Opioïden en opiaten: Geneesmiddelen die pijn verlichten

Opioïden en opiaten zijn geneesmiddelen die afgeleid zijn van opium of daarvan afgeleiden stoffen. Ze vallen onder de categorie van narcotica, oftewel verdovende middelen. Wanneer opioïden zoals voorgeschreven door een arts worden gebruikt, zijn ze effectief voor het verlichten van acute pijn, bijvoorbeeld na een operatie. Onjuist, overmatig of langdurig gebruik kan echter leiden tot aanzienlijke risico’s en bijwerkingen, zoals fysieke afhankelijkheid en verslaving. Het is cruciaal om langdurig gebruik van deze medicijnen nauwkeurig te monitoren om deze problemen te voorkomen of om ontwenningsverschijnselen te verlichten.

• Wat zijn opioïden?
• Terminologie opioïden en opiaten
• Voorbeelden van opioïde en opiate geneesmiddelen
• Indicaties voor het gebruik van opiaten
• Toedieningswijzen
• Risico’s en bijwerkingen van medicijnen
• Bijwerkingen
• Fysieke afhankelijkheid
• Verslaving
• Behandeling van verslaving
• Veilig gebruik en veilige verwijdering van medicijnen
• Bijkomende geneesmiddelen voor pijnbehandeling

Wat zijn opioïden?

Opioïden zijn een klasse van gereguleerde pijnstillende geneesmiddelen die natuurlijke of synthetische stoffen bevatten die lijken op morfine, het actieve bestanddeel van opium. Opium wordt gewonnen uit de onrijpe vruchten van de Papaver somniferum (slaapbol). Het ingedroogde melksap van de plant wordt als een geelbruin, bitter smakend poeder verkocht, dat ongeveer 10% morfine bevat. Morfine heeft een verdovende werking, verlicht pijn en kan gevoelens van kalmte en euforie opwekken. Opioïde medicijnen werken door zich aan specifieke receptoren in de hersenen te binden, wat de pijnperceptie vermindert en gevoelens van welzijn kan bevorderen.

Terminologie opioïden en opiaten

Opiaten zijn natuurlijke of gedeeltelijk natuurlijke chemische verbindingen die direct uit opium worden gewonnen of uit natuurlijke stoffen worden gefabriceerd. Voorbeelden van opiaten zijn codeïne, heroïne, morfine en opium. Opioïden omvatten zowel de synthetische als semi-synthetische afgeleiden die worden geproduceerd in laboratoria. Deze stoffen bootsen de effecten van opiaten na maar zijn niet noodzakelijkerwijs direct afgeleid van natuurlijke bronnen.

Voorbeelden van opioïde en opiate geneesmiddelen

Veelvoorkomende opioïden zijn onder andere heroïne, evenals andere narcotische middelen zoals oxycodon, buprenorfine, morfine, codeïne, tramadol, methadon en fentanyl.

Indicaties voor het gebruik van opiaten

Wanneer opioïden zoals morfine correct worden gebruikt, kunnen ze effectief ernstige pijn verlichten, bijvoorbeeld na een operatie. Ze worden ook ingezet voor het beheersen van pijn bij patiënten met gevorderde kanker. Morfine en soortgelijke middelen worden soms ook gebruikt voor het behandelen van chronische pijn, hoewel ze niet altijd effectief zijn voor elke patiënt. Opioïden behoren tot de meest voorgeschreven pijnstillers vanwege hun effectiviteit. Ze veroorzaken zelden problemen bij correct gebruik volgens de voorschriften van de arts.

Toedieningswijzen

Opioïde pijnstillers kunnen op verschillende manieren worden toegediend. De meest gebruikelijke manier is orale inname, omdat dit doorgaans eenvoudig en kosteneffectief is. Alternatieve methoden zijn onder andere rectale toediening, het gebruik van transdermale pleisters, en in sommige gevallen intraveneuze toediening (via een ader) als andere methoden niet beschikbaar zijn. Voor patiënten die niet goed reageren op andere toedieningsvormen of ernstige bijwerkingen ervaren, kan een pijnpomp in het ruggenmergkanaal worden gebruikt. Deze methode wordt vaak toegepast bij ernstige gevallen van pijn die niet onder controle kunnen worden gehouden met andere vormen van toediening.

Risico’s en bijwerkingen van medicijnen

Bijwerkingen

Veel voorkomende bijwerkingen van opioïden zijn constipatie, slaperigheid, misselijkheid en braken, evenals ademhalingsproblemen, een geleidelijke overdosering en seksuele disfunctie. Sommige van deze bijwerkingen kunnen verminderd worden door de timing van de doses te wijzigen, zoals na een maaltijd of voor het slapengaan. Constipatie kan vaak verlicht worden door meer te drinken, vezelrijk voedsel te eten of een laxeermiddel te gebruiken (overleg dit altijd met de arts). Bij aanhoudende of ernstige bijwerkingen is het belangrijk om contact op te nemen met de arts.

