Opioïden en opiaten: Geneesmiddelen die pijn verlichten
Opioïden en opiaten zijn geneesmiddelen die afgeleid zijn van opium of daarvan afgeleiden stoffen. Ze vallen onder de categorie van narcotica, oftewel verdovende middelen. Wanneer opioïden zoals voorgeschreven door een arts worden gebruikt, zijn ze effectief voor het verlichten van acute pijn, bijvoorbeeld na een operatie. Onjuist, overmatig of langdurig gebruik kan echter leiden tot aanzienlijke risico’s en bijwerkingen, zoals fysieke afhankelijkheid en verslaving. Het is cruciaal om langdurig gebruik van deze medicijnen nauwkeurig te monitoren om deze problemen te voorkomen of om ontwenningsverschijnselen te verlichten.- Wat zijn opioïden?
- Terminologie opioïden en opiaten
- Fysiologische en farmacologische werking van opioïden
- Voorbeelden van opioïde en opiate geneesmiddelen
- Soorten opioïden en opiaten
- Indicaties voor het gebruik van opiaten
- Toedieningswijzen
- Risico’s en bijwerkingen van medicijnen
- Bijwerkingen
- Fysieke afhankelijkheid
- Verslaving
- Behandeling van verslaving
- Veilig gebruik en veilige verwijdering van medicijnen
- Bijkomende geneesmiddelen voor pijnbehandeling
- Praktische tips voor het omgaan met het gebruik van opioïden en opiaten
- Volg het voorschrift van je arts nauwkeurig
- Let op mogelijke bijwerkingen
- Zorg voor een goede balans tussen rust en activiteit
- Wees voorzichtig met autorijden en het bedienen van machines
- Ondersteun je herstel met een gezond voedingspatroon
- Werk aan een plan voor afbouw indien nodig
- Praat over je zorgen of angsten
- Misvattingen rond Opioïden en Opiaten
- Opiaten en opioïden zijn hetzelfde
- Opioïden worden alleen gebruikt voor pijnbestrijding
- Opioïden en opiaten zijn altijd verslavend
- Alle opioïden zijn gevaarlijk en moeten worden vermeden
- Opioïden kunnen snel en gemakkelijk worden afgebouwd zonder gevolgen
- Opiaten zijn alleen een probleem in de Verenigde Staten
- Opioïden zijn altijd noodzakelijk voor pijnbestrijding
Wat zijn opioïden?
Opioïden zijn een klasse van gereguleerde pijnstillende geneesmiddelen die natuurlijke of synthetische stoffen bevatten die lijken op morfine, het actieve bestanddeel van opium. Opium wordt gewonnen uit de onrijpe vruchten van de Papaver somniferum (slaapbol). Het ingedroogde melksap van de plant wordt als een geelbruin, bitter smakend poeder verkocht, dat ongeveer 10% morfine bevat. Morfine heeft een verdovende werking, verlicht pijn en kan gevoelens van kalmte en euforie opwekken. Opioïde medicijnen werken door zich aan specifieke receptoren in de hersenen te binden, wat de pijnperceptie vermindert en gevoelens van welzijn kan bevorderen.Terminologie opioïden en opiaten
Opiaten zijn natuurlijke of gedeeltelijk natuurlijke chemische verbindingen die direct uit opium worden gewonnen of uit natuurlijke stoffen worden gefabriceerd. Voorbeelden van opiaten zijn codeïne, heroïne, morfine en opium. Opioïden omvatten zowel de synthetische als semi-synthetische afgeleiden die worden geproduceerd in laboratoria. Deze stoffen bootsen de effecten van opiaten na maar zijn niet noodzakelijkerwijs direct afgeleid van natuurlijke bronnen.Fysiologische en farmacologische werking van opioïden
Werkingsmechanisme van opioïdenOpioïden werken door zich te binden aan specifieke receptoren in het zenuwstelsel, bekend als opioïde receptoren, die zich voornamelijk in de hersenen, het ruggenmerg en andere delen van het lichaam bevinden. Deze receptoren worden onderverdeeld in drie hoofdtypen: mu (μ), kappa (κ) en delta (δ). Wanneer opioïden zich aan deze receptoren binden, blokkeren ze de overdracht van pijnsignalen naar de hersenen en verhogen ze de pijnverlichting. Dit leidt tot een gevoel van euforie, wat bijdraagt aan het verslavende potentieel van deze stoffen.
Effecten op het centrale zenuwstelsel
Opioïden beïnvloeden niet alleen de pijnbeleving, maar ook de stemming, ademhaling, hartslag en de algehele mobiliteit van het lichaam. De effecten op het centrale zenuwstelsel kunnen onder andere sedatie, ademhalingsdepressie en een verlaagd bewustzijn omvatten, wat leidt tot een verhoogd risico op overdosering bij verkeerd gebruik.
Afhankelijkheid en tolerantie
Bij langdurig gebruik van opioïden kunnen patiënten tolerantie ontwikkelen, wat betekent dat steeds hogere doses nodig zijn om hetzelfde effect te bereiken. Dit kan leiden tot fysieke afhankelijkheid, waarbij het lichaam zich aanpast aan de aanwezigheid van de stof en ontwenningsverschijnselen vertoont wanneer het gebruik wordt gestopt of verminderd.
