Buikkrampen: Oorzaken van krampaanvallen in buikstreek

Een plotseling, ongecontroleerd, strak en scherp gevoel in de buikspieren duidt op de aanwezigheid van buikkrampen (kolieken). Tijdens de samentrekkingen van de spieren in de buik is het voor patiënten mogelijk zelfs moeilijk om recht te staan of om te gaan zitten. Dit ongemakkelijk, in golven optredend symptoom gaat mogelijk gepaard met andere tekenen, zoals buikpijn en diarree. Diverse oorzaken liggen aan de basis van krampen in de buik, zoals buikgriep, nierkoliek of voedselvergiftiging. Meestal zijn buikkrampen niet ernstig en is een professionele medische behandeling overbodig. Treden de pijnlijke krampaanvallen frequent op, zijn ze ernstig of gaan ze gepaard met andere ernstige symptomen, dan wijst dit op een onderliggend medisch probleem en is advies van een arts nodig.

• Anatomie van de buik en de relatie tot buikkrampen
• Epidemiologie van krampaanvallen in de buikstreek
• Mechanisme van buikkrampen
• Oorzaken van buikkrampen
• Appendicitis: Ontsteking van de appendix
• Brandend maagzuur (gastro-oesofageale reflux)
• Buikgriep
• Coeliakie (glutenintolerantie)
• Nierstenen
• Voedselvergiftiging
• Risicofactoren voor buikkrampen
• Risicogroepen voor buikkrampen
• Geassocieerde symptomen bij buikkrampen
• Alarmsymptomen bij krampaanvallen in buikgebied
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van krampen in de buikstreek
• Prognose
• Complicaties van krampachtige aanvallen in buik
• Preventie van krampen in buikstreek

Anatomie van de buik en de relatie tot buikkrampen

Structuur van de buik
De buik omvat meerdere organen, waaronder de maag, lever, darmen, alvleesklier, milt en galblaas. Deze organen worden omgeven door spierweefsel en een netwerk van bloedvaten en zenuwen die zorgen voor ondersteuning en mobiliteit. Het buikvlies, een dun membraan dat de organen in de buikholte bedekt, speelt ook een belangrijke rol bij de bescherming en functie van deze organen. Buikkrampen ontstaan vaak wanneer een van deze structuren onderhevig is aan ontsteking, irritatie, of verstoorde spieractiviteit, wat kan leiden tot pijn en ongemak.

Spieractiviteit in de darmen en buikkrampen
De darmen spelen een cruciale rol in het transporteren van voedsel door peristaltische bewegingen, waarbij spieren in de darmwand zich ritmisch samentrekken. Verstoringen in deze samentrekkingen, zoals spasmen of overmatige activiteit, kunnen leiden tot buikkrampen. Bijvoorbeeld, bij patiënten met het prikkelbare darm syndroom (PDS) is de darmmotiliteit vaak verhoogd, wat buikkrampen en pijn veroorzaakt. Ook stress en voedingspatroon kunnen de spieractiviteit in de darmen beïnvloeden.

Zenuwstelsel en de rol bij buikkrampen
Het zenuwstelsel, vooral het enterische zenuwstelsel, reguleert veel van de functies van het spijsverteringssysteem en kan bij verstoringen bijdragen aan de ontwikkeling van buikkrampen. Dit autonome zenuwstelsel communiceert met de hersenen en kan bijvoorbeeld als reactie op stress of emoties de samentrekkingen van de darmspieren veranderen, wat een effect heeft op de gevoeligheid en het ontstaan van buikkrampen.

Epidemiologie van krampaanvallen in de buikstreek

Prevalentie van buikkrampen in de algemene bevolking
Buikkrampen komen frequent voor en worden door een groot deel van de bevolking ervaren. Het is een veelvoorkomende klacht bij zowel mannen als vrouwen van verschillende leeftijden, hoewel de specifieke prevalentie kan variëren afhankelijk van de onderliggende oorzaken. Studies tonen aan dat 10 tot 20% van de volwassenen symptomen van functionele buikpijn, zoals PDS, ervaart. Onder kinderen is dit percentage lager, maar nog steeds significant.

