Slaapzucht (slaperigheid): Overdag abnormaal slaperig

Bij slaapzucht is een patiënt overdag abnormaal slaperig, waardoor hij mogelijk in ongepaste situaties of op ongelegen momenten in slaap valt. Slaapzucht kan wijzen op een slaapstoornis, maar ook andere oorzaken kunnen leiden tot een overdreven slaperig gevoel overdag. Hierdoor verliest de patiënt veel energie en wordt hij eerder apathisch voor activiteiten. De behandeling van de patiënt is afhankelijk van de oorzaak van de slaapproblemen.

• Synoniemen slaapzucht
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van slaperigheid: Overdag abnormaal slaperig
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Geassocieerde symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling afhankelijk van de oorzaak
• Prognose van slaapzucht
• Complicaties van hypersomnie
• Medische complicaties
• Sociale en maatschappelijke complicaties
• Preventieve maatregelen tegen slaapzucht

Synoniemen slaapzucht

Slaapzucht is eveneens bekend onder de volgende synoniemen:

• hypersomnia
• hypersomnie
• lethargia
• lethargie
• lethargus
• slaperigheid
• somnolentie
• ziekelijke slaaptoestand

Epidemiologie

De epidemiologie van slaapzucht (slaperigheid) is van groot belang voor het begrijpen van de verspreiding en impact van deze aandoening op de wereldbevolking. Slaapzucht kan ontstaan door verschillende oorzaken, variërend van tijdelijke factoren zoals slaaptekort tot chronische aandoeningen zoals slaapapneu of narcolepsie. De prevalentie van slaapzucht is wereldwijd aanzienlijk en wordt beïnvloed door diverse factoren zoals leeftijd, geslacht, sociaal-economische status, en levensstijl.

Prevalentie van slaapzucht
Slaapzucht komt voor bij een aanzienlijk percentage van de bevolking, zowel in ontwikkelde als ontwikkelingslanden. Wereldwijd wordt geschat dat ongeveer 30% van de volwassenen minstens één keer per week symptomen van slaperigheid ervaren. Deze aandoening heeft vaak een negatieve invloed op de werk- en levenskwaliteit van patiënten. Slaapzucht kan een indicator zijn van onderliggende gezondheidsproblemen, en het wordt steeds vaker erkend als een belangrijk medisch probleem.

Leeftijdsgebonden trends
Slaapzucht kan op elke leeftijd voorkomen, maar het komt vaker voor bij ouderen en bij jongeren, vooral studenten, vanwege onregelmatige slaapgewoonten en verhoogde belasting. Ouderen hebben vaker te maken met slaapstoornissen zoals slaapapneu, waardoor slaperigheid overdag een veelvoorkomend probleem wordt.

Geslachtsverschillen en epidemiologische verschillen
Er zijn verschillen in de prevalentie van slaapzucht tussen mannen en vrouwen, waarbij vrouwen vaak een hogere prevalentie vertonen, vooral na de menopauze. Sociaal-economische factoren zoals werkdruk, stress, en toegang tot gezondheidszorg spelen ook een rol in de prevalentie van slaapzucht. In sommige ontwikkelingslanden komt slaapzucht vaker voor als gevolg van slechte slaapomstandigheden en onregelmatige werkuren.

Mechanisme

Het mechanisme van slaapzucht is multifactorieel en kan worden beïnvloed door verschillende fysiologische en psychologische processen. Slaapzucht wordt vaak gezien als een symptoom van verstoorde slaap of een ander onderliggend gezondheidsprobleem.

Slaaparchitectuur en slaapstoornissen
Slaapzucht ontstaat vaak uit verstoringen in de slaaparchitectuur, zoals fragmentatie van de slaap of onvoldoende diepe slaap. Aandoeningen zoals slaapapneu, waarbij de ademhaling herhaaldelijk stopt en begint tijdens de slaap, kunnen leiden tot een verminderde slaapkwaliteit en overmatige slaperigheid overdag. Ook andere stoornissen, zoals insomnia of rustelozebenensyndroom, kunnen het mechanisme van slaapzucht beïnvloeden.

Invloed van biologische ritmes
De biologische klok (circadiane ritmes) speelt een cruciale rol in de slaap-waakcyclus. Verstoring van deze ritmes, bijvoorbeeld door ploegendiensten, jetlag, of onregelmatige slaappatronen, kan leiden tot slaperigheid overdag. Het mechanisme wordt gereguleerd door de hypothalamus en wordt beïnvloed door externe factoren zoals licht en donker, voeding, en lichaamsbeweging.

Neurotransmitters en hormonen
Verschillende neurotransmitters en hormonen spelen een belangrijke rol in de regulatie van slaap en waakzaamheid. De afname van melatonine, een hormoon dat de slaap bevordert, en een verstoorde balans in andere stoffen zoals serotonine, dopamine, en cortisol, kunnen leiden tot overmatige slaperigheid. Verstoringen in het evenwicht van deze stoffen kunnen de slaapkwaliteit beïnvloeden en bijdragen aan de ontwikkeling van slaapzucht.

Oorzaken van slaperigheid: Overdag abnormaal slaperig

Zowel een medische aandoening, een levensstijlkeuze als een psychische toestand kunnen slaperigheid veroorzaken.

Medische problemen
Bloed
Enkele bekende voorbeelden van bloedgerelateerde aandoeningen die het risico op slaapzucht verhogen zijn een transfusiereactie, hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte van het bloed), te weinig natrium in het bloed (hyponatriëmie) en te veel natrium in het bloed (hypernatriëmie).

Hart
Voorbeelden van hartproblemen die soms resulteren in slaapzucht zijn alcoholische cardiomyopathie (hartspieraandoening), carotisstenose (vernauwing van de halsslagader) en chronische respiratoire insufficiëntie.

Hersenen
Aseptische meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek), een hersenabces (verzameling van pus in de hersenen) en een hersentumor kunnen slaperigheid veroorzaken.

Medicatie
Antihistaminica (geneesmiddel dat gebruikt wordt bij de behandeling van overgevoeligheidsreacties), kalmerende medicijnen en opioïden (krachtige pijnstillers) kunnen leiden tot meer slaperigheid.

Medische noodsituaties
Bij enkele medische noodsituaties waarbij de patiënt onmiddellijk naar het ziekenhuis moet, is slaapzucht een symptoom. Enkele voorbeelden hiervan zijn een hoofdwonde, een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen), delirium (acute verwardheid met wijzigingen in hersenfunctie), een hersenschudding (mild hersenletsel door stoot tegen schedel met symptomen aan geheugen en gedrag), een hypovolemische shock, een cardiogene shock (onvoldoende bloeddoorstroming door hartschade), hersenvliesontsteking (meningitis), hersenontsteking (encefalitis), een epiduraal hematoom, acute nier tubulaire necrose, een schedelbreuk (breuk in schedel door hoofdtrauma), een acetonvergiftiging, het shaken baby-syndroom (vorm van kindermishandeling) en een harttamponnade (vloeistof in hartzakje met pijn op de borst).

Nieren
Andere mogelijke risicofactoren zijn een chronische, medullaire of polycystische nierziekte, glomerulonefritis (ontsteking van de vaatkluwens in de nierschors), en nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie).

Slapen
Langdurige slapeloosheid, andere problemen met inslapen of doorslapen, slaappillen, onvoldoende slaap en slaapstoornissen zoals slaapapneu (slaapstoornis met tijdelijk gestopte ademhaling) en narcolepsie (overmatige slaperigheid en verlies van controle over de ledematen) kunnen eveneens slaapzucht veroorzaken.

Verslaving
Een patiënt die verslaafd is aan amfetaminen, marihuana of nicotine loopt ook meer risico op het ontwikkelen van slaapzucht.

Andere aandoeningen
Andere aandoeningen die kunnen resulteren in slaapzucht zijn onder andere:

• chronische pijn
• chronisch vermoeidheidssyndroom (aanhoudende en diepe vermoeidheid)
• hoogteziekte (te snel naar grote hoogte begeven)
• klierkoorts (virale infectie met keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts die vooral bij adolescenten en jongvolwassenen voorkomt)
• maligne hypertensie (zeer hoge bloeddruk met orgaanschade)
• migraine (aanvallen van een aura en eenzijdige hoofdpijn)
• pre-eclampsie (zwangerschapsvergiftiging)
• suikerziekte (diabetes mellitus)
• traag werkende schildklier (hypothyreoïdie)
• tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)

Levensstijl
Veel uren werken of in verschillende ploegen werken verhoogt eveneens het risico op slaperigheid.

Psychische stoornissen
Een psychische stoornis kan ook de oorzaak van slaapzucht zijn. Hiertoe behoren onder andere depressie, angst, verveling of spanning. De patiënt is vaak apathisch voor activiteiten.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die bijdragen aan de ontwikkeling van slaapzucht. Deze kunnen variëren van tijdelijke factoren zoals onvoldoende slaap tot chronische medische aandoeningen die de slaap verstoren.

Slaapstoornissen
De meest voorkomende risicofactoren voor slaapzucht zijn slaapstoornissen zoals obstructieve slaapapneu, insomnia, en narcolepsie. Slaapapneu, bijvoorbeeld, kan leiden tot herhaalde onderbrekingen van de slaap, waardoor patiënten onvoldoende diepe slaap ervaren en de volgende dag overmatige slaperigheid ervaren. Insomnia kan leiden tot slaaptekort, wat ook slaapzucht veroorzaakt.

Levensstijl en gedragingen
Een slechte levensstijl kan bijdragen aan slaapzucht. Onregelmatige slaapgewoonten, overmatig gebruik van elektronica voor het slapen, en onvoldoende lichaamsbeweging kunnen de slaapkwaliteit verminderen en bijdragen aan de ontwikkeling van slaapzucht. Ook het gebruik van stimulerende middelen zoals cafeïne of alcohol kan de slaap verstoren en slaapzucht verergeren.

Medische aandoeningen en medicijnen
Bepaalde medische aandoeningen, zoals diabetes, hypertensie, depressie, en hartziekten, kunnen de slaapkwaliteit beïnvloeden en bijdragen aan slaapzucht. Bovendien kunnen sommige medicijnen, waaronder antidepressiva, antihistaminica, en pijnstillers, slaperigheid veroorzaken als bijwerking.

Risicogroepen

Sommige patiënten lopen een groter risico op het ontwikkelen van slaapzucht, vooral degenen die vatbaar zijn voor bepaalde gezondheidsproblemen of levensstijlkeuzes.

Ouderen
Ouderen hebben vaker te maken met slaapstoornissen zoals slaapapneu, rusteloze benen, of verstoorde circadiane ritmes, waardoor ze een verhoogd risico hebben op slaapzucht. De prevalentie van slaapstoornissen neemt toe met de leeftijd, wat vaak leidt tot overmatige slaperigheid overdag.

Patiënten met chronische aandoeningen
Patiënten met chronische aandoeningen zoals chronische vermoeidheidssyndroom, depressie, of fibromyalgie hebben een verhoogd risico op slaapzucht. Deze aandoeningen kunnen de slaapkwaliteit verstoren en leiden tot chronische slaperigheid.

Patiënten die bepaalde medicijnen gebruiken
Medicijnen zoals sedativa, antidepressiva, of antihistaminica kunnen de slaapcyclus verstoren en bijdragen aan slaapzucht. Het risico op slaapzucht neemt toe bij patiënten die langdurig afhankelijk zijn van dergelijke medicijnen.

Geassocieerde symptomen

Slaapzucht gaat vaak gepaard met andere symptomen die de algehele gezondheid en kwaliteit van leven beïnvloeden. Deze geassocieerde symptomen kunnen variëren afhankelijk van de onderliggende oorzaak van de slaperigheid.

Moeilijkheden met concentratie
Een veelvoorkomend symptoom van slaapzucht is moeite met concentratie of geheugenproblemen. Wanneer het lichaam onvoldoende rust krijgt, kunnen cognitieve functies worden aangetast, wat leidt tot verminderde concentratie en aandacht. Dit kan vooral problematisch zijn bij het uitvoeren van dagelijkse taken, zoals autorijden of werken.