Voorbeelden van opioïde en opiate geneesmiddelen
Veelvoorkomende opioïden zijn onder andere heroïne, evenals andere narcotische middelen zoals oxycodon, buprenorfine, morfine, codeïne, tramadol, methadon en fentanyl.Soorten opioïden en opiaten
Endogene opioïdenEndogene opioïden zijn stoffen die van nature in het lichaam aanwezig zijn en die een vergelijkbare werking hebben als opioïden. Ze worden geproduceerd door het lichaam als reactie op pijn of stress en omvatten endorfines, enkefalinen en dynorfines. Deze natuurlijke opioïden spelen een belangrijke rol in pijnbestrijding en het reguleren van emotionele en stressvolle reacties.
Naturally derived opioïden
Opioïden kunnen ook natuurlijk worden verkregen uit de papaverplant (Papaver somniferum). Morfine en codeïne zijn voorbeelden van natuurlijke opioïden die vaak worden voorgeschreven voor pijnverlichting. Morfine wordt bijvoorbeeld gebruikt voor pijnbestrijding bij kankerpatiënten of na grote chirurgische ingrepen.
Synthetische opioïden
Synthetische opioïden zijn chemisch vervaardigde stoffen die een vergelijkbare werking hebben als natuurlijke opioïden. Voorbeelden zijn fentanyl, oxycodon en methadon. Synthetische opioïden worden vaak gebruikt in medische behandelingen, maar ze kunnen gemakkelijker leiden tot overdosering vanwege hun krachtigere werking, vooral fentanyl, dat tot 100 keer sterker is dan morfine.
Semi-synthetische opioïden
Semi-synthetische opioïden worden geproduceerd door de chemische modificatie van natuurlijke opioïden. Voorbeelden hiervan zijn oxycodon, hydrocodon en heroin (heroin is een illegale stof). Deze opioïden zijn vaak krachtiger dan de natuurlijke versies, maar worden in de geneeskunde gebruikt voor pijnbeheersing bij patiënten die een grotere pijnbehoefte hebben.
Indicaties voor het gebruik van opiaten
Acute pijnbestrijdingOpioïden worden vaak voorgeschreven voor de verlichtingen van acute pijn, bijvoorbeeld na een operatie of letsel. Bij kortdurend gebruik kunnen opioïden zeer effectief zijn in het verminderen van ernstige pijn, die niet adequaat kan worden behandeld met andere pijnstillers zoals paracetamol of NSAID’s.
Chronische pijnbehandeling
In gevallen van chronische pijn, zoals bij kanker, rugpijn of artritis, kunnen opioïden noodzakelijk zijn voor langdurige pijnverlichting. Dit gebruik moet echter zorgvuldig worden gecontroleerd vanwege het risico op afhankelijkheid en verslaving.
Palliatieve zorg
In palliatieve zorg, waar het doel is om de kwaliteit van leven van patiënten met terminale aandoeningen te verbeteren, spelen opioïden een cruciale rol in het beheersen van ernstige pijn en het verbeteren van de algehele gemoedstoestand.
Toedieningswijzen
Opioïde pijnstillers kunnen op verschillende manieren worden toegediend. De meest gebruikelijke manier is orale inname, omdat dit doorgaans eenvoudig en kosteneffectief is. Alternatieve methoden zijn onder andere rectale toediening, het gebruik van transdermale pleisters, en in sommige gevallen intraveneuze toediening (via een ader) als andere methoden niet beschikbaar zijn. Voor patiënten die niet goed reageren op andere toedieningsvormen of ernstige bijwerkingen ervaren, kan een pijnpomp in het ruggenmergkanaal worden gebruikt. Deze methode wordt vaak toegepast bij ernstige gevallen van pijn die niet onder controle kunnen worden gehouden met andere vormen van toediening.Risico’s en bijwerkingen van medicijnen
Bijwerkingen
Veel voorkomende bijwerkingen van opioïden zijn constipatie, slaperigheid, misselijkheid en braken, evenals ademhalingsproblemen, een geleidelijke overdosering en seksuele disfunctie. Sommige van deze bijwerkingen kunnen verminderd worden door de timing van de doses te wijzigen, zoals na een maaltijd of voor het slapengaan. Constipatie kan vaak verlicht worden door meer te drinken, vezelrijk voedsel te eten of een laxeermiddel te gebruiken (overleg dit altijd met de arts). Bij aanhoudende of ernstige bijwerkingen is het belangrijk om contact op te nemen met de arts.Fysieke afhankelijkheid
Langdurig dagelijks gebruik van opioïden kan leiden tot fysieke afhankelijkheid. Dit betekent dat het lichaam een tolerantie ontwikkelt voor de opioïden, wat kan vereisen dat de dosis wordt verhoogd om hetzelfde effect te bereiken. Wanneer een patiënt abrupt stopt met het gebruik van opioïden, kunnen ontwenningsverschijnselen optreden, die meestal op de tweede tot derde dag na het stoppen het ergst zijn. Dit kan bijzonder gevaarlijk zijn voor patiënten met hartproblemen of chronische ziekten. Symptomen van het opiaatonttrekkingssyndroom kunnen zijn:- agitatie
- botpijn
- braken
- buikkrampen
- diarree
- hoge bloeddruk (hypertensie)
- loopneus
- geeuwen
- gewichtsverlies (anorexia)
- koude rillingen met kippenvel
- onvrijwillige beenbewegingen
- overmatig zweten (hyperhidrose)
- pijn
- pupilverwijding (mydriasis)
- rusteloosheid
- slapeloosheid
- spierpijn
- spiertrekkingen
- tranende ogen
Het is essentieel dat patiënten die opioïden gebruiken, stoppen onder strikt medisch toezicht en regelmatig door hun arts worden gecontroleerd om ontwenningsverschijnselen te beheersen of te voorkomen.
