Anale kloven: Schade aan slijmvlies, vaak door obstipatie

Het anale kanaal is een korte buis die aan het eind van de endeldarm ligt en omgeven is door spieren. De endeldarm, ook wel het rectum genoemd, is het laatste gedeelte van de dikke darm. Een anale kloof, ook wel anale fissuur genoemd, is een klein, hardnekkig spleetvormig zweertje (barstje of scheurtje) in de huid rond de anus. Deze aandoening is meestal goedaardig, maar veroorzaakt vaak zeer scherpe pijn door de hoge concentratie zenuwen in dit gebied. Bloedingen kunnen ook optreden. Anale kloven ontstaan meestal door harde ontlasting die door de anus passeert en het slijmvlies beschadigt. Andere oorzaken van anale fissuren kunnen echter ook bijdragen. In de meeste gevallen herstelt de patiënt spontaan binnen enkele weken. Zelfzorgadviezen kunnen helpen bij het herstel. Als deze adviezen niet effectief zijn, kunnen medicijnen en/of chirurgische ingrepen noodzakelijk zijn.

• Synoniemen anale kloven
• Epidemiologie anale fissuur
• Oorzaken: Schade aan het slijmvlies, vaak door obstipatie
• Risicofactoren
• Symptomen: Scherpe pijn met bloedingen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen anale kloven

Anale kloven zijn eveneens gekend onder deze synoniemen:

• Aarskloven / Aarskloof
• Anaalfissuren
• Anaalkloven / Anaalkloof
• Anale fissuren / Anusfissuur
• Anusfissuren
• Fissura ani

Epidemiologie anale fissuur

Anale kloven komen veel voor bij kinderen, maar deze zijn op elke leeftijd mogelijk. De snelheid van het verschijnen van anale kloven daalt met de leeftijd. Anale fissuren komen veel minder vaak voor bij schoolgaande kinderen dan bij zuigelingen. Mannen en vrouwen zijn in gelijke aantallen getroffen door anale kloven.

Oorzaken: Schade aan het slijmvlies, vaak door obstipatie

Bij volwassenen ontstaan anaalfissuren wanneer grote, harde ontlasting of diarree langdurig passeert door de anus. Bij ouderen ontstaat soms door de veroudering een verminderde bloedtoevoer naar het rectale gebied, wat resulteert in het ontstaan van kloofjes. Teveel spanning in de sluitspieren die de anus besturen is ook een mogelijke oorzaak. Tot slot leidt het inbrengen van een rectale thermometer, een endoscoop of een ultrasone sonde (voor de behandeling van de prostaat) af en toe tot een trauma waardoor een anale kloof ontstaat. Zodra een anale fissuur ontstaat, leidt dit tot herhaalde verwondingen. De blootgestelde interne sluitspier die zich onder de kloof bevindt, veroorzaakt krampen. Dit veroorzaakt ernstige pijn. Het spasme trekt ook de randen van de spleet uit elkaar, wat de wondgenezing bemoeilijkt. De spasmen leiden vervolgens tot het verder scheuren van het slijmvlies bij het maken van stoelgang. Deze cyclus leidt tot de ontwikkeling van chronische anale fissuren bij ongeveer 40% van de patiënten.

Risicofactoren

Risicofactoren van anale kloven omvatten:

• anale seks
• chirurgie of andere medische behandelingen die de stoelgang of anus beïnvloeden
• een klein trauma, vooral een letsel veroorzaakt door mountainbiken
• een vaginale bevalling
• het eten van vezelarme voeding
• langdurige diarree
• obstipatie waarbij de patiënt perst om harde ontlasting te laten passeren
• recent gewichtsverlies chirurgie (bariatrische chirurgie), omdat dit leidt tot frequente diarree
• ruw of overmatig afvegen van de anus

Anale kloven komen tevens vaker voor bij vrouwen na de bevalling en bij patiënten met volgende ziekten:

• anuskanker (kanker in anus met anale bloedingen en anale jeuk)
• colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree)
• de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies)
• elke inflammatoire aandoening aan het anale gebied
• herpes
• HIV
• inflammatoire darmziekten
• syfilis
• tuberculose

Symptomen: Scherpe pijn met bloedingen

De symptomen ontstaan plotseling bij een aantal patiënten, maar bij anderen ontwikkelen ze zich geleidelijk. De symptomen zijn verder acuut waarbij ze binnen de zes weken verdwijnen, maar bij een aantal patiënten houden deze langer aan dan zes weken en dan is sprake van chronische anale kloven.

