Proctalgia fugax: Pijnaanvallen in anus en rectum

Proctalgia fugax (anaal spasme, functionele recidiverende anorectale pijn) is een ernstige aandoening waarbij een patiënt episodes van pijn in het rectum (endeldarm: laatste stukje van de darm) en de anus ervaart. Een patiënt ervaart een kramp (spasme) in de anale sluitspier, wat leidt tot de tekenen, al is de exacte oorzaak van de aandoening niet bekend. Omdat de onderliggend oorzaak niet bekend is, is een genezing van de aandoening niet mogelijk. Dankzij diverse huisremedies en soms ook professionele maatregelen is het echter mogelijk om te leren omgaan met de pijnaanvallen.

• Epidemiologie van pijnaanvallen in rectum en anus
• Oorzaken van anaal spasme
• Risicofactoren van proctalgia fugax
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie van pijnaanvallen in rectum en anus

De tekenen starten af en toe in de kindertijd, maar meestal treden de klachten op vanaf 45-jarige leeftijd. Vrouwen lijken vaker dan mannen getroffen, maar dit is mogelijk te wijten aan het feit dat mannen terughoudender zijn om medisch advies in te winnen over rectale pijn. De prevalentie bedraagt circa 8-18%. Wellicht bezoekt slechts 17-20% van de patiënten een arts.

Oorzaken van anaal spasme

Proctalgia fugax is een variant van levator ani-syndroom (krampen en pijn aan rectum en anus). De aandoening resulteert uit een kramp (spasme) in de anale sluitspier De exacte oorzaak hiervan is niet gekend anno oktober 2020.

Risicofactoren van proctalgia fugax

Bekende uitlokkende factoren voor anaal spasme zijn:

• constipatie
• menstruatie
• ontlasting
• seksuele activiteit
• stress

De aandoening kan verder sneller optreden na sclerotherapie voor de behandeling van aambeien en een vaginale hysterectomie (chirurgische verwijdering van de baarmoeder). Verder is anaal spasme eveneens geassocieerd met het prikkelbaredarmsyndroom en angst.

Symptomen

De patiënt ervaart vaak midden in de nacht maar ook overdag plots enkele seconden tot minuten intense, krampachtige en soms ondraaglijke pijnaanvallen in de anus en/of het rectum. Wanneer de pijn namelijk twintig minuten of langer aanhoudt, krijgt de patiënt meestal de diagnose van het levator ani-syndroom. Patiënten ervaren gemiddeld 13 aanvallen per dag wanneer de clusters van pijn aanwezig zijn. De pijnaanvallen treden dagelijks op, om na verloop van tijd weken of maanden te verdwijnen, maar de pijnaanvallen komen mogelijk wel terug. De pijn is soms dermate ernstig dat patiënten flauwvallen van de pijn. Soms hebben patiënten de drang om stoelgang te maken tijdens een pijnaanval. De pijn is verder nieuw ontstaan, en dus niet afkomstig van constipatie, penetrerende anale geslachtsgemeenschap, een trauma (zoals scheurtjes of kloofjes van de rectale sluitspier of de anus), bijwerkingen van sommige medicijnen (zoals opiaten) of een vreemd voorwerp in het rectum.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van proctalgia fugax omvatten plotselinge, scherpe pijn in het anale gebied die enkele minuten kan duren. De pijn kan terugkeren zonder duidelijke oorzaak en kan soms gepaard gaan met ongemak of krampen in de omliggende gebieden.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van proctalgia fugax wordt vaak gesteld door middel van een evaluatie van de symptomen en uitsluiting van andere oorzaken van anale pijn. Anale onderzoeken en beeldvorming kunnen worden uitgevoerd om andere aandoeningen uit te sluiten.

Behandeling

Zelfzorg

Er is anno oktober geen remedie bekend voor proctalgia fugax. Meestal is een behandeling niet nodig omdat de pijnaanvallen slechts kort aanhouden. Traditionele remedies variëren van warme baden (als de pijn lang genoeg duurt), warme tot hete klysma's, enkele yogaposities en ontspanningstechnieken. Ook het ontspannen van de kaakspieren helpt om de spieren in het rectale gebied te doen ontspannen, een methode die vrouwen ook gebruiken die bevallen.

Professionele medische zorg

De meest gebruikelijke aanpak voor milde gevallen is een eenvoudig geruststelling door de arts en een lokale behandeling met calciumkanaalblokker-zalf, salbutamolinhalatie en actuele nitroglycerine. Voor patiënten met aanhoudende pijnaanvallen, zet de arts lokale anesthesieblokken, injecties met clonidine of botulinumtoxine (botox) in. Bij patiënten met frequente, ernstige, langdurige aanvallen verkort de inhalatie (inademing) van salbutamol (medicijn dat de arts voorschrijft voor patiënten met astma = chronische ontsteking van luchtwegen in de longen) de duur van de pijnepisodes. Af en toe moet de arts morfine, een krachtige pijnstiller, voorschrijven voor het verlichten van de pijn. Aangezien de pijnaanvallen meestal kort duren, is medicatie echter meestal niet de eerste behandelingskeuze.

Prognose

De prognose voor proctalgia fugax is meestal goed, met veel mensen die hun symptomen onder controle kunnen krijgen met de juiste behandeling en het vermijden van triggers. De aandoening kan echter episodisch zijn en de symptomen kunnen af en toe terugkeren.

Complicaties

Complicaties van proctalgia fugax zijn zeldzaam, maar kunnen onder andere chronische pijn en stressgerelateerde klachten omvatten. Langdurige of terugkerende episodes kunnen invloed hebben op de kwaliteit van leven.

Preventie

Preventie van proctalgia fugax omvat het vermijden van bekende triggers zoals stress en een vezelarm dieet. Het handhaven van een gezonde levensstijl met voldoende vezelinname en stressbeheer kan helpen bij het verminderen van de frequentie en ernst van de pijnlijke aanvallen.

Lees verder

• Rectale druk: Oorzaken van drukkend gevoel in rectum
• Levator ani-syndroom: Krampen en pijn aan rectum en anus
• Anorectale aandoeningen: Problemen rond anus en rectum