Astma: Chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen

Astma, wat staat voor “moeilijk ademen”, is één van de meest voorkomende chronische luchtwegaandoeningen waarbij de patiënt kortademig is, een piepende ademhaling heeft en tal van bijkomende symptomen vertoont. Een chronische ontsteking van de luchtwegen veroorzaakt astma. De aandoening is niet te genezen, maar dankzij de medische vooruitgang is een goede ondersteunende en symptomatische behandeling voorhanden die de patiënt permanent moet blijven volgen.

• Astma: Chronische luchtwegaandoening
• Terminologie
• Epidemiologie
• Oorzaken aandoening
• Symptomen
• Uitlokkende prikkels
• Verschil tussen normale en astmatische luchtwegen
• Behandelingen
• Prognose aandoening
• Complicaties
• Preventie bij astma

Astma: Chronische luchtwegaandoening

Astma, ook gekend als asthma bronchiale, is een luchtwegaandoening in de longen (de luchtwegen). Bij astma heeft de patiënt aanvallen van expiratoire dyspnoe (de medische term voor "kortademigheid bij de uitademing") door spasme van de gladde spiercellen van de bronchi. De gevolgen van de bronchusvernauwing zijn een toename van de weerstand op de luchtstroom tijdens de expiratie, waardoor een vertraagde en piepende ademhaling op gang komt. Bronchusvernauwing is mogelijk zichtbaar. De patiënt maakt dan duidelijk diepe inspiratiebewegingen en heeft last van dyspnoe (kortademigheid). Kortademigheid is echter niet het enige symptoom van astma.

Terminologie

Voor astma, longemfyseem en chronische bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen) werd vroeger vaak dezelfde term gebruikt: CARA (chronische aspecifieke respiratoire aandoening). Omdat de verschillen tussen astma en de twee andere ziektes groot zijn, kregen chronische bronchitis (aanhoudende ontsteking van de luchtpijpvertakkingen) en longemfyseem een nieuwe naam. Nu spreken artsen over astma en COPD (chronisch obstructief longlijden). Deze term omvat alle longziekten waarvan een chronische vernauwing van de luchtwegen de oorzaak is. Door toenemend rookgedrag en luchtvervuiling komen deze aandoeningen vaker voor.

Epidemiologie

Astma is een ziekte die over de hele wereld voorkomt bij patiënten van alle leeftijden. Naar schatting zijn wereldwijd 235 tot 334 miljoen mensen getroffen door de luchtwegaandoening. Het exacte aantal is moeilijk weer te geven, ook omdat niet in alle landen rapporten beschikbaar zijn over deze ziekte.

Bijna 5 tot 10 % van de Belgische bevolking, of circa 500.000 mensen, lijdt aan astma. In Nederland liggen de cijfers tussen de 450.000 en 670.000 astmapatiënten. De aandoening neemt steeds toe, maar een duidelijke oorzaak daarvoor is niet volledig helder. Astma treft vele kinderen en heeft een grotere voorliefde voor jongens. De aandoening kan al dan niet chronisch zijn. Soms verdwijnt astma in de puberteit, maar indien de ziekte blijft bestaan, komt ze in de volwassenheid vaker voor bij vrouwen. Ondanks de vooruitgang in behandeling, overlijden jaarlijks nog steeds een honderdtal patiënten door astma in België en Nederland, vooral op jonge leeftijd.

Oorzaken aandoening

Aan de basis van astma ligt een chronische ontsteking van de luchtwegen. Bij een extra prikkeling van de ontstoken luchtwegen vernauwen ze zich, wat een astma-aanval uitlokt. Patiënten krijgen een benauwd gevoel, hebben ademhalingsproblemen, gaan hoesten en hebben een piepende ademhaling.

Diverse oorzaken dragen bij aan het ontstaan van de aandoening. Hierbij spelen allergieën (allergische reactie door contact met uitlokkende stoffen) en erfelijkheid een belangrijke rol. Zo heeft meer dan vier op de vijf kinderen met astma ook een allergie. Alleen een patiënt met een erfelijke aanleg voor astma krijgt mogelijk de ziekte. Als één van de ouders astmatisch of allergisch is, heeft een kind vijftig procent kans ook aanleg te hebben voor de ziekte. Of de longaandoening zich daadwerkelijk ontwikkelt, hangt af van de leefomgeving.

Dat er steeds meer astmapatiënten zijn, heeft mogelijk te maken met veranderingen in het leefmilieu en de levensstijl:

• Een kind wiens moeder tijdens de zwangerschap rookt, heeft hierbij ook een grotere kans om later astma te krijgen;
• Het gewijzigde voedingspatroon, met minder groenten en fruit en meer kant-en-klare maaltijden, is een mogelijke oorzaak;
• Het voorkomen van astma hangt veel af van de plaats waar kinderen opgroeien. Baby's die tijdens hun eerste levensjaar vaak ziek zijn en kinderen die opgroeien op een boerderij hebben bijvoorbeeld minder vaak astma;
• Kinderen krijgen nauwelijks de kans om weerstand op te bouwen tegen natuurlijke prikkels zoals bacteriën en virussen. Dit komt omdat we overmatig gebruikmaken van hygiëne en antibiotica;
• Verstedelijking, vervuiling en betere woningisolatie zonder voldoende ventilatie spelen eveneens een belangrijke rol bij het ontstaan van de ziekte.