Anale kloven veroorzaken scherpe pijn tijdens of na de stoelgang die soms enkele uren aanhoudt. De pijn is soms dermate ernstig dat zelfs plasproblemen ontstaan, zoals pijn bij het plassen (dysurie), vaak moeten plassen (pollakisurie), of het onvermogen om te plassen (anurie). Daarnaast ontstaan helderrode bloedingen tijdens of na de stoelgang. Zo bemerkt de patiënt bloed aan de buitenkant van de ontlasting, of anders op het toiletpapier (of op babydoekjes) nadat de patiënt stoelgang gemaakt heeft. Andere symptomen omvatten constipatie (obstipatie), een spleet in de anale huid die zichtbaar is wanneer het gebied enigszins gerekt is (de spleet bevindt zich bijna altijd in het midden), anusbultjes en soms ook een groene ontlasting. Op de huid in de buurt van de anale spleet is eveneens een klein huidletsel te zien. Tot slot zijn jeuk, irritatie, een branderig gevoel en een stinkende afscheiding tekenen die mogelijk wijzen op een anale fissuur.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De arts voert een grondig lichamelijk onderzoek uit en bekijkt het anale weefsel door middel van een digitaal rectaal onderzoek en een anoscopie. Wanneer dit te pijnlijk is, inspecteert hij grondig het anale gebied met het blote oog. Hij luistert tevens naar de aanwezige symptomen van de patiënt. De arts voert mogelijk nog bijkomende onderzoeken uit, want bloed in de ontlasting kent mogelijk tal van oorzaken. Zo zijn een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm) en sigmoïdoscopie (onderzoek van het laatste gedeelte van de dikke darm) soms aanbevolen om andere ziekten uit te sluiten.

Differentiële diagnose

De arts verwart anale kloven soms met aambeien (gezwollen aderen in anus en/of rectum met rectale bloedingen). Aambeien zijn echter ontstoken bloedvaten in of net buiten de anus. Zowel kloven als aambeien zijn echter vaak het gevolg van het passeren van harde ontlasting.

Behandeling

Zelfzorg

De meeste kloven genezen spontaan binnen de vier tot zes weken, waardoor de patiënt geen behandeling nodig heeft. Enkele zelfzorgtips helpen bij het verminderen van de symptomen.

Pijn verminderen

De patiënt maakt zich mogelijk zorgen over de stoelgang, maar hij mag dit niet vermijden. Hierdoor verhardt de ontlasting nog meer, wat de anale kloven verergert. Harde ontlasting en constipatie voorkomen doet de patiënt door het hanteren van volgende tips:

• Direct stoelgang aanmaken wanneer de aandrang aanwezig is en dit niet uitstellen, want dit verergert de pijn
• Meer vloeistoffen en vooral water drinken
• Vezelsupplementen nemen waardoor de ontlasting zachter is
• Voedingsaanpassingen waarbij de patiënt meer vezels eet, zoals groenten, fruit en granen. Minstens 18 gram vezels per dag zijn aanbevolen voor volwassenen. Anderzijds nuttigt hij geen kruidig voedsel, want dit verergert de symptomen. Bovendien zijn noten, popcorn en tortillachips afgeraden, want dit zijn vrij moeilijk verteerbare voedingsproducten.
• Voldoende lichaamsbeweging: minstens 150 minuten per week lichaamsbeweging is nodig om de obstipatie te voorkomen.

Daarnaast kalmeert de huid door het toepassen van vaseline, verdovende crème (indien de pijn interfereert met de normale stoelgang), zinkoxide en 1% hydrocortison crème.

Reinigen van anale gebied

Bij zuigelingen is het belangrijk om de luier zo vaak mogelijk te veranderen alsook om het gebied voorzichtig te reinigen. Het reinigen en bevorderen van het herstel van anale kloven bij volwassenen is ook mogelijk door het nemen van een zitbad met warm water gedurende maximaal twintig minuten per dag alsook door het telkens douchen of reinigen van het anale gebied na elke stoelgang.

