Constipatie (obstipatie): Oorzaken & soorten van verstopping

Constipatie, ook wel obstipatie of verstopping genoemd, is een veelvoorkomend symptoom dat vooral bij vrouwen en ouderen voorkomt. Bij constipatie maakt iemand minder vaak stoelgang dan normaal. Hoe trager het voedsel door de darmen beweegt, hoe langer de ontlasting in de darm aanwezig blijft. In de dikke darm wordt vocht uit de ontlasting geabsorbeerd, wat resulteert in droge en harde stoelgang. Patiënten met obstipatie ervaren vaak moeite met het passeren van de ontlasting, wat gepaard kan gaan met een opgeblazen gevoel, pijn en andere klachten. Constipatie kan ontstaan door verschillende aandoeningen of omgevingsfactoren. Het is belangrijk om voldoende te drinken en vezelrijke voeding te consumeren om de darmpassage te vergemakkelijken. In sommige gevallen zijn deze maatregelen echter onvoldoende en is medische behandeling nodig.

• Verschil tussen acute en chronische obstipatie
• Oorzaken van obstipatie
• Aandoeningen en constipatie
• Darmproblemen
• Metabole en endocriene stoornissen
• Neurologische problemen
• Psychologische aandoeningen
• Systemische ziekten
• Zwangerschap
• Omgevingsfactoren en verstopping
• Bekkenbodem
• Medicatie en supplementen
• Medicijnen en effect op obstipatie
• Melk en zuivelproducten
• Stoelgangsaandrang
• Te weinig vochtinname
• Veroudering
• Vezelarme voeding
• Wijzigingen in de routine
• Soorten obstipatie
• Normale transitconstipatie
• Langzame transitconstipatie
• Defecatoire aandoeningen
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Voedingstips voor het verbeteren van de darmpassage
• Aanbevolen voedingsmiddelen
• Niet aanbevolen voedingsmiddelen
• Algemene tips voor een betere darmtransit
• Gevolgen van obstipatie
• Rol van probiotica in darmgezondheid

Verschil tussen acute en chronische obstipatie

Obstipatie kan worden onderverdeeld in acute en chronische vormen. Acute obstipatie ontwikkelt zich snel en kan worden veroorzaakt door tijdelijke factoren zoals veranderingen in dieet of stress. Chronische obstipatie, daarentegen, is langduriger en vaak geassocieerd met onderliggende gezondheidsproblemen of aanhoudende levensstijlkeuzes. Het is belangrijk om de aard van de obstipatie goed te begrijpen om een effectieve behandeling te kunnen bepalen.

Oorzaken van obstipatie

Constipatie ontstaat wanneer de dikke darm te veel water absorbeert. Dit gebeurt meestal doordat de spieren in de dikke darm te traag of inefficiënt samentrekken, waardoor de ontlasting te langzaam beweegt en daardoor meer water verliest, wat resulteert in droge en harde ontlasting. Er zijn verschillende mogelijke oorzaken van deze vertraagde darmbeweging.

Aandoeningen en constipatie

Diverse ziekten verhogen het risico op obstipatie:

Darmproblemen

De volgende darmaandoeningen kunnen obstipatie veroorzaken:

• Colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree)
• Colonziekten zoals dikkedarmkanker, divertikelaandoeningen (zakvormige uitstulpingen in de dikke darm)
• Darmobstructie (verstopping in de darm met buikpijn en braken) en pseudo-obstructie
• Grote rectokèle (uitpuiling van de endeldarm in de vaginawand)
• Megarectum (vergroting van de endeldarm)
• Pijnlijke anale aandoeningen zoals anale fissuren
• Prikkelbaredarmsyndroom (aandoening met symptomen van diarree en obstipatie)
• Rectale prolaps (endeldarmverzakking met verlies van stoelgang), mucosale prolaps, intussusceptie (darminstulping) en solitaire rectale zweren
• Ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn)
• Ziekte van Hirschsprung (ontbrekende zenuwcellen in de darm)

Metabole en endocriene stoornissen

Enkele metabole en endocriene stoornissen kunnen ook constipatie veroorzaken:

• Slechte glycemische controle
• Hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed)
• Hypothyreoïdie (te trage werking van de schildklier)
• Porfyrie (aandoening met symptomen aan huid en/of zenuwstelsel)
• Diabetes mellitus
• Uremie (verhoogd ureumgehalte in het bloed)

