Anale jeuk: Oorzaken van jeukende anus (pruritus ani)

Bij anale jeuk (pruritus ani) ontstaat irritatie van de huid rondom de anus (opening van de darmen). Vaak zijn bepaalde voedingsmiddelen de oorzaak van de jeuk, maar het kan ook het gevolg zijn van een ziekte of infectie. Omdat de patiënt vaak gaat krabben aan het anale gebied, kunnen er bijkomende symptomen ontstaan. Hoewel veel zelfzorgmaatregelen en huishoudmiddeltjes effectief zijn, kan in sommige gevallen medicatie nodig zijn. In de meeste gevallen verbetert anale jeuk met de juiste behandeling.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren van anale jeuk
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen bij jeukende anus
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van anale jeuk
• Zelfzorg
• Professionele medische behandeling
• Prognose
• Complicaties van pruritus ani
• Preventie van jeuk aan anale regio

Epidemiologie

Pruritus ani komt relatief veel voor, maar het exacte aantal mensen met anale jeuk is niet goed gedocumenteerd (anno augustus 2024). Schattingen suggereren dat ongeveer 1 tot 5 op de 100 mensen aan anale jeuk lijdt. Dit probleem treft vaker mannen dan vrouwen en komt vooral voor bij mensen tussen de veertig en zestig jaar. Het kan echter op elke leeftijd voorkomen.

Oorzaken

Anale jeuk is een symptoom en geen diagnose op zich. Er zijn verschillende mogelijke oorzaken en risicofactoren voor pruritus ani. Wanneer de jeuk een gevolg is van een andere aandoening, wordt dit aangeduid als ‘secundaire pruritus ani’. Als de oorzaak onbekend is, spreken artsen van 'idiopathische pruritus ani'.

Risicofactoren van anale jeuk

Wanneer een specifieke oorzaak wordt geïdentificeerd, is de jeuk meestal te wijten aan irritatie van de huid rondom de anus.

Aandoeningen

Anale aandoeningen
De volgende aandoeningen zijn gerelateerd aan het anale gebied en kunnen jeuk veroorzaken:

• Aambeien (pijnlijke zwelling van de bloedvaten in het anale gebied met bloedingen)
• Anale fissuren
• Anale kloven (schade aan het slijmvlies, vaak door obstipatie)
• Anuskanker (kanker met anale bloedingen en jeuk) of andere tumoren rond de anus
• Tumoren aan de darmen of het rectum (endeldarm)
• Fecale vervuiling (bijvoorbeeld ontlasting die lekt op ondergoed)

Huidaandoeningen
Een aantal huidziekten kunnen pruritus ani verhogen:

• Allergische of irriterende dermatitis
• Eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeuk)
• Lichen planus (symptomen aan mond, huid en geslachtsorganen)
• Lichen sclerosus (huidaandoening aan het urogenitale gebied)
• Psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)

Infecties
Infecties kunnen ook leiden tot anale jeuk:

• Herpesinfectie
• Erythrasma (huidinfectie met roodbruine plekken in huidplooien)
• Schimmelinfecties (candidiasis)
• Schurft (besmettelijke huidziekte veroorzaakt door een mijt)
• Seksueel overdraagbare aandoeningen zoals genitale wratten, gonorroe en chlamydia
• Worminfecties

Andere aandoeningen
Gegeneraliseerde jeuk kan soms een symptoom zijn van een andere ziekte:

• Bepaalde leverziekten
• Diabetes mellitus (suikerziekte) type 1 en 2
• Ijzergebrek in het bloed
• Lymfoom
• Hypothyreoïdie (een te traag werkende schildklier)

Omgevingsfactoren

Een aantal omgevingsfactoren kan de kans op anale jeuk verhogen:

Medicatie
Het gebruik van antibiotica kan de kans op schimmelinfecties verhogen en bijdragen aan huidirritatie rondom de anus. Antibiotica kunnen ook diarree veroorzaken, wat huidirritatie kan verergeren. Corticosteroïden en andere immunosuppressiva kunnen het immuunsysteem onderdrukken, wat leidt tot een verhoogd risico op huidinfecties. Andere geneesmiddelen zoals colchicine (voor jicht) en pepermuntolie (voor winderigheid en een opgeblazen gevoel) kunnen jeuk aan de anus veroorzaken. Topische middelen (op de huid aangebracht) kunnen ook de anale huid irriteren en dermatitis veroorzaken.

