EHBO bij een luxatie of ontwrichting (gewricht uit de kom)

Bij een ontwrichting is het gewrichtskapsel en de gewrichtsbanden niet langer correct uitgelijnd en hebben ze geen contact meer met elkaar. Dit gebeurt meestal wanneer een bot door een krachtige ruk of draai uit de normale positie van een gewricht is geraakt. Veel voorkomende luxaties zijn die van de heup, schouder en enkel, vaak als gevolg van een valpartij of tijdens het sporten. In de volksmond wordt dit aangeduid als een heup, schouder of enkel "die uit de kom is geschoten". De symptomen van een luxatie omvatten hevige pijn, functieverlies en een dwangstand van het gewricht. Het is cruciaal om bij de eerste hulp het gewricht niet te verplaatsen.

• Oorzaken
• Risicofactoren voor een luxatie of ontwrichting
• Indeling: Subluxatie en luxatie
• Typen luxaties: Een overzicht
• Symptomen
• Eerste hulp bij een ontwrichting
• EHBO: Zeker niet doen
• Behandelingsopties in het ziekenhuis
• EHBO bij specifieke gewrichten: Praktische richtlijnen
• Revalidatie en herstel
• Prognose na een luxatie: Verwachtingen en herstel
• Complicaties na een luxatie
• Preventieve maatregelen bij risicogroepen
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met een luxatie of ontwrichting (gewricht uit de kom)
• Blijf kalm en houd het getroffen gewricht stil
• Zorg voor pijnverlichting
• Stabiliseer het gewricht totdat medische hulp arriveert
• Zoek onmiddellijk medische hulp
• Voorkom verdere verwondingen
• Verzorg het gewricht na het terugplaatsen
• Controleer op bijkomende blessures
• Zorg voor langdurige opvolging
• Misvattingen EHBO bij een luxatie of ontwrichting (gewricht uit de kom)
• Je moet altijd proberen het gewricht zelf terug in de kom te duwen
• Je kunt altijd gewoon ijs op de luxatie aanbrengen
• De pijn zal vanzelf overgaan na een tijdje
• Een luxatie kan altijd met rust genezen
• Je kunt geen schade veroorzaken door te bewegen na een luxatie
• Er is geen verschil tussen een luxatie en een verstuiking
• Je hoeft niet altijd naar het ziekenhuis bij een luxatie

Oorzaken

Een ontwrichting kan ontstaan door verschillende oorzaken:

• Bij de geboorte door een aangeboren aandoening, meestal in het heup- of schoudergewricht
• Een uitwendige slag of stoot
• Een geforceerde beweging
• Een valpartij
• Een verdraaiing van een ledemaat

De meest voorkomende luxaties zijn die van de enkel (enkelluxatie), de heup (heupluxatie), de knieschijf (patellaluxatie) en de schouder (schouderluxatie).

Risicofactoren voor een luxatie of ontwrichting

Leeftijd en groeifase
Kinderen en jongeren lopen een verhoogd risico op ontwrichtingen door hun actieve levensstijl en hun nog niet volledig ontwikkelde gewrichtsbanden. Daarnaast zijn ouderen vatbaarder door slijtage van gewrichten en verminderde spierkracht.

Sport en fysieke activiteiten
Contactsporten zoals rugby, voetbal en basketbal verhogen het risico op luxaties, met name in de schouder en enkel. Daarnaast veroorzaken intensieve draaibewegingen, zoals bij tennis of gymnastiek, een verhoogde belasting van de gewrichten.

Eerdere letsels en gewrichtsinstabiliteit
Patiënten die eerder een luxatie of verstuiking hebben gehad, ontwikkelen soms chronische gewrichtsinstabiliteit, wat het risico op herhaaldelijke ontwrichtingen verhoogt. Dit kan het gevolg zijn van onvoldoende genezing of onvolledige revalidatie.

Onderliggende aandoeningen
Bepaalde aandoeningen, zoals hypermobiliteitssyndromen (bijvoorbeeld Ehlers-Danlos), verhogen de kans op gewrichtsluxaties door overrekbare banden en zwakkere gewrichtsstructuren.

Indeling: Subluxatie en luxatie

Een subluxatie treedt op wanneer de gewrichtskoppen ten opzichte van elkaar verplaatst zijn, maar nog enig contact hebben. Bij een luxatie zijn de gewrichtsoppervlakken volledig van elkaar verschoven, zonder contact. Gewoonlijk zijn de gewrichtsbanden gescheurd en is er schade aan het gewrichtskapsel. Dit kan ook leiden tot schade aan of beknelling van de zachte weefsels rond het gewricht, zoals bloedvaten en zenuwen.

Typen luxaties: Een overzicht

Voorste en achterste luxaties
De richting van de verplaatsing van het bot bepaalt het type luxatie. Bij een voorste luxatie, zoals vaak bij de schouder, verplaatst het bot zich naar voren. Achterste luxaties komen minder vaak voor, maar kunnen ernstigere schade veroorzaken.

Volledige versus onvolledige luxaties
Bij een volledige luxatie is het gewricht volledig uit de kom geschoten. Bij een onvolledige luxatie (subluxatie) blijft er nog gedeeltelijk contact tussen de botuiteinden bestaan, maar kan er alsnog aanzienlijke pijn en functieverlies optreden.

Traumatische versus niet-traumatische luxaties
Traumatische luxaties worden veroorzaakt door een ongeval of directe impact. Niet-traumatische luxaties treden op door chronische overbelasting of zwakte van de gewrichtsbanden, vaak zonder een acute oorzaak.

Symptomen

Bij een ontwrichting kunnen de volgende symptomen optreden:

• Blauwe plekken rond het gewricht, veroorzaakt door een bloeduitstorting in het weefsel
• Hevige pijn, waarbij elke beweging extreem pijnlijk is
• Functieverlies van het gewricht, waardoor bewegingen zoals het sluiten van de mond bij een kaakontwrichting niet mogelijk zijn
• Een afwijkende houding van het gewricht, zoals een afgezakte schouder bij een schouderontwrichting
• Geluiden uit het gewricht tijdens de ontwrichting
• Gevoelloosheid en tintelingen als gevolg van zenuwbeknelling
• Soms kan de gewrichtskop vanzelf weer in de kom schieten

Eerste hulp bij een ontwrichting

Bij eerste hulp moet de hulpverlener de patiënt in een comfortabele houding plaatsen zonder de stand van het gewricht te veranderen of het gewricht te bewegen. Pijn en zwelling kunnen worden verlicht met koude omslagen (coldpacks) of ijs gewikkeld in een handdoek. Koeling moet gedurende tien tot twintig minuten worden toegepast, maar kan eerder worden gestopt als de pijn ondraaglijk is. Het getroffen lichaamsdeel moet worden ondersteund en onbeweeglijk worden gehouden. Bij een schouder-, bovenarm- of elleboogontwrichting kan een brede das worden gebruikt voor ondersteuning. Voor een enkel-, knie- of heupluxatie kunnen opgerolde dekens of kussens worden gebruikt. Een mitella of brede das kan nuttig zijn voor een ontwrichting van de pols, hand of onderarm. Bij aanwezigheid van een botbreuk moet deze worden bedekt met een steriel gaasje. Het is essentieel om de patiënt zo snel mogelijk naar een ziekenhuis te brengen, aangezien het beschadigde bot bloedvaten, pezen en zenuwen kan schaden.

EHBO: Zeker niet doen

Het is cruciaal om nooit zelf te proberen het gewricht weer op zijn plaats te zetten. Dit dient in een ziekenhuis te gebeuren, onder narcose of plaatselijke verdoving. Ook mag het getroffen lichaamsdeel niet worden bewogen om verdere schade aan botten, kraakbeen, gewrichtsbanden, pezen en spieren te voorkomen. Directe applicatie van ijs op de huid moet worden vermeden om huidletsels te voorkomen. Koelen van een open ontwrichting met een bloeding is eveneens niet aanbevolen.

Behandelingsopties in het ziekenhuis

Na de eerste hulp wordt de ontwrichting vaak behandeld met een van de volgende methoden:

• Reductie: Het rechtzetten van het gewricht onder verdoving, waarbij het weer in de juiste positie wordt gebracht.
• Immobilisatie: Het gebruik van een spalk of gips om het gewricht te stabiliseren en verdere beweging te voorkomen.
• Fysiotherapie: Na het herstel van de ontwrichting kan fysiotherapie helpen bij het herstellen van kracht en beweging.
• Chirurgie: In sommige gevallen, vooral bij ernstige of herhaalde ontwrichtingen, kan een operatie nodig zijn om de gewrichtsstructuren te herstellen.

EHBO bij specifieke gewrichten: Praktische richtlijnen

Schouderluxatie: Eerste maatregelen
Bij een schouderluxatie moet het aangedane gewricht stilgehouden worden met een mitella of doek. Vermijd het terugduwen van de schouder zonder medische hulp, omdat dit verdere schade kan veroorzaken.

Knie- en enkelontwrichting: Stabilisatie en vervoer
Bij knie- en enkelontwrichtingen is het belangrijk om het been niet te belasten en te ondersteunen met een spalk of kussen. Laat de patiënt niet lopen en zorg voor direct medisch transport.

Heupluxatie: Onmiddellijke immobilisatie
Heupluxaties zijn vaak het gevolg van zware trauma's. Immobiliseer de patiënt in een liggende positie en roep onmiddellijk medische hulp in, omdat er een risico is op vaat- en zenuwbeschadiging.

Revalidatie en herstel

Na de behandeling van een ontwrichting kan een revalidatieperiode nodig zijn, afhankelijk van de ernst van de ontwrichting en de behandelingsmethode. Dit kan omvatten:

• Oefentherapie om de functionaliteit van het gewricht te herstellen
• Pijnbestrijding om de ongemakken tijdens het herstel te verlichten
• Preventieve maatregelen om toekomstige ontwrichtingen te voorkomen, zoals het versterken van de spieren rondom het gewricht en het vermijden van risicovolle activiteiten

Prognose na een luxatie: Verwachtingen en herstel

Hersteltijd afhankelijk van type luxatie
De hersteltijd varieert sterk per gewricht en de ernst van de luxatie. Schouderluxaties herstellen doorgaans binnen enkele weken, terwijl luxaties van de heup of knie vaak langduriger herstel vereisen.

Factoren die de prognose beïnvloeden
De prognose is afhankelijk van leeftijd, de aanwezigheid van complicaties (zoals zenuwschade) en de mate waarin het gewricht geïmmobiliseerd is. Snelle medische hulp en adequate opvolging verbeteren de prognose aanzienlijk.

Risico op recidief (herhaling)
Een eerder ontwricht gewricht heeft een verhoogd risico op herhaling, vooral wanneer de revalidatie niet volledig is afgerond. Preventieve maatregelen zoals spierversterkende oefeningen kunnen dit risico verkleinen.

Complicaties na een luxatie

Schade aan omliggende structuren
Bij een luxatie kunnen spieren, zenuwen, bloedvaten en pezen beschadigd raken. Dit leidt tot mogelijke complicaties, zoals spierverzwakking, tintelingen, gevoelloosheid of verminderde doorbloeding in het aangedane gebied.

Gewrichtsinstabiliteit
Chronische gewrichtsinstabiliteit kan zich ontwikkelen na herhaalde luxaties. Dit betekent dat het gewricht minder stabiel wordt en makkelijker opnieuw uit de kom kan schieten, wat leidt tot functionele beperkingen.

Artrose op lange termijn
Na een luxatie is er een verhoogd risico op artrose in het gewricht, vooral bij beschadiging van het kraakbeen. Gewrichtsslijtage kan op latere leeftijd leiden tot stijfheid, pijn en verminderde mobiliteit.

Bot- en peesschade
Bij ernstige luxaties kan het bot deels breken (avulsiefractuur), of kunnen pezen afscheuren. Dit vereist vaak chirurgische ingrepen voor een volledig herstel.

Preventieve maatregelen bij risicogroepen

Spierversterkende oefeningen
Door de spieren rond een gewricht te versterken, neemt de stabiliteit van het gewricht toe. Specifieke oefeningen voor de schouders, knieën en enkels zijn effectief bij het voorkomen van luxaties, vooral bij atleten.

Gebruik van beschermende hulpmiddelen
Bij risicovolle activiteiten kan het dragen van braces of tape extra ondersteuning bieden aan gewrichten. Deze hulpmiddelen verminderen de kans op plotselinge bewegingen die tot luxaties leiden.

Bewust bewegen en lichaamshouding
Een correcte lichaamshouding en gecontroleerde bewegingen zijn essentieel bij fysieke activiteiten. Techniektraining, bijvoorbeeld bij gewichtheffen of contactsporten, kan het risico op gewrichtsblessures verminderen.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met een luxatie of ontwrichting (gewricht uit de kom)

Een luxatie of ontwrichting van een gewricht kan erg pijnlijk en zorgwekkend zijn. Het is belangrijk om snel en effectief te handelen om de situatie onder controle te krijgen en verdere schade te voorkomen. Hier zijn enkele praktische tips voor het verlenen van EHBO bij een luxatie of ontwrichting.

Blijf kalm en houd het getroffen gewricht stil

Wanneer je een luxatie of ontwrichting vermoedt, is het cruciaal om kalm te blijven. Probeer het getroffen gewricht zo min mogelijk te bewegen. Dit voorkomt verdere schade aan de spieren, ligamenten en zenuwen rondom het gewricht. Het is belangrijk dat je het gewricht niet probeert terug te duwen in de kom, omdat dit de schade kan verergeren. Laat dit altijd over aan medische professionals.

Zorg voor pijnverlichting

Bij een luxatie of ontwrichting is de pijn vaak intens. Om de pijn te verlichten, kun je het gewricht koelen met een ijspak. Zorg ervoor dat het ijs niet direct op de huid ligt; wikkel het in een doek om bevriezing van de huid te voorkomen. Het koelen kan helpen om de zwelling te verminderen en de pijn te verlichten. Als je de patiënt kunt kalmeren, probeer dan ook pijnstillers te geven als dat veilig is, bijvoorbeeld ibuprofen of paracetamol.

Stabiliseer het gewricht totdat medische hulp arriveert

Als je het gewricht niet zelf kunt terugplaatsen, is het belangrijk om het gewricht zo goed mogelijk te stabiliseren. Gebruik een provisorische spalk of iets wat het gewricht in de juiste positie houdt totdat de hulpdiensten arriveren. Dit kan een stevige doek of een stuk hout zijn, maar zorg ervoor dat je het gewricht niet verder beweegt. Het is essentieel om het gewricht op de juiste manier te ondersteunen, zodat er geen verdere schade ontstaat.

Zoek onmiddellijk medische hulp

Een luxatie of ontwrichting vereist altijd medische aandacht. Bel onmiddellijk de noodhulpnummer om een ambulance te laten komen. Medische professionals kunnen het gewricht op de juiste manier terugplaatsen en verdere complicaties voorkomen. Ze kunnen ook aanvullende behandelingen bieden, zoals het uitvoeren van röntgenfoto’s om breuken of andere letsels uit te sluiten.

Voorkom verdere verwondingen

Zorg ervoor dat de patiënt niet probeert het gewricht zelf te gebruiken, zelfs niet na het stabiliseren. Het is belangrijk om het gewricht in rust te houden totdat een arts of specialist het verder onderzoekt. Bewegingsbeperkingen kunnen ook worden opgelegd om de genezing te bevorderen en te voorkomen dat er blijvende schade ontstaat aan het gewricht of de omliggende structuren.

Verzorg het gewricht na het terugplaatsen

Na de medische behandeling en het terugplaatsen van het gewricht is het van groot belang om het gewricht goed te verzorgen. Dit kan inhouden dat je het gewricht tijdelijk moet immobiliseren met een brace of gips om het te ondersteunen tijdens het herstel. Je arts zal je informeren over specifieke nazorg, waaronder oefeningen om de mobiliteit en kracht van het gewricht te herstellen.

Controleer op bijkomende blessures

Bij een luxatie kunnen er ook andere verwondingen optreden, zoals breuken of verrekkingen van ligamenten en spieren. Het is belangrijk om goed te kijken naar andere mogelijke verwondingen die zich naast de luxatie kunnen voordoen. Medische hulp zal in staat zijn om alle verwondingen vast te stellen en te behandelen.

Zorg voor langdurige opvolging

Een luxatie of ontwrichting vereist vaak langdurige opvolging om volledig te herstellen. Je arts kan een rehabilitatieplan opstellen, dat kan bestaan uit fysiotherapie en rust om het gewricht weer volledig in werking te krijgen. Zorg ervoor dat je alle controleafspraken bijwoont om te zorgen dat je gewricht volledig geneest en om herhaling van de blessure te voorkomen.

Misvattingen EHBO bij een luxatie of ontwrichting (gewricht uit de kom)

Een luxatie of ontwrichting is een ernstige verwonding waarbij een gewricht uit de kom schiet. Dit kan leiden tot pijn, zwelling en tijdelijke beperking van beweging. Het is belangrijk om de juiste EHBO te geven om verdere schade te voorkomen. Er zijn echter veel misvattingen over hoe je het beste kunt handelen in dergelijke gevallen.

Je moet altijd proberen het gewricht zelf terug in de kom te duwen

Een veelvoorkomende misvatting is dat je het gewricht altijd zelf terug in de kom moet duwen. Dit kan echter leiden tot meer schade aan de omliggende weefsels, zenuwen of bloedvaten. Het is belangrijk om het gewricht niet te verplaatsen en onmiddellijk medische hulp in te schakelen. Probeer alleen het gewricht te immobiliseren en de persoon in een comfortabele positie te brengen, totdat de hulpdiensten arriveren. Het is essentieel om te voorkomen dat het gewricht verder beschadigd raakt.

Je kunt altijd gewoon ijs op de luxatie aanbrengen

Hoewel het aanbrengen van ijs nuttig kan zijn om zwelling te verminderen, is het niet altijd de juiste oplossing voor een luxatie. Bij een luxatie is het belangrijk om eerst te zorgen voor stabiliteit en immobilisatie van het gewricht, voordat je ijs toepast. Door te veel druk uit te oefenen op het gewricht of de omliggende structuren kan dit de situatie verergeren. Het toepassen van ijs kan alleen nuttig zijn om de zwelling te verminderen na het stabiliseren van het gewricht.

De pijn zal vanzelf overgaan na een tijdje

Veel mensen denken dat de pijn vanzelf zal verdwijnen, maar bij een luxatie kan de pijn zeer intens zijn en kunnen er blijvende schade of complicaties optreden als de verwonding niet goed wordt behandeld. Het is belangrijk om medische hulp te zoeken om het gewricht professioneel te laten behandelen en de juiste zorg te krijgen. Wacht niet af, want de pijn is vaak het gevolg van een onderliggende pijn die niet vanzelf overgaat zonder de juiste behandeling.

Een luxatie kan altijd met rust genezen

Rust is belangrijk bij het herstel van een luxatie, maar het is niet altijd voldoende. Na de eerste stabilisatie is het vaak noodzakelijk om het gewricht te laten onderzoeken door een arts. Soms is er verder medisch ingrijpen nodig, zoals het dragen van een gips of het ondergaan van een chirurgische ingreep, afhankelijk van de ernst van de luxatie. Enkel rust kan de genezing van het skelet niet altijd garanderen.

Je kunt geen schade veroorzaken door te bewegen na een luxatie

Er is een misvatting dat lichte beweging geen schade zou veroorzaken na een luxatie. Dit is echter niet waar. Het is van cruciaal belang om het gewricht zo min mogelijk te bewegen en te immobiliseren om verdere schade aan de omliggende spieren, spieren en zenuwen te voorkomen. Alleen een zorgverlener kan de juiste bewegingen of behandelingen adviseren.

Er is geen verschil tussen een luxatie en een verstuiking

Veel mensen verwarren een luxatie met een verstuiking. Bij een verstuiking is het gewricht niet uit de kom, maar worden de ligamenten overrekend of gescheurd. Het is belangrijk om te begrijpen dat een luxatie veel ernstiger is en vaak gepaard gaat met schade aan de botten, spieren en zenuwen. Een luxatie vereist doorgaans meer onmiddellijke en gespecialiseerde zorg dan een verstuiking.

Je hoeft niet altijd naar het ziekenhuis bij een luxatie

Sommige mensen denken dat ze een luxatie zelf kunnen behandelen en het ziekenhuis kunnen vermijden. Dit is echter gevaarlijk. Luxaties kunnen leiden tot blijvende schade aan het hart of andere organen, en het is van essentieel belang om altijd medische hulp in te roepen voor een juiste diagnose en behandeling. Het negeren van de luxatie kan de kans op complicaties zoals bloedingen of chronische instabiliteit van het gewricht verhogen.

Lees verder

• Dislocatie (ontwrichting): Behandeling van gewricht uit kom
• Valongelukken voorkomen: Preventie van valpartijen in huis