Opioïden en opiaten: Geneesmiddelen die pijn verlichten
Opiate of opioïde geneesmiddelen zijn uit opium bereide middelen of (semi-)synthetische afgeleiden van opium. Deze medicijnen vallen onder de noemer van narcotica (verdovende geneesmiddelen). Bij gebruik zoals voorgeschreven door de arts, zijn opioïden en opiaten veilig voor het verlichten van acute pijn, zoals pijn na een operatie. Verkeerd, overmatig of langdurig gebruik van het medicijn verhoogt echter de kans op risico’s en bijwerkingen, zoals bijvoorbeeld fysieke afhankelijkheid en verslaving. Een zeer goede opvolging door de arts is nodig bij het langdurig gebruik van deze geneesmiddelen om deze problemen te voorkomen of ontwenningssymptomen te verminderen.
Wat zijn opioïden?
Opioïden zijn een klasse van gecontroleerde pijnbeheersingsgeneesmiddelen die natuurlijke of synthetische chemicaliën bevatten op basis van morfine, het actieve bestanddeel van opium. Opium is afkomstig uit de onrijpe vruchten van de Papaver somniferum (slaapbol). Opium is in feite het ingedroogde melksap dat fijngewreven een geelbruin, bitter smakend poeder voorstelt. Het poeder bevat circa 10%
morfine (hoofdbestanddeel van het poeder). Morfine werkt verdovend, verlicht de pijn, en biedt kalmerende, rustgevende en gelukzalige effecten. Wanneer opioïde medicijnen door het bloed reizen en zich hechten aan opioïde receptoren in de hersencellen, geven de cellen signalen af die de perceptie van pijn dempen en de pleziergevoelens stimuleren.
Terminologie opioïden en opiaten
Opiaten zijn chemische verbindingen die worden geëxtraheerd of geraffineerd uit natuurlijke plantaardige stoffen (papaversap en vezels). Voorbeelden van opiaten zijn
codeïne, heroïne, morfine en opium.
Opioïden zijn chemische verbindingen die in het algemeen niet zijn afgeleid van natuurlijk plantaardig materiaal. De meeste opioïden zijn vervaardigd in het laboratorium of gesynthetiseerd.
Voorbeelden van opioïde en opiate geneesmiddelen
Veel voorkomende opioïden zijn heroïne en narcotische medicijnen zoals oxycodon, buprenorfine, morfine, codeïne, tramadol, methadon en fentanyl.
Indicatie opiaten
Bij een correct gebruik verlichten opioïden zoals morfine de ernstige pijn die volgt na een operatie. Ook zijn opiaten inzetbaar voor het verlichten van de pijn van patiënten met vergevorderde
kanker. Morfine en soortgelijke geneesmiddelen zijn af en toe ook inzetbaar voor het behandelen van
chronische pijn, al zijn deze niet altijd bij iedereen effectief. Opioïden zijn de meest voorgeschreven
pijnstillers omdat ze zo effectief zijn. Opioïde pijnstillende medicijnen zijn veilig en veroorzaken zelden problemen wanneer een patiënt de medicijnen inneemt zoals voorgeschreven.
Toedieningswijze
Opioïde pijnstillers zijn op verschillende manieren in te nemen. De voorkeursmethode is via de mond (oraal), omdat medicatie die oraal wordt ingenomen gemakkelijk en meestal ook goedkoop is. Wanneer deze methode niet bruikbaar is, is een rectale toediening of het plaatsen van pleisters op de huid mogelijk. Een intraveneuze (via een ader) toediening is enkel aangewezen wanneer de andere methoden niet bruikbaar of beschikbaar zijn. Via een pijnpomp in het ruggenmergkanaal is het soms ook mogelijk om de medicatie toe te dienen. Deze toedieningswijze is bruikbaar voor patiënten die niet reageren op andere toedieningswijzen of die extreme bijwerkingen ervaren.
Risico’s en bijwerkingen van medicijnen
Bijwerkingen
Vaak voorkomende bijwerkingen van opioïden zijn
constipatie,
slaperigheid,
misselijkheid en
braken,
ademhalingsproblemen, een geleidelijke overdosering en seksuele disfunctie. Sommige mildere bijwerkingen zijn te voorkomen door de tijd aan te passen waarop de patiënt de doses inneemt, zoals na een maaltijd of voor het slapengaan. Obstipatie verminderen is mogelijk door meer te drinken, vezelrijk voedsel te eten of een
laxeermiddel in te nemen (dit moet de patiënt overleggen met de arts). Patiënten nemen best met de arts contact op bij verontrustende bijwerkingen.