Neurologische problemen

Bij de volgende neurologische aandoeningen komt constipatie voor:

• Beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen)
• Multiple sclerose
• Ruggenmergletsels
• Ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en beven)

Psychologische aandoeningen

Constipatie kan ook voorkomen bij psychologische aandoeningen, zoals:

• Anorexia nervosa (eetstoornis met obsessief bezig zijn met voeding en gewicht, een vervormd lichaamsbeeld en fysieke en psychische symptomen)
• Depressie
• Onderdrukking van de drang om zich te ontlasten

Impact van stress op darmgezondheid
Stress kan een aanzienlijke invloed hebben op de darmgezondheid en bijdragen aan obstipatie. Chronische stress kan de spijsvertering beïnvloeden door het zenuwstelsel te verstoren, wat kan leiden tot een vertraging van de darmtransit. Stress vermindert ook de bloedtoevoer naar de darmen, wat de darmmotiliteit kan verminderen en bijdragen aan constipatie. Het is belangrijk om stressmanagementtechnieken te overwegen, zoals meditatie, ademhalingsoefeningen of professionele therapie, om de darmgezondheid te ondersteunen.

Systemische ziekten

Bij sommige systemische ziekten, meestal auto-immuunaandoeningen, zijn meerdere organen en weefsels in het lichaam aangetast, wat ook constipatie kan veroorzaken. Voorbeelden van dergelijke aandoeningen zijn:

• Amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen)
• Lupus
• Sclerodermie (opbouw van littekenweefsel in huid en organen)

Zwangerschap

Tijdens de zwangerschap treden er hormonale veranderingen op die de zwangere vrouw vatbaarder maken voor obstipatie. Bovendien kan de baarmoeder op de ingewanden drukken, wat de voedselpassage kan vertragen.

Omgevingsfactoren en verstopping

Bekkenbodem

Onjuist gebruik of een gestoorde coördinatie van de bekkenbodemspieren kan leiden tot constipatieklachten.

Medicatie en supplementen

Verstopping kan optreden als bijwerking van bepaalde medicijnen en supplementen:

• Aluminiumbevattende antacida (maagzuurremmers)
• Anticonvulsiva
• Antidepressiva
• Antimuscarinemiddelen
• Calciumkanaalblokkers zoals verapamil (medicatie bij hart- en vaataandoeningen)
• Chemotherapie
• Diuretica (plaspillen)
• Ijzersupplementen (bij behandeling van ijzertekort)
• Langdurig gebruik van laxeermiddelen (kan de darm beschadigen)
• Narcotische (opioïde) pijnstillers (opioïden / opiaten)
• Pijnstillers (vooral tijdens kankerbehandelingen)
• Vitaminesupplementen (bij vitaminetekorten)

Medicijnen en effect op obstipatie

Sommige medicijnen kunnen constipatie als bijwerking hebben. Veelvoorkomende medicijnen die obstipatie kunnen veroorzaken, zijn onder andere opioïden, bepaalde antidepressiva, antihistaminica en sommige medicijnen tegen hoge bloeddruk. Als u vermoedt dat uw medicatie bijdraagt aan constipatie, overleg dan met uw arts over alternatieven of aanvullende behandelingen om deze bijwerking te minimaliseren.

Melk en zuivelproducten

Bij sommige mensen kan het consumeren van melk- en zuivelproducten leiden tot constipatie.

Stoelgangsaandrang

Het negeren van de drang om te ontlasten kan ervoor zorgen dat deze drang afneemt. Hoe langer iemand de ontlasting uitstelt, hoe droger en harder de ontlasting wordt, wat de stoelgang bemoeilijkt.

Te weinig vochtinname

Regelmatig drinken van voldoende water is cruciaal om het risico op obstipatie te verminderen. Veel frisdranken en energiedranken bevatten cafeïne, die kan bijdragen aan uitdroging (dehydratie), wat de symptomen van constipatie kan verergeren. Alcohol heeft een vergelijkbaar effect door het lichaam te dehydrateren, en daarom is het raadzaam om alcoholconsumptie te beperken om obstipatie te voorkomen.

Veroudering

Met de leeftijd vertraagt de stofwisseling, wat de darmactiviteit kan beïnvloeden. Naarmate we ouder worden, werken de spieren in het spijsverteringskanaal minder efficiënt. Dit kan leiden tot een tragere passage van voedsel door de darmen en daardoor tot obstipatie.

