Paresthesieën: Tintelingen in ledematen door druk op zenuw

Iedereen heeft wel eens tijdelijk last gehad van paresthesieën. Dit is het tintelend, jeukend en/of brandend gevoel of de gevoelloosheid in de ledematen dat ontstaat door een druk op een zenuw, bijvoorbeeld door langdurig de benen te kruisen. Een groot scala van aandoeningen veroorzaakt echter eveneens mogelijk deze tintelingen, zoals een beroerte, diabetes of een infectie. De symptomen zijn constant, met tussenpauzes en zijn omkeerbaar of chronisch. Daarnaast is de locatie en frequentie van de paresthesieën verschillend. De behandeling van de stoornis in de gevoelswaarneming is afhankelijk van de oorzaak. De vooruitzichten zijn eveneens variabel. Patiënten met paresthesieën waarbij de oorzaak ongekend is, de klachten lang aanhouden of waarbij andere symptomen gepaard gaan, bezoeken het beste een arts om de oorzaak van probleem op te sporen en zo snel mogelijk te behandelen.

• Oorzaken: Door druk op een zenuw
• Tijdelijke paresthesieën
• Chronische paresthesieën: Bij veel aandoeningen
• Risicofactoren van beknelde zenuw of druk op zenuw
• Symptomen: Tintelingen in ledematen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van stoornis in gevoelswaarneming
• Preventie van stoornis in gevoelswaarneming
• Prognose van gevoelsstoornis

Oorzaken: Door druk op een zenuw

Meestal verschijnen paresthesieën wanneer mensen te lang op de voeten of benen zitten en is dit maar tijdelijk. Hierbij ontstaat namelijk druk op de zenuw die bloed levert aan een ledemaat. Wanneer deze druk verdwenen is, verdwijnt dit symptoom weer. Bij een aantal patiënten is echter sprake van een langdurige stoornis in de gevoelswaarneming, hetgeen duidt op een zenuwprobleem of een aandoening.

Tijdelijke paresthesieën

Bij een zwangerschap, hallucinaties (waanvoorstellingen en onechte percepties), een angstaanval en hyperventilatie komen tijdelijk paresthesieën tot stand. Daarnaast zorgen tal van situaties zoals met de arm onder het hoofd slapen, langdurig met gekruiste benen zitten enzovoort tot een beknelde zenuw.

Chronische paresthesieën: Bij veel aandoeningen

Tal van aandoeningen, medische situaties en omgevingsfactoren leiden tot chronische paresthesieën. Volgende lijst is niet volledig en bovendien kunnen sommige aandoeningen ook onder andere hoofdcategorieën staan.

Aandoeningen

Auto-immuunaandoeningen
Enkele auto-immuunaandoeningen leiden tot de gevoelsstoornissen.

• fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• granulomatose met polyangiitis (Wegener)
• lupus erythematosus

Infectie
Bij een infectie ontstaan soms ook paresthesieën.

• difterie (bacteriële infectie van keel en luchtwegen)
• een hiv-infectie
• gordelroos (huiduitslag en symptomen aan het gezicht)
• rabiës (virale infectie met aantasting centrale zenuwstelsel)
• ziekte van Lyme (bacteriële infectie veroorzaakt door een tekenbeet)

Gewrichts-, spier- en skeletaandoeningen
Bovendien veroorzaken gewrichts-, spier en spieraandoeningen paresthesieën.

• achondroplasie (botgroeiaandoening met dwerggroei)
• acrodysostose (afwijkingen aan botten en gezicht)
• acromicrische dysplasie (afwijkingen aan skelet en gezicht)
• een gewricht uit de kom / ontwrichting
• een chordoom (kwaadaardige primaire bottumor)
• een osteochondroom (tumor van kraakbeen en bot bij groeiplaat)
• het carpaletunnelsyndroom (gevoelloosheid, tintelingen, pijn en/of zwakte in hand)
• psoriatische artritis (symptomen aan huid en gewrichten)
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• tuberculeuze artritis (tuberculose aan gewricht)
• ziekte van Paget (chronische ontsteking van het bot)

