Paresthesieën: Tintelingen in ledematen door druk op zenuw

Iedereen heeft wel eens tijdelijk last gehad van paresthesieën. Dit is het tintelende, jeukende en/of brandende gevoel of de gevoelloosheid in de ledematen dat ontstaat door druk op een zenuw, bijvoorbeeld door langdurig de benen te kruisen. Een breed scala van aandoeningen kan echter ook deze tintelingen veroorzaken, zoals een beroerte, diabetes of een infectie. De symptomen kunnen constant zijn, met tussenpauzes optreden of chronisch zijn. Ook de locatie en frequentie van de paresthesieën kunnen variëren. De behandeling van deze stoornis in de gevoelswaarneming is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. De vooruitzichten zijn eveneens variabel. Patiënten met paresthesieën waarbij de oorzaak onbekend is, de klachten langdurig aanhouden, of waarbij andere symptomen optreden, doen er goed aan een arts te raadplegen om de oorzaak vast te stellen en zo snel mogelijk te behandelen.

• Oorzaken: Door druk op een zenuw
• Tijdelijke paresthesieën
• Chronische paresthesieën: Oorzaken en aandoeningen
• Risicofactoren voor beknelde zenuw of druk op zenuw
• Symptomen: Tintelingen in ledematen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van stoornis in gevoelswaarneming
• Prognose van gevoelsstoornissen
• Langetermijnbeheer en nazorg
• Complicaties van paresthesieën
• Preventie van gevoelsstoornissen

Oorzaken: Door druk op een zenuw

Meestal verschijnen paresthesieën wanneer mensen te lang in een bepaalde positie blijven zitten of liggen, zoals met de benen gekruist, waardoor druk op de zenuw die bloed aan een ledemaat levert ontstaat. Wanneer deze druk vermindert of verdwijnt, verdwijnt meestal ook het symptoom. Bij sommige patiënten kan echter sprake zijn van een langdurige stoornis in de gevoelswaarneming, wat kan wijzen op een zenuwprobleem of een andere aandoening.

Tijdelijke paresthesieën

Bij zwangerschap, hallucinaties (waanvoorstellingen en verstoorde percepties), een angstaanval en hyperventilatie kunnen tijdelijk paresthesieën optreden. Ook situaties zoals met de arm onder het hoofd slapen, langdurig met gekruiste benen zitten, enzovoort, kunnen leiden tot een beknelde zenuw.

Chronische paresthesieën: Oorzaken en aandoeningen

Tal van aandoeningen, medische situaties en omgevingsfactoren kunnen leiden tot chronische paresthesieën. De onderstaande lijst is niet uitputtend, en sommige aandoeningen kunnen onder meerdere hoofdcategorieën vallen.

Aandoeningen

Auto-immuunaandoeningen
Enkele auto-immuunaandoeningen kunnen gevoelsstoornissen veroorzaken.

• Fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• Granulomatose met polyangiitis (Wegener)
• Lupus erythematosus

Infecties
Bij infecties kunnen ook paresthesieën optreden.

• Difterie (bacteriële infectie van keel en luchtwegen)
• Hiv-infectie
• Gordelroos (huiduitslag en symptomen aan het gezicht)
• Rabiës (virale infectie met aantasting van het centrale zenuwstelsel)
• Ziekte van Lyme (bacteriële infectie veroorzaakt door een tekenbeet)

Gewrichts-, spier- en skeletaandoeningen
Gewrichts-, spier- en skeletaandoeningen kunnen ook paresthesieën veroorzaken.

• Achondroplasie (botgroeiaandoening met dwerggroei)
• Acrodysostose (afwijkingen aan botten en gezicht)
• Acromicrische dysplasie (afwijkingen aan skelet en gezicht)
• Gewricht uit de kom / ontwrichting
• Chordoom (kwaadaardige primaire bottumor)
• Osteochondroom (tumor van kraakbeen en bot bij groeiplaat)
• Carpaletunnelsyndroom (gevoelloosheid, tintelingen, pijn en/of zwakte in de hand)
• Psoriatische artritis (symptomen aan huid en gewrichten)
• Reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• Tuberculeuze artritis (tuberculose aan gewricht)
• Ziekte van Paget (chronische ontsteking van het bot)

Metabole aandoeningen en schildklierafwijkingen
Diverse metabole aandoeningen en schildklierafwijkingen kunnen paresthesieën veroorzaken:

• Acromegalie (overproductie van groeihormoon door een hypofysetumor)
• Amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen, met symptomen aan hart, huid, maag en darmen, lever en nieren)
• Diabetes (suikerziekte)
• Gigantisme (overmatige groei door hypofysetumor in de hersenen)
• Hyperaldosteronisme (verhoogde afgifte van aldosteron)
• Hypoparathyreoïdie (te traag werkende bijschildklier)
• Hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier)
• Mucopolysaccharidose type VI (afwijkingen in gezicht en skelet)
• Ziekte van Fabry (stapelingsziekte met opbouw van vetten)
• Ziekte van Hashimoto (verminderde schildklierfunctie)

Migraine
Bepaalde vormen van migraine kunnen ook gepaard gaan met tintelingen en gevoelloosheid.