Vezelarme voeding

Een vezelrijk dieet vermindert de kans op obstipatie aanzienlijk. Mensen die regelmatig vezelrijke voedingsmiddelen consumeren, zoals fruit, groenten en volkorenproducten, ervaren doorgaans een betere darmtransit. Vezels bevorderen de beweging van de darmen en helpen om de ontlasting zacht en volumedemend te houden, wat constipatie voorkomt.

Wijzigingen in de routine

Reizen kan leiden tot veranderingen in het eetpatroon en de dagelijkse routines, wat kan bijdragen aan constipatie. Verschillen in tijdstippen van maaltijden, gebrek aan toegang tot toiletten, en veranderingen in slaaprituelen tijdens het reizen kunnen de darmfunctie beïnvloeden en leiden tot obstipatie.

Soorten obstipatie

Constipatie kan worden onderverdeeld in drie brede categorieën, hoewel er veel overlap is:

• Normale transitconstipatie (59%): Hierbij verloopt de doorgang door de dikke darm normaal, maar kunnen er klachten zijn door een tijdelijke of incidentele verstopping.
• Langzame transitconstipatie (13%): Bij deze vorm is de beweging van de ontlasting door de darmen vertraagd, wat leidt tot infrequente stoelgang.
• Defecatoire aandoeningen (25%): Hierbij is er een probleem met het effectief uitdrijven van ontlasting, vaak door problemen met de bekkenbodemspieren of de anale sfincter.

Defecatoire aandoeningen en langzame transitconstipatie komen soms samen voor (3%).

Normale transitconstipatie

Bij normale transitconstipatie beweegt de ontlasting door de dikke darm op een normaal tempo en de frequentie van stoelgang is normaal. Patiënten kunnen echter denken dat ze last hebben van constipatie als gevolg van incidentele moeilijke stoelgang of harde ontlasting. Vaak zijn de symptomen zoals buikpijn of een opgeblazen gevoel. Om te bepalen of de klachten voortkomen uit normale transitconstipatie of een langzame transit, kan een colontransitonderzoek worden uitgevoerd met behulp van capsules die radioactief materiaal bevatten.

Langzame transitconstipatie

Langzame transitconstipatie komt vaak voor bij jonge vrouwen die minder dan één keer per week stoelgang hebben. Deze aandoening begint vaak in de puberteit en wordt gekenmerkt door een zeldzame drang om te ontlasten, een opgeblazen gevoel, buikpijn en ongemak. Het kan moeilijk zijn om deze vorm van constipatie te onderscheiden van die welke geassocieerd is met het prikkelbaredarmsyndroom. Bij ernstige gevallen kan de beweging van de ontlasting door de proximale dikke darm vertraagd zijn, of kunnen patiënten moeite hebben met ontlasting na een maaltijd, wat wijst op een verminderde maaltijd-geïnduceerde colonmotiliteit. Histopathologische afwijkingen in de dikke darm kunnen bij sommige patiënten met ernstige constipatie worden aangetroffen.

Defecatoire aandoeningen

Defecatoire aandoeningen worden gekenmerkt door problemen met de samentrekking en ontspanning van de bekkenbodemspieren, wat kan leiden tot problemen bij het uitdrijven van de ontlasting. Deze aandoeningen worden vaak veroorzaakt door disfunctie van de anale sfincter (kringspier) of de bekkenbodemspieren.

Symptomen

Bij obstipatie worden patiënten doorgaans gedurende minstens twee weken gekenmerkt door twee of meer van de volgende symptomen:

• Zeldzame stoelgang (<3 keer per week)
• Regelmatig persen (>25% van de tijd)
• Doorgang van harde, droge ontlasting
• Onvolledige lozing van ontlasting
• Het gevoel dat er nog ontlasting achterblijft