Fysieke afhankelijkheid
Het langdurig dagelijks gebruik van opioïden leidt tot lichamelijke afhankelijkheid. Patiënten ontwikkelen na verloop van tijd een tolerantie voor opioïde pijnstillers. Ze moeten hierdoor hun doses verhogen zodat de medicijnen nog effectief zijn. Wanneer de patiënt fysieke afhankelijk is en abrupt stopt met het opioïdengebruik, ontstaan ontwenningsverschijnselen die vooral op de tweede tot derde dag na het stoppen van de medicijnen gaan pieken. Vooral voor hartpatiënten of patiënten met chronische ziekten is de ontwenning van deze medicijnen potentieel gevaarlijk. Symptomen die mogelijk tot uiting komen bij het opiaat-onthoudingssyndroom zijn:
Patiënten die voorgeschreven opioïdenmedicatie innemen, moeten onder de juiste medische begeleiding stoppen met de medicijnen en ook regelmatig gecontroleerd worden door de arts om de ontwenningsverschijnselen te verminderen of te vermijden.
Verslaving
Opioïde pijnstillers zijn vooral effectief voor het behandelen van pijn gedurende een korte tijd. Bij langdurig gebruik is een grondig medisch onderzoek en een goede medische opvolging noodzakelijk, omdat een klein aantal patiënten anders gaat kampen met een
verslavingsstoornis. Een verslavingsstoornis komt voor bij ongeveer vijf procent van de patiënten die deze pijnstillers innemen gedurende één jaar of langer. Verslaving is een chronische
hersenziekte die ervoor zorgt dat een patiënt dwangmatig naar deze medicijnen zoekt, ook al veroorzaken ze schade. Wanneer vrouwen tijdens de zwangerschap misbruik maken van opioïden, leidt dit tot baby’s die verslaafd ter wereld komen. Ze ondergaan dan ook ontwenningsverschijnselen bij de geboorte. Baby’s lijden dan aan het neonataal abstinentiesyndroom.
Behandeling van verslaving
De belangrijkste behandeling voor voorgeschreven opiatenverslaving is een medicamenteuze behandeling. Dit omvat een goede opvolging door de arts, het gebruik van medicijnen, gedrags- en psychotherapie en ondersteuning van familie en vrienden. Deze multidisciplinaire behandeling is belangrijk zodat de patiënt stopt met het gebruik van het medicijn, door de ontwenningsperiode kan heengaan en het hoofd kan bieden aan het hunkeren naar de pijnstillers. Het medicijn naloxon keert verder de effecten van een overdosis om en voorkomt de dood als de patiënt dit tijdig krijgt.
Veilig gebruik en veilig verwijderen van medicijnen
Om een overdosering te voorkomen, wat leidt tot de dood, is het belangrijk om opioïden alleen zoals voorgeschreven te gebruiken en ze niet met andere medicijnen te combineren, tenzij de arts deze voorschrijft. Het is belangrijk om potentieel gevaarlijke geneesmiddelen zoals opioïden, veilig te bewaren. De medicijnen bevinden zich best in een afgesloten potje waartoe anderen geen toegang hebben. Het is verder essentieel om de medicijnen op de juiste manier weg te gooien; ze mogen immers niet per ongeluk door kinderen, huisdieren of andere personen worden gebruikt. De ongebruikte medicijnen verwijderen in een verzegelde plastic zak is de beste optie.
Bijkomende geneesmiddelen om pijn te behandelen
Soms moet de patiënt andere pijnstillers nemen in combinatie met opiaten voor een verhoogde effectiviteit. Deze omvatten
corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers), anticonvulsiva,
antidepressiva,
lokale anesthetica (plaatselijk verdovende geneesmiddelen) en stimulerende middelen. Opioïden zijn alleen veilig te gebruiken in combinatie met andere geneesmiddelen onder toezicht van een arts. Het is verder verboden om de medicatie in te nemen in combinatie met alcohol,
barbituraten (oudere klasse van geneesmiddelen die het centrale zenuwstelsel onderdrukken),
antihistaminica (geneesmiddelen voor de behandeling van een
allergische reactie) of
benzodiazepinen (medicatie bij
angst en
slaapproblemen). Deze medicijnen vertragen de ademhaling en de gecombineerde effecten leiden mogelijk tot levensbedreigend
ademhalingsfalen (ernstige ziekte met langzame ademhaling).
Lees verder