Metabole aandoeningen / Schildklierafwijkingen
Diverse metabole aandoeningen en schildklierafwijkingen leiden mogelijk tot paresthesieën:

• acromegalie (overproductie groeihormoon bij hypofysetumor)
• amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen met symptomen aan hart, huid, maag en darmen, lever en nieren)
• diabetes (suikerziekte)
• gigantisme (overmatige groei door hypofysetumor in hersenen)
• hyperaldosteronisme (verhoogde vrijgave van aldosteron)
• hypoparathyreoïdie (een te traag werkende bijschildklier)
• hypothyreoïdie (een te traag werkende schildklier)
• mucopolysaccharidose type VI (afwijkingen gezicht en skelet)
• ziekte van Fabry (stapelingsziekte met opbouw van vetten)
• ziekte van Hashimoto (verminderde schildklierfunctie)

Migraine
Een aantal vormen van migraine gaan ook gepaard met de tintelingen en gevoelloosheid.

• hemiplegische migraine (hoofdpijn en neurologische symptomen)
• menstruele migraine (hoofdpijn in/rond de menstruatieperiode)
• migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn)

Neurologische aandoeningen
Bij een aantal (neurologische) aandoeningen ontstaat zenuwschade, wat leidt tot het symptoom:

• arachnoïditis (ontsteking in hersenen met chronische rugpijn)
• arteriitis temporalis (ontsteking van slagaders bij de slaap)
• een akoestisch neuroom (goedaardige tumor in hersenzenuw)
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een hersentumor
• een trauma of letsel dat zenuwschade heeft veroorzaakt
• het rusteloze benen syndroom (vervelende gevoelens in onderbenen)
• porfyrie (aandoening met symptomen aan huid of zenuwstelsel)
• multiple sclerose (ziekte die het centrale zenuwstelsel aantast)
• sclerodermie (opbouw van littekenweefsel in huid en organen)

Ondervoeding en een vitaminetekort
Paresthesieën komen ook voor bij ondervoeding en een vitaminetekort.

• beriberi (thiaminetekort (vit. B1) met hart- of zenuwschade)
• hypokaliëmie (tekort aan kalium in het bloed)
• pellagra (vorm van ondervoeding met tekort aan niacine)
• pernicieuze anemie (falen van absorptie vitamine B12 met een vitamine B12-tekort als gevolg)
• uitdroging (dehydratie)

Syndromen
Een syndroom tast meerdere lichaamsstructuren aan; deze zorgen mogelijk eveneens voor compressie op zenuwen:

• het Andermann-syndroom (afwijkingen aan spieren en hersenen)
• het compartimentsyndroom (schade aan spieren en zenuwen)
• het Churg-Strauss-syndroom (aandoening die vooral de longen treft met ademhalingsproblemen)
• het Gitelman-syndroom (afwijkingen aan spieren en gewrichten)
• het Guillain-Barre Syndroom (zwakte en pijn door zenuwschade)
• het Hurler-syndroom (stofwisselingsziekte door ontbrekend enzym)
• het Miller Fisher-syndroom (oogspierverlamming, evenwichtsproblemen, areflexie)
• het NARP-syndroom (symptomen aan zenuwstelsel, ogen en ontwikkeling)
• het Werner-syndroom (volwassen vorm versnelde veroudering)
• ziekte van Charcot-Marie-Tooth (aantasting van perifere zenuwen)
• ziekte van Machado-Joseph (neurodegeneratieve aandoening)
• ziekte van Refsum (symptomen aan ogen, huid en zenuwen)

Wervelkolomaandoeningen of ruggenmergschade
Bij wervelkolomaandoeningen of schade aan het ruggenmerg komen paresthesieën ook tot uiting.

