Luchtvervuiling: Oorzaken en effecten vervuilde lucht

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) definieert luchtvervuiling als een vorm van vervuiling van zowel binnen- als buitenomgevingen, veroorzaakt door chemische, fysische of biologische stoffen die de natuurlijke eigenschappen van de atmosfeer veranderen. Belangrijke bronnen van luchtvervuiling zijn huishoudelijke verbrandingstoestellen, motorvoertuigen, industriële installaties en bosbranden. De stoffen die het meest impact hebben op de volksgezondheid omvatten fijne stofdeeltjes, koolmonoxide, ozon, stikstofdioxide en zwaveldioxide. Zowel binnen- als buitenshuis kan luchtvervuiling leiden tot ademhalingsproblemen en andere ernstige ziekten, met mogelijk fatale gevolgen.

• Steenkool
• Aardolie en dieselolie
• Fijn stof
• Effecten van luchtvervuiling op mensen
• Effecten van luchtvervuiling op het klimaat
• Sociale en economische Impact van luchtvervuiling
• Behandeling
• Preventie

Steenkool

De verbranding van steenkool voor energie en warmte is een belangrijke bron van luchtvervuiling, vooral in stedelijke gebieden van ontwikkelde landen. Dit type vervuiling wordt gekenmerkt door de uitstoot van zwarte rook en zwaveldioxide (SO2). Wetgeving uit het midden van de twintigste eeuw heeft geleid tot beperkingen op het gebruik van steenkool, maar dit probleem is anno augustus 2024 nog steeds aanwezig in delen van Oost-Europa en Rusland. Bovendien groeit de luchtvervuiling door steenkoolverbranding in sommige snel ontwikkelende landen, met name in India en China, waar de energievraag blijft toenemen.

Aardolie en dieselolie

De verbranding van aardolie en dieselolie in motorvoertuigen heeft geleid tot een nieuwe vorm van luchtvervuiling. Deze omvat primaire verontreinigende stoffen zoals stikstofoxiden (NO en NO2), dieseldeeltjes, polyaromatische koolwaterstoffen en secundaire verontreinigende stoffen zoals ozon (O3), die ontstaan door fotochemische reacties in de atmosfeer. Ozonconcentraties zijn vaak het hoogst in zonnige, landelijke gebieden. Niveaus van NO2 kunnen ook hoog zijn in slecht geventileerde keukens en woonruimten waar gas wordt gebruikt voor koken en verwarming. De impact van dieselvervuiling blijft significant, vooral in stedelijke gebieden waar verkeersdrukte hoog is.

Fijn stof

Fijn stof is een belangrijke oorzaak van luchtvervuiling en kan worden ingedeeld op basis van de grootte van de deeltjes. Grove deeltjes, met een diameter tussen 10 en 2,5 μm, ontstaan door bouwwerkzaamheden en landbouwactiviteiten. Fijne deeltjes, kleiner dan 2,5 μm en aangeduid als PM2,5, ontstaan voornamelijk door de verbranding van fossiele brandstoffen. Deze deeltjes zijn verantwoordelijk voor significante gezondheidsproblemen zoals ademhalingsproblemen en hartaandoeningen. PM2,5 kan lange tijd in de lucht blijven hangen en kan zelfs naar landelijke gebieden worden getransporteerd.

De globale luchtkwaliteitsrichtlijnen van de WHO bevelen aan dat de 24-uurswaarde voor PM2,5 <25 μg/m³ moet zijn, en de jaarwaarde <10 μg/m³. In Europa wordt 70% van de fijne stofdeeltjes in stedelijke lucht veroorzaakt door dieselverbranding, met een achtergrondconcentratie van 3-5 μg/m³. De WHO schat dat luchtvervuiling jaarlijks wereldwijd ongeveer 4,2 miljoen vroegtijdige sterfgevallen veroorzaakt, volgens gegevens van augustus 2024.

Effecten van luchtvervuiling op mensen

Langdurige blootstelling aan luchtvervuiling kan leiden tot verschillende gezondheidsproblemen. Kinderen die veel tijd buitenshuis doorbrengen en ouderen met een zwak immuunsysteem lopen een verhoogd risico op deze effecten. Daarnaast heeft luchtvervuiling door motorvoertuigen geleid tot een stijging van ziekenhuisopnames door luchtwegproblemen.