Symptomen

In 1995 hebben de belangrijkste wetenschappers op het gebied van astma de huidige inzichten samengevat. Sindsdien bestaat een opsomming van de belangrijkste symptomen van astma. De symptomen variëren in ernst. Sommige patiënten hebben zelfs tijdens bepaalde perioden geen klachten.

Een chronische ontsteking van de luchtwegen veroorzaakt overgevoeligheid van de luchtwegen. Hierdoor zijn de luchtwegen in wisselende mate vernauwd, maar de luchtwegvernauwing vermindert vaak spontaan of na therapie. De luchtdoorvoer is tevens belemmerd, wat resulteert in een trage en moeizame uitademing. Veel voorkomende symptomen zijn een piepende ademhaling, reutels, kortademigheid, drukkend gevoel (pijn) op de borst en hoesten, vooral ’s nachts (nachtelijk hoesten) of ’s morgens.

Als een patiënt een opstoot van astma krijgt, kan hij plotselinge aanvallen van expiratoire dyspnoe ervaren met actieve expiratie en wheezing (piepend geluid bij de uitademing). Ook kan er een evolutie naar chronische astmatiforme bronchitis optreden, wat leidt tot blijvende bronchoconstrictie. Af en toe verschijnen er ook neuspoliepen (goedaardige gezwellen in neus of sinussen), een mondademhaling of aanhoudend hikken. Verder lijden sommige patiënten aan eosinofiele astma, een ernstige vorm van astma met een belemmerde luchtstroom en kortademigheid.

Uitlokkende prikkels

De prikkels die een astma-aanval uitlokken verschillen van persoon tot persoon en van moment tot moment. Er zijn twee soorten prikkels: allergische en niet-allergische prikkels.

Allergische prikkels

Enkele voorbeelden van allergische prikkels zijn:

• dierlijke eiwitten;
• geneesmiddelen;
• huidschilfers van dieren (bijvoorbeeld huidschilfers van honden);
• huisstofmijt;
• pollen;
• schimmelsporen;
• stuifmeel;
• toevoegingen van voedingsmiddelen.

Niet-allergische prikkels

Niet-allergische prikkels omvatten onder andere:

• Lichamelijke inspanning, zeker als de patiënt deze niet rustig uitvoert (Inspanningsastma: astma waarbij de klachten meestal van korte duur zijn);
• Mist, regen, temperatuurwisselingen of koude lucht;
• Rook, verf, bak- en braadluchtjes, uitlaatgassen, parfum, schoonmaakmiddelen of drukinkt;
• Stress, hevige emoties of hyperventilatie.

Iedereen kan hier mogelijk last van hebben, maar astmatici ervaren hiervan een benauwd gevoel. Een infectie van de luchtwegen kan astma tijdelijk verergeren.

Verschil tussen normale en astmatische luchtwegen

Het verschil tussen een normale en astmatische luchtweg is makkelijk te achterhalen. Astmatische patiënten hebben luchtwegen die bedekt zijn met verkrampte spieren, terwijl deze bij een normale luchtweg ontspannen zijn. In de luchtweg van een astmatische patiënt is tevens veel slijm (sputum) te vinden. Dit slijm hoest de patiënt constant op omdat het een vervelend gevoel geeft en mogelijk een gevoel van verstikking teweegbrengt.

Bij een luchtwegontsteking verdikken de slijmvliezen in de luchtwegen. De spieren rondom de luchtwegen gaan samentrekken en raken verkrampt. De slijmvliezen gaan vervolgens meer slijm en vocht produceren, waardoor de doorgang van lucht verkleint en ademhalingsproblemen ontstaan. Zowel in- als uitademen wordt moeilijker, wat kan leiden tot een benauwd gevoel.

Behandelingen

Astma valt niet te genezen, maar een ondersteunende en symptomatische behandeling is wel mogelijk. Deze bestaat voornamelijk uit geneesmiddelen, diverse therapieën en zelfzorg. Het is van essentieel belang dat de patiënt de behandeling permanent onderhoudt.

Medicatie

Geneesmiddelen helpen de klachten onder controle te houden, verminderen het aantal aanvallen en de hevigheid ervan, en verbeteren de inspanningscapaciteit en gezondheid van de patiënt. De laatste decennia is veel onderzoek naar astma gedaan. De behandeling is enorm verbeterd door de introductie van inhalatiemedicijnen. Ook antihistaminica kunnen nuttig zijn bij allergische reacties met neusklachten. Voor astmapatiënten is het verder belangrijk om zich te laten vaccineren tegen de griep en een pneumokokkeninfectie (infectie veroorzaakt door pneumokokkenbacteriën) om ernstige complicaties te voorkomen.

