Levator ani-syndroom: Krampen en pijn aan rectum en anus
Het levator ani-syndroom is een chronische aandoening waarbij een patiënt sporadische episoden van pijn in het rectum (endeldarm) en de anus ervaart. Om onbekende redenen veroorzaakt een spier vlakbij de anus krampen en pijn. De patiënt is dankzij enkele zelfzorgmaatregelen in staat om de krampen en pijn te verlichten, maar diverse professionele behandelingen zijn ook mogelijk. Ondanks de behandelingen keren de symptomen wel vaak terug al is het wel mogelijk om de klachten en de frequentie van het optreden ervan te verminderen.- Synoniemen van levator ani-syndroom
- Terminologie
- Epidemiologie
- Mechanisme
- Oorzaken
- Mechanische oorzaken
- Neurologische oorzaken
- Psychologische oorzaken
- Levensstijl en omgevingsfactoren
- Risicofactoren van ziekte
- Risicogroepen
- Symptomen van pijn en krampen aan rectum en anus
- Milde tot matige klachten
- Ernstige klachten
- Alarmsymptomen
- Diagnose en onderzoeken
- Behandeling
- Zelfzorg
- Professionele medische zorg
- Prognose
- Complicaties
- Preventie
- Praktische tips voor het leven met / omgaan met levator ani-syndroom
- Pas je houding en zithouding aan
- Gebruik warmte en koude therapie
- Versterk je bekkenbodemspieren
- Pas je voedingspatroon aan
- Raadpleeg een specialist
- Vermijd langdurig zitten en zware belasting
- Vermijd stress en blijf mentaal gezond
- Misvattingen rond levator ani-syndroom
- Levator ani-syndroom is hetzelfde als een spierverrekking
- Het levator ani-syndroom heeft altijd een fysieke oorzaak
- Behandeling van het levator ani-syndroom is altijd chirurgisch nodig
- Het levator ani-syndroom komt alleen voor bij oudere volwassenen
- Er zijn altijd duidelijke tekenen van het levator ani-syndroom
- Het levator ani-syndroom is onvermijdelijk bij vrouwen die een bevalling hebben gehad
- Alle pijn in de onderbuik is te wijten aan het levator ani-syndroom
Synoniemen van levator ani-syndroom
Artsen geven ook andere benamingen aan het levator ani-syndroom met name:- bekkenspanningsmyalgie
- chronische anorectale pijn
- chronische proctalgie
- levator ani-spasmensyndroom
- levatorspasmen
- levatorsyndroom
- piriformis syndroom
- puborectalis syndroom
Terminologie
Tot 2016 beschouwden artsen het levator ani-syndroom als een vorm van chronische proctalgie (langdurige pijn aan het rectum). Deze term is echter opgeheven waardoor het levator ani-syndroom sindsdien een aparte entiteit geworden is.Epidemiologie
Levator ani-syndroom is een zeldzame aandoening waarbij de exacte prevalentie moeilijk te bepalen is vanwege onderrapportage en variatie in diagnostische criteria. Onderzoek suggereert dat de aandoening vaker voorkomt bij vrouwen dan bij mannen, met name bij patiënten tussen de 30 en 60 jaar. De aandoening lijkt meer te worden vastgesteld in westerse populaties, hoewel dit deels te maken kan hebben met toegang tot zorg en bekendheid van de aandoening bij zorgverleners.Prevalentie en incidentie
De prevalentie wordt geschat op minder dan 6% in de algemene bevolking. Studies in klinische settings wijzen uit dat tot 15% van de patiënten met chronische bekkenpijn symptomen heeft die consistent zijn met het levator ani-syndroom. De incidentie lijkt te pieken bij patiënten in de middelbare leeftijd.
Geslachts- en leeftijdsverschillen
Vrouwen hebben een hogere kans op het ontwikkelen van het levator ani-syndroom, mogelijk door anatomische en hormonale factoren. De aandoening treedt vaak op bij patiënten in de vruchtbare leeftijd of de menopauze. Mannen worden minder vaak getroffen, maar symptomen kunnen ernstiger zijn wanneer zij voorkomen.
Geografische verschillen
Er zijn weinig gegevens over verschillen in prevalentie tussen regio's. De hogere herkenning in ontwikkelde landen kan wijzen op diagnostische bias in plaats van werkelijke verschillen.
