Morfine: Toepassingen, contra-indicaties en bijwerkingen

Morfine is een door artsen voorgeschreven pijnmedicijn uit de opiaatfamilie. Deze krachtige opioïde pijnstiller werkt direct op het centrale zenuwstelsel om pijn te verlichten. Het wordt ingezet voor de behandeling van zowel acute als chronische pijn van matige tot ernstige aard. Morfine kan worden gebruikt voor de verlichting van pijn bij aandoeningen zoals hartinfarcten, ernstige hoofdpijn en kankerpijn. Belangrijke bijwerkingen kunnen ademhalingsproblemen en lage bloeddruk zijn. Vanwege het potentieel voor verslaving en misbruik, is nauwlettende medische controle noodzakelijk. In geval van een overdosis is onmiddellijke toediening van antidota vereist om levensbedreigende complicaties te voorkomen.

• Mechanisme
• Toepassingen van morfine: Behandeling van pijn
• Contra-indicaties van krachtig pijnstillend medicijn
• Toediening van opioïde pijnstiller
• Maximaal effect
• Toezicht bij gebruik van het geneesmiddel
• Bijwerkingen
• Afhankelijkheid en misbruik
• Wisselwerking met andere medicijnen
• Overdosis van morfine
• Alternatieven voor morfine

Mechanisme

Morfine is een krachtig opioïde pijnstillend middel dat voornamelijk wordt gebruikt om matige tot ernstige pijn te verlichten. Het werkt door in te grijpen op het centrale zenuwstelsel, met name door zich te binden aan specifieke opioidreceptoren in de hersenen en het ruggenmerg. Deze receptoren behoren tot het endorfinesysteem, dat van nature pijn verlicht en een gevoel van welzijn bevordert. Door zich aan deze receptoren te binden, blokkeert morfine de pijnsignalen die naar de hersenen worden gestuurd, waardoor het pijngevoel vermindert.

Binding aan opioïde receptoren

Morfine bindt zich voornamelijk aan de mu-opioïde receptoren in het centrale zenuwstelsel. Wanneer het zich aan deze receptoren bindt, wordt de activiteit van de pijnsignalen die normaal gesproken naar de hersenen worden gestuurd, verminderd. Dit resulteert in analgetische effecten, waardoor de persoon minder pijn ervaart. Daarnaast heeft morfine ook invloed op andere fysiologische processen zoals ademhaling, hartslag en spijsvertering, die onderdrukt kunnen worden bij hogere doses.

Effecten op het zenuwstelsel

Naast het pijnstillend effect heeft morfine ook kalmerende en euforische effecten. Deze effecten worden veroorzaakt door de invloed van morfine op de neurotransmitters in de hersenen, waardoor een gevoel van ontspanning en welzijn ontstaat. Dit verklaart waarom morfine niet alleen voor pijnbestrijding wordt gebruikt, maar ook potentieel misbruikt kan worden vanwege de euforische sensaties die het kan veroorzaken.

Toepassingen van morfine: Behandeling van pijn

Morfine is een pijnstillend medicijn uit de opioïden klasse, gebruikt voor de behandeling van acute of chronische pijn die matig tot ernstig is. Morfine speelt een belangrijke rol bij de behandeling van de volgende symptomen of aandoeningen:

• Artritis (gewrichtsontsteking met gezwollen gewrichten, gewrichtsstijfheid, en gewrichtspijn)
• Bevallingspijn
• Buikpijn
• De actieve behandeling van kanker (kankerpijn)
• Een hartinfarct: Morfine is een krachtig opioïde medicijn dat pijn verlicht en daardoor de activering van het autonome zenuwstelsel vermindert, wat gewenst is bij een hartinfarct. Tevens kan morfine de hartslag, bloeddruk en veneuze terugkeer verlagen.
• Actief acuut coronair syndroom
• Hoofdpijn wanneer patiënten niet reageren op eerstelijns- en tweedelijnsmiddelen
• Kleine procedures (combinatie van lage dosis morfine met een lage dosis van de benzodiazepine lorazepam)
• Kortademigheid / ademnood
• Musculoskeletale pijn (pijn in onder andere botten, spieren en pezen)
• Palliatieve zorg / einde van de levensfase
• Pijn op de borst
• Pijn tijdens een sikkelcelcrisis (pijn door zuurstoftekort in lichaamsdelen)