Fysieke afhankelijkheid

Langdurig dagelijks gebruik van opioïden kan leiden tot fysieke afhankelijkheid. Dit betekent dat het lichaam een tolerantie ontwikkelt voor de opioïden, wat kan vereisen dat de dosis wordt verhoogd om hetzelfde effect te bereiken. Wanneer een patiënt abrupt stopt met het gebruik van opioïden, kunnen ontwenningsverschijnselen optreden, die meestal op de tweede tot derde dag na het stoppen het ergst zijn. Dit kan bijzonder gevaarlijk zijn voor patiënten met hartproblemen of chronische ziekten. Symptomen van het opiaatonttrekkingssyndroom kunnen zijn:

• agitatie
• botpijn
• braken
• buikkrampen
• diarree
• hoge bloeddruk (hypertensie)
• loopneus
• geeuwen
• gewichtsverlies (anorexia)
• koude rillingen met kippenvel
• onvrijwillige beenbewegingen
• overmatig zweten (hyperhidrose)
• pijn
• pupilverwijding (mydriasis)
• rusteloosheid
• slapeloosheid
• spierpijn
• spiertrekkingen
• tranende ogen

Het is essentieel dat patiënten die opioïden gebruiken, stoppen onder strikt medisch toezicht en regelmatig door hun arts worden gecontroleerd om ontwenningsverschijnselen te beheersen of te voorkomen.

Verslaving

Opioïde pijnstillers zijn bijzonder effectief voor het behandelen van pijn op korte termijn. Bij langdurig gebruik is een zorgvuldige medische evaluatie en opvolging noodzakelijk, aangezien een klein percentage patiënten een verslavingsstoornis kan ontwikkelen. Ongeveer vijf procent van de patiënten die deze pijnstillers gedurende een jaar of langer gebruiken, ontwikkelt een verslaving. Verslaving is een chronische hersenziekte gekenmerkt door dwangmatig zoeken naar de medicatie, zelfs als het schadelijk is. Tijdens de zwangerschap kan misbruik van opioïden leiden tot een neonataal abstinentiesyndroom, waarbij baby’s ontwenningsverschijnselen vertonen bij de geboorte.

Behandeling van verslaving

De behandeling van opiatenverslaving omvat meestal een combinatie van medicamenteuze therapie, medische opvolging, gedrags- en psychotherapie, en ondersteuning van familie en vrienden. Deze multidisciplinaire aanpak helpt patiënten te stoppen met het gebruik van opioïden, de ontwenningsperiode door te komen en te leren omgaan met de verslaving. Het medicijn naloxon kan de effecten van een overdosis omkeren en levensreddend zijn als het tijdig wordt toegediend.

Veilig gebruik en veilige verwijdering van medicijnen

Om een overdosis te voorkomen, is het cruciaal om opioïden uitsluitend volgens het voorschrift van de arts te gebruiken en niet te combineren met andere medicijnen tenzij voorgeschreven. Het is ook belangrijk om opioïden veilig te bewaren, bij voorkeur in een afgesloten container die niet toegankelijk is voor anderen. Ongebruikte medicijnen moeten op een veilige manier worden weggegooid, bij voorkeur in een verzegelde plastic zak, om te voorkomen dat ze per ongeluk door kinderen, huisdieren of anderen worden ingenomen.

Bijkomende geneesmiddelen voor pijnbehandeling

Soms kan het nodig zijn om andere pijnstillers in combinatie met opioïden te gebruiken voor een verbeterde pijnbestrijding. Deze kunnen onder andere corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers), anticonvulsiva, antidepressiva, lokale anesthetica (plaatselijk verdovende middelen) en stimulerende middelen zijn. Het is essentieel dat opioïden alleen in combinatie met andere geneesmiddelen worden gebruikt onder toezicht van een arts. Het combineren van opioïden met alcohol, barbituraten (oudere klasse van geneesmiddelen die het centrale zenuwstelsel onderdrukken), antihistaminica (geneesmiddelen voor allergische reacties) of benzodiazepinen (medicatie voor angst en slaapproblemen) kan leiden tot levensbedreigend ademhalingsfalen (ernstige aandoening gekenmerkt door langzame ademhaling).

Lees verder

• Chronische pijn: Soorten, oorzaken en behandeling
• Pijn verlichten: Soorten niet-medicamenteuze behandelingen
• Pijnstillende medicatie: Soorten & bijwerkingen pijnstillers
• Codeïne: Toepassingen en bijwerkingen van het medicijn
• Morfine: Toepassingen, contra-indicaties en bijwerkingen