Professionele medische zorg

Wanneer de anale kloven na zes weken niet verdwijnen, is meestal een medische behandeling nodig omdat dan sprake is van de chronische vorm van anale fissuren. De professionele medische behandeling bestaat uit volgende behandelingsopties:

• botoxinjecties die de arts injecteert in de spier in de anus (anale sluitspier)
• Crèmes die de arts voorschrijft om de spieren te ontspannen en de kloven te doen genezen. Meestal zet de arts nitraten, corticosteroïden of calciumantagonisten in. Dit zijn topische geneesmiddelen die de patiënt toepast op het anaalgebied zelf.
• Kleine chirurgische ingrepen die de chirurg uitvoert zodat de anale spieren ontspannen
• Laxeermiddelen (geneesmiddelen bij obstipatie) die de ontlasting zachter maken

De bijwerkingen van botox-injecties en medicijnen gebruikt voor de behandeling van anale kloven zijn relatief mild. Complicaties van een operatie omvatten het risico op een infectie, bloedingen, aanhoudende winderigheid, fecale incontinentie (ongewild verlies van stoelgang), of een oncontroleerbare stoelgang.

Prognose

Anale kloven genezen meestal snel en zonder problemen. Patiënten die ooit te maken hebben gehad met kloven, hebben een verhoogd risico om deze in de toekomst opnieuw te ontwikkelen.

Complicaties

Complicaties die voorkomen bij anale fissuren zijn:

• anale fistels: Abnormale verbindingswegen tussen de anus en de omliggende organen, meestal andere delen van de darm.
• anale stenose: Het anale kanaal is abnormaal vernauwd hetzij als gevolg van spasmen van de anale sluitspier of als gevolg van een inkrimping van het resulterende littekenweefsel.
• bloedstolling
• een anale kloof die niet geneest
• een oncontroleerbare stoelgang
• een oncontroleerbare winderigheid
• een verminderde levenskwaliteit
• moeite met het maken van stoelgang: Veel patiënten durven niet naar het toilet gaan als gevolg van de pijn en het ongemak, maar het is belangrijk om dit niet uit te stellen omdat de symptomen dan verergeren.
• mogelijke herhaling zelfs na de behandeling

Preventie

Preventie van anale kloven richt zich voornamelijk op het voorkomen van obstipatie en het vermijden van factoren die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van kloven. Enkele belangrijke preventieve maatregelen zijn:

Voeding en hydratatie
Een vezelrijke voeding helpt de ontlasting zacht te houden en voorkomt obstipatie. Dit omvat het eten van groenten, fruit en volle granen. Voldoende hydratatie door het drinken van voldoende water is ook essentieel.

Voorkom overbelasting
Vermijd langdurig persen tijdens de stoelgang, wat kan leiden tot de ontwikkeling van anale kloven. Reageer direct op de aandrang om stoelgang te maken en stel dit niet uit.

Regelmatige lichaamsbeweging
Voldoende lichaamsbeweging, zoals minimaal 150 minuten per week, helpt de darmfunctie te reguleren en voorkomt obstipatie.

Vermijd irritatie
Vermijd het gebruik van scherp of ruw toiletpapier en pas op bij het reinigen van het anale gebied. Gebruik zachte doekjes of babydoekjes indien nodig.

Vermijd trauma
Wees voorzichtig bij activiteiten die trauma aan het anale gebied kunnen veroorzaken, zoals bepaalde vormen van sport of medische ingrepen. Overleg met een arts als je twijfelt over de veiligheid van dergelijke activiteiten.

Regelmatige controles
Voor mensen met een voorgeschiedenis van anale kloven of andere risicofactoren, kunnen regelmatige medische controles helpen om vroegtijdig problemen te signaleren en te voorkomen.

Lees verder

• Anale fistel: Vorming tunnel tussen rectum en huid rond anus
• Anaal abces: Verzameling pus bij anus met pijn en zwelling
• Anale jeuk: Oorzaken van jeukende anus (pruritus ani)
• Anusbultjes (anale knobbeltjes): Oorzaken en symptomen