Prikkelbaarheid: Oorzaken humeurige, chagrijnige stemming

Prikkelbaarheid: Oorzaken humeurige, chagrijnige stemming Prikkelbaarheid is een negatieve eigenschap en verwijst het naar een persoon die overdreven reageert op normale prikkels in het leven. Mensen die prikkelbaar zijn, hebben een korte lont en neigen tot onnodige agressie. Ze worden snel boos en geïrriteerd. Uitbarstingen van woede, met verbaal en soms fysiek misbruik van anderen is ook een potentieel kenmerk van prikkelbaarheid. Zuigelingen en jonge kinderen zijn ontroostbaar en lastig rustig te krijgen wanneer ze prikkelbaar zijn. Wanneer prikkelbaarheid frequent optreedt en/of gepaard gaat met ernstige symptomen, wijst dit vaak op een fysieke of psychische aandoening en dan is medische aandacht nodig. De behandeling is gebaseerd op de specifieke diagnose of vermoedelijke oorzaak van de aandoening die leidt tot een prikkelbare stemming.

Medische aandoeningen en chagrijnige stemming

Patiënten met chronische pijn zijn sneller prikkelbaar / Bron: Unsplash, PixabayPatiënten met chronische pijn zijn sneller prikkelbaar / Bron: Unsplash, Pixabay

Chronische pijn

Chronische pijn die ontstaat door een ziekte, trauma of emotionele factoren, maakt patiënten meer chagrijnig dan normaal het geval is. Patiënten willen niet altijd erkennen dat ze aan pijn lijden, dus ze uiten dit dan in de vorm van prikkelbaarheid. Ze zijn zichzelf niet en ze hebben een kort lontje omdat ze pijn hebben.

Diabetes mellitus

Patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte) lijden sneller aan chronische irritatie en prikkelbaarheid, vooral bij te lage bloedglucosespiegels (hypoglykemie). Dit leidt namelijk tot prikkelbaarheid, stemmingswisselingen of neerslachtigheid. Het is dus raadzaam dat een patiënt regelmatig zijn suikerniveaus controleert, vooral als hij een grote toename van prikkelbaarheid ervaart.

Hartfalen

Patiënten met hartfalen zijn sneller prikkelbaar, want door hun aandoening zijn ze vermoeid en veel bezig met hun ademhaling, medicatie en gezondheid. Bovendien remmen hartproblemen de bloedtoevoer naar de hersenen, waardoor de emoties aangetast zijn.

Hyperthyreoïdie (overmatig actieve schildklier)

Bij een overmatige werking van de schildklier worden meer schildklierhormonen geproduceerd. Dit resulteert in bijvoorbeeld een snellend kloppend hart en overmatig zweten (hyperhidrose), waar een patiënt over het algemeen ‘sneller’ leeft en meer gespannen is. Wanneer een patiënt zich gewoon even minder goed voelt, leidt dit al snel tot prikkelbaar gedrag.

Neurologische stoornissen

Dementie
Sommige patiënten met een vorm van dementie zoals de ziekte van Alzheimer zijn snel gefrustreerd of gaan snauwen omdat ze vergeten waar ze de sleutels gelegd hebben of bepaalde gesprekken vergeten zijn. Het is belangrijk om deze vroege tekenen van de ziekte van Alzheimer of een andere vorm van dementie niet te negeren.

Hoofdletsel
Een hoofdletsel veroorzaakt mogelijk een hersenschudding; een patiënt moet hiervoor niet volledig bewusteloos zijn. Duizeligheid is één van de kenmerkende symptomen, maar een blijvende gemoedsverandering is mogelijk.

Andere problemen
Andere neurologische problemen die leiden tot een prikkelbare stemming zijn een hersentumor en een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen).

Perimenopauze

Vrouwen ervaren in de perimenopauze (periode van symptomen voor menopauze) en ook in de menopauze zelf hormonale schommelingen. Dit leidt tot symptomen zoals slapeloosheid, opvliegers, spierpijn, angst en prikkelbaarheid. Er is een snelle en significante schommeling in vrouwelijke hormonen, voornamelijk progesteron. Dit hormoon staat ook bekend als het ‘prikkelbaarheidshormoon’ bij vrouwen.

Premenstrueel syndroom

Veel vrouwen ervaren stemmingswisselingen een paar dagen voor hun menstruatie. Vrouwen met het premenstrueel syndroom ervaren intense symptomen door de hormonale veranderingen waaronder bijvoorbeeld stemmingswisselingen, vermoeidheid, borstpijn, constipatie, een opgeblazen gevoel in de maag, angst, buikkrampen (maagkrampen) en neerslachtigheid.

Andere medische aandoeningen

Vele andere ziekten en aandoeningen leiden tot prikkelbaarheid zoals onder andere:

Psychische aandoeningen en snelle irritatie

Aandachtsstoornis

Een patiënt met een nog niet-gediagnosticeerde aandachtsstoornis hebben vaak concentratieproblemen. Ze zijn dan prikkelbaar omdat ze datgene wat hen wordt gevraagd, niet kunnen uitvoeren.