Effecten van luchtverontreinigende stoffen

De gevolgen van luchtverontreinigende stoffen voor de gezondheid zijn als volgt:

• Fijn stof: Vooral schadelijk voor ouderen en mensen met luchtweg- en hartaandoeningen. Het kan leiden tot luchtwegontsteking en verergering van allergieën.
• Ozon (O3): Dit is een probleem voor iedereen, vooral tijdens fysieke inspanning. Het kan leiden tot restrictieve longaandoeningen, luchtwegontsteking en een verhoogde reactie op allergenen.
• Stikstofdioxide (NO2): Kan luchtwegontsteking en een verhoogde reactie op allergenen veroorzaken, vooral bij allergische personen.
• Zwaveldioxide (SO2): Vooral schadelijk voor astmatici en kan bronchoconstrictie (vernauwing van de luchtwegen) veroorzaken door een neurogeen mechanisme.

Milde effecten

Luchtvervuiling kan milde symptomen veroorzaken die vergelijkbaar zijn met griepachtige symptomen, zoals griepachtige symptomen, jeukende keel, keelpijn, een krakerige keel, keelirritatie, keelontsteking, hoesten en een verkoudheid. Oogirritatie en allergieën komen ook veel voor. Bij kinderen kan luchtvervuiling sneller leiden tot bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen).

Ernstige effecten

Ernstigere gezondheidseffecten van luchtvervuiling kunnen omvatten:

• Verergering van astma (ontsteking van de luchtwegen in de longen).
• Bronchiale astma en kortademigheid.
• Vernauwing van de borst en hartaandoeningen.
• Ernstige schade aan het ademhalingssysteem, wat kan leiden tot infecties van de hogere luchtwegen.
• Langdurige blootstelling kan bijdragen aan het risico op longkanker.
• Jaarlijks overlijden wereldwijd ten minste zeven miljoen mensen door de effecten van luchtvervuiling, waarbij ouderen vaak het slachtoffer zijn van ademhalingsproblemen en hart- en vaatziekten.

Effecten van luchtvervuiling op het klimaat

Luchtvervuiling heeft niet alleen gevolgen voor de gezondheid van mensen, maar ook voor het klimaat. Verontreinigende stoffen zoals kooldioxide (CO2) en methaan (CH4) dragen bij aan de opwarming van de aarde door het broeikaseffect. Fijn stof kan ook bijdragen aan klimaatverandering door het beïnvloeden van de luchtcirculatie en neerslagpatronen. Het verminderen van luchtvervuiling kan daarom ook een belangrijke stap zijn in de strijd tegen klimaatverandering.

Sociale en economische Impact van luchtvervuiling

Luchtvervuiling heeft aanzienlijke sociale en economische gevolgen. Gezondheidsproblemen door vervuiling leiden tot hogere medische kosten en verlies van productiviteit. Bovendien kan luchtvervuiling de levenskwaliteit verminderen door het verhogen van de ziektelast en het verminderen van de algemene welzijn. Beleidsmaatregelen en investeringen in schonere technologieën kunnen helpen om deze kosten te verlagen en de gezondheid van de bevolking te verbeteren.

Behandeling

Wanneer de luchtkwaliteit slecht is, worden astmapatiënten aangeraden om buitenactiviteiten te vermijden en hun ontstekingsremmende medicatie te verhogen. Deze medicijnen omvatten inhalatiecorticosteroïden (ingeademde krachtige ontstekingsremmers). Zowel kortetermijn- als langetermijnmaatregelen zijn noodzakelijk om luchtvervuiling te verminderen, met name met betrekking tot dieseldeeltjes.

Preventie

Maatregelen om luchtvervuiling te verminderen zijn onder andere:

• Verbeterd motorisch rendement en de inzet van dieselroetfilters.
• Vermindering van de afhankelijkheid van auto’s en vrachtwagens door het bevorderen van het gebruik van openbaar vervoer en andere duurzame vervoersmiddelen.
• Implementatie van strengere emissienormen voor industrieën en voertuigen.