Contra-indicaties van krachtig pijnstillend medicijn

Morfine is een waardevol medicijn als het correct wordt gebruikt. In bepaalde situaties is het echter sterk contra-geïndiceerd (niet aanbevolen).

Drugsmisbruik

Morfine is niet geïndiceerd voor patiënten met een geschiedenis van drugsmisbruik, vooral bij misbruik van opioïden. Deze contra-indicatie is controversieel. Veel artsen willen pijn verlichten en overwegen daarom alternatieven voor opioïde analgetica (pijnstillers).

Long- en ademhalingsproblemen

Extreme voorzichtigheid is vereist bij ernstige gevallen van ademhalingsfalen en bij verergering van astma (chronische ontsteking van de luchtwegen), omdat morfine de ademhalingsdrang verder kan onderdrukken.

Maag- en darmobstructie

Een maag- en darmobstructie (verstopping van maag of darmen) is een belangrijke contra-indicatie.

MAO-remmers

Voorzichtigheid is geboden bij gelijktijdig gebruik van monoamineoxidaseremmers (MAO-remmers), omdat deze de werking van morfine kunnen versterken, wat kan leiden tot ernstige lage bloeddruk, het serotoninesyndroom of ernstig ademhalingsfalen.

Overgevoeligheid

Morfine moet worden vermeden bij een geschiedenis van overgevoeligheidsreacties en onmiddellijk worden stopgezet bij actieve reacties.

Zwangerschap

Gebruik van morfine tijdens de zwangerschap of bij vrouwen die borstvoeding geven, vereist voorzichtigheid. Het gebruik van opioïden tijdens de zwangerschap kan leiden tot afhankelijkheid bij de baby, met levensbedreigende ontwenningsverschijnselen na de geboorte. Baby’s die geboren worden met een opioïde afhankelijkheid hebben mogelijk enkele weken medische zorg nodig. Morfine kan ook in de moedermelk terechtkomen, wat slaperigheid, ademhalingsproblemen of zelfs de dood kan veroorzaken bij een baby die borstvoeding krijgt.

Toediening van opioïde pijnstiller

Morfine kan via verschillende routes worden toegediend: oraal, intramusculair (in een spier), intrathecaal (onder de huid), intraveneus (via een ader), epiduraal (in de ruimte rond het ruggenmerg), of rectaal (via een zetpil in de endeldarm). Ook kan het worden toegediend via een oplossing onder de tong (voor palliatieve zorg).

Orale formuleringen zijn beschikbaar in zowel onmiddellijke als verlengde afgifte voor acute en chronische pijn. Ernstigere pijn die moeilijk onder controle is, kan behandeld worden met enkele of continue doses van intraveneuze, epidurale of intrathecale formuleringen. De infusiedosering varieert sterk tussen patiënten, afhankelijk van hun gevoeligheid voor opioïden. Intravenieuze morfine kan ook intramusculair worden toegediend. Morfine wordt veel gebruikt, maar ook misbruikt; sommige patiënten snuiven de pijnmedicatie in.

Maximaal effect

Het maximaal effect van morfine wordt bereikt binnen ongeveer twintig minuten bij intraveneuze toediening en na zestig minuten bij orale toediening. De duur van het effect is meestal drie tot zeven uur, hoewel er ook langwerkende formuleringen beschikbaar zijn.