• een discushernia
• een tumor in het ruggenmerg (spinale tumoren)
• ernstige lordose (voorwaartse kromming van de wervelkolom)
• lumbale spondylose (veroudering van wervelkolom in onderrug)
• meralgia paraesthetica (gevoelloosheid en pijn aan de dij)
• spinale stenose (vernauwing wervelkolom met rugpijn en zwakte)
• radiculopathie (aandoening met beknelde zenuw in wervelkolom)

Andere aandoeningen
Diverse andere aandoeningen en medische behandelingen veroorzaken mogelijk paresthesieën:

• atherosclerose (slagaderverkalking)
• een hoge bloeddruk (hypertensie)
• een plasmaferese (verwijdering en vervanging van plasma in bloed)
• leverziekten
• menopauze
• nierziekten

Omgevingsfactoren
Diverse omgevingsfactoren leiden eveneens tot paresthesieën:

• alcoholmisbruik (zoals bij alcoholische neuropathie (symptomen aan armen, benen, darmen en urinewegen)
• medicatiegebruik: het gebruik van bepaalde medicijnen zoals:
• anti-epileptica
• antibiotica
• bètablokkers (medicatie die hartslag en bloeddruk verlaagt)
• chemotherapie
• HIV-medicijnen
• spasmolytica (krampstillende medicatie bij spastische darmen)
• het stoppen met bepaalde geneesmiddelen zoals benzodiazepinen (medicatie bij angst en slaapproblemen)
• vergiftiging met zware metalen of chemicaliën
• kwikvergiftiging (overmatige blootstelling aan kwik)
• lidocaïnevergiftiging

Risicofactoren van beknelde zenuw of druk op zenuw

Sommige factoren verhogen het risico op een beknelde zenuw waardoor de paresthesieën tot stand komen:

• diabetes: Bij diabetici (mensen met suikerziekte) ontstaat soms schade aan de zenuwen (diabetische neuropathie).
• geslacht: Vrouwen hebben meer kans op het carpaletunnelsyndroom, mogelijk door een kleiner zenuwkanaal.
• langdurige bedlegerigheid: Wanneer patiënten langdurig in dezelfde positie blijven liggen, verhoogt dit de druk op zenuwen, waardoor het risico op paresthesieën stijgt.
• obesitas: Extra gewicht zet druk op de zenuwen
• overmatig gebruik: Herhaalde bewegingen van de handen, ellebogen of voeten, verhogen de kans op een beknelde zenuw, tintelingen en zenuwschade.
• reumatoïde artritis: Bij reumatoïde artritis ontstaat een ontsteking van de gewrichten en organen. Hierdoor ontstaat mogelijk eveneens druk op de zenuwen in de gewrichten.
• schildklierziekte: Een schildklieraandoening verhoogt het risico op het carpaletunnelsyndroom.
• zwangerschap: Bij een zwangerschap komt een vrouw bij en is er meer vocht in het lichaam, wat leidt tot een zwelling en druk op de zenuwen.

Symptomen: Tintelingen in ledematen

Een patiënt ervaart tintelingen (prikkelingen, kriebelingen) en dit vooral in de ledematen (armen, handen en/of vingers en benen, voeten en/of tenen), al is dit ook elders in het lichaam mogelijk. Gevoelsstoornissen (een verdoofd gevoel, gevoelloosheid of een verminderd gevoel), een brandend, jeukend of prikkelend gevoel, een ‘slapend gebied’ en een warme of koude huid gaan nog gepaard met paresthesieën. Sommige patiënten omschrijven dit gevoel als ‘een gevoel van het prikken van spelden en naalden’. Pijn (bijvoorbeeld pijn aan de vinger) is al dan niet aanwezig bij paresthesieën. Deze symptomen zijn tijdelijk, constant of intermitterend (met tussenpozen). Daarnaast blijven deze symptomen soms op dezelfde locatie aanwezig, terwijl ze zich bij anderen verspreiden naar andere lichaamsgebieden of verder uitstralen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts bevraagt de patiënt eerst over de mogelijke oorzaak, de ernst, de frequentie en de duur van e symptomen. Hij overloopt met de patiënt bovendien de medische geschiedenis. Daarnaast is een lichamelijk en neurologisch onderzoek vereist.