Angst

Patiënten met een angststoornis zijn de hele tijd in een verhoogde staat van opwinding, en ze zijn daarnaast sneller gespannen en prikkelbaar. Bij mensen zonder angststoornis is een deadline bijvoorbeeld irritant, maar een angstige patiënt reageert dan overdreven scherp wat zich uit in prikkelbaarheid. Ook vermoeidheid, slaapproblemen en misselijkheid zijn mogelijke tekenen van een angststoornis.

Milde depressie (dysthymie)

Een depressie bestaat in verschillende gradaties. Milde depressies zijn van voorbijgaande aard en maken deel uit van het normale leven. Maar sommige patiënten kampen met klinische depressies waardoor de kwaliteit van leven is aangetast. Patiënten met een milde depressie (dysthymie) zijn mogelijk voortdurend chagrijnig, verdrietig en pessimistisch.

Narcistische persoonlijkheidsstoornis

Patiënten met een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben een hoger gevoel van eigendunk dan mensen zonder deze psychische stoornis. Ze praten vaak over zichzelf. Narcisten zijn sneller geïrriteerd als ze niet dezelfde aandacht van anderen krijgen of bekritiseerd worden.

Obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis

Patiënten met een obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis houden bijvoorbeeld sneller van netheid en orde, want ze zijn obsessief met iets bezig en houden zich tevens vast aan dwanghandelingen. Ze vinden het dan lastig als er iets niet in correct ligt. Het verstoren van de routine veroorzaakt prikkelbaarheid.

Andere psychische aandoeningen

Vele andere psychische stoornissen leiden tot een prikkelbare stemming zoals onder andere:

Omgevingsfactoren en prikkelbaarheid

Dieetpillen

Humeurschommelingen komen sneller voor bij het gebruik van vrij verkrijgbare dieetpillen, die het metabolisme veranderen. Patiënten worden dan zweterig en angstig en ze krijgen sneller te maken met woede-uitbarstingen.

De terugtrekking van alcohol leidt mogelijk tot prikkelbaarheid / Bron: Jarmoluk, PixabayDe terugtrekking van alcohol leidt mogelijk tot prikkelbaarheid / Bron: Jarmoluk, Pixabay

Drugs- en alcoholmisbruik

Patiënten die alcohol misbruiken of drugs misbruiken (zoals cocaïne), zijn geïrriteerd wanneer ze stoppen met het gebruik van deze stoffen (ontwenningsverschijnselen). Alcohol verhoogt de dopaminewaarden in het ‘beloningscentrum’ van de hersenen, wat feelgood-gevoelens met zich meebrengt. Hiermee stoppen maakt mensen snel chagrijnig en daarom zoeken patiënten vaak weer deze stoffen op. Drugsverslaafde zwangere vrouwen zetten ook een baby ter wereld die veel huilt en prikkelbaar is.

Medicijnen

Sommige medicijnen veroorzaken als bijwerking stemmingswisselingen. Een voorbeeld hiervan is Prednison, dat de arts inzet om allergieën en astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen) te behandelen, veroorzaakt vaak prikkelbaarheid wanneer de patiënt dit inneemt in hoge doses.

Overmatige lichaamsbeweging

Overmatige lichaamsbeweging zonder voldoende tijd voor herstel is een mogelijke oorzaak van vermoeidheid en humeurigheid. Dit komt vooral tot stand wanneer een patiënt na een training het lichaam niet voedt met voeding van goede kwaliteit, vooral als door onvoldoende eiwitten te eten. Een overtraining verhoogt de niveaus van het stresshormoon cortisol, wat problemen oplevert inzake onder andere het humeur, de eetlust, de slaap en de hormonen. Een regelmatige lichaamsbeweging is belangrijk maar voldoende tijd voor herstel is noodzakelijk om prikkelbaarheid te voorkomen.

Overmatige inname van cafeïne

Cafeïne is een chemische stof die een krachtige invloed heeft op de hersenen. Het is een stimulerend middel en bij terugtrekking van cafeïne, ontstaat vermoeidheid en irritatie. Koffieverslaafden kampen bijgevolg sneller met prikkelbaarheid wanneer ze hun kopje koffie nog niet gedronken hebben.

Een slaapgebrek leidt tot vermoeidheid / Bron: Concord90, PixabayEen slaapgebrek leidt tot vermoeidheid / Bron: Concord90, Pixabay

Slaapgebrek

Slapen is essentieel voor het krijgen van een goede stemming en mentale en lichamelijke gezondheid. Mensen hebben zeven tot negen uur slaap per nacht nodig. Een slaapgebrek leidt tot vermoeidheid, chagrijnigheid, concentratieproblemen, lichte hoofdpijn en slapeloosheid.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
De arts beoordeelt de medische geschiedenis. Hij wil bijvoorbeeld weten wat het begin, de duur en de bijkomende symptomen van prikkelbaarheid zijn. Verder wenst de arts informatie inzake situaties die prikkelbaarheid activeren, verergeren of verbeteren. Verder informeert de patiënt de arts over alle medische en psychische aandoeningen waar hij aan lijdt. Het huidige medicatiegebruik en informatie over de levensstijl (zoals het gebruik van alcohol of drugs en slaapgewoonten) zijn andere belangrijke factoren waarvan de arts best op de hoogte is. De arts voert na alle verzamelde informatie een lichamelijk, neurologisch en/of psychiatrisch onderzoek uit.

Diagnostisch onderzoek
Vervolgens bestelt de arts een bloedonderzoek en urineonderzoek voor het identificeren van de onderliggende medische aandoening die leidt tot prikkelbaarheid. Verhoogde bloedglucosespiegels (hyperglykemie) wijzen bijvoorbeeld op diabetes mellitus.

Behandeling van prikkelbare stemming

Zelfinzicht

Zichzelf bewust zijn van emoties helpt om prikkelbaarheid te stoppen of onder controle te krijgen. Wanneer een patiënt reeds het zelfinzicht heeft over zijn probleem, is dit een belangrijke stap in het behandelproces. Prikkelbaarheid voorkomen vormt ook een goede behandeltechniek, bijvoorbeeld door afleiding te zoeken en te lachen.

Een gezonde voeding consumeren is belangrijk / Bron: Jill111, PixabayEen gezonde voeding consumeren is belangrijk / Bron: Jill111, Pixabay

Onderliggende oorzaak behandelen

De verdere behandeling is gericht op de onderliggende oorzaak van het symptoom. Cognitieve gedragstechnieken zijn vaak inzetbaar om prikkelbaarheid te verminderen. Hierbij leert de patiënt de gedachten opnieuw in te kaderen, en ook het gedrag verbeteren. Stress verminderen en de stemming verbeteren is mogelijk door middel van meditatie en relaxatiemethoden. Psychische stoornissen die prikkelbaarheid veroorzaken, behandelt de arts met medicijnen en psychotherapie. De combinatie van psychotherapie en medicijnen is eveneens nuttig bij het verminderen van prikkelbaarheid veroorzaakt door de terugtrekking van nicotine, tabak en alcohol. Verder is hormoonvervangingstherapie nodig wanneer hormonale schommelingen aan de basis liggen van prikkelbaarheid. Een gezonde voeding, voldoende lichaamsbeweging, goede slaapgewoonten en stress verlichten zijn enkele aanpassingen in de levensstijl die van pas komen bij het beheersen van prikkelbaarheid.
© 2018 - 2024 Miske, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Spastische darm: prikkelbare darmSpastische darm: prikkelbare darmEen spastische darm staat ook wel bekend als een prikkelbare darm. Veel mensen hebben last van darmproblemen, waarvan ee…
Prikkelbare darmsyndroom (PDS)Prikkelbare darmsyndroom (PDS)Het prikkelbare darmsyndroom is een aandoening van het spijsverteringskanaal die veel voor komt. Een andere veelgebruikt…
Prikkelbare blaas: oorzaken en behandelingPrikkelbare blaas: oorzaken en behandelingDe term prikkelbare blaas is in feite een parapluterm voor iedere blijvende aandoening, die de spieren van de blaas onwi…
Oorzaken van prikkelbare darmsyndroom; drie hoofdpijlersOorzaken van prikkelbare darmsyndroom; drie hoofdpijlersPrikkelbare darmsyndroom is een ziekte waar anno 2016 nog niet veel over bekend is. Het komt meer voor bij vrouwen dan b…

Sesamzaadallergie: Allergische reactie op sesamzaadSesamzaadallergie: Allergische reactie op sesamzaadSesam is een zaadje afkomstig uit het Midden-Oosten en Afrika, waar het gedurende 3000 jaar als een oliezaadgewas is get…
Nikkelallergie: Allergische reactie op nikkelNikkelallergie: Allergische reactie op nikkelNikkel is een hard en taai zilverachtig-wit metaal dat zeer corrosiebestendig is. Nikkel is in het dagelijks leven in ov…
Bronnen en referenties
  • Geraadpleegd op 18 juni 2018:
  • 17 Medical Reasons You Always Feel Cranky, https://www.rd.com/health/conditions/why-am-i-so-irritable/
  • 9 Surprising Medical Reasons You're Feeling So Irritable Lately, https://www.bustle.com/p/9-surprising-medical-reasons-youre-feeling-so-irritable-lately-8827350
  • Coëlho, Medisch Zakwoordenboek, digitale editie, versie 201
  • Irritability Symptoms, Causes & Treatment Options, https://www.buoyhealth.com/symptoms-a-z/irritability/
  • Irritability, https://www.findatopdoc.com/Medical-Library/Symptoms/Irritability
  • What Causes Irritability in Adults?, https://www.livestrong.com/article/131158-causes-irritability-adults/
  • Why Am I So Irritable and Moody?!, https://www.amymyersmd.com/2017/04/why-am-i-so-irritable/
  • Afbeelding bron 1: Unsplash, Pixabay
  • Afbeelding bron 2: Jarmoluk, Pixabay
  • Afbeelding bron 3: Concord90, Pixabay
  • Afbeelding bron 4: Jill111, Pixabay
Miske (4.039 artikelen)
Laatste update: 04-05-2020
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 12
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.