Toezicht bij gebruik van het geneesmiddel

Het doel van morfinegebruik is het onder controle krijgen van pijn. Artsen moeten ook andere belangrijke parameters monitoren, zoals de mentale toestand, bloeddruk, ademhalingsdrang, en het risico op misbruik of overmatig gebruik van opioïden. Artsen moeten ook andere medicijnen die een patiënt gebruikt, controleren. Patiënten die morfine gebruiken, wordt aangeraden andere stoffen te vermijden die ademhalingsproblemen kunnen veroorzaken, zoals alcohol, extra opioïden, benzodiazepinen (medicatie voor angst en slaapproblemen), en barbituraten (middelen die het zenuwstelsel onderdrukken). Het combineren van morfine met deze stoffen kan leiden tot ademhalingsstilstand.

Bijwerkingen

Hart en bloedvaten

Morfine kan het cardiovasculaire systeem beïnvloeden en bijwerkingen veroorzaken zoals blozen, een vertraagde hartslag, een lage bloeddruk, en flauwvallen. Ademhalingsfalen is een ernstige bijwerking die vooral voorkomt bij patiënten na een operatie die opioïden krijgen.

Huid

Huidgerelateerde bijwerkingen van morfine kunnen jeuk, netelroos, oedeem (vochtophoping) en andere soorten huiduitslag omvatten.

Maag en darmen

Een veelvoorkomende bijwerking van morfine is constipatie, veroorzaakt door vertraagde maaglediging en verminderde darmbewegingen. Patiënten melden ook vaak maagpijn, misselijkheid, en braken. Daarom wordt morfine vaak in combinatie met een anti-emeticum (medicijn tegen misselijkheid en braken) toegediend in ziekenhuizen. Gewichtsverlies kan ook een bijwerking zijn. In zeldzame gevallen zijn de maag- en darmgerelateerde bijwerkingen ernstig genoeg om te overwegen de behandeling te stoppen.

Zenuwstelsel

Mogelijke bijwerkingen aan het zenuwstelsel zijn:

• Agitatie (opwinding)
• Duizeligheid
• Dysforie
• Euforie
• Sedatie
• Slaperigheid
• Vermoeidheid
• Zweten

Andere bijwerkingen

Andere mogelijke bijwerkingen van morfine zijn:

• Droge mond
• Hormonale onbalans
• Urineretentie (onvermogen om de blaas volledig te legen)

Afhankelijkheid en misbruik

Morfine heeft een hoog potentieel voor misbruik en afhankelijkheid. Het euforische effect dat sommige patiënten ervaren, kan leiden tot het onterecht gebruiken van morfine voor recreatieve doeleinden. Dit kan resulteren in verslaving, een toestand die behandeling en therapie vereist om te herstellen.

Psychologische afhankelijkheid

Bij langdurig gebruik van morfine kan psychologische afhankelijkheid ontstaan, wat betekent dat de patiënt het gevoel heeft dat ze morfine nodig hebben om te functioneren, ondanks de potentiële negatieve gevolgen. Dit kan leiden tot een verlangen naar het middel en kan het moeilijk maken om te stoppen met het gebruik ervan, zelfs als de patiënt weet dat het schadelijk is voor hun gezondheid.

Fysieke afhankelijkheid en ontwenningsverschijnselen

Fysieke afhankelijkheid van morfine ontwikkelt zich wanneer het lichaam zich aanpast aan het middel, en het optreden van ontwenningsverschijnselen bij stopzetting van het gebruik is een teken van deze afhankelijkheid. Symptomen van ontwenningsverschijnselen kunnen zijn: angst, irritabiliteit, zweten, rillingen, misselijkheid en spierpijn. Het geleidelijk afbouwen van morfinegebruik onder toezicht van een arts is de aanbevolen methode om ontwenningsverschijnselen te minimaliseren.