Onderzoek en datakwaliteit
Het beperkte aantal epidemiologische studies maakt het moeilijk om nauwkeurige gegevens te verkrijgen. Toekomstig onderzoek met gestandaardiseerde diagnostische criteria is essentieel om de werkelijke impact van het levator ani-syndroom te begrijpen.
Mechanisme
Levator ani-syndroom wordt gekarakteriseerd door pijn en spanning in de spieren van de bekkenbodem, met name de levator ani-spiergroep. Het precieze mechanisme is niet volledig opgehelderd, maar verschillende pathofysiologische processen zijn betrokken.Spierhypertonie
Een van de belangrijkste theorieën is dat een verhoogde spierspanning in de levator ani-spieren leidt tot ischemie en pijn. Chronische spanning kan een vicieuze cirkel van spierhypertonie en pijn creëren.
Zenuwbetrokkenheid
Irritatie of compressie van perifere zenuwen, zoals de pudenduszenuw, kan bijdragen aan het pijnmechanisme. Dit verklaart waarom sommige patiënten neurologische symptomen ervaren zoals tintelingen of een brandend gevoel.
Rol van bekkenorganen
Dysfunctie van organen in het bekkengebied, zoals de blaas of het rectum, kan een verhoogde belasting van de bekkenbodem veroorzaken. Dit kan het pijnsyndroom verergeren.
Psychosomatische factoren
Stress en psychologische factoren spelen mogelijk een rol in het ontstaan of het onderhouden van klachten. Chronische pijn kan gepaard gaan met verhoogde stressreacties, wat spierverkramping in stand houdt.
Multifactoriële aard
Het mechanisme van levator ani-syndroom is waarschijnlijk multifactorieel, met een combinatie van spier-, zenuw- en psychologische factoren.
Oorzaken
Levator ani-syndroom heeft een complexe etiologie waarbij meerdere factoren een rol spelen. Deze omvatten mechanische, neurologische en psychologische componenten, evenals invloeden van levensstijl en omgevingsfactoren.Mechanische oorzaken
Chronische hypertonie van de levator ani-spieren is een van de meest voorkomende oorzaken. Dit betekent dat de spieren langdurig gespannen blijven, wat kan leiden tot een verminderde doorbloeding. Hierdoor ontstaat ischemie in het spierweefsel, wat pijn en ongemak veroorzaakt. Langdurig zitten, slechte lichaamshouding en overbelasting van de bekkenbodemspieren, bijvoorbeeld tijdens zware fysieke inspanning of door obstipatie, dragen bij aan deze spierspanning.Neurologische oorzaken
Zenuwcompressie, zoals druk op de pudenduszenuw, kan een constante activatie van pijnreceptoren in de bekkenbodem veroorzaken. Dit resulteert in aanhoudende pijnklachten. Bij sommige patiënten speelt centrale sensitisatie een rol, waarbij het centrale zenuwstelsel overgevoelig wordt voor prikkels, waardoor pijnsignalen worden versterkt. Dit verklaart waarom patiënten vaak pijn ervaren zonder duidelijke structurele afwijkingen.Psychologische oorzaken
Psychologische factoren spelen vaak een rol bij het ontstaan en onderhouden van de klachten. Stress, angst en depressie worden vaak geassocieerd met verhoogde spierspanning, waaronder in de bekkenbodem. Traumatische gebeurtenissen, zoals seksueel misbruik of andere emotionele trauma’s, kunnen zowel fysieke als psychologische gevolgen hebben, wat kan bijdragen aan de ontwikkeling van het syndroom.Levensstijl en omgevingsfactoren
Een zittende levensstijl verhoogt de druk op de bekkenbodemspieren, wat leidt tot een verhoogd risico op spierspanning en pijn. Chronische obstipatie en overmatig persen tijdens de ontlasting kunnen de klachten verergeren. Deze factoren versterken vaak de vicieuze cirkel van pijn en spierspanning die kenmerkend is voor het syndroom.Risicofactoren van ziekte
Hoewel de precieze oorzaak onbekend is anno oktober 2020, zijn diverse risicofactoren bekend:- chronische bekkenpijn zoals door het prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en obstipatie), endometriose (pijn rond de menstruatieperiode bij een vrouw) of interstitiële cystitis (ontsteking van blaaswand met pijn)
- chronische druk op de bekkenbodemspieren
- doorgaan met de geslachtsgemeenschap, zelfs als het pijnlijk is
- een bevalling
- een ontsteking in het bekkengebied (bekkenontstekingsziekte)
- een operatie aan het bekkengebied, de anus of de wervelkolom
- een trauma aan de bekkenbodemspier, zoals seksueel misbruik
- niet urineren of een ontlasting maken wanneer dat nodig is
- vaginale krimping (atrofie) of pijn in de vulva (vulvodynie)
Risicogroepen
Bepaalde groepen patiënten hebben een hogere kans op het ontwikkelen van levator ani-syndroom, vanwege hun specifieke kenmerken of omstandigheden.Vrouwen in de menopauze
Hormonale veranderingen tijdens de menopauze kunnen leiden tot een verzwakking van de bekkenbodemspieren, wat de kans op spierspanning en pijn verhoogt.