Voedingsmiddelen
Sommige voedingsmiddelen kunnen de anus irriteren, vooral tijdens de stoelgang. Veelvoorkomende irriterende voedingsmiddelen zijn:

• Bier
• Cafeïne (in koffie, thee of cola)
• Chocolade
• Citrusvruchten
• Druiven
• Grote hoeveelheden alcohol
• Hete sauzen
• Kruiden
• Melk
• Noten
• Paprika’s
• Specerijen en chilipepers
• Tomaten
• Zuivelproducten

Andere omgevingsfactoren
Andere omgevingsfactoren die kunnen bijdragen aan pruritus ani zijn:

• Parfums, chemicaliën of kleurstoffen op toiletpapier (die allergische reacties kunnen veroorzaken)
• Te hard wrijven of overmatig reinigen van het anale gebied
• Vocht door overmatig zweten (hyperhidrose), incontinentie of diarree

Symptomen

Het meest voorkomende symptoom is jeuk rond het anale gebied, die vooral 's nachts en na de stoelgang optreedt. Soms is er een huiduitslag, barstjes in de huid (gebarsten huid) of blaarvorming. De jeuk gaat vaak gepaard met de behoefte om te krabben. Bijkomende symptomen zijn onder andere een brandend gevoel, bloedingen en pijn door beschadigde huid als gevolg van krabben.

De jeuk kan verergeren door:

• Ontlasting die in contact komt met de huid rondom de anus, vaak door lekkende ontlasting of onvolledige reiniging
• Stress en angst
• Vocht of nattigheid rond de anus, door zweten of onvolledig drogen na het wassen, of door lekkende urine (urine-incontinentie)
• Warmte
• Wol

Alarmsymptomen bij jeukende anus

Als anale jeuk gepaard gaat met een huiduitslag, knobbeltjes, afscheiding, bloedingen of koorts, moet er dringend medische hulp worden ingeschakeld. Bij jonge kinderen die moeite hebben met slapen door de intense jeuk, kan dit wijzen op een worminfectie en is medische evaluatie noodzakelijk.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van pruritus ani begint vaak met een uitgebreid vraaggesprek met de arts, gevolgd door een lichamelijk onderzoek van het anale gebied. Als een infectie wordt vermoed, kan de arts cultures afnemen om de veroorzakende kiem te identificeren. Een digitaal rectaal onderzoek kan helpen bij het opsporen van rectale tumoren. Voor een gedetailleerde inspectie van het anale gebied kan een proctoscopie nodig zijn, waarbij een buis via de anus in de endeldarm wordt geplaatst om visuele informatie te verkrijgen.

Behandeling van anale jeuk

Zelfzorg

Veel gevallen van anale jeuk kunnen met huismiddeltjes worden verlicht. Aanpassingen zoals het gebruik van minder irriterend toiletpapier, het dragen van loszittend ondergoed en het vermijden van bekende irriterende stoffen kunnen effectief zijn.

Crèmes gebruiken
Vrij verkrijgbare crèmes met hydrocortison of zinkoxide kunnen verlichting bieden van de jeuk. Het is echter belangrijk om deze crèmes niet langer dan aanbevolen te gebruiken en de arts op de hoogte te stellen van het gebruik.

Loszittend ondergoed dragen
Loszittend, ademend katoenen ondergoed bevordert het verdampen van zweet en voorkomt irritatie. Het dragen van strakke panty’s wordt afgeraden.

Met water wassen
Om verdere irritatie te voorkomen, is het beter om de huid rond de anus alleen met water te reinigen. Het gebruik van zeep kan de huid verder irriteren.

Ongeparfumeerd toiletpapier gebruiken
Gebruik zacht, ongeparfumeerd toiletpapier om irritatie te minimaliseren. Als het toiletpapier te schurend aanvoelt, kunnen ongeparfumeerde babydoekjes of een katoenen doek met mineralenolie als alternatief worden gebruikt. Het gebied moet daarna voorzichtig worden droog gedept met een katoenen doekje. Let op dat langdurig gebruik van babydoekjes anale jeuk kan verergeren.

