Anale jeuk: Oorzaken van jeukende anus (pruritus ani)

Bij anale jeuk (pruritus ani) ontstaat irritatie van de huid rond en vlakbij de anus (opening van de darmen). Vaak liggen bepaalde voedingsmiddelen aan de basis van de jeukende anus, maar soms kampt de patiënt met een ziekte of infectie. Andere symptomen verschijnen soms ook nog omdat de patiënt bij een anus die jeukt vaak gaat krabben aan het anale gebied. Veel zelfzorgmaatregelingen en huishoudmiddeltjes behandelen de anale jeuk, maar soms zijn medicijnen nodig. Anale jeuk verbetert in de meeste gevallen dankzij de behandeling.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren van anale jeuk
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen bij jeukende anus
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van jeuk aan anale gebied
• Zelfzorg
• Professionele medische behandeling
• Complicaties van pruritus ani

Epidemiologie

Pruritus ani is een veel voorkomend probleem, maar het exacte aantal patiënten met een jeukende anus is onbekend (oktober 2020). Mogelijk lijdt circa 1 tot 5 op de 100 mensen aan anale jeuk. Jeuk aan het anale gebied treft vaker mannen dan vrouwen. Meestal zijn patiënten tussen de veertig en zestig jaar aangetast, maar patiënten van alle leeftijden lijden mogelijk aan een anus die jeukt.

Oorzaken

Een jeukende anus is een symptoom en geen definitieve diagnose. Verschillende oorzaken en risicofactoren zijn bekend voor een jeukende anus. Wanneer de oorzaak te wijten is aan een andere aandoening, staat dit bekend als ‘secundaire pruritus ani’. In veel gevallen is de oorzaak van anale jeuk echter niet duidelijk. Artsen spreken dan over 'idiopathische pruritus ani', wat betekent dat de jeukende anus een onbekende oorzaak heeft.

Risicofactoren van anale jeuk

Wanneer de arts een oorzaak kan identificeren, is de jeuk meestal te wijten aan irritatie van de huid rond de anus.

Aandoeningen

Anale aandoeningen
Volgende aandoeningen hebben rechtstreeks betrekking op het anale gebied en brengen jeuk met zich mee:

• aambeien (pijnlijke zwelling van de bloedvaten in het anale gebied met bloedingen)
• anale fissuren
• anale kloven (schade aan slijmvlies, vaak door obstipatie)
• anuskanker (kanker met anale bloedingen en jeuk) of een andere tumor rond de anus
• een tumor aan de darmen of het rectum (endeldarm)
• fecale vervuiling (bijvoorbeeld ontlasting die lekt op ondergoed)

Huidaandoeningen
Een aantal aandoeningen verhoogt de kans op pruritus ani:

• allergische of irriterende dermatitis
• eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid)
• lichen planus (symptomen aan mond, huid en geslachtsorganen)
• lichen sclerosus (huidaandoening aan urogenitale gebied)
• psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)

Infecties
Infecties leiden soms ook tot een jeukende anus:

• een herpesinfectie
• erythrasma (huidinfectie met roodbruine plekken in huidplooien)
• schimmelinfecties (candidiasis)
• schurft (besmettelijke huidziekte veroorzaakt door een mijt)
• seksueel overdraagbare aandoeningen zoals genitale wratten, gonorroe en chlamydia
• worminfecties

Andere aandoeningen
Gegeneraliseerde jeuk is soms het gevolg van een andere ziekte zoals:

• bepaalde leverziekten
• diabetes mellitus (suikerziekte) type 1 en 2
• een ijzergebrek in het bloed
• een lymfoom
• hypothyreoïdie (een te traag werkende schildklier)

Omgevingsfactoren

Een aantal omgevingsfactoren verhoogt de kans op het krijgen van een anus die jeukt.

Medicatie
Een behandeling met antibiotica verhoogt de kans op de ontwikkeling van een schimmelinfectie en irritatie van de anus. Ook verhogen antibiotica de kans op diarree waardoor huidirritatie ontstaat. Het gebruik van corticosteroïden of andere immunosuppressiva (medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken) verzwakken het immuunsysteem waardoor sneller huidinfecties rond de anus ontstaan. Andere geneesmiddelen zoals colchicine (voor de behandeling van jicht: ziekte met pijn en zwelling aan grote teen en andere gewrichten) en pepermuntolie (voor het behandelen van winderigheid en een opgeblazen gevoel) veroorzaken eveneens jeukende anus als bijwerking. Topische (op de huid aangebrachte) geneesmiddelen die de patiënt in de buurt van de anus aanbrengt om aambeien te behandelen, irriteren de anale huid en veroorzaken een vorm van dermatitis met jeuk als gevolg.

