Anuspijn: Oorzaken en behandeling van rectale pijn

Rectale pijn (rectumpijn, anale pijn, anuspijn) duidt op pijn of ongemak in het onderste deel van het maagdarmkanaal. Dit is het gevolg van aandoeningen zoals bijvoorbeeld aambeien of anale kloven. De meeste oorzaken zijn niet ernstig en zijn goed thuis te behandelen. Bij ernstigere rectale pijn, bloedingen of zich verspreidende pijn, is medische hulp nodig. De anale pijn treedt voorts voor, tijdens of na het passeren van stoelgang op. Naast de rectumpijn treden vaak nog andere symptomen op, zoals bloed in de ontlasting, druk of koorts.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Aambeien en rectale pijn
• Anale abcessen en fistels
• Anale kloven en anuspijn
• Anuskanker
• Huidaandoeningen
• Levator ani-syndroom en anale pijn
• Proctalgia fugax
• Schimmelinfectie of seksueel overdraagbare aandoeningen
• Andere oorzaken van pijn in de anus
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen bij rectumpijn
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Preventie van pijn aan het rectum

Epidemiologie

Rectale pijn is een veelvoorkomend symptoom dat kan optreden bij verschillende aandoeningen van het rectum en de anus. Epidemiologische studies tonen aan dat ongeveer 10% van de volwassenen op enig moment in hun leven te maken krijgt met rectale pijn. De prevalentie varieert afhankelijk van de oorzaak en demografische factoren zoals leeftijd en geslacht. Aambeien en anale kloven zijn de meest voorkomende oorzaken, vooral bij volwassenen tussen de 45 en 65 jaar. Anale abcessen en fistels komen minder vaak voor, maar zijn significant bij patiënten met een voorgeschiedenis van inflammatoire darmziekten of chronische infecties. De incidentie van anuskanker is relatief laag, maar stijgt met de leeftijd en bij patiënten met een verhoogd risico op seksueel overdraagbare aandoeningen.

Oorzaken

Aambeien en rectale pijn

Een patiënt met aambeien heeft een pijnlijke zwelling van een ader of aderen aan de anus. Meestal is deze aandoening het gevolg van inspanning tijdens het passeren van stoelgang. Zwaar tillen en een bevalling zijn ook veel voorkomende oorzaken. Aambeien veroorzaken ongemak tijdens het gaan zitten (druk op de aambeien). Meestal is de pijn mild maar wanneer het bloed in de aambei stolt, is de pijn ernstig van aard. De ondraaglijke, kloppende of stekende pijn ontstaat plotseling en houdt een aantal dagen aan. Zitten in een bad met erg warm water (niet warm genoeg om te verbranden) gedurende twintig minuten en dit meermaals per dag verlicht de pijn. Crèmes met hydrocortison zijn ook aanbevolen. Patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte) overleggen best met de arts of apotheker welke medicijnen geschikt zijn omdat sommige aambeicrèmes interageren met bepaalde diabetesmedicijnen. Ontlastingsverzachters en extra vezels innemen vermindert eveneens de pijn bij de stoelgang. Soms is een chirurgische procedure nodig voor het verwijderen van aambeien.

Anale abcessen en fistels

Een abces is een geïnfecteerde holte gevuld met pus in de buurt van de anus of het rectum. In de meeste gevallen voert de pus van een abces af via een operatie (drainage: pus afvoeren). Een fistel is een tunnel die zich onder de huid vormt en de verstopte, geïnfecteerde klieren verbindt met het abces en met de huid dichtbij de anus. Vaak is een operatie nodig om een anale fistel (vorming van abnormale tunnel tussen rectum en huid en rond anus) te genezen. Soms zijn deze operaties eenvoudig, maar af en toe zijn meerdere operaties nodig om het probleem te verhelpen.

Anale kloven en anuspijn

Een anale kloof is een kleine scheur in de huid bij de opening van het rectum. Dit ontstaat bij het passeren van een grote, harde stoelgang waarbij de anus overmatig wordt uitgerekt. Wanneer de anale sluitspier niet kan ontspannen om de ontlasting te passeren, verschijnen ook anale kloven. Zowel voor als na een stoelgang ontstaat scheurende of knagende rectumpijn wanneer deze voor het eerst optreedt. De pijn verandert in een doffe pijn die uren aanhoudt. Doordat de huid scheurt, ontstaat ook een kleine bloeding. Elke stoelgang irriteert de gewonde huid en veroorzaakt scherpe pijn. De pijn is soms zo hevig dat de meeste patiënten proberen een stoelgang te vertragen of geen stoelgang willen passeren, wat de pijn nog verergert. De arts schrijft crèmes voor om de anale spier te doen ontspannen. Een injectie van botulinumtoxine (botox) in de anale sluitspier biedt een verlichting van de symptomen bij patiënten met chronische anale kloven. Als de kloof niet geneest (slechte wondgenezing), is mogelijk een sfincterotomie nodig. De arts maakt bij deze medische procedure een kleine inkeping in de anale sluitspier om de spierspanning te verminderen.