Geografische variaties in het voorkomen van buikkrampen
De prevalentie van buikkrampen kan variëren per regio, afhankelijk van verschillen in leefstijl, voedingspatronen, en gezondheidszorg. In ontwikkelingslanden worden buikkrampen vaker veroorzaakt door infecties en voedingsgerelateerde oorzaken, terwijl in westerse landen functionele aandoeningen, zoals PDS, een grotere rol spelen. Factoren zoals toegang tot gezondheidszorg en vroege opsporing dragen ook bij aan variaties in epidemiologie.

Buikkrampen bij verschillende leeftijdsgroepen
Hoewel buikkrampen in elke leeftijdsgroep kunnen voorkomen, zijn bepaalde vormen van buikpijn meer prevalent bij specifieke leeftijdsgroepen. Bijvoorbeeld, kinderen en jongvolwassenen ervaren vaker pijn gerelateerd aan functionele buikklachten, terwijl ouderen vatbaarder zijn voor buikkrampen door aandoeningen zoals diverticulitis en gastro-intestinale ischemie.

Mechanisme van buikkrampen

Spasmen van de darmspieren
Buikkrampen kunnen worden veroorzaakt door spasmen of krampen van de darmspieren, waarbij de spieren in de darmwand plotseling en pijnlijk samentrekken. Deze spasmen worden vaak getriggerd door factoren zoals stress, bepaalde voedingsmiddelen, en hormonale veranderingen. Patiënten met spijsverteringsstoornissen zoals PDS ervaren vaak intense buikkrampen als gevolg van abnormale spieractiviteit in de darm.

Verstoring in het zenuwstelsel
Buikkrampen kunnen ook worden veroorzaakt door verstoringen in het enterische zenuwstelsel, dat een directe invloed heeft op de darmbeweging en de pijnbeleving. Deze verstoringen kunnen ontstaan door een ontsteking, een infectie, of zelfs een verhoogde gevoeligheid van de darmwand. Patiënten met een verhoogde gevoeligheid ervaren vaak hevigere pijnsignalen, zelfs bij milde irritaties.

Verstoring van de doorbloeding in de buikorganen
Een verminderde doorbloeding van de buikorganen kan leiden tot buikkrampen, vooral bij aandoeningen zoals mesenteriale ischemie, waarbij de bloedtoevoer naar de darmen verminderd is. Dit kan resulteren in een zuurstoftekort in de weefsels, wat leidt tot pijn en krampen. Patiënten met risicofactoren zoals atherosclerose hebben een verhoogd risico op dergelijke doorbloedingsstoornissen.

Oorzaken van buikkrampen

Appendicitis: Ontsteking van de appendix

De appendix is een klein zakje dat aan de dikke darm is bevestigd en zich aan de rechterzijde van de buik bevindt. De appendix heeft geen bekende functie. Appendicitis (blindedarmontsteking) ontstaat wanneer er een blokkade in de appendix optreedt. Deze blokkade kan worden veroorzaakt door ontlasting, een parasiet of een andere vreemde stof. Wanneer de appendix geblokkeerd is, kunnen bacteriën zich hierin ophopen, wat leidt tot buikpijn, buikkrampen, een gezwollen buik, koorts, braken, verergerende pijn en een verlies van eetlust. Onbehandelde appendicitis kan leiden tot een gescheurde appendix, waardoor infecties zich door het lichaam kunnen verspreiden en levensbedreigende complicaties kunnen ontstaan. De belangrijkste behandeling voor appendicitis is chirurgische verwijdering van de appendix.

Brandend maagzuur (gastro-oesofageale reflux)

Oorzaken
Gastro-oesofageale reflux is een spijsverteringsstoornis die optreedt wanneer maagzuur uit de maag terugstroomt naar de slokdarm. Een spier onderaan de slokdarm, de lagere slokdarmsfincter, opent om voedsel binnen te laten en sluit om voedsel in de maag te houden. Wanneer deze spier te vaak of te lang ontspant, kan zuur terugstromen naar de slokdarm, wat brandend maagzuur veroorzaakt, het meest voorkomende symptoom van gastro-oesofageale reflux.