• Hemiplegische migraine (hoofdpijn en neurologische symptomen)
• Menstruele migraine (hoofdpijn rondom de menstruatieperiode)
• Migraine (aanvallen van aura en/of eenzijdige hoofdpijn)

Neurologische aandoeningen
Een aantal neurologische aandoeningen kan zenuwschade veroorzaken, wat leidt tot het symptoom paresthesieën (verstoorde gevoelservaringen zoals tintelingen of gevoelloosheid). Enkele aandoeningen die hieraan kunnen bijdragen zijn:

• Arachnoïditis (ontsteking van de arachnoïdea, een hersenvlies, wat kan leiden tot chronische rugpijn)
• Arteriitis temporalis (ontsteking van de slagaders bij de slaap)
• Akoestisch neuroom (goedaardige tumor op een hersenzenuw)
• Beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen, wat resulteert in mentale en lichamelijke symptomen)
• Hersentumor
• Trauma of letsel dat zenuwschade heeft veroorzaakt
• Rusteloze benen syndroom (vervelende gevoelens in de onderbenen)
• Porfyrie (aandoening met symptomen aan huid of zenuwstelsel)
• Multiple sclerose (ziekte die het centrale zenuwstelsel aantast)
• Sclerodermie (opbouw van littekenweefsel in huid en organen)

Ondervoeding en vitaminetekort
Paresthesieën kunnen ook voorkomen bij ondervoeding en vitaminetekort. Voorbeelden zijn:

• Beriberi (thiaminetekort (vitamine B1) met hart- of zenuwschade)
• Hypokaliëmie (tekort aan kalium in het bloed)
• Pellagra (vorm van ondervoeding door tekort aan niacine (vitamine B3))
• Pernicieuze anemie (falen van vitamine B12-absorptie, wat leidt tot vitamine B12-tekort)
• Uitdroging (dehydratie)

Syndromen
Een syndroom kan meerdere lichaamsstructuren aantasten, wat mogelijk leidt tot compressie van zenuwen:

• Andermann-syndroom (afwijkingen aan spieren en hersenen)
• Compartimentsyndroom (schade aan spieren en zenuwen door verhoogde druk in een compartiment)
• Churg-Strauss-syndroom (aandoening die vooral de longen aantast met ademhalingsproblemen)
• Gitelman-syndroom (elektrolytenstoornissen met afwijkingen aan spieren en gewrichten)
• Guillain-Barré-syndroom (spierzwakte en pijn door zenuwschade)
• Hurler-syndroom (stofwisselingsziekte door een ontbrekend enzym)
• Miller Fisher-syndroom (oogspierverlamming, evenwichtsproblemen, en areflexie)
• NARP-syndroom (symptomen aan zenuwstelsel, ogen en ontwikkeling)
• Werner-syndroom (volwassen vorm van versnelde veroudering)
• Ziekte van Charcot-Marie-Tooth (aantasting van perifere zenuwen)
• Ziekte van Machado-Joseph (neurodegeneratieve aandoening)
• Ziekte van Refsum (symptomen aan ogen, huid en zenuwen)

Wervelkolomaandoeningen en ruggenmergschade
Bij aandoeningen van de wervelkolom of schade aan het ruggenmerg kunnen paresthesieën optreden:

• Discushernia
• Tumor in het ruggenmerg (spinale tumoren)
• Ernstige lordose (voorwaartse kromming van de wervelkolom)
• Lumbale spondylose (veroudering van de wervelkolom in de onderrug)
• Meralgia paraesthetica (gevoelloosheid en pijn aan de dij)
• Spinale stenose (vernauwing van de wervelkolom met rugpijn en zwakte)
• Radiculopathie (aandoening door beknelde zenuw in de wervelkolom)

Andere aandoeningen en medische behandelingen
Diverse andere aandoeningen en medische behandelingen kunnen ook paresthesieën veroorzaken:

• Atherosclerose (slagaderverkalking)
• Hoge bloeddruk (hypertensie)
• Plasmaferese (verwijdering en vervanging van plasma in het bloed)
• Leverziekten
• Menopauze
• Nierziekten

Omgevingsfactoren

Diverse omgevingsfactoren kunnen ook bijdragen aan paresthesieën:

• Alcoholmisbruik (zoals bij alcoholische neuropathie, wat leidt tot symptomen aan armen, benen, darmen en urinewegen)
• Medicatiegebruik: Het gebruik van bepaalde medicijnen zoals:
• Anti-epileptica
• Antibiotica
• Bètablokkers (medicatie die hartslag en bloeddruk verlaagt)
• Chemotherapie
• HIV-medicijnen
• Spasmolytica (krampstillende medicatie bij spastische darmen)
• Stoppen met bepaalde geneesmiddelen zoals benzodiazepinen (medicatie voor angst en slaapproblemen)
• Vergiftiging door zware metalen of chemicaliën
• Kwikvergiftiging (overmatige blootstelling aan kwik)
• Lidocaïnevergiftiging

Risicofactoren voor beknelde zenuw of druk op zenuw

Sommige factoren verhogen het risico op een beknelde zenuw en daarmee de kans op paresthesieën:

• Diabetes: Bij mensen met diabetes kan zenuwschade optreden, wat bekend staat als diabetische neuropathie.
• Geslacht: Vrouwen hebben meer kans op het carpaletunnelsyndroom, mogelijk door een smaller zenuwkanaal.
• Langdurige bedlegerigheid: Langdurig in dezelfde positie liggen kan de druk op zenuwen verhogen, wat het risico op paresthesieën vergroot.
• Obesitas: Extra gewicht kan druk uitoefenen op de zenuwen.
• Overmatig gebruik: Herhaalde bewegingen van de handen, ellebogen of voeten verhogen de kans op beknelde zenuwen, tintelingen en zenuwschade.
• Reumatoïde artritis: Bij reumatoïde artritis ontstaat ontsteking van de gewrichten, wat mogelijk druk op de zenuwen in de gewrichten veroorzaakt.
• Schildklierziekte: Een schildklieraandoening kan het risico op het carpaletunnelsyndroom verhogen.
• Zwangerschap: Tijdens de zwangerschap kan extra gewicht en vochtretentie leiden tot zwelling en druk op de zenuwen.

Symptomen: Tintelingen in ledematen

Patiënten kunnen tintelingen (prikkelingen, kriebelingen) ervaren, vaak in de ledematen (armen, handen en/of vingers, benen, voeten en/of tenen), hoewel dit ook op andere plekken in het lichaam kan voorkomen. Gevoelsstoornissen zoals een verdoofd gevoel, gevoelloosheid of verminderd gevoel, samen met branderigheid, jeuk of een ‘slapend’ gebied, kunnen gepaard gaan met paresthesieën. Sommige patiënten beschrijven dit als ‘prikken met spelden en naalden’. Pijn (bijvoorbeeld pijn aan de vinger) kan al dan niet aanwezig zijn bij paresthesieën. De symptomen kunnen tijdelijk, constant of intermitterend zijn (met tussenpozen). Ze kunnen op dezelfde locatie blijven of zich naar andere lichaamsgebieden verspreiden.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts begint met het vragen naar de mogelijke oorzaak, ernst, frequentie en duur van de symptomen. Er wordt ook een grondige medische geschiedenis doorgenomen. Een lichamelijk en neurologisch onderzoek zijn vaak noodzakelijk.

Diagnostisch onderzoek
Afhankelijk van de symptomen en de bevindingen tijdens het lichamelijke en neurologische onderzoek, kan de arts aanvullende diagnostische onderzoeken laten uitvoeren:

• Bloedonderzoek (nuttig voor het opsporen van infecties of andere aandoeningen)
• Echografie: Dit onderzoek maakt beelden van het lichaam, waardoor de arts structuren in detail kan beoordelen.
• Elektromyografie (EMG): Dit onderzoek meet de elektrische activiteit van zenuwen en spieren om zenuwschade te detecteren.
• MRI-scan: Deze beeldvormende techniek helpt bij het identificeren van aandoeningen met zenuwcompressie of zenuwschade, zoals bij het carpaletunnelsyndroom.
• Zenuwgeleidingsonderzoek: Hierbij wordt gemeten hoe snel zenuwimpulsen zich door de zenuwen verspreiden.

Verwijzing naar specialist

In sommige gevallen kan een verwijzing naar een specialist nodig zijn. Neurologen, orthopeden, en reumatologen kunnen betrokken zijn bij het verder onderzoeken en behandelen van de onderliggende oorzaak van paresthesieën. Indien een specifieke oorzaak zoals een auto-immuunziekte of ernstige infectie wordt vermoed, kan een specialist aanvullende behandelingen en tests aanbevelen.

Behandeling van stoornis in gevoelswaarneming

Zelfzorg

Acupunctuur en massage kunnen bij sommige patiënten verlichting van symptomen bieden. Zelfmassage met aromatische oliën kan ook nuttig zijn. Loszittende kleding en goed passende schoenen kunnen bijdragen aan het verlichten van klachten.

Professionele medische zorg

De behandeling richt zich op de onderliggende oorzaak van de paresthesieën. Dit kan bestaan uit rust en het gebruik van braces, fysiotherapie, medicatie en, indien nodig, chirurgie.

Rust en braces
Bij een beknelde zenuw is rust vaak de beste aanpak. De weefsels hebben tijd nodig om te genezen. Soms is het dragen van een brace noodzakelijk. Een polssteun kan bijvoorbeeld helpen bij het carpaletunnelsyndroom. Langdurig gebruik van een brace kan echter andere gezondheidsproblemen veroorzaken, dus het is belangrijk om het advies van een arts te volgen bij het gebruik van dergelijke hulpmiddelen.

Fysiotherapie
Op advies van een arts kan fysiotherapie worden ingezet. Onder begeleiding van een fysiotherapeut kan de patiënt de spieren versterken die de aangetaste zenuw omringen. Versterkte spieren kunnen de druk op de zenuwen verminderen en de kans op terugkeer van paresthesieën verkleinen. Fysiotherapie kan ook de flexibiliteit, het bewegingsbereik en de algehele mobiliteit verbeteren.

Medicijnen
Verschillende medicijnen kunnen helpen bij pijnverlichting, zoals ibuprofen en naproxen. In sommige gevallen kunnen steroïdinjecties worden toegepast om pijn, zwelling en ontsteking te verminderen. Voor aandoeningen zoals fibromyalgie kunnen specifieke medicijnen worden voorgeschreven, zoals pregabaline (Lyrica) of duloxetine (Cymbalta).

Chirurgie
Als andere behandelingen niet effectief zijn, kan een operatie noodzakelijk zijn om de beknelde zenuw te verhelpen. De arts zal de oorzaak van de gevoelsstoornis identificeren en de meest geschikte chirurgische techniek toepassen.

Prognose van gevoelsstoornissen

Een kortstondige beknelde zenuw veroorzaakt doorgaans geen permanente schade. Bij aanhoudende zenuwcompressie kan echter permanente schade ontstaan, wat leidt tot chronische pijn en verlies van functie of gevoel.

Langetermijnbeheer en nazorg

Bij chronische aandoeningen die paresthesieën veroorzaken, kan een langetermijnbeheerplan noodzakelijk zijn. Dit kan bestaan uit regelmatige opvolgingsafspraken, aanpassingen in de behandeling, en voortdurende monitoring van de symptomen. Het doel is om de kwaliteit van leven te verbeteren en complicaties te voorkomen.

Complicaties van paresthesieën

Chronische pijn

Aanhoudende paresthesieën kunnen leiden tot chronische pijn, waarbij de gevoelstoornissen niet meer tijdelijk zijn maar een constante bron van ongemak vormen.

Verlies van functie

Bij langdurige zenuwcompressie kan er verlies van functie optreden, wat resulteert in beperkte bewegingsvrijheid of verminderde kracht in het aangetaste gebied.

Verlies van gevoel

Paresthesieën kunnen leiden tot een gedeeltelijk of volledig verlies van gevoel in de betrokken ledematen, wat het vermogen om normale dagelijkse activiteiten uit te voeren kan beïnvloeden.

Spieratrofie

Langdurige paresthesieën kunnen spieratrofie veroorzaken door verminderde activiteit en gebruik van de spieren rondom de aangetaste zenuw.

Verminderde kwaliteit van leven

De symptomen van paresthesieën kunnen de levenskwaliteit beïnvloeden, met name als ze leiden tot chronische pijn, verminderde mobiliteit, en beperkingen in dagelijkse activiteiten.

Psychologische Impact

Chronische paresthesieën kunnen ook leiden tot psychologische problemen zoals angst en depressie, als gevolg van aanhoudend ongemak en beperkingen in de levensstijl.

Gecompliceerde genezing

Soms kan de onderliggende aandoening die de paresthesieën veroorzaakt, gecompliceerde genezing of langdurige behandeling vereisen, wat de herstelperiode verlengt en de symptomen verergert.

Preventie van gevoelsstoornissen

Hoewel sommige paresthesieën niet volledig te voorkomen zijn, kunnen risicofactoren verminderd worden. Een ergonomische houding helpt om onnodige druk op de zenuwen te vermijden. Regelmatig van positie veranderen voorkomt zenuwcompressie. Herhaalde bewegingen moeten worden vermeden, of als dit niet mogelijk is, dienen voldoende pauzes te worden genomen. Een gezond lichaamsgewicht helpt overbelasting te voorkomen, en regelmatige lichaamsbeweging is belangrijk voor sterke en gezonde spieren.