Therapieën

Het vermijden van uitlokkende allergenen en andere stimuli is belangrijk. Bij een acute aanval dient de patiënt intraveneus corticosteroïden toe bij zichzelf. Als de astmapatiënt een evolutie ondervindt naar respiratoir falen, kan hij eventueel gebruik maken van kunstmatige ventilatie.

Om een maximale zelfstandigheid en levenskwaliteit te behouden, zijn diverse therapiemogelijkheden voorhanden. Een voorbeeld hiervan is ademhalingsrevalidatie. Deze therapie wordt aanbevolen voor astmapatiënten en omvat ademhalingstherapie, ergotherapie, inspanningstraining, spiertraining, voedingsadvies en psychosociale begeleiding. Bij ernstige vormen van astma kan zuurstoftherapie vereist zijn.

Zelfzorg

Een aantal maatregelen helpt de symptomen van astma te verlichten.

Prikkelende stoffen

Astmapatiënten vermijden het best prikkelende stoffen die een aanval veroorzaken.

Roken

Rokers en kinderen van rokers hebben veel meer astmaklachten dan andere mensen. Sigarettenrook is schadelijk voor astmapatiënten. Zelf roken is dan ook sterk afgeraden. Patiënten met astma die regelmatig roken lopen meer kans om later chronische bronchitis of longemfyseem te ontwikkelen.

Sporten

Wanneer astmapatiënten sporten in een koude en droge omgeving of zich niet goed opwarmen, kan dit een astma-aanval uitlokken. Dit betekent echter niet dat bewegen niet is toegestaan. Met goede begeleiding en behandeling is zelfs topsport mogelijk. Een patiënt die minstens dertig minuten per dag beweegt is fitter en leniger, heeft meer uithoudingsvermogen en spierkracht. Bovendien leidt dit tot een betere controle van de ademhaling, een grotere longinhoud en sterkere ademhalingsspieren. Wandelen of fietsen volstaat.

Thuisomgeving

De patiënt richt zijn huis in met zo min mogelijk prikkels. Alle leefruimten worden goed verlucht en regelmatig gereinigd om ongezonde ophopingen van stof, vuil en schimmels tegen te gaan. Om huisstofmijt geen kans te geven, mag de vochtigheidsgraad van de woning niet te hoog zijn. Vooral in de slaapkamer moet de luchtvochtigheid goed in de gaten worden gehouden. Op het werk vermijdt de patiënt blootstelling aan prikkelende stoffen zoals krijtstof en bepaalde voedingsmiddelen.

Prognose aandoening

Astma is een langdurige (chronische) ziekte, en bij de meeste patiënten presenteren de symptomen zich levenslang. Bij sommige kinderen verschijnen de symptomen alleen met tussenpozen. Sommige kinderen met milde astma vertonen pas symptomen in de tienerjaren. Astma is verder gevoelig aan veranderingen in de tijd. Elke patiënt heeft goede en slechte dagen. Dankzij regelmatige controles en preventieve behandelingen, verslechtert de longfunctie meestal niet. Echter, een virale infectie kan een ernstige astmaperiode uitlokken. Slecht behandelde astma en roken in combinatie met astma kan leiden tot slecht functionerende longen. De prognose bij goed behandelde astma is over het algemeen goed. De beschikbare therapieën zijn uitstekend en astma valt doorgaans goed onder controle te houden, al vraagt het voor sommige patiënten wel wat meer doorzettingsvermogen en tijd dan bij andere patiënten.

Complicaties

Wanneer een astmapatiënt een aanval krijgt, kan hij last krijgen van hypoventilatie en een kans op respiratoir falen. Dit kan leiden tot een shock.

Preventie bij astma

Preventie speelt een cruciale rol in het beheer van astma en het verminderen van de frequentie en ernst van aanvallen. Hier zijn enkele belangrijke preventieve maatregelen:

Prikkelende stoffen vermijden

• Vermijd allergenen en andere uitlokkende stoffen zoals huisstofmijt, pollen, schimmelsporen en huidschilfers van dieren.
• Beperk blootstelling aan tabaksrook, uitlaatgassen en sterke geuren.

Roken vermijden
Stop met roken en vermijd passief roken, omdat sigarettenrook astmasymptomen kan verergeren en de luchtwegen kan irriteren.

Sporten met voorzorg

• Voer lichaamsbeweging uit in een gecontroleerde omgeving. Zorg voor een goede opwarming en vermijd sporten in koude, droge lucht.
• Overleg met een arts over het beste sportregime en het gebruik van preventieve medicatie indien nodig.

Thuisomgeving optimaliseren

• Zorg voor goede ventilatie en regelmatig reinigen om stof, schimmels en allergenen te verminderen.
• Houd de luchtvochtigheid op een laag niveau om huisstofmijt te minimaliseren.

Vaccinatie
Laat je vaccineren tegen griep en pneumokokken om ernstige complicaties te voorkomen.

Lees verder

• Inspanningsastma: Hoesten en kortademigheid na sporten
• EHBO bij een astma-aanval (chronische longaandoening)
• Allergisch astma: Ontstoken luchtwegen door allergenen
• Beroepsastma: Stoffen in werkomgeving vernauwen luchtwegen
• Status asthmaticus: Ernstig acuut astma met kortademigheid