Voedingsmiddelen
Sommige voedingsmiddelen irriteren de anus wanneer de patiënt deze verdrijft tijdens het maken van een stoelgang. De meest voorkomende boosdoeners zijn:

• bier
• cafeïne - in koffie, thee of cola
• chocolade
• citrusvruchten.
• druiven
• grote hoeveelheden bier
• hete sauzen
• kruiden
• melk
• noten
• paprika’s
• specerijen en chilipepers
• tomaten
• zuivelproducten

Andere omgevingsfactoren
Andere omgevingsfactoren die leiden tot pruritus ani zijn:

• parfums, chemicaliën of kleurstoffen op toiletpapier (veroorzaken soms een allergische reactie)
• te hard het anale gebied afvegen of te veel het anale gebied reinigen
• vocht door overvloedig zweten (hyperhidrose), incontinentie of diarree

Symptomen

Het meest voorkomende symptoom is jeuk rond het anale gebied. De jeuk treedt vooral 's nachts en na het maken van een stoelgang op. Soms is een huiduitslag in het anale gebied aanwezig, soms met barstjes in de huid (gebarsten huid) of blaarvorming. De jeuk gaat gepaard met de behoefte om te krabben. Bijkomende symptomen geassocieerd met anale jeuk zijn onder meer een brandend gevoel, bloedingen en pijn als de anale huid beschadigd is door het krabben.

De jeuk verergert door:

• ontlasting (feces) die in contact met de huid rond de anus: Dit is het gevolg van lekkende ontlasting uit de anus of het onvolledig reinigen van het anale gebied
• stress en angst
• vocht of nattigheid rond de anus: Dit is het gevolg van zweten of door het onvolledig drogen van dat gebied na het wassen. Het treedt ook op door lekkende urine (urine-incontinentie).
• warmte
• wol

Alarmsymptomen bij jeukende anus

Als jeukende anus gepaard gaat met een huiduitslag, knobbeltjes, een afscheiding, een bloeding of koorts, is het belangrijk om de arts te raadplegen. Als kleine kinderen moeite hebben met in slaap te geraken door de intense jeuk, wijst dit mogelijk op een worminfectie en is ook medische hulp nodig.

Diagnose en onderzoeken

De meeste patiënten met anale jeuk krijgen eerst een vraaggesprek met de arts. Vervolgens onderzoekt de arts het huidgebied. Vermoedt de arts dat de patiënt lijdt aan een infectie, dan gebruikt hij culturen om het type kiem te bepalen dat leidt tot de ziekte. Een digitaal rectaal onderzoek spoort rectale tumoren op. Voor een visualisatie van het anale gebied is soms een proctoscopie nodig. Met dit onderzoek plaatst de arts een korte buis via de anus in de endeldarm zodat hij alles goed kan inspecteren op een beeldscherm.

Behandeling van jeuk aan anale gebied

Zelfzorg

Huismiddeltjes verlichten veel klachten van anale jeuk. Afhankelijk van de oorzaak kan anale jeuk worden voorkomen door het toiletpapier te veranderen, loszittend ondergoed te dragen en bekende irriterende stoffen te vermijden.

Crèmes gebruiken
Bepaalde vrij verkrijgbare crèmes die hydrocortison of zinkoxide bevatten, bieden verlichting van de jeukklachten. De patiënt mag hiervan echter niet te veel aanbrengen en stelt de arts best op de hoogte van het gebruik van de crèmes.

Loszittend ondergoed dragen
Het dragen van loszittend katoenen ondergoed doet het zweet verdampen. Panty’s zijn uit den boze.

Met water wassen
Het is verstandig om geen verdere irritatie aan het gebied te veroorzaken. Met zeep schrobben veroorzaakt enkel meer irritatie en jeuk. Een zachte reiniging met water herstelt het genezingsproces.

Ongeparfumeerd toiletpapier kopen
Verder opteert de patiënt voor zacht, ongeparfumeerd toiletpapier. Voelt het toiletpapier te scheurend aan, dan gebruikt de patiënt het best ongeparfumeerde babydoekjes of een katoenen doek bevochtigd met mineralenolie. Daarna droogt de patiënt het gebied rond de anus af met een katoenen doekje om eventueel vocht te verwijderen. Vaak verergeren babydoekjes anale jeuk als de patiënt deze langdurig gebruikt.

Voedingsadviezen
Wanneer bepaalde voedingsstoffen leiden tot irritatie, vermijdt de patiënt deze. Hij eet bovendien een vezelrijke voeding

Professionele medische behandeling

De meeste oorzaken van pruritus ani zijn eenvoudig te behandelen. Topische (op de huid aangebrachte) hydrocortison crème (1%) voorkomt huidbeschadiging; de patiënt mag deze niet langer dan twee weken gebruiken. Worminfecties behandelt de arts met anti-parasitaire pillen. Schimmelinfecties verbeteren dankzij antischimmelcrèmes. Voor de behandeling van bacteriële infecties zijn antibioticapillen beschikbaar. Huidletsels zoals wratten of aambeien verwijdert de arts via kleine chirurgische ingrepen.

Complicaties van pruritus ani

Aanhoudend krabben aan de anale huid beschadigt de huid en verhoogt de kans op een huidinfectie in dat gebied. Ook leidt chronische jeuk van het anale gebied tot gevoelens van schaamte. De patiënt kampt tevens met slaapstoornissen als gevolg van aanhoudende anale jeuk.

Lees verder

• Anale kloven: Schade aan slijmvlies, vaak door obstipatie
• Aambeien: Gezwollen aderen in anus met rectale bloedingen
• Anusbultjes (anale knobbeltjes): Oorzaken en symptomen
• Anuskanker: Kanker aan anus met anale bloedingen en jeuk