Kwikvergiftiging: Overmatige blootstelling aan kwik

Kwik is een zwaar metaal dat bij contact met of blootstelling aan hoge concentraties bijzonder giftig is. Het consumeren van voedsel dat kwik bevat is een veelvoorