EHBO bij een astma-aanval (chronische longaandoening)

Astma is een chronische longaandoening waarbij de luchtwegen in de longen vernauwen en ontstoken zijn. Astma veroorzaakt terugkerende perioden van een piepende ademhaling, een beklemmend gevoel op de borst, kortademigheid en hoesten. Allergie, koude, rook, verf, stress, dierlijke eiwitten, een lichamelijke inspanning of een ontsteking zijn slechts enkele uitlokkende factoren voor astma. Patiënten krijgen een ondersteunende behandeling die bestaat uit therapieën en hulpmiddelen. Soms treedt bij een patiënt met deze niet te genezen longziekte plots een astma-aanval op waardoor hij geen adem meer krijgt. Een hulpverlener reageert kalm en zorgt ervoor dat de patiënt zijn medicatie inneemt. Dankzij enkele andere adviezen voorkomt een hulpverlener het overlijden van de patiënt door zuurstoftekort.

• Epidemiologie van astma
• Oorzaken en risicofactoren van astma
• Symptomen van astma
• Diagnose en onderzoeken bij astma
• Behandeling van astma
• Prognose van astma
• Complicaties van astma
• Preventie van astma
• Symptomen chronische longaandoening
• Eerste hulp bij een astma-aanval
• EHBO: Zeker niet doen

Epidemiologie van astma

Astma is een van de meest voorkomende chronische longaandoeningen wereldwijd. Anno augustus 2024 lijden ongeveer 339 miljoen mensen wereldwijd aan astma. In Nederland heeft circa 5-10% van de bevolking astma. De aandoening komt voor bij zowel kinderen als volwassenen, hoewel het vaker begint in de kinderjaren. Astma komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen en lijkt ook etnische verschillen te vertonen, waarbij bepaalde groepen een hoger risico hebben.

Oorzaken en risicofactoren van astma

Astma is een complex samenspel van genetische en omgevingsfactoren. Erfelijkheid speelt een grote rol; kinderen van ouders met astma hebben een verhoogd risico. Omgevingsfactoren zoals blootstelling aan allergenen (bijvoorbeeld pollen, stofmijten), tabaksrook, luchtvervuiling en chemische irriterende stoffen (zoals verf en schoonmaakmiddelen) kunnen astma uitlokken of verergeren. Andere risicofactoren zijn een voorgeschiedenis van luchtweginfecties in de kindertijd, obesitas, en het hebben van allergieën.

Symptomen van astma

Astma veroorzaakt terugkerende perioden van een piepende ademhaling (stridor), een beklemmend gevoel op de borst, kortademigheid en hoesten. Deze symptomen kunnen verergeren door factoren zoals koude lucht, lichamelijke inspanning, of blootstelling aan allergenen en irriterende stoffen. Bij kinderen kan een hardnekkige hoest het enige symptoom zijn. De ernst van de symptomen varieert van persoon tot persoon en kan van mild tot levensbedreigend zijn.

Alarmsymptomen

Ernstige symptomen die onmiddellijke medische aandacht vereisen, zijn onder meer moeite met praten of lopen als gevolg van kortademigheid, een blauwe verkleuring van de lippen en/of vingernagels (cyanose), en flauwvallen (flauwvallen) door zuurstoftekort. Een patiënt kan tijdens een ernstige aanval ook slaperig worden of stoppen met ademhalen (apneu).

Diagnose en onderzoeken bij astma

De diagnose astma wordt gesteld op basis van het klachtenpatroon, een lichamelijk onderzoek, en aanvullende onderzoeken zoals een longfunctieonderzoek. Spirometrie is de meest gebruikte test om de longfunctie te meten en kan aantonen hoe goed de luchtwegen werken. Daarnaast kunnen allergietesten en een piekstroommeter worden gebruikt om astma te diagnosticeren en te monitoren. Beeldvormende technieken zoals een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) worden soms gebruikt om andere aandoeningen uit te sluiten.

Behandeling van astma

De behandeling van astma richt zich op het onder controle houden van de symptomen en het voorkomen van exacerbaties. Inhalatiemedicatie, zoals luchtwegverwijders en ontstekingsremmers, vormt de hoeksteen van de behandeling. Luchtwegverwijders (bronchodilatoren) zoals salbutamol worden gebruikt om acute symptomen te verlichten, terwijl ontstekingsremmers zoals inhalatiecorticosteroïden (bijvoorbeeld fluticason) langdurige ontsteking onder controle houden. Voor sommige patiënten kunnen aanvullende behandelingen, zoals langdurige luchtwegverwijders, leukotrieenreceptorantagonisten of biologische therapieën, nodig zijn. Educatie over het vermijden van triggers en een goede inhalatietechniek zijn ook cruciale onderdelen van de behandeling.

Prognose van astma

De prognose voor astma varieert sterk. Veel kinderen "groeien over" hun astma heen, terwijl anderen gedurende hun hele leven symptomen blijven ervaren. Met de juiste behandeling en monitoring kunnen de meeste mensen met astma een normaal, actief leven leiden. Ongecontroleerde astma kan echter leiden tot chronische longproblemen en een verminderde kwaliteit van leven.

Complicaties van astma

Als astma niet goed onder controle is, kunnen er complicaties optreden zoals frequente exacerbaties, ziekenhuisopnames, en een verhoogd risico op het ontwikkelen van chronische obstructieve longziekte (COPD) op latere leeftijd. Andere mogelijke complicaties zijn slaapstoornissen, vermoeidheid, en een verminderde inspanningstolerantie. In zeldzame gevallen kan een ernstige astma-aanval leiden tot ademhalingsfalen en de dood.

Preventie van astma

Preventie van astma-aanvallen richt zich op het vermijden van bekende triggers, zoals rook, allergenen en luchtvervuiling. Vroege interventie bij symptomen en regelmatige monitoring van de longfunctie zijn essentieel. Voor mensen met allergieën kan het gebruik van antihistaminica en het vermijden van allergenen helpen om astmasymptomen te verminderen. Educatie over het gebruik van inhalers en het opstellen van een persoonlijk astma-actieplan zijn eveneens belangrijk om exacerbaties te voorkomen.

Symptomen chronische longaandoening

Symptomen van een plotse aanval van astma zijn onder meer moeite met praten of lopen als gevolg van kortademigheid wat gepaard gaat met hoesten en/of een piepende ademhaling (stridor). Meestal is het hoofd licht achterovergebogen en ademt de patiënt met opgetrokken schouders om zoveel mogelijk zuurstof binnen te krijgen. Daarnaast treedt een blauwverkleuring van de lippen en/of vingernagels (cyanose) en/of rond de neus op door een tekort aan zuurstof in de weefsels. Door zuurstoftekort valt de patiënt mogelijk ook flauw (flauwvallen).

Eerste hulp bij een astma-aanval

De hulpverlener zorgt voor een rustige omgeving en stuurt kijklustigen weg. Indien hij exacte informatie heeft over de toediening van de astmamedicatie van de patiënt, volgt hij de richtlijnen op. Daarna zoekt hij medische hulp op. Heeft de hulpverlener geen informatie over de astmarichtlijnen van de patiënt, dan laat hij de patiënt comfortabel rechtop zitten. Hij doet vervolgens alle strakke kledij uit bij de patiënt, vooral rond de hals. Dit vergemakkelijkt de ademhaling. Wanneer de patiënt voorover leunt en steunt op de armen, is het ademen vaak iets makkelijker. De hulpverlener is rustig en kalmeert eveneens de patiënt om rustig te ademen. Als een patiënt astmamedicijnen zoals een inhalator op zak heeft, helpt de hulpverlener de patiënt in het gebruik van de inhalator. Heeft de patiënt geen medicatie bij, dan gebruikt hij een inhalator uit een EHBO-doos of leent hij indien mogelijk een inhalator van een andere persoon met een longaandoening.

Inhalator met tussenstuk

Het gebruik van een inhalator met tussenstuk geniet de voorkeur. De hulpverlener verwijdert de dop en schudt vervolgens de inhalator goed door elkaar. Daarna stopt hij de inhalator in het tussenstuk. De hulpverlener laat nu de patiënt uitademen en zet dan de mond stevig rond het mondtussenstuk van de inhalator. Daarna drukt hij eenmalig op de inhalator om een pufje trekje te genereren. De patiënt moet nu langzaam door de mond ademen en de adem gedurende tien seconden inhouden. De hulpverlener geeft op deze manier de patiënt in totaal vier pufjes, telkens met een minuut tussenpauze.

Inhalator zonder tussenstuk

De hulpverlener verwijdert eerst de dop van de inhalator en schudt het apparaat goed door elkaar. Daarna laat hij de patiënt lang uitademen. De patiënt sluit daarna de lippen stevig rond het mondstuk van de inhalator. De hulpverlener drukt éénmalig op de inhalator als de patiënt langzaam begint te ademen. De patiënt moet zo langzaam en diep mogelijk ademen gedurende vijf à zeven seconden en daarna de ademhaling gedurende tien seconden inhouden. In het totaal mag de patiënt vier pufjes krijgen met een tussenpauze van één minuut tussen elk pufje.

Na het gebruik van de inhalator wacht de hulpverlener vier minuten. Heeft de patiënt nog steeds ademhalingsproblemen, dan geeft hij nog eens vier pufjes met telkens een tussenpauze van één minuut. Treedt er dan nog steeds weinig of geen verbetering op, dan geeft de hulpverlener elke vier minuten vier pufjes totdat de ambulance arriveert. Als de patiënt een ernstige aanval heeft, mag de hulpverlener elke vijf minuten maximaal zes tot acht pufjes.

De hulpverlener blijft de vitale functies van de patiënt controleren. Slaperigheid en geen piepende ademhaling meer horen zijn geen tekenen van een verbetering van de symptomen. Stopt de patiënt met ademhalen (apneu), of zakt de patiënt ineen, dan start de hulpverlener met reanimatie.

EHBO: Zeker niet doen

De hulpverlener schiet niet in paniek bij een patiënt die moeilijk kan ademen, want dit verergert mogelijk de aanval. Bovendien moet de hulpverlener ervoor zorgen dat de patiënt zijn energie gebruikt voor de ademhaling en dus niet te veel praat. De patiënt mag zeker niet gaan liggen of blijven liggen op de grond wanneer hij een astma-aanval heeft. De hulpverlener plaatst hem rechtop zodat hij makkelijker kan ademen. De hulpverlener mag tot slot niet zelf de astmamedicatie verhogen of aanpassen wanneer de patiënt nog steeds ademhalingsproblemen vertoont. Hij raadpleegt hiervoor steeds een arts.

Lees verder

• Astma: Chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen
• Eosinofiele astma: Belemmerde luchtstroom met kortademigheid
• Allergisch astma: Ontstoken luchtwegen door allergenen
• Beroepsastma: Stoffen in werkomgeving vernauwen luchtwegen
• Inspanningsastma: Hoesten en kortademigheid na sporten