Astma: Chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen

Astma, wat staat voor “moeilijk ademen”, is één van de meest voorkomende chronische luchtwegaandoeningen waarbij de patiënt kortademig is, een piepende ademhaling heeft en tal van bijkomende symptomen vertoont. Een chronische ontsteking van de luchtwegen veroorzaakt astma. De aandoening is niet te genezen maar dankzij de medische vooruitgang is een goede ondersteunende en symptomatische behandeling voorhanden die de patiënt permanent moet blijven volgen.

• Astma: Chronische luchtwegaandoening
• Terminologie
• Epidemiologie
• Oorzaken aandoening
• Symptomen
• Uitlokkende prikkels
• Verschil tussen normale en astmatische luchtwegen
• Behandelingen
• Complicaties
• Prognose aandoening

Astma: Chronische luchtwegaandoening

Astma, ook gekend als asthma bronchiale, is een luchtaandoening in de longen (de luchtwegen). Bij astma heeft de patiënt aanvallen van expiratoire dyspnoe (de medische term voor "kortademigheid bij de uitademing") door spasme van de gladde spiercellen van de bronchi. De gevolgen van de bronchusvernauwing zijn een toename van de weerstand op de luchtstroom tijdens de expiratie, waardoor een vertraagde en piepende ademhaling op gang komt. Bronchusvernauwing is mogelijk zichtbaar. De patiënt maakt dan duidelijk diepe inspiratiebewegingen en heeft last van dyspnoe (kortademigheid). Kortademigheid is echter niet het enige symptoom van astma.

Terminologie

Voor astma, longemfyseem en chronische bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen) werd vroeger vaak dezelfde term gebruikt: CARA (chronische aspecifieke respiratoire aandoening). Omdat de verschillen tussen astma en de twee andere ziektes groot zijn, kregen chronische bronchitis (aanhoudende ontsteking van de luchtpijpvertakkingen) en longemfyseem een nieuwe naam. Nu spreken artsen over astma en COPD (chronisch obstructief longlijden). Deze term omvat alle longziekten waarvan een chronische vernauwing van de luchtwegen de oorzaak is. Door toenemend rookgedrag en luchtvervuiling komen deze aandoeningen vaker voor.

Epidemiologie

Astma is een ziekte die over de hele wereld voorkomt bij patiënten van alle leeftijden. Naar schatting zijn wereldwijd 235 tot 334 miljoen mensen getroffen door de luchtwegaandoening. Het exacte aantal is moeilijk weer te geven, ook omdat niet in alle landen rapporten beschikbaar zijn over deze ziekte. Maar liefst 5 tot 10 % van de Belgische bevolking of circa 500.000 mensen lijdt aan astma. In Nederland lopen de cijfers uiteen tussen zo'n 450.000 tot 670.000 astmapatiënten. De aandoening neemt steeds toe maar een duidelijke oorzaak daarvoor is niet duidelijk. Astma treft vele kinderen en heeft een voorliefde voor jongens. De aandoening is al dan niet chronisch. Ze verdwijnt mogelijk in de puberteit maar als de ziekte toch blijft, komt ze in de volwassenheid meer voor bij vrouwen. Toch overlijden in België en Nederland jaarlijks een honderdtal patiënten door astma, vooral op jonge leeftijd.

Oorzaken aandoening

Aan de basis van astma ligt een chronische ontsteking van de luchtwegen. Bij een extra prikkeling van de ontstoken luchtwegen, vernauwen ze en lokt dit een astma-aanval uit. Patiënten krijgen een benauwd gevoel, hebben ademhalingsproblemen, gaan hoesten en hebben een piepende ademhaling.

Diverse oorzaken veroorzaken de aandoening. Hierbij spelen allergieën (allergische reactie door contact met uitlokkende stof) en erfelijkheid een belangrijke rol. Zo hebben meer dan vier op de vijf kinderen met astma ook een allergie. Enkel een patiënt die erfelijke aanleg heeft voor astma, krijgt mogelijk de ziekte. Als één van de ouders astmatisch of allergisch is, heeft een kind vijftig procent kans ook aanleg te hebben voor de ziekte. Maar of de longaandoening zich ook daadwerkelijk ontwikkelt, hangt af van de leefomgeving.

Dat er steeds meer astmapatiënten zijn, heeft allicht te maken met veranderingen in het leefmilieu en in de levensstijl.