Voedingsadviezen
Als bepaalde voedingsmiddelen jeuk verergeren, moeten deze worden vermeden. Een vezelrijke voeding kan helpen bij het verminderen van irritatie.

Professionele medische behandeling

Veel oorzaken van pruritus ani zijn goed te behandelen. Topische hydrocortisoncrème (1%) kan worden voorgeschreven om huidbeschadiging te voorkomen; gebruik deze crème echter niet langer dan twee weken. Worminfecties worden behandeld met anti-parasitaire medicatie. Schimmelinfecties verbeteren meestal met antischimmelcrèmes. Bacteriële infecties kunnen worden behandeld met antibiotica. Huidletsels zoals wratten of aambeien kunnen via kleine chirurgische ingrepen worden verwijderd.

Prognose

De prognose van anale jeuk hangt af van de onderliggende oorzaak en de effectiviteit van de behandeling:

• Goede prognose bij Behandeling: Wanneer de oorzaak van de jeuk wordt geïdentificeerd en adequaat wordt behandeld, zoals bij infecties, huidirritaties of allergieën, is de prognose doorgaans goed. De symptomen kunnen vaak volledig verdwijnen met de juiste behandeling en het vermijden van irriterende stoffen.
• Chronische jeuk: In gevallen waar anale jeuk chronisch is of terugkerende episodes heeft, kan het langer duren om een effectieve behandeling te vinden. Dit kan het resultaat zijn van persistente oorzaken zoals chronische huidziekten, inflammatoire aandoeningen of slechte hygiëne. Bij chronische gevallen is voortdurende management en aanpassing van levensstijl vaak nodig om symptomen onder controle te houden.
• Psychosociale impact: Anale jeuk kan aanzienlijke psychosociale impact hebben, zoals schaamte, angst en vermijdingsgedrag. Het is belangrijk dat de behandeling niet alleen de fysieke symptomen aanpakt, maar ook de psychologische en sociale aspecten van de aandoening ondersteunt.

Complicaties van pruritus ani

Aanhoudend krabben kan de huid beschadigen en de kans op huidinfecties verhogen. Chronische jeuk kan leiden tot gevoelens van schaamte en slaapstoornissen door de constante ongemakken.

Preventie van jeuk aan anale regio

Hoewel het niet altijd mogelijk is om anale jeuk volledig te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen helpen om het risico op het ontwikkelen van deze aandoening te verkleinen:

• Hygiëne: Houd de anale regio schoon en droog. Gebruik milde, ongeparfumeerde zeep en zorg ervoor dat je de huid goed droogdept na het wassen. Vermijd overmatig gebruik van zeep of andere irriterende producten.
• Vermijden van irriterende stoffen: Probeer contact met irriterende stoffen zoals parfum, kleurstoffen, en bepaalde schoonmaakmiddelen te vermijden. Draag ademende, katoenen onderkleding en vermijd strakke kleding die wrijving kan veroorzaken.
• Dieet en voeding: Let op je dieet en vermijd voedingsmiddelen die bekend staan als triggers voor anale jeuk, zoals gekruid voedsel, cafeïne en alcohol. Een vezelrijk dieet kan helpen om een gezonde spijsvertering te bevorderen en constipatie te voorkomen, wat jeuk kan verergeren.
• Goede ontlastingsgewoonten: Zorg voor regelmatige ontlasting en vermijd langdurig zitten op het toilet. Overmatige druk en irritatie door onvolledige ontlasting of langdurig zitten kan bijdragen aan jeuk.
• Medische behandeling: Raadpleeg een arts bij aanhoudende of ernstige anale jeuk. Vroegtijdige diagnose en behandeling kunnen helpen bij het voorkomen van complicaties en het beheersen van symptomen.

Door aandacht te besteden aan hygiëne, dieet en medische zorg, kunnen veel gevallen van anale jeuk worden voorkomen of effectief beheerd.

Lees verder

• Anale kloven: Schade aan slijmvlies, vaak door obstipatie
• Aambeien: Gezwollen aderen in anus met rectale bloedingen
• Anusbultjes (anale knobbeltjes): Oorzaken en symptomen
• Anuskanker: Kanker aan anus met anale bloedingen en jeuk