Anuskanker

Meestal is anale pijn niet veroorzaakt door kanker. Tumoren veroorzaken echter mogelijk bloedingen, een massa en veranderingen in het stoelgangpatroon, evenals anuspijn die na verloop van tijd verergert. Anale pijn of een anale bloeding die niet verdwijnt of verergert, vereist een bezoek aan de arts. De behandeling van anale kanker of andere anale tumoren bestaat uit chemotherapie, radiotherapie en/of een operatie.

Huidaandoeningen

Huidaandoeningen die andere lichaamsdelen treffen, zoals psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers) en wratten, tasten soms de huid rond de anus aan. Anale jeuk, bloedingen en anuspijn komen en gaan in deze gevallen. Soms een huidbiopsie nodig. De behandeling is gekoppeld aan de resultaten van de huidbiopsie en/of het lichamelijk onderzoek. Een vroegtijdige diagnose is van cruciaal belang, zodat de arts de behandeling zo snel mogelijk kan inzetten.

Levator ani-syndroom en anale pijn

Levator ani zijn een groep spieren die de anus omgeven en ondersteunen. Wanneer krampen ontstaan aan deze spieren, resulteert dit in rectale pijn. De constante pijn van het levator ani-syndroom is dof en is in het hogere gedeelte van het rectum voelbaar. Gaan zitten verergert de pijn terwijl de pijn verbetert bij het lopen of staan. De rectale pijn duurt meestal ongeveer twintig minuten en verschijnt regelmatig opnieuw. Gaan zitten in een bad met warm water en de levator ani-spieren masseren om de spierspasmen te verlichten zijn enkele zelfzorgmaatregelen. Voorts zijn vrij verkrijgbare, ontstekingsremmende medicijnen zoals ibuprofen of naproxen beschikbaar voor pijnverlichting. De arts schrijft soms een ontstekingsremmend medicijn of een spierverslapper voor als de thuismiddeltjes onvoldoende effectief zijn.

Proctalgia fugax

Proctalgia fugax is een aandoening die vooral vrouwen en patiënten jonger dan 45 jaar treft. Spasmen (krampen) van de anale sluitspier liggen aan de basis van de pijnklachten. De pijn houdt meestal slechts minder dan één minuut aan, maar af en toe houden de spierspasmen nog één uur aan. De pijn is scherp, stekend of krampachtig en is voelbaar aan de anale opening. Door de rectumpijn ontwaakt de patiënt mogelijk uit een gezonde slaap. De aanvallen vinden plaats in clusters, verschijnen dagelijks en verdwijnen dan weken of maanden lang. Door de kortstondige pijn is er geen behandeling om een aanval te doen stoppen. Albuterol (Salbutamol), een inhalator die de arts inzet voor de behandeling van astma, kan in sommige gevallen helpen de pijn te verlichten.

Schimmelinfectie of seksueel overdraagbare aandoeningen

Patiënten met schimmelinfecties of infecties veroorzaakt door seksueel overdraagbare aandoeningen ervaren milde tot ernstige anale of rectale pijn. Bekende soa’s zijn onder meer gonorroe, chlamydia, genitale herpes, syfilis, HPV, … De pijn is niet altijd gekoppeld aan het passeren van stoelgang. Andere symptomen bestaan uit lichte anale bloedingen, een afscheiding of jeuk. De behandeling bestaat uit topische (op de huid aangebrachte) of orale (via de mond ingenomen) antibiotica en antischimmelmedicijnen.

Andere oorzaken van pijn in de anus

Minder frequente of secundaire oorzaken van rectale pijn (ongemak, druk) aan het rectum omvatten:

• een infectie, zoals anorectale abcessen (verzameling van pus rond anus en rectum)
• een inflammatoire darmziekte, zoals colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree) en de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn)
• kanker (dikkedarmkanker)
• prostaatproblemen zoals een prostaatontsteking (prostatitis) veroorzaakt druk, pijn of kloppende gevoelens in het rectum
• rectale prolaps (endeldarmverzakking met verlies van stoelgang)
• staartbeenpijn (coccydynie of pijn rond het stuitbeen)
• vreemde voorwerpen in het rectum

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die bijdragen aan het ontstaan van rectale pijn:

• Constipatie en langdurige inspanning tijdens de stoelgang
• Overgewicht en obesitas
• Zwangerschap en bevalling
• Chronische diarree
• Langdurig zitten of staan
• Infecties en ontstekingen van het rectum of de anus
• Ongezonde dieetgewoonten, zoals een laag vezelgehalte
• Gebruik van irriterende middelen zoals bepaalde medicijnen of chemische producten
• Vergelijkbare aandoeningen in de familiegeschiedenis

Symptomen

De symptomen van rectale pijn kunnen variëren afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Enkele veelvoorkomende symptomen zijn:

• Pijn of ongemak rond de anus en rectum
• Bloed in de ontlasting of op het toiletpapier
• Jeuk of irritatie in de anus
• Zwelling of knobbels rondom de anus
• Vloeibare of harde ontlasting
• Koorts en algemeen gevoel van ziekte (bij infecties)
• Verandering in stoelgangpatroon

Alarmsymptomen bij rectumpijn

In een aantal gevallen is het verstandig om medische hulp in te roepen:

• een bloeding (een rectale bloeding wijst sporadisch op een ernstiger probleem zoals darmkanker)
• een gezwel dat niet verdwijnt
• een rectale prolaps
• een toenemende hoeveelheid rectaal bloedverlies of meer bloedingen
• een vreemd lichaam in het rectum
• ernstige pijn bij aambeien (een vroege behandeling vormt de sleutel tot verlichting van de pijn)
• onvoldoende effectiviteit van de thuisbehandelingen
• pijn die zich verspreidt naar de buik
• rectale pijn die steeds verergert, vooral wanneer dit gepaard gaat met koorts, koude rillingen en een infectieuze afscheiding uit het rectum

Diagnose en onderzoeken

De arts inspecteert het rectum en is dan in staat om aambeien en anale kloven te diagnosticeren. De diagnose van proctalgia fugax gebeurt op basis van de geschiedenis van de patiënt. De arts voert een digitaal rectaal onderzoek uit bij de patiënt om andere oorzaken van de rectumpijn uit te sluiten. Een digitaal rectaal onderzoek bevestigt tevens de diagnose van het levator ani syndroom. Tijdens het onderzoek betast de arts de levator ani-spieren. De spieren voelen strak aan en veroorzaken pijn bij aanraking. Een anoscopie (inwendig kijkonderzoek van de anus) onthult eventuele abnormale gebieden. Hiermee is het tevens mogelijk om een biopsie van een tumor te nemen en dit microscopisch te laten onderzoeken.

Behandeling

De behandeling van rectale pijn hangt af van de onderliggende oorzaak. Algemene behandelingsopties zijn:

• Vezelrijke voeding en hydratatie om constipatie te voorkomen
• Gebruik van pijnstillers zoals paracetamol of NSAID's
• Topische crèmes en zalven voor aambeien en anale kloven
• Antibiotica voor bacteriële infecties
• Chirurgische ingrepen voor ernstige gevallen zoals anale fistels en abcessen
• Fysiotherapie en ontspanningstechnieken voor spierspasmen en levator ani-syndroom
• Behandeling van eventuele onderliggende aandoeningen zoals inflammatoire darmziekten

Prognose

De prognose voor rectale pijn is over het algemeen goed, vooral bij tijdige en effectieve behandeling. Veel voorkomende oorzaken zoals aambeien en anale kloven verbeteren vaak met conservatieve behandeling en zelfzorgmaatregelen. Ernstigere aandoeningen zoals anale kanker hebben een variabele prognose afhankelijk van de stadium en behandelingsopties. Regelmatige follow-up en controle zijn cruciaal voor het monitoren van de voortgang en het voorkomen van terugvallen.

Complicaties

Mogelijke complicaties van rectale pijn kunnen zijn:

• Chronische pijn en ongemak
• Infecties zoals cellulitis of abscessen
• Ontwikkeling van anale fistels of vernauwingen
• Bloeding en bloedarmoede bij ernstige gevallen
• Invloed op de kwaliteit van leven en dagelijkse activiteiten

Preventie

Preventie van pijn aan het rectum

Preventieve maatregelen voor rectale pijn zijn:

• Vermijden van langdurige inspanning tijdens de stoelgang
• Goed zitten en staan om druk op de anus te verminderen
• Preventieve zorg bij risicofactoren zoals zwangerschap en obesitas
• Regelmatige medische controles bij chronische aandoeningen
• Behandeling van eventuele huidaandoeningen of infecties

Lees verder

• Levator ani-syndroom: Krampen en pijn aan rectum en anus
• Perianaal hematoom: Donker bultje & pijn aan buitenkant anus
• Anale kloven: Schade aan slijmvlies, vaak door obstipatie
• Anuskanker: Kanker aan anus met anale bloedingen en jeuk
• Anorectaal abces: Verzameling van pus rond anus en rectum