Obstipatie treft volgens deze definities meer dan één op de vijf mensen. Veelvoorkomende symptomen zijn hoofdpijn, malaise, misselijkheid, en een slechte smaak in de mond. Andere symptomen zijn buikpijn en/of ongemak (vaak moeilijk te onderscheiden van het prikkelbaredarmsyndroom), evenals lokale en perianale pijn (pijn rond de anus) en winderigheid. Afhankelijk van de onderliggende aandoening kunnen ook andere symptomen optreden, zoals diarree bij colitis ulcerosa.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van obstipatie is gebaseerd op de medische geschiedenis en symptomen. Bij een recente verandering in het stoelgangspatroon of bijkomende symptomen zoals rectale bloedingen, kunnen aanvullende onderzoeken nodig zijn. Dit kan een bariumklysma (röntgenfoto van de dikke darm en het rectum) of een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm) omvatten. Voorafgaand aan deze onderzoeken worden vaak een digitaal rectaal onderzoek en een rigide sigmoïdoscopie uitgevoerd om anorectale letsels uit te sluiten. Deze onderzoeken helpen ook bij het uitsluiten van gastro-intestinale aandoeningen zoals colorectale kanker en divertikelaandoeningen.

Behandeling

De behandeling van obstipatie hangt af van de onderliggende oorzaak. Voor patiënten met normale en langzame transitconstipatie wordt vaak aanbevolen om meer vezels te consumeren, samen met voldoende vochtinname en lichaamsbeweging. Het is doorgaans effectiever om vezels uit voedingsmiddelen te halen dan uit commerciële vezelsupplementen, die vaak leiden tot overmatige winderigheid. Voedingsdeskundigen kunnen hierbij adviseren over een vezelrijk dieet. Bij divertikelaandoeningen kan een speciaal dieet nodig zijn. Laxeermiddelen worden doorgaans alleen voorgeschreven bij ernstige constipatie. Bij ouderen, zieke of immobiele patiënten, en bij patiënten met neurologische stoornissen kan een klysma worden toegepast. Patiënten met defecatoire aandoeningen kunnen baat hebben bij chirurgie of biofeedbacktherapie. Bij ernstige gevallen van constipatie, waarbij andere behandelingen niet effectief zijn, kan een operatie, zoals colectomie (verwijdering van een deel van de dikke darm), noodzakelijk zijn.

Voedingstips voor het verbeteren van de darmpassage

Aanbevolen voedingsmiddelen

De volgende voedingsmiddelen bevorderen een gezonde darmpassage:

• Groenten: asperges, broccoli, maïs, aardappelen (in de schil); sla, spinazie, kool, peulvruchten (marinebonen, nierbonen, kikkererwten, sojabonen en linzen)
• Noten: pinda's, walnoten, amandelen
• Volkorenproducten: brood, bruine rijst, crackers, pasta, pannenkoeken, wafels
• Snacks: rozijnenkoekjes, vijgen, popcorn
• Vlees en vis: vis, kip, kalkoen
• Vruchten: bessen, perziken, abrikozen, pruimen, rozijnen en rabarber

Niet aanbevolen voedingsmiddelen

Het is niet verstandig om maaltijden over te slaan. Verwerkt voedsel of 'fast food' kan de darmpassage belemmeren. Voorbeelden hiervan zijn witte broodjes, gebakjes, donuts, worst, hamburgers, chips en frietjes.

Algemene tips voor een betere darmtransit

Bij de drang om te ontlasten is het belangrijk om niet te wachten met het zoeken naar een toilet. Voldoende vochtinname (minimaal 2,5 liter per dag) en een vezelrijk dieet zijn essentieel. Regelmatige lichaamsbeweging, zoals drie à vier keer per week wandelen, zwemmen of andere activiteiten, bevordert ook de darmpassage.

Gevolgen van obstipatie

Obstipatie kan leiden tot diverse gevolgen, waaronder:

• Een verminderd functionerend immuunsysteem
• Hoofdpijn
• Huidproblemen
• Maag- en darmklachten
• Ontlastingsproblemen
• Problemen aan het rectale gebied (zoals aambeien, anale kloofjes en een endeldarmverzakking)
• Uitdroging
• Urine-incontinentie
• Vermoeidheid

Rol van probiotica in darmgezondheid

Probiotica, die te vinden zijn in voedingsmiddelen zoals yoghurt, kefir en gefermenteerde groenten, kunnen helpen bij het verbeteren van de darmgezondheid en het bevorderen van een gezonde stoelgang. Deze "goede" bacteriën ondersteunen een evenwichtige darmflora en kunnen helpen bij het reguleren van de darmbewegingen. Het opnemen van probiotica in uw dieet kan nuttig zijn bij het voorkomen en behandelen van obstipatie.