Diagnostisch onderzoek
Afhankelijk van de aanwezige symptomen en het lichamelijk en neurologisch onderzoek, zet de arts nog één of meer diagnostische onderzoeken in:

• een bloedonderzoek (vooral nuttig bij een infectie)
• een echografie: Een echografie is inzetbaar om afbeeldingen van het lichaam te produceren. Hierdoor is de arts in staat om lichaamsdelen in detail te bekijken.
• een elektromyografie (EMG): Bij dit onderzoekt meet de arts de elektrische activiteit van de zenuwen en spieren
• een MRI-scan: Dit beeldvormend onderzoek is nuttig om verschillende aandoeningen met zenuwcompressie of zenuwschade op te sporen (zoals bijvoorbeeld bij het carpaletunnelsyndroom)
• een zenuwgeleidingsonderzoek: De arts meet hierbij hoe snel zenuwimpulsen in de spieren terechtkomen.

Behandeling van stoornis in gevoelswaarneming

Zelfzorg

Acupunctuur en massage bieden een verlichting van de symptomen bij een aantal patiënten. Zelfmassage met aromatische oliën is soms eveneens nuttig. Loszittende kledij en niet te geknelde schoenen helpen ook.

Professionele medische zorg

De arts behandelt de onderliggende aandoening die paresthesieën met zich meebrengen. De behandelingen zijn toegespitst op rust en braces, fysiotherapie, medicijnen en tot slot chirurgie.

Rust en braces
Bij een beknelde zenuw is rust het beste advies. De weefsels moeten immers genezen bij een zenuwcompressie. Af en toe is hiervoor een brace nodig. Een polssteun immobiliseert bijvoorbeeld de polsen bij een patiënt met het carpaletunnelsyndroom. Het langdurig gebruik van een brace veroorzaakt echter andere gezondheidsproblemen, en daarom moet de patiënt steeds het advies van een arts inwinnen bij het dragen van dit hulpmiddel.

Fysiotherapie
De patiënt volgt op advies van een arts mogelijk fysiotherapie. Onder leiding van de fysiotherapeut versterkt de patiënt namelijk de spieren die de aangetaste zenuw omringen. Sterkere spieren verlichten de weefselcompressie en verminderen de kans op een terugkeer van paresthesieën. Bovendien verbeteren verstevigde spieren de flexibiliteit, het bewegingsbereik en de mobiliteit.

Medicijnen
Een aantal medicijnen verlichten de pijn, zoals ibuprofen en naproxen. Soms past de arts steroïdinjecties toe in het getroffen gebied. Deze injecties verminderen de symptomen van pijn, zwelling en ontsteking. Voor fibromyalgie schrijft de arts aparte medicijnen voor, zoals pregabaline (Lyrica) of duloxetine (Cymbalta).

Chirurgie
Wanneer de behandelingen voor paresthesieën niet effectief zijn, is een operatie nodig om de beknelde zenuw te verhelpen. Hierbij kijkt de arts naar de oorzaak van de stoornis in de gevoelswaarneming, en zet hij hiervoor de juiste chirurgische techniek in.

Preventie van stoornis in gevoelswaarneming

In een aantal gevallen zijn paresthesieën niet te voorkomen, maar soms is het risico wel te verminderen. Een ergonomische houding is nodig om onnodige druk op de zenuwen te voorkomen. Daarnaast is het belangrijk om zo vaak mogelijk van positie te veranderen, zodat de zenuwcompressie niet tot stand komt. Herhaalde bewegingen zijn afgeraden. Is dit niet mogelijk, dan zijn voldoende pauzes noodzakelijk. Verder is een goed lichaamsgewicht nodig om overbelasting te voorkomen. Tot slot is lichaamsinspanning nodig voor het verkrijgen van sterke en gezonde spieren.

Prognose van gevoelsstoornis

Een kortstondig beknelde zenuw veroorzaakt normaalgesproken geen permanente schade. Een aanhoudend beknelde zenuw leidt echter tot permanente schade, chronische pijn en een verlies van functie of en verlies van gevoel.