• Een kind wiens moeder tijdens de zwangerschap rookt, heeft hierbij ook een grote kans om later astma te krijgen;
• Het gewijzigde voedingspatroon, met minder groenten en fruit en meer kant-en-klare maaltijden is een mogelijke oorzaak;
• Het voorkomen van astma hangt veel af van de plaats waar kinderen opgroeien. Baby's die tijdens hun eerste levensjaar vaak ziek zijn en kinderen die opgroeien op een boerderij, hebben bijvoorbeeld minder vaak astma;
• Kinderen krijgen nauwelijks de kans om weerstand op te bouwen tegen natuurlijke prikkels zoals bacteriën en virussen. Dit komt omdat we overmatig gebruikmaken van hygiëne en antibiotica;
• Verstedelijking, vervuiling en betere woningisolatie zonder voldoende ventilatie spelen eveneens een belangrijke rol bij het ontstaan van de ziekte.

Symptomen

In 1995 hebben de belangrijkste wetenschappers op het gebied van astma de huidige inzichten samengevat. Sindsdien bestaat een opsomming van de belangrijkste symptomen van astma. De symptomen variëren in ernst. Sommige patiënten hebben zelfs tijdens bepaalde perioden geen klachten.

Een chronische ontsteking van de luchtwegen veroorzaakt overgevoeligheid van de luchtwegen. Hierdoor zijn de luchtwegen in wisselende mate vernauwd, maar de luchtwegvernauwing vermindert vaak spontaan of na therapie. De luchtdoorvoer is tevens belemmerd, met een trage en moeizame uitademing tot gevolg. Veel voorkomende symptomen zijn een piepende ademhaling, reutels, kortademigheid, drukkend gevoel (pijn) op de borst en hoesten vooral ’s nachts (nachtelijk hoesten) of ’s morgens. Als een patiënt een opstoot van astma krijgt, krijgt hij mogelijk plotse aanvallen van expiratoire dyspnoe met actieve expiratie en wheezing (piepend geluid bij de uitademing). Ook een evolutie naar chronische astmatiforme bronchitis is mogelijk. Hierdoor treedt een blijvende bronchoconstrictie op. Af en toe verschijnt de patiënt met neuspoliepen (goedaardige gezwellen in neus of sinussen), een mondademhaling of met aanhoudend hikken. Verder lijden sommige patiënten aan eosinofiele astma, een ernstige vorm van astma met een belemmerde luchtstroom en kortademigheid.

Uitlokkende prikkels

De prikkels die een astma-aanval uitlokken, verschillen van persoon tot persoon en van moment tot moment. Er zijn twee soorten prikkels met name allergische en niet-allergische prikkels.

Allergische prikkels
Enkele voorbeelden van allergische prikkels zijn

• dierlijke eiwitten;
• geneesmiddelen;
• huidschilfers van dieren (bijvoorbeeld huidschilfers van honden);
• huisstofmijt;
• pollen;
• schimmelsporen;
• stuifmeel;
• toevoegingen van voedingsmiddelen.

Niet-allergische prikkels

Niet-allergische prikkels omvatten onder andere:

• Een lichamelijke inspanning, zeker als de patiënt deze niet rustig uitvoert. (Inspanningsastma: astma waarbij de klachten meestal van korte duur zijn);
• Mist, regen, temperatuurwisselingen of koude lucht;
• Rook, verf, bak- en braadluchtjes, uitlaatgassen, parfum, schoonmaakmiddelen of drukinkt;
• Stress, hevige emoties of hyperventilatie.

Iedereen heeft hier mogelijk last van, maar astmatici krijgen hiervan een benauwd gevoel. Een infectie van de luchtwegen verergert astma tijdelijk.

Verschil tussen normale en astmatische luchtwegen

Het verschil tussen een normale en astmatische luchtweg is makkelijk te achterhalen. Astmatische patiënten hebben luchtwegen die bedekt zijn met verkrampte spieren terwijl deze bij een normale luchtweg ontspannen zijn. In de luchtweg van een astmatische patiënt is tevens veel slijm (sputum) te vinden. Dit slijm hoest de patiënt constant op omdat het een erg vervelend gevoel geeft en zelfs mogelijk een gevoel van verstikkingteweegbrengt.

Bij een luchtwegontsteking verdikken de slijmvliezen in de luchtwegen. De spieren rondom de luchtwegen gaan samentrekken en raken verkrampt. De slijmvliezen gaan vervolgens meer slijm en vocht produceren waardoor de doorgang van lucht verkleint en het ademhalingsproblemen ontstaan. Zowel in- als uitademen is moeilijker en dat leidt mogelijk tot een benauwd gevoel.

Behandelingen

Astma valt niet te genezen, maar een ondersteunende en symptomatische behandeling is wel mogelijk. Deze bestaat voornamelijk uit geneesmiddelen, diverse therapieën en zelfzorg. Het is van essentieel belang dat de patiënt de behandeling permanent onderhoudt.

Medicatie

Geneesmiddelen houden de klachten onder controle, verminderen het aantal aanvallen en de hevigheid ervan en verbeteren de inspanningscapaciteit en de gezondheid van de patiënt. De laatste decennia is veel onderzoek naar astma gebeurd. De behandeling is enorm verbeterd door de introductie van inhalatiemedicijnen. Ook antihistaminica zijn mogelijk. Dit is een geneesmiddel dat te gebruiken valt bij een allergische reactie bij neusklachten. Voor een astmapatiënt is het verder belangrijk om zich te laten vaccineren tegen de griep en een pneumokokkeninfectie (infectie veroorzaakt door pneumokokkenbacterie) om ernstige complicaties te voorkomen.

Therapieën

Het vermijden van uitlokkende allergenen en andere stimuli is belangrijk. Bij een acute aanval dient de patiënt intraveneus corticosteroïden toe bij zichzelf. Als de astmapatiënt een evolutie ondervindt naar een respiratoir falen, maakt hij eventueel gebruik van kunstmatige ventilatie.

Om een maximale zelfstandigheid en levenskwaliteit te behouden, zijn allerlei therapiemogelijkheden voorhanden. Een voorbeeld hiervan is ademhalingsrevalidatie. Deze therapie is aanbevolen voor astmapatiënten. Hiertoe behoren ademhalingstherapie, ergotherapie, inspanningstraining, spiertraining, voedingsadvies en psychosociale begeleiding. Bij een ernstige vorm van astma is zuurstoftherapie vereist.

Zelfzorg

Een aantal maatregelen helpen de symptomen van astma te verlichten.

Prikkelende stoffen
Astmapatiënten vermijden het best prikkelende stoffen die een aanval veroorzaken.

Roken
Rokers en kinderen van rokers hebben veel meer astmaklachten dan andere mensen. Sigarettenlucht is schadelijk voor astmapatiënten. Zelf roken is dan ook sterk afgeraden. Patiënten met astma die geregeld roken, lopen meer kans om later chronische bronchitis of longemfyseem te krijgen.

Sporten
Wanneer astmapatiënten sporten in een koude en droge omgeving of zich niet goed opwarmen, lokt dit mogelijk een astma-aanval uit. Dit betekent echter niet dat bewegen niet is toegestaan. Met een goede begeleiding en behandeling is zelfs topsport niet uitgesloten. Een patiënt die minstens dertig minuten per dag beweegt, is fitter en leniger en krijgt meer uithoudingsvermogen en spierkracht. Bovendien leidt dit tot een betere controle van de ademhaling, een grotere longinhoud en sterkere ademhalingsspieren. Daarvoor hoeft een patiënt niet intensief te sporten. Wandelen of fietsen volstaat.

Thuisomgeving
De patiënt richt het eigen huis in met zo min mogelijk prikkels. Alle leefruimten verlucht hij goed en reinigt hij regelmatig om ongezonde ophopingen van stof, vuil en schimmels tegen te gaan. Om huisstofmijt geen kans te geven, mag de vochtigheidsgraad van de woning niet te hoog zijn. Vooral in de slaapkamer moet hij de luchtvochtigheid in het oog houden. Op het werk vermijdt de patiënt de blootstelling aan prikkelende stoffen zoals krijtstof en bepaalde voedingsmiddelen.

Complicaties

Wanneer een astmapatiënt een aanval krijgt heeft hij last van hypoventilatie en kans op een respiratoir falen. De patiënt krijgt dus te weinig adem en geraakt daardoor mogelijk in een shock.

Prognose aandoening

Astma is een langdurige (chronische) ziekte, en bij de meeste patiënten presenteren de symptomen van de ziekte zich levenslang. Bij sommige kinderen verschijnen de symptomen alleen met tussenpozen. Sommige kinderen met milde astma vertonen pas symptomen in de tienerjaren. Astma is voorts gevoelig aan veranderingen in de tijd. Elke patiënt heeft goede en slechte dagen. Dankzij regelmatige controles en preventieve behandelingen, verslechtert de longfunctie meestal niet. Maar een virale infectie lokt een ernstige astmaperiode mogelijk wel uit. Slecht behandelde astma en roken in combinatie met astma leidt tot slecht functionerende longen. De prognose bij goed behandelde astma is veelal goed. De beschikbare therapieën zijn uitstekend en over het algemeen valt astma goed onder controle te houden, al vraagt het voor sommige patiënten wel wat meer doorzettingsvermogen en meer tijd dan bij andere patiënten.

Lees verder

• Inspanningsastma: Hoesten en kortademigheid na sporten
• EHBO bij een astma-aanval (chronische longaandoening)
• Allergisch astma: Ontstoken luchtwegen door allergenen
• Beroepsastma: Stoffen in werkomgeving vernauwen luchtwegen
• Status asthmaticus: Ernstig acuut astma met kortademigheid