeligheid of flauwvallen

Wanneer hartkloppingen leiden tot een verminderd hartminuutvolume, kan dit resulteren in duizeligheid of syncope.

Alarmsymptomen

Sommige symptomen bij hartkloppingen vereisen onmiddellijke medische aandacht vanwege de mogelijkheid van levensbedreigende aandoeningen.

Plotseling begin met ernstige symptomen

Een acuut begin van hartkloppingen met ernstige pijn op de borst of ademhalingsmoeilijkheden kan wijzen op een myocardinfarct of ernstige hartritmestoornissen.

Flauwvallen of bewustzijnsverlies

Dit kan duiden op een ernstige hartritmestoornis of een onderliggende structurele hartaandoening die de cerebrale perfusie vermindert.

Diagnose en onderzoeken

Wanneer een arts raadplegen?

Het is verstandig om een arts te raadplegen als hartkloppingen frequent optreden (meer dan zes per minuut of in clusters van drie of meer), als ze nieuw of anders aanvoelen, of als de hartslag boven de honderd slagen per minuut stijgt zonder duidelijke oorzaak zoals inspanning, angst, of koorts. Extra voorzichtigheid is geboden bij mensen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, zoals bij een hoge cholesterol, diabetes mellitus, of hoge bloeddruk. Medische hulp is onmiddellijk nodig als hartkloppingen gepaard gaan met symptomen zoals duizeligheid, licht gevoel in het hoofd, bewustzijnsverlies, kortademigheid, overmatig zweten, of pijn op de borst.

Lichamelijk onderzoek en vragenlijst

Tijdens de consultatie zal de arts uitgebreide vragen stellen om de oorzaak van de palpitaties te achterhalen. Enkele mogelijke vragen zijn:

• Hoe voelen de hartslagen aan (bonzend, kloppend, fladderend)?
• Hoe lang duren de aanvallen?
• Is er een patroon in de hartkloppingen (regelmatig of onregelmatig)?
• Komen de hartkloppingen plotseling op of geleidelijk, en stoppen ze abrupt of langzaam?
• Zijn de kloppingen begonnen na een emotionele gebeurtenis, bij rust, of na het aannemen van een andere lichaamshouding?
• Zijn er nog andere symptomen zoals pijn, vermoeidheid, of duizeligheid?

De arts zal ook vragen stellen over het voedingspatroon, leefstijl, medicatiegebruik en de medische geschiedenis van de patiënt.

Diagnostische onderzoeken
Om de oorzaak van de hartkloppingen te bepalen, kan de arts verschillende diagnostische tests uitvoeren, waaronder een elektrocardiografie (ECG), die de elektrische activiteit van het hart meet. Soms is verdere monitoring nodig, zoals Holter-monitoring, waarbij het hart gedurende 24 uur of langer continu wordt bewaakt. Andere mogelijke onderzoeken zijn een coronaire angiografie, een echocardiografie, elektrofysiologische testen, en een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto).

Behandeling afhankelijk van de oorzaak

Zelfzorgmaatregelen

Zelfzorg kan in veel gevallen helpen om hartkloppingen te verminderen. Enkele effectieve strategieën zijn:

• Yoga, meditatie, of tai chi om te ontspannen.
• Diep ademhalen en ademhalingsoefeningen om stress te verminderen.
• Regelmatige lichaamsbeweging om het hart gezond te houden.
• Stoppen met roken en het vermijden van overmatige inname van cafeïne en nicotine.
• Stress en angst effectief aanpakken door ontspanningstechnieken.

Professionele medische behandeling

Als hartkloppingen worden veroorzaakt door een onderliggende aandoening, zal de behandeling hierop gericht zijn. In veel gevallen is behandeling niet nodig als de patiënt uitlokkende factoren zoals roken, cafeïne, en stress kan vermijden. Indien medicatie de oorzaak is, kan de arts een alternatieve behandeling overwegen. Soms wordt medicatie voorgeschreven, zoals calciumkanaalblokkers of bètablokkers, om hartkloppingen te beheersen. De arts zal altijd proberen de onderliggende oorzaak te behandelen.

Prognose

De prognose van hartkloppingen varieert sterk, afhankelijk van de oorzaak en de tijdigheid van de behandeling.

Functionele hartkloppingen

Bij patiënten zonder structurele hartaandoeningen of ernstige ritmestoornissen is de prognose doorgaans uitstekend, vooral bij aanpassingen in leefstijl.

Chronische aandoeningen

Patiënten met onderliggende cardiale of systemische aandoeningen vereisen vaak langdurige opvolging en behandeling om de prognose te verbeteren.

Complicaties

Hartkloppingen op zich leiden meestal niet tot complicaties, maar de onderliggende aandoening kan dat wel. Mogelijke complicaties zijn onder andere flauwvallen, een hartstilstand, een beroerte, of hartfalen.

Preventie

Gezonde levensstijl

Het aannemen van een gezonde levensstijl is een van de meest effectieve manieren om hartkloppingen te voorkomen. Enkele preventieve maatregelen zijn:

• Het handhaven van een gezond gewicht door een evenwichtige voeding en regelmatige lichaamsbeweging.
• Het beperken van de inname van stimulerende middelen zoals cafeïne en nicotine.
• Vermijden van overmatig alcoholgebruik.
• Stoppen met roken, wat niet alleen goed is voor het hart, maar ook voor de algehele gezondheid.

Stressmanagement

Stress is een veelvoorkomende oorzaak van hartkloppingen. Het beheersen van stress kan daarom helpen om het risico op palpitaties te verminderen:

• Regelmatig yoga, meditatie, of tai chi beoefenen om stress te verlichten.
• Dagelijks tijd maken voor ontspanning en hobby's die je plezier geven.
• Diepe ademhalingsoefeningen doen, vooral in stressvolle situaties.

Vermijden van uitlokkende factoren

Het identificeren en vermijden van factoren die hartkloppingen kunnen uitlokken, is essentieel:

• Beperk het gebruik van cafeïnehoudende dranken zoals koffie, thee en energiedrankjes.
• Vermijd zware maaltijden vlak voor het slapengaan om nachtelijke hartkloppingen te voorkomen.
• Let op met bepaalde medicijnen en voedingssupplementen die bijwerkingen kunnen hebben zoals hartkloppingen. Raadpleeg altijd een arts bij twijfel.

Medische controle en begeleiding

Regelmatige medische controles kunnen helpen om risicofactoren tijdig te herkennen en aan te pakken:

• Laat regelmatig de bloeddruk en cholesterolniveaus controleren, vooral als je een verhoogd risico hebt op hart- en vaatziekten.
• Overleg met je arts als je merkt dat je vaker hartkloppingen hebt, vooral als deze gepaard gaan met andere symptomen zoals duizeligheid of pijn op de borst.
• Bij aanwezigheid van onderliggende gezondheidsproblemen, zoals diabetes of een schildklieraandoening, is het belangrijk om deze goed te beheren met de juiste medicatie en medische begeleiding.

Lees verder

• Alarmsymptomen voor hartaandoeningen: Tekenen van hartziekte
• Hartkloppingen 's nachts: Onschuldig of soms ernstig
• Hartgezondheid: Tips voor gezond hart & preventie hartziekte
• Hartaanval (hartinfarct): Beperkte bloedstroom naar hart
• Hartfalen: Slecht rondpompen van bloed door het hart