Mensen met een voorgeschiedenis van bekkenoperaties
Littekens of verklevingen na operaties in het bekkengebied kunnen de normale functie van de spieren en zenuwen verstoren, wat kan leiden tot pijnklachten.
Traumapatiënten
Patiënten die fysiek of emotioneel trauma hebben ervaren, zoals seksueel misbruik of ernstige ongelukken, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van bekkenpijn en spierspanning in de levator ani.
Chronische pijnpatiënten
Patiënten met andere chronische pijnsyndromen, zoals fibromyalgie of prikkelbare darmsyndroom, hebben een grotere kans om ook klachten van het levator ani-syndroom te ontwikkelen, waarschijnlijk door gedeelde pijnmechanismen zoals centrale sensitisatie.
Symptomen van pijn en krampen aan rectum en anus
Milde tot matige klachten
Een patiënt met het levator ani-syndroom heeft pijn die zich hoog in de endeldarm situeert. Deze pijn komt onregelmatig en spontaan tot stand. De patiënt heeft voelbare pijn tijdens het zitten. Ook is de pijn niet gerelateerd aan een stoelgang. Slaapproblemen komen echter voordat de pijn soms zo ernstig is om de slaap te onderbreken. Verder voelt de patiënt een zekere druk in de endeldarm. De pijn vermindert bij het staan of liggen. Bovendien biedt het laten van een wind of het maken van een ontlasting een verlichting van de klachten.Ernstige klachten
Normaal gesproken duurt de pijn minder dan twintig minuten. In ernstige gevallen keert de rectale pijn vaak terug en houdt deze enkele uren aan. De pijn straalt soms uit (uitstralingspijn) naar de heupen (heuppijn), het staartbeen (staartbeenpijn) of andere gebieden. In ernstige gevallen heeft een patiënt ook darm- en urineproblemen, zoals constipatie, problemen met het maken van stoelgang, plasproblemen, pijn bij het plassen (dysurie), urine-incontinentie, frequente plasdrang (urinaire urgentie) en een opgeblazen gevoel.Alarmsymptomen
Bij het levator ani-syndroom zijn er specifieke symptomen die als alarmsymptomen kunnen worden beschouwd. Deze symptomen wijzen mogelijk op een ernstigere onderliggende oorzaak of een gecompliceerd beloop en vereisen verdere diagnostiek en behandeling.Aanhoudende, intense pijn
Chronische pijn in het rectale of bekkengebied die niet reageert op standaardbehandelingen, zoals pijnstilling of fysiotherapie, kan een alarmsignaal zijn. Pijn die 's nachts verergert en slaap verstoort, wijst mogelijk op een onderliggende aandoening, zoals een zenuwcompressie of een infectie.
Neurologische symptomen
Het optreden van gevoelloosheid, tintelingen of een brandend gevoel in het bekkengebied kan duiden op zenuwcompressie of neuropathie. Dit soort symptomen, vooral als ze gepaard gaan met spierzwakte, vereisen onmiddellijk medisch onderzoek.
Problemen met stoelgang en urineren
Ernstige obstipatie, incontinentie of moeite met urineren kunnen erop wijzen dat er naast spierspanning ook sprake is van zenuw- of orgaandysfunctie. Deze symptomen moeten zorgvuldig worden geëvalueerd om andere oorzaken, zoals bekkenbodemverlamming, uit te sluiten.
Onverklaard gewichtsverlies en systemische symptomen
Symptomen zoals gewichtsverlies, koorts of algehele malaise kunnen wijzen op een infectie, ontsteking of maligniteit in het bekkengebied. Hoewel dit zeldzaam is bij levator ani-syndroom, moeten deze symptomen altijd nader onderzocht worden.
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk en diagnostisch onderzoekDe diagnose van het levator ani-syndroom is een diagnose van uitsluiting. De arts moet met andere woorden andere ziekten uitsluiten die mogelijk verantwoordelijk zijn voor de symptomen. De arts moet hiervoor een grondig vraaggesprek en een uitgebreide medische geschiedenis met de patiënt doorlopen. Daarnaast is een lichamelijk onderzoek nodig waarbij de arts de levator ani-spier indrukt bij een digitaal rectaal onderzoek, hetgeen pijn veroorzaakt. Verder bestelt de arts diagnostische onderzoeken om zeker te zijn dat de patiënt niet lijdt aan een andere ziekte. De arts kijkt op basis van de aanwezige klachten welke verdere onderzoeken hij inzet: een ontlastingsonderzoek, een bloedonderzoek, een endoscopie (inwendig kijkonderzoek van de binnenkant van het lichaam) en/of beeldvormende onderzoeken.
Differentiële diagnose
Het is belangrijk om zeker te zijn van de diagnose, want de symptomen doen bij mannen soms denken aan prostatitis (ontsteking van de prostaatklier).
Behandeling
Zelfzorg
Huismiddeltjes voor de aandoening zijn onder meer:- niet-steroïde anti-inflammatoire medicatie (NSAID's) nemen (vrij verkrijgbare pijnstillers verminderen het ongemak)
- op een kussen zitten (een donutvormig kussen vermindert de druk op de anus, wat de symptomen verlichten)
- wind laten of stoelgang maken (de aanvallen van levator anus-spasmen verlichten hierdoor)
- zitbaden nemen (verlicht de episodes van anale krampen)
Professionele medische zorg
BiofeedbackVia biofeedback is het mogelijk om dankzij gespecialiseerde apparatuur de spieractiviteit te meten terwijl de patiënt oefeningen moet doen. Door de feedback die ze krijgen, leren patiënten bepaalde spieren te beheersen of te ontspannen waardoor de klachten verminderen.
Botoxinjecties
Regelmatige botoxinjecties zijn voor veel patiënten effectief in het behandelen van de krampen en pijn.
Elektrogalvanische stimulatie (EGS)
De arts plaatst bij elektrogalvanische stimulatie een sonde in de anus zodat hij hiermee een milde elektrische stimulatie kan toedienen. Deze methode is meestal meer effectief dan fysiotherapie.
Fysiotherapie
Fysiotherapie en massage aan het bekkengebied vermindert spasmen in de spieren van de bekkenbodem.
Medicatie
De arts zet schrijft soms spierverslappers of pijnstillers voor, zoals gabapentine (Neurontin) en pregabaline (Lyrica).
Andere behandelingen
Andere behandelingen bestaan uit bijvoorbeeld accupunctuur en sekstherapie.
Prognose
De prognose van levator ani-syndroom is sterk afhankelijk van de tijdige diagnose, adequate behandeling en de mate van therapietrouw van de patiënt.Korte termijn
In het beginstadium van de aandoening reageren veel patiënten goed op conservatieve behandelingen, zoals bekkenbodemfysiotherapie en pijnbestrijding. Bij milde gevallen kan de pijn volledig verdwijnen, mits de juiste interventies worden toegepast.
Langetermijnuitkomsten
Bij patiënten met chronische of langdurige klachten is de prognose minder gunstig. Hoewel pijnvermindering mogelijk is met multidisciplinaire aanpak, zoals combinatie van fysiotherapie, psychotherapie en medicamenteuze behandeling, kunnen klachten in sommige gevallen persisteren. De prognose is met name slechter als er sprake is van centrale sensitisatie of comorbiditeiten zoals fibromyalgie.
Factoren die de prognose beïnvloeden
De prognose verbetert aanzienlijk wanneer de patiënt actief deelneemt aan zijn of haar behandeling en wanneer de focus ligt op zowel fysieke als psychologische factoren. Daarentegen verergeren factoren zoals stress, een zittende levensstijl en onbehandelde obstipatie vaak de klachten en vertragen ze het herstel.