Risicofactoren
Levensstijlproblemen die kunnen bijdragen aan deze aandoening zijn onder andere overgewicht, overmatige voedselinname, consumptie van zure voedingsmiddelen, cafeïne, alcohol, roken en het gebruik van aspirine en NSAID's. Ook aandoeningen zoals gastritis (maagslijmvliesontsteking) en maagzweren kunnen brandend maagzuur veroorzaken.

Symptomen
Brandend maagzuur veroorzaakt brandende pijn op de borst die begint achter het borstbeen en zich naar de nek en keel verplaatst. De pijn verergert vaak na de maaltijd. Liggen of bukken kan ook brandend maagzuur veroorzaken. Een ander veelvoorkomend symptoom van gastro-oesofageale reflux is regurgitatie (voedsel dat weer opkomt).

Behandeling
Bij sommige patiënten kunnen slikproblemen optreden. In veel gevallen kunnen voedings- en levensstijlveranderingen de symptomen verlichten. Als deze veranderingen niet effectief zijn, kan een arts maagzuurremmers voorschrijven, zoals antacida of protonpompremmers. In ernstige gevallen kan een operatie nodig zijn.

Buikgriep

Virale gastro-enteritis (buikgriep) kan buikkrampen veroorzaken. Het norovirus is de meest voorkomende oorzaak van buikgriep, veroorzaakt door een virus. Buikgriep en voedselvergiftiging hebben vergelijkbare symptomen, zoals krampen, waardoor verwarring mogelijk is. De overdracht van het virus gebeurt door direct contact met een besmette persoon of door contact met besmette voorwerpen, zoals voedsel of keukengerei. Het virus kan ook worden opgelopen door het consumeren van onveilig voedsel en water.

Andere symptomen zijn onder meer:

• braken
• buikpijn
• gewichtsverlies
• hoofdpijn
• maagklachten
• milde koorts
• misselijkheid
• rommelende darmen (darmgeluiden)
• spierpijn
• waterige diarree (soms met bloed of slijm)

Er is geen specifieke medische behandeling voor virale buikgriep, zoals het geval is in oktober 2020. Thuisremedies kunnen helpen om uitdroging te voorkomen en om sneller beter te worden. Het is raadzaam om vast voedsel te vermijden en veel vloeistoffen te drinken, zoals water, heldere bouillons of cafeïnevrije sportdranken. Voedsel dat licht verteerbaar is, zoals bananen, crackers, geroosterd brood, kip en rijst, is aanbevolen. Rust is ook belangrijk. Bij de meeste patiënten verbeteren de symptomen na enkele dagen. Bij ernstige uitdroging is ziekenhuisopname noodzakelijk.

Coeliakie (glutenintolerantie)

Coeliakie is een auto-immuunaandoening waarbij het immuunsysteem abnormaal gevoelig is voor gluten, een eiwit dat voorkomt in tarwe, rogge en gerst. Het immuunsysteem valt hierbij per ongeluk de eigen weefsels in het maagdarmkanaal aan, wat resulteert in ontsteking. Deze ontsteking beschadigt de villi (darmvlokken: kleine vingerachtige uitsteeksels die de dunne darm bekleden en nodig zijn voor de opname van voedingsstoffen). Uiteindelijk kunnen de villi krimpen of verdwijnen. De symptomen treden op wanneer de patiënt voedingsmiddelen met gluten consumeert. Bekende tekenen zijn buikpijn, buikkrampen, een gezwollen buik, diarree en een slechte opname van voedingsstoffen (malabsorptie), wat kan leiden tot gewichtsverlies. De ontsteking en slechte opname van voedingsstoffen kunnen ook problemen veroorzaken met andere lichaamssystemen, zoals:

• IJzertekort in het bloed:
• afwijkingen aan het tandglazuur
• chronische [ARTIKEL=192529]vermoeidheid
• jeukende huiduitslag (dermatitis herpetiformis)
• laag aantal rode bloedcellen (bloedarmoede)
• lage botmineraaldichtheid (osteoporose)
• slechte groei

De diagnose wordt gesteld door middel van bloedonderzoek en een darmbiopsie. Het vermijden van gluten kan de symptomen effectief verminderen en het herstel bevorderen. Mensen met coeliakie moeten hun voedingspatroon strikt aanpassen en gluten volledig vermijden.

Nierstenen

Nierstenen kunnen ook leiden tot buikpijn en krampen. Nierstenen zijn harde afzettingen die zich in de nieren vormen uit mineralen en zouten in het urine. Wanneer deze stenen door de urinewegen bewegen, kunnen ze intense pijn veroorzaken, vaak in de onderbuik en de zijkanten van de buik, een aandoening die bekend staat als nierkoliek. Andere symptomen zijn bloed in de urine, frequent urineren, pijn bij het urineren en in sommige gevallen, misselijkheid en braken. Behandeling van nierstenen hangt af van de grootte van de stenen en de ernst van de symptomen. Kleine stenen kunnen meestal spontaan uit de nieren komen met veel drinken en pijnstillers, terwijl grotere stenen mogelijk een medische behandeling of zelfs een operatie vereisen.

Voedselvergiftiging

Voedselvergiftiging wordt veroorzaakt door het consumeren van besmet voedsel of water met bacteriën, virussen of parasieten. De symptomen kunnen onder andere omvatten:

• buikkrampen
• diarree
• misselijkheid
• braken

Voedselvergiftiging veroorzaakt vaak een infectie van het maagdarmkanaal en kan ook leiden tot uitdroging en andere complicaties. Het voorkomen van voedselvergiftiging kan door goede hygiëne en voedselbereiding. Als symptomen ernstig zijn of langer dan een paar dagen aanhouden, moet een arts worden geraadpleegd.

Risicofactoren voor buikkrampen

Voeding en voedingspatroon
Een voedingspatroon met een hoog gehalte aan vetten, gekruid voedsel of koolzuurrijke dranken kan het risico op buikkrampen verhogen, omdat deze voedingsmiddelen de spijsvertering kunnen irriteren en de darmmotiliteit kunnen beïnvloeden. Een gebrek aan vezels in het voedingspatroon kan ook bijdragen aan obstipatie, wat vaak buikkrampen veroorzaakt.

Stress en emotionele factoren
Stress is een bekende risicofactor voor het ontstaan van buikkrampen, vooral bij patiënten met functionele buikklachten zoals PDS. Stresshormonen kunnen de darmspieren beïnvloeden, wat leidt tot verhoogde samentrekkingen en spasmen. Chronische stress kan de gevoeligheid van het enterische zenuwstelsel verhogen, wat de kans op terugkerende buikkrampen vergroot.

Gebruik van bepaalde medicatie
Medicijnen zoals antibiotica, ontstekingsremmers en bepaalde pijnstillers kunnen bijwerkingen veroorzaken in de vorm van buikkrampen. Antibiotica bijvoorbeeld kunnen de balans van darmbacteriën verstoren, wat kan leiden tot buikpijn en krampen. Patiënten met langdurig medicijngebruik moeten worden gecontroleerd op mogelijke bijwerkingen.

Risicogroepen voor buikkrampen

Patiënten met spijsverteringsstoornissen
Patiënten met aandoeningen zoals PDS, de ziekte van Crohn, en colitis ulcerosa hebben een verhoogd risico op buikkrampen. Deze aandoeningen veroorzaken vaak ontsteking en irritatie van het spijsverteringskanaal, wat leidt tot terugkerende pijnklachten. Regelmatige opvolging is belangrijk om symptomen te beheersen en complicaties te voorkomen.

Ouderen
Ouderen hebben vaker last van buikkrampen door aandoeningen zoals diverticulitis, ischemische colitis en obstipatie, die meer voorkomen naarmate men ouder wordt. Een afname van spieractiviteit en een verminderde doorbloeding kunnen bijdragen aan het ontstaan van deze klachten. Voor ouderen is een aangepast voedingspatroon en voldoende beweging belangrijk om de spijsvertering te ondersteunen.

Patiënten met een geschiedenis van buikoperaties
Buikoperaties kunnen het risico op buikkrampen verhogen door de vorming van littekenweefsel, dat kan leiden tot verklevingen. Verklevingen kunnen de darmbewegingen belemmeren en zorgen voor episodes van pijn en krampen. Regelmatige controle door een arts is aanbevolen om complicaties te voorkomen.

Geassocieerde symptomen bij buikkrampen

Misselijkheid en braken
Misselijkheid en braken komen vaak voor in combinatie met buikkrampen en kunnen wijzen op verstoringen in het spijsverteringskanaal, zoals een infectie of ontsteking. Deze symptomen ontstaan meestal door irritatie van de maagwand, wat kan leiden tot een reflexmatige reactie. Vooral bij patiënten met aandoeningen zoals gastro-enteritis of voedselintoleranties komen misselijkheid en braken vaak voor. Het adequaat behandelen van deze symptomen is belangrijk om uitdroging te voorkomen, vooral bij kwetsbare groepen zoals kinderen en ouderen.

Opgeblazen gevoel en gasvorming
Opgeblazen gevoel en gasvorming zijn veelvoorkomende klachten die geassocieerd worden met buikkrampen. Deze symptomen ontstaan vaak door de aanwezigheid van overtollig gas in de darmen, wat de druk in het spijsverteringskanaal verhoogt en ongemak veroorzaakt. Patiënten met een voedingspatroon dat rijk is aan vezels of bepaalde koolhydraten, zoals peulvruchten, kunnen meer last hebben van deze klachten. Ook aandoeningen zoals het prikkelbare darm syndroom (PDS) kunnen leiden tot verhoogde gasproductie en daarmee tot een opgeblazen gevoel.

Veranderingen in de stoelgang
Buikkrampen gaan vaak gepaard met veranderingen in de stoelgang, zoals diarree of obstipatie. Deze symptomen kunnen wijzen op een onderliggende spijsverteringsstoornis, zoals een infectie of een chronische darmontsteking. Bij diarree worden de darmbewegingen versneld, terwijl bij obstipatie de darmmotiliteit vertraagt, wat leidt tot ongemak en buikkrampen. Het aanpassen van het voedingspatroon kan helpen om de symptomen te verlichten, hoewel langdurige klachten verder onderzoek vereisen.

Vermoeidheid en zwakte
Patiënten met langdurige buikkrampen kunnen vermoeidheid en zwakte ervaren, vooral wanneer de oorzaak van de buikkrampen te maken heeft met malabsorptie of chronische ontsteking. Vermoeidheid kan voortkomen uit het verlies van voedingsstoffen door herhaalde diarree of door een ontoereikend voedingspatroon als gevolg van verminderde eetlust. Deze symptomen kunnen het dagelijks functioneren van patiënten aanzienlijk beïnvloeden en vragen om een holistische benadering bij de behandeling.

Alarmsymptomen bij krampaanvallen in buikgebied

Onverklaard gewichtsverlies
Onverklaard gewichtsverlies in combinatie met buikkrampen kan wijzen op een ernstige onderliggende aandoening, zoals een inflammatoire darmziekte of zelfs een kwaadaardige aandoening in het spijsverteringskanaal. Patiënten die zonder duidelijke reden aanzienlijk gewicht verliezen, moeten zo snel mogelijk medische controle ondergaan om de oorzaak vast te stellen. Gewichtsverlies kan duiden op malabsorptie of een verhoogde energiebehoefte door een chronische ontsteking.

Bloed in de ontlasting
Het zien van bloed in de ontlasting is een ernstig alarmsymptoom dat verder onderzoek vereist. Dit kan een teken zijn van aandoeningen zoals een darmontsteking, een infectie, of zelfs darmkanker. Rood of helder bloed kan wijzen op een bloeding in de lagere delen van het spijsverteringskanaal, terwijl donkere, teerachtige ontlasting wijst op een bloeding in de hogere delen. Patiënten met bloed in de ontlasting en buikkrampen moeten snel worden doorverwezen voor diagnostische procedures zoals een colonoscopie.

Koorts en koude rillingen
Koorts en koude rillingen in combinatie met buikkrampen kunnen wijzen op een infectie, zoals een diverticulitis, appendicitis of gastro-enteritis. Een verhoogde lichaamstemperatuur is een indicatie van het lichaam dat een infectie bestrijdt, wat vaak samengaat met ontsteking en pijn in de buikregio. Wanneer koorts aanwezig is, dient men alert te zijn op een mogelijke bacteriële oorzaak, en kan antibiotische therapie nodig zijn.

Ernstige en aanhoudende pijn
Ernstige en aanhoudende pijn in de buik kan wijzen op een ernstige aandoening, zoals een obstructie in de darmen, pancreatitis of galstenen. Deze aandoeningen veroorzaken intense pijn en vereisen vaak snelle medische behandeling. Bij patiënten die hevige pijn ervaren, kan controle in een ziekenhuis noodzakelijk zijn om de oorzaak vast te stellen en tijdig in te grijpen.

Diagnose en onderzoeken

Buikkrampen worden gediagnosticeerd door een combinatie van medische geschiedenis, lichamelijk onderzoek en soms aanvullende tests. De arts kan vragen stellen over de aard van de krampen, het tijdstip van optreden, en andere symptomen. Onderzoeken kunnen onder meer omvatten:

• Bloedonderzoek: Kan helpen bij het opsporen van infecties, ontstekingen of afwijkingen in organen.
• Urineonderzoek: Kan informatie geven over nierfunctie en mogelijke infecties.
• Beeldvorming (zoals echografie, CT-scan of MRI): Kan helpen bij het visualiseren van organen en het opsporen van aandoeningen zoals nierstenen of tumoren.
• Endoscopie: In sommige gevallen kan een endoscopie nodig zijn om de inwendige organen direct te bekijken.

Behandeling van krampen in de buikstreek

De behandeling van buikkrampen hangt af van de onderliggende oorzaak. Algemeen voorkomende behandelingen zijn:

• Pijnstillers: Zoals ibuprofen of paracetamol, om de pijn te verlichten.
• Hydratatie: Veel drinken om uitdroging door diarree of braken te voorkomen.
• Antibiotica: Indien de oorzaak een bacteriële infectie is.
• Voedingsaanpassingen: Bij aandoeningen zoals coeliakie of voedselallergieën kan het aanpassen van de voeding noodzakelijk zijn.
• Antivirale medicatie: Bij virale infecties zoals buikgriep.
• Chirurgie: In gevallen zoals appendicitis of bij grote nierstenen kan een operatie nodig zijn.

Prognose

De prognose van buikkrampen varieert sterk afhankelijk van de oorzaak:

• Bij acute oorzaken zoals voedselvergiftiging of buikgriep is de prognose vaak goed, met herstel binnen enkele dagen tot weken.
• Chronische aandoeningen zoals coeliakie of irritable bowel syndrome (IBS) vereisen levenslange aanpassing van de levensstijl en voedingspatroon, maar symptomen kunnen met de juiste behandeling goed beheerd worden.
• Ernstige aandoeningen zoals appendicitis of ernstige nierstenen kunnen complicaties veroorzaken als ze niet op tijd worden behandeld, maar met tijdige medische zorg is de prognose meestal goed.

Complicaties van krampachtige aanvallen in buik

Onbehandelde of ernstige gevallen van buikkrampen kunnen leiden tot complicaties zoals:

• Perforatie van de appendix bij appendicitis, wat kan leiden tot een buikvliesontsteking.
• Dehydratie door ernstige diarree of braken.
• Osteoporose en andere voedingsgerelateerde complicaties bij langdurige malabsorptie door coeliakie.
• Nierinsufficiëntie bij onjuiste behandeling van grote nierstenen.

Preventie van krampen in buikstreek

Preventieve maatregelen voor buikkrampen kunnen variëren afhankelijk van de oorzaak:

• Hygiëne: Goede handhygiëne en voedselveiligheid kunnen helpen bij het voorkomen van infecties.
• Voedingspatroon: Vermijd voedsel dat allergieën of intoleranties triggert, zoals gluten bij coeliakie.
• Gewichtsbeheersing: Voor het voorkomen van reflux-gerelateerde krampen door overgewicht.
• Vaccinatie: Tegen bepaalde virale infecties zoals rotavirus bij jonge kinderen kan helpen buikgriep te voorkomen.

Lees verder

• Darmkrampen: Oorzaken van spasmen (krampen) in darm
• Buikpijn of maagpijn na het eten: Oorzaken en symptomen
• Buikpijn: Veelvoorkomende oorzaken van pijn in buikstreek
• Menstruele pijn: Krampen en andere symptomen bij menstruatie
• Nierkoliek: Ondraaglijke pijn in flanken door niersteen