Constipatie (obstipatie): Oorzaken & soorten van verstopping

Constipatie (obstipatie, verstopping) is een veel voorkomend symptoom, vooral bij vrouwen en ouderen. Hierbij maken mensen niet zo vaak stoelgang als normaal. Hoe trager het voedsel beweegt, des te langer de ontlasting in de darm aanwezig blijft. In de dikke darm wordt vocht geabsorbeerd uit de ontlasting, hetgeen resulteert in droge en harde stoelgang. Patiënten met obstipatie vinden het moeilijk om zich te ontdoen van deze stoelgang. Dit gaat gepaard met een opgeblazen gevoel, pijn en/of andere klachten. Obstipatie ontstaat als gevolg van diverse aandoeningen of omgevingsfactoren. Het is belangrijk om steeds genoeg te blijven drinken en voldoende vezels op te nemen in de voeding om zo de darmpassage te vergemakkelijken. In een aantal gevallen zijn deze tips echter onvoldoende om verlost te geraken van de constipatie, en is een medische behandeling nodig.

• Oorzaken van obstipatie
• Aandoeningen en constipatie
• Darmproblemen
• Metabole/endocriene stoornissen
• Neurologische problemen
• Psychologische aandoeningen
• Systemische ziekten
• Zwangerschap
• Omgevingsfactoren en verstopping
• Bekkenbodem
• Medicatie en supplementen
• Melk
• Stoelgangsaandrang
• Te weinig vochtinname
• Veroudering
• Vezelarme voeding
• Wijzigingen in de routine
• Soorten
• Normale doorgang van constipatie
• Slow-transit constipatie
• Defecatoire aandoeningen
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Voedingstips voor het verbeteren van de darmpassage
• Aanbevolen
• Niet aanbevolen
• Algemene tips voor een betere darmtransit
• Gevolgen van verstopt zijn

Oorzaken van obstipatie

Constipatie treedt op wanneer de dikke darm te veel water absorbeert. Dit gebeurt wanneer de spieren in de dikke darm langzaam of slecht samentrekken, waardoor de ontlasting te langzaam beweegt en hierdoor meer water verliest, hetgeen resulteert in droge en harde ontlasting. Dit proces kent veel mogelijke oorzaken, zoals aandoeningen en omgevingsfactoren.

Aandoeningen en constipatie

Veel ziekten verhogen het risico op obstipatie.

Darmproblemen

Volgende darmaandoeningen veroorzaken mogelijk obstipatie:

• colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree)
• colonziekte, zoals dikkedarmkanker, een divertikelaandoening (zakvormige uitstulping in de dikke darm)
• darmobstructie (verstopping in de darm met buikpijn en braken) en pseudo-obstructie
• grote rectokèle (uitpuiling van de endeldarm in de vaginawand)
• megarectum (grote endeldarm)
• pijnlijke anale aandoeningen, zoals een anale fissuur
• prikkelbaredarmsyndroom (aandoening met symptomen van diarree en obstipatie)
• rectale prolaps (endeldarmverzakking met verlies van stoelgang), mucosale prolaps intussusceptie ((darm)instulping waarbij een hoger gelegen deel zich in een lager gelegen deel als in een schede instulpt) en solitaire rectale zweren syndroom
• ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn)
• ziekte van Hirschprung (ontbrekende zenuwcellen aan darm

Metabole/endocriene stoornissen

Enkele metabole/endocriene stoornissen veroorzaken mogelijk eveneens constipatie:

• een slechte glycemische controle
• hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed)
• hypothyreoïdie (te trage werking van de schildklier)
• porfyrie (aandoening met symptomen aan huid en/of zenuwstelsel)
• suikerziekte
• uremie (verhoogd ureumgehalte in het bloed)

Neurologische problemen

Bij volgende neurologische aandoeningen komt constipatie voor:

• beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen)
• multiple sclerose
• ruggenmergletsels
• ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen)

Psychologische aandoeningen

Verstopping verschijnt bovendien bij psychologische aandoeningen zoals:

• anorexia nervosa (eetstoornis met obsessief bezig zijn met voeding en gewicht, een vervormd lichaamsbeeld en fysieke en psychische symptomen)
• depressie
• onderdrukte drang om zich te ontlasten

Systemische ziekten

Bij een aantal ziekten, meestal auto-immuunaandoeningen, zijn diverse organen en weefsels in het lichaam getroffen, waardoor ook obstipatie verschijnt als symptoom. Dit gebeurt bij onder andere volgende aandoeningen:

• amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen)
• lupus
• sclerodermie (opbouw van littekenweefsel in huid en organen)

Zwangerschap

Een zwangerschap brengt hormonale veranderingen met zich mee waardoor de zwangere vrouw meer vatbaar is voor obstipatie. Daarnaast drukt de baarmoeder mogelijk op de ingewanden, waardoor de voedselpassage vertraging oploopt.

Omgevingsfactoren en verstopping

Bekkenbodem

Bij het fout gebruik van de bekkenbodemspieren of een gestoorde coördinatie van deze spieren, ontstaan soms klachten van constipatie.

Medicatie en supplementen

Verstopping resulteert mogelijk uit het gebruik van volgende medicijnen en supplementen:

• aluminiumbevattende antacida (maagzuurremmers)
• anticonvulsiva
• antidepressiva
• antimuscarinemiddelen
• calciumkanaalblokkers, zoals verapamil (medicatie bij hart- en vaataandoeningen)
• chemotherapie
• diuretica (plaspillen)
• ijzersupplementen (voor de behandeling van een ijzertekort)
• langdurig gebruik van laxeermiddelen (dit geneesmiddel beschadigt dan de darm)
• narcotische (opioïde) pijnstillers (opioïden / opiaten)
• pijnstillers (vooral bij een kankerbehandeling)
• vitaminesupplementen (inzetbaar bij vitaminetekorten)

Melk

Sommige mensen krijgen te maken met een verstopping wanneer ze melk- en zuivelproducten verbruiken.

Stoelgangsaandrang

Mensen die een stoelgangsaandrang hebben, negeren dit soms. Hierdoor gaat de drang geleidelijk weg. Hierdoor hebben mensen niet meer de drang om zich te gaan ontlasten. Des te meer mensen het toiletgebruik uitstellen, des te droger en harder de ontlasting zal worden.

Te weinig vochtinname

Het regelmatig drinken van veel water vermindert het risico op obstipatie. Veel frisdranken en energiedranken bevatten cafeïne, wat uitdroging (dehydratie) en constipatie met zich meebrengt, of de klachten van verstopping nog doet verergeren. Alcohol ‘ontwatert’ het lichaam eveneens, en is bijgevolg afgeraden.

Veroudering

Bij de veroudering vertraagt de stofwisseling. Hierdoor is de darmactiviteit ook vertraagd. De spieren in het spijsverteringskanaal werken niet zo goed meer als voorheen bij het verouderen.

Vezelarme voeding

Mensen die een vezelrijke voeding verbruiken, lopen minder kans op verstopping dan mensen die vezelarm eten. Het is belangrijk om vezels te consumeren, zoals fruit, groenten en volkorenproducten. Vezels bevorderen de darmbewegingen en voorkomt constipatie.

Wijzigingen in de routine

Reizen veroorzaakt mogelijk darmklachten, mogelijk met verstopping als gevolg. Daarnaast eten mensen vaak op andere tijdstippen wanneer ze op reis gaan. Ook het toiletgebrek, de slaaprituelen zijn vaak anders wanneer mensen op vakantie zijn. Deze factoren dragen bij aan de totstandkoming van obstipatie.

Soorten

Constipatie valt in te delen in drie brede categorieën, maar er is veel overlap:

• normale doorgang (passage, transit) door de dikke darm (59%)
• langzame doorgang (slow-transit constipatie) (13%).
• defecatoire aandoeningen (25%) (dit zijn aandoeningen waarbij patiënten het moeilijk hebben om ontlasting te maken)

Defecatoire aandoeningen en een langzame doorgang treden soms samen op (3%).

Normale doorgang van constipatie

Bij normale doorgang van de constipatie, verloopt de doorgang door de dikke darm op een normaal tempo en is de ontlastingsfrequentie normaal. Toch geloven patiënten dat ze lijden aan constipatie. Dit is waarschijnlijk het gevolg van een éénmalige moeilijke stoelgang of de éénmalige doorgang van harde ontlasting. Patiënten hebben klachten over buikpijn of een opgeblazen gevoel. Een colontransitonderzoek is nodig om te weten of de klachten te wijten zijn aan een normale doorgang van de constipatie, of dat sprake is van constipatie door een langzame doorgang. Dit gebeurt met het inslikken van capsules die radioactief materiaal bevatten.

Slow-transit constipatie

Slow-transit constipatie komt voornamelijk voor bij jonge vrouwen die zelden ontlasting hebben (meestal minder dan één keer per week). De aandoening begint vaak bij jonge vrouwen in de puberteit. De patiënten hebben hierbij een zeldzame drang om zich te ontlasten, een opgeblazen gevoel, buikpijn en ongemak. De aandoening is door de symptomenreeks moeilijk te onderscheiden van de constipatie die gepaard gaat met het prikkelbaredarmsyndroom. Bij sommige patiënten met ernstige slow-transit constipatie is het leegmaken van de proximale dikke darm vertraagd. Andere patiënten zijn niet in staat om zich te ontlasten nadat de dikke darm het voedsel na een maaltijd heeft voortbewogen (maaltijd gestimuleerde colonmotiliteit). Bij sommige patiënten met ernstige constipatie met een langzame doorgang, zijn histopathologische abnormaliteiten in de dikke darm aangetoond.

Defecatoire aandoeningen

Door bepaalde defecatoire aandoeningen zoals problemen met de bekkenbodemspieren, ontstaat een samentrekking in plaats van een normale ontspanning van de spieren voor het maken van de ontlasting. Dit komt voornamelijk door de slechte werking van de anale sfincter (kringspier) en de bekkenbodemspier.

Symptomen

Bij obstipatie heeft een patiënt gedurende minstens twee weken twee of meer van de volgende tekenen:

• zeldzame doorgang van de ontlasting (<3 / week)
• persen > 25% van de tijd
• doorgang van harde, ‘droge’ ontlasting
• onvolledige lozing van ontlasting
• een gevoel dat nog geblokkeerde stoelgang achterblijft

Volgens deze definities treft obstipatie meer dan één op de vijf mensen van de bevolking.

Veel symptomen die patiënten met obstipatie ervaren zijn hoofdpijn, malaise, misselijkheid en een slechte smaak in de mond. Andere symptomen zijn buikpijn en/of ongemak (vaak niet te onderscheiden van het prikkelbaredarmsyndroom), evenals lokale en perianale pijn (pijn rond de anus) en winderigheid. Andere klachten zijn ook mogelijk, maar deze zijn afhankelijk van de eventueel onderliggende ziekte, zoals bijvoorbeeld diarree bij colitis ulcerosa.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van obstipatie berust op de geschiedenis van de obstipatieklachten. Wanneer er een recente verandering is geweest in het stoelgangspatroon in combinatie met andere symptomen (bijvoorbeeld rectale bloedingen) is een bariumklysma (röntgenfoto van de dikke darm en het rectum) of een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm) aangewezen. Voor het bariumklysma voert de arts steeds een digitaal rectaal onderzoek en een rigide sigmoïdoscopie (inwendig kijkonderzoek van het laatste gedeelte van de dikke darm) uit om anorectale letsels uit te sluiten. Door deze onderzoeken is de arts ook in staat om gastro-intestinale oorzaken zoals colorectale kanker en een divertikelaandoening uit te sluiten.

Behandeling

Elke onderliggende oorzaak van obstipatie moet de arts behandelen. Patiënten met normale en slow-transit constipatie krijgen het advies om meer vezels op te nemen in de voeding in combinatie met meer vochtinname en voldoende beweging. De vezelinname gebeurt het beste met behulp van voedingsmiddelen in plaats van commercieel beschikbare vezelsupplementen. Deze supplementen leiden namelijk vaak tot overmatige winderigheid. Patiënten met deze vormen van constipatie krijgen bijgevolg tips, adviezen en begeleiding van een voedingsdeskundige. Bij divertikelaandoeningen is bijvoorbeeld een speciaal dieet vereist. De arts schrijft enkel laxeermiddelen voor bij patiënten met ernstige constipatie. Het gebruik van een klysma zet de arts enkel in bij ouderen, zieke en immobiele patiënten en patiënten met neurologische stoornissen. Patiënten met defecatoire aandoeningen krijgen mogelijk een operatie. Patiënten met bekkenbodemspierproblemen zijn vaak geholpen door biofeedbacktherapie of fysiotherapie met bekkenbodemspiertraining. Als de constipatie niet op een behandeling reageert, zet de arts als laatste redmiddel een operatie in waarbij hij een deel van de dikke darm verwijdert (colectomie).

Voedingstips voor het verbeteren van de darmpassage

Aanbevolen

Volgende voedingsmiddelen bevorderen de darmpassage:

• groenten: asperges, broccoli, maïs, aardappelen (in de schil); sla, spinazie, kool, peulvruchten (marinebonen, nierbonen, kikkererwten, sojabonen en linzen)
• noten: pinda's, walnoten, amandelen
• producten met volle granen: brood, bruine rijst, crackers, pasta, pannenkoeken, wafels
• snacks: rozijnenkoekjes, vijgenbomen, popcorn
• vlees en vis: vis, kip, kalkoen
• vruchten: bessen, perziken, abrikozen, pruimen, rozijnen en rabarber

Niet aanbevolen

Het is niet verstandig om maaltijden over te slaan. Daarnaast beperkt verwerkt voedsel of ‘fast food’ de darmpassage. Voorbeelden hiervan zijn witte broodjes, gebakjes, donuts, worst, hamburgers, chips en frietjes.

Algemene tips voor een betere darmtransit

Het is belangrijk om bij een drang van het maken van ontlasting een toilet op te zoeken en dit niet op te houden. Voldoende vocht (minimaal 2,5 liter per dag) en vezels innemen is essentieel. Lichaamsbeweging bevordert tot slot de darmpassage; hiervoor is het nodig om drie à vier keer per week een lichamelijke activiteit uit te voeren zoals lopen, zwemmen, …

Gevolgen van verstopt zijn

Verstopt zijn heeft heel wat gevolgen zoals bijvoorbeeld:

• een slecht werkend immuunsysteem
• hoofdpijn
• huidproblemen
• maag- en darmklachten
• ontlastingsproblemen
• problemen aan het rectale gebied (zoals aambeien, anale kloofjes en een endeldarmverzakking)
• uitdroging
• urine-incontinentie
• vermoeidheid