Complicaties
Levator ani-syndroom kan, indien onbehandeld of inadequaat behandeld, leiden tot diverse complicaties die zowel de fysieke als psychologische gezondheid van patiënten beïnvloeden. De ernst en aard van de complicaties variëren afhankelijk van de duur en intensiteit van de klachten.Chronische bekkenpijn
Een van de meest voorkomende complicaties is het ontwikkelen van chronische bekkenpijn. Door aanhoudende spierspanning en terugkerende pijnsignalen kan het zenuwstelsel overgevoelig worden, een proces dat bekendstaat als centrale sensitisatie. Dit maakt de behandeling van de pijn complexer en kan de kwaliteit van leven aanzienlijk verminderen.
Functiestoornissen van de bekkenbodem
Langdurige spierspanning in de levator ani-spieren kan leiden tot dysfunctie van de bekkenbodem. Dit kan zich uiten in problemen met urineren, zoals moeilijk kunnen starten of volledig ledigen van de blaas, en darmproblemen, waaronder obstipatie of pijnlijke ontlasting. Deze functiestoornissen kunnen het dagelijks leven van de patiënt aanzienlijk beïnvloeden.
Psychologische gevolgen
De chronische aard van de klachten en de impact ervan op het dagelijks functioneren kunnen leiden tot psychologische complicaties, zoals angst, depressie en een verhoogd stressniveau. De pijnklachten kunnen een gevoel van hopeloosheid of frustratie veroorzaken, vooral wanneer standaardbehandelingen niet effectief blijken.
Bewegingsbeperking
Bij sommige patiënten kan het syndroom resulteren in een verminderde mobiliteit, doordat zitten of staan gedurende langere periodes pijn veroorzaakt. Dit kan leiden tot een zittende levensstijl, wat het risico op andere gezondheidsproblemen, zoals overgewicht en cardiovasculaire aandoeningen, verhoogt.
Impact op relaties en sociale interacties
De pijn en beperkingen die het levator ani-syndroom met zich meebrengt, kunnen ook invloed hebben op persoonlijke relaties en sociale interacties. Seksuele disfunctie door bekkenpijn en spanningen kan problemen veroorzaken in intieme relaties, terwijl sociale isolatie kan optreden door het vermijden van activiteiten die pijn uitlokken.
Verergering van onderliggende aandoeningen
Bij patiënten met comorbide aandoeningen, zoals prikkelbare darmsyndroom of fibromyalgie, kan het levator ani-syndroom deze aandoeningen verergeren. De interactie tussen deze aandoeningen kan een vicieuze cirkel van pijn en dysfunctie veroorzaken, wat een intensieve en multidisciplinaire behandeling vereist.
Het identificeren en aanpakken van complicaties op tijd is essentieel om de levenskwaliteit van patiënten met levator ani-syndroom te verbeteren. Multidisciplinaire zorg, gericht op zowel fysieke als psychologische aspecten, kan helpen deze complicaties te minimaliseren.
Preventie
Preventieve maatregelen kunnen het risico op het ontwikkelen van levator ani-syndroom verminderen of recidieven voorkomen bij patiënten die eerder met de aandoening te maken hebben gehad.Gezonde levensstijl
Een actieve levensstijl met regelmatige lichaamsbeweging en het vermijden van langdurig zitten zijn cruciale preventieve maatregelen. Regelmatig afwisselen van houding, zoals staan en lopen, vermindert de druk op de bekkenbodemspieren en bevordert een gezonde spierfunctie.
Behandeling van obstipatie
Het voorkomen en behandelen van obstipatie is essentieel. Een vezelrijk voedingspatroon gecombineerd met voldoende vochtinname en lichaamsbeweging helpt de ontlasting soepel te houden, waardoor overbelasting van de bekkenbodem tijdens de stoelgang wordt voorkomen.
Stressmanagement
Omdat stress een grote invloed heeft op spierspanning in de bekkenbodem, kan het leren omgaan met stress via technieken zoals mindfulness, yoga of psychotherapie een belangrijke preventieve rol spelen.
Correcte lichaamshouding
Een goede lichaamshouding, zowel tijdens het zitten als het staan, helpt overmatige spanning in de bekkenbodemspieren te voorkomen. Ergonomische aanpassingen op de werkplek kunnen hierbij ondersteunen.
Regelmatige controle bij risicopatiënten
Patiënten die eerder klachten van het levator ani-syndroom hebben gehad of risicofactoren dragen, kunnen baat hebben bij regelmatige controle door een fysiotherapeut of specialist. Dit helpt om eventuele vroege tekenen van terugval tijdig op te merken en aan te pakken.