Wisselwerking met andere medicijnen

Morfine kan gevaarlijke wisselwerkingen vertonen met vele andere medicijnen, wat kan leiden tot ernstige bijwerkingen of zelfs de dood. Het is cruciaal dat artsen op de hoogte zijn van alle voorgeschreven en vrij verkrijgbare medicijnen, vitaminen, kruidensupplementen en voedingssupplementen die een patiënt gebruikt of van plan is te gebruiken. Voorbeelden van medicijnen die mogelijk met morfine kunnen interageren zijn:

• Andere verdovende middelen, opioïde pijnstillers, of hoestmiddelen op recept
• Kalmeringsmiddelen zoals Valium, diazepam, alprazolam, lorazepam, Ativan, Klonopin, Restoril, Tranxene, Versed, Xanax en anderen
• Geneesmiddelen die serotoninespiegels beïnvloeden, zoals:
• Antidepressiva voor de behandeling van depressie (antidepressiva)
• Stimulerende middelen
• Medicatie voor de behandeling van de ziekte van Parkinson (met bevingen)
• Medicatie voor de behandeling van ernstige infecties
• Medicatie voor migraine (met aanvallen van aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
• Medicatie tegen misselijkheid en braken (anti-emetica)
• Geneesmiddelen die slaperigheid of ademhalingsvertraging veroorzaken, zoals:
• Antidepressiva
• Antipsychotica
• Kalmeringsmiddelen
• Slaappillen
• Spierverslappers

Overdosis van morfine

Morfine kan dodelijk zijn bij onjuist gebruik. De symptomen van een overdosis zijn vaak gerelateerd aan een verminderde werking van het centraal zenuwstelsel en kunnen de volgende complicaties omvatten:

• Ademhalingsproblemen, zoals oppervlakkige ademhaling, langzame ademhaling, ademhalingsstilstand (apneu)
• Blauwachtige vingernagels en lippen (cyanose)
• Braken
• Coma
• Constipatie
• Misselijkheid
• Mogelijke aanvallen
• Slaperigheid
• Spasmen (krampen) van de maag (maagkrampen) of het darmkanaal (darmkrampen)
• Spierverlies door immobiliteit tijdens coma

Een onmiddellijke injectie van naloxon is vereist om de effecten van morfine om te keren. Meerdere doses kunnen nodig zijn. Zonder tijdige behandeling kan verstikking en overlijden optreden. Verder kan ondersteunende behandeling omvatten:

• Actieve kool
• Intravenieuze vochttoediening
• Laxeermiddelen
• Ondersteuning van de luchtwegen, zoals zuurstoftherapie, een ademhalingsbuisje via de mond (intubatie) en een ademhalingsmachine

Alternatieven voor morfine

In sommige gevallen kan het gebruik van morfine worden vervangen door andere pijnstillende middelen, afhankelijk van de aard en de intensiteit van de pijn. Deze alternatieven kunnen minder bijwerkingen of een lager risico op misbruik met zich meebrengen.

Niet-opioïde pijnstillers

Niet-opioïde pijnstillers, zoals paracetamol en NSAID’s (bijvoorbeeld ibuprofen), kunnen in veel gevallen een geschikt alternatief zijn voor morfine bij de behandeling van matige pijn. Deze middelen hebben vaak minder bijwerkingen dan opioïden en brengen een lager risico op afhankelijkheid met zich mee.

Andere opioïden

In gevallen waarin morfine niet geschikt is of niet effectief is, kunnen andere opioïden worden overwogen, zoals oxycodon of hydromorfon. Deze middelen hebben een vergelijkbare werking, maar kunnen andere bijwerkingen of een ander risico op misbruik hebben, afhankelijk van de patiënt en de situatie.

Lees verder

• Pijnstillende medicatie: Soorten & bijwerkingen pijnstillers
• Drugsverslaving en medicatiemisbruik: Misbruik van middelen
• Opioïden en opiaten: Geneesmiddelen die pijn verlichten
• Medicatie-geïnduceerde overgevoeligheidssyndroom
• Medicatie: Overgevoelige (allergische) reactie op medicijnen