Stemmingsveranderingen
Overmatige slaperigheid kan ook leiden tot stemmingswisselingen, waaronder prikkelbaarheid, depressieve gevoelens, of angst. Dit komt doordat een slechte slaap de emotionele regulatie beïnvloedt, wat kan resulteren in een negatieve invloed op de mentale gezondheid van de patiënt.

Lichamelijke vermoeidheid
Slaperigheid overdag kan ook gepaard gaan met algemene vermoeidheid of een gevoel van lichamelijke uitputting. Dit kan de dagelijkse activiteiten verstoren, zoals werk, sociaal leven, en fysieke inspanning.

Alarmsymptomen

Slaapzucht kan een symptoom zijn van onderliggende aandoeningen, en er zijn bepaalde alarmsymptomen die wijzen op een ernstige oorzaak van de slaperigheid.

Onverklaarbare slaperigheid
Als slaperigheid niet verklaard kan worden door een duidelijke oorzaak, zoals slaaptekort of een onregelmatig slaappatroon, kan dit wijzen op een onderliggende slaapstoornis zoals slaapapneu of narcolepsie. Dit kan ernstige gezondheidsrisico’s met zich meebrengen, zoals verhoogde kans op hart- en vaatziekten of verkeersongelukken.

Slaperigheid gepaard met kortademigheid
Wanneer slaapzucht gepaard gaat met ademhalingsproblemen, kan dit wijzen op obstructieve slaapapneu, een aandoening waarbij de ademhaling herhaaldelijk stopt tijdens de slaap. Patiënten met slaapapneu hebben vaak symptomen van overmatige slaperigheid overdag, gecombineerd met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

Gewichtsveranderingen of extreme dorst
Slaapzucht in combinatie met onverklaarbare gewichtsveranderingen of extreme dorst kan wijzen op een onderliggende aandoening zoals diabetes. Deze symptomen moeten onmiddellijk worden onderzocht door een arts, aangezien ze kunnen duiden op een ernstige metabole verstoring.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts bevraagt de patiënt met slaapzucht grondig. Zo komt hij te weten of de oorzaak van het probleem mogelijk ligt aan angst, stress, depressie of verveling. Hij informeert tevens naar de werkomstandigheden en andere activiteiten van de patiënt. De patiënt geeft tevens informatie over eventueel medicatiegebruik. Het is voor de arts nuttig om een slaapdagboek bij te houden waarin de patiënt noteert wat hij doet als hij overdag slaperig is, of hij daadwerkelijk in slaap valt overdag, hoeveel uur hij heeft geslapen, of hij ’s nachts wakker wordt, enzovoort.

Diagnostisch onderzoek
De arts voert een grondig bloedonderzoek en urineonderzoek uit. Daarnaast beveelt hij een slaaponderzoek (polysomnografie) aan. Bij dit onderzoek gaat de patiënt naar het ziekenhuis of een speciaal slaapcentrum, waar de bloeddruk, hartslag, ademhaling en hersengolven gedurende de hele nacht worden gecontroleerd op tekenen van een slaapstoornis. Beeldvormend onderzoek zoals een CT-scan van het hoofd en een EEG (elektro-encefalogram) zijn tot slot ook aangewezen.

Behandeling afhankelijk van de oorzaak

De behandeling van de patiënt hangt af van de oorzaak van de slaapzucht. In sommige omstandigheden, bijvoorbeeld wanneer de patiënt plots in ploegen of nachtdiensten gaat werken, went het lichaam hieraan en verdwijnen de problemen. Bij andere psychische stoornissen kan de patiënt mogelijk zelf het probleem oplossen. Een doorverwijzing naar een psychotherapeut is echter ook een mogelijkheid. Als de patiënt medicatie gebruikt, bekijkt de arts of de slaapzucht en sufheid hiervan afkomstig zijn. De arts kan besluiten om de medicatie of dosering aan te passen. De patiënt mag dit echter nooit zelf veranderen.

Prognose van slaapzucht

De prognose van slaapzucht hangt af van de onderliggende oorzaak.

In sommige gevallen, zoals bij overmatige speekselvloed of lichte mondwonden, is de prognose goed en kan de aandoening met medicatie of zelfzorgmaatregelen worden behandeld.

In ernstigere gevallen, zoals bij epilepsie, hondsdolheid of een overdosis drugs, is de prognose meer afhankelijk van de ernst van de onderliggende aandoening en de tijdigheid van de behandeling. Onbehandelde ernstige oorzaken kunnen leiden tot orgaanfalen, coma en zelfs de dood.

Complicaties van hypersomnie

Naast de directe impact op de kwaliteit van leven van de patiënt, kan hypersomnie leiden tot verschillende complicaties:

Medische complicaties

• Verhoogd risico op ongelukken: Overmatige slaperigheid kan leiden tot verminderde alertheid en reactiesnelheid, wat het risico op ongelukken tijdens het autorijden, eten of andere activiteiten aanzienlijk verhoogt.
• Slaapgerelateerde ademhalingsproblemen: Sommige patiënten met hypersomnie ervaren slaapapneu, een stoornis waarbij de ademhaling herhaaldelijk stopt en start tijdens de slaap. Dit kan leiden tot slaperigheid overdag, vermoeidheid en andere gezondheidsproblemen.
• Hart- en vaatziekten: Onderzoek suggereert dat hypersomnie mogelijk geassocieerd is met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.
• Diabetes type 2: Studies tonen aan dat mensen met hypersomnie een hoger risico hebben op het ontwikkelen van diabetes type 2.
• Depressie en angst: De frustratie en sociale isolatie die gepaard gaan met hypersomnie kunnen leiden tot angst, depressie en andere psychische problemen.
• Verzwakt immuunsysteem: Chronische slaperigheid kan het immuunsysteem verzwakken, waardoor patiënten vatbaarder worden voor infecties.

Sociale en maatschappelijke complicaties

• Problemen op het werk of school: Hypersomnie kan leiden tot concentratieproblemen, verminderde productiviteit en afwezigheid van werk of school.
• Moeilijkheden in relaties: De onvoorspelbare slaperigheid en vermoeidheid kunnen spanningen veroorzaken in relaties met familie en vrienden.
• Sociale isolatie: Schaamte en angst om overmatig slaperig te zijn in het openbaar kunnen leiden tot sociale isolatie en terugtrekking uit sociale activiteiten.
• Financiële problemen: De kosten van medicatie, behandeling en verloren inkomen door ziekteverlof kunnen een aanzienlijke financiële belasting vormen voor patiënten met hypersomnie.

Niet alle patiënten met hypersomnie zullen deze complicaties ervaren. De ernst en het type complicaties kunnen per individu variëren.

Een vroege diagnose en adequate behandeling van hypersomnie kunnen het risico op complicaties aanzienlijk verminderen en de kwaliteit van leven van patiënten verbeteren.

Preventieve maatregelen tegen slaapzucht

Hoewel slaapzucht vaak een symptoom is van een onderliggend medisch probleem, kunnen sommige preventieve maatregelen helpen om de kans op ernstige complicaties te verminderen:

• Regelmatige medische controles: Zorg ervoor dat u regelmatig medische controles ondergaat, vooral als u een voorgeschiedenis heeft van neurologische aandoeningen of hartproblemen.
• Medicatiebeheer: Volg nauwgezet het medicatieadvies van uw arts en vermijd het gebruik van drugs.
• Vaccinaties: Zorg ervoor dat u en uw huisdieren up-to-date zijn met vaccinaties, vooral tegen rabiës.
• Veiligheidsmaatregelen: Neem voorzorgsmaatregelen om beten van wilde dieren te vermijden en zorg voor een veilige leefomgeving.
• Stressbeheer: Vermijd stress en angst, aangezien deze factoren overmatige speekselvloed kunnen veroorzaken.

Lees verder

• Obstructief slaapapneusyndroom (OSAS): Slaapstoornis
• Hypersomnie: Slaapstoornis - Overmatige slaperigheid overdag
• Slaapproblemen bij ouderen: Oorzaken van slaapstoornissen
• Slaapproblemen bij zwangere vrouwen: Oorzaken en tips
• Voedingsmiddelen die slaap (duur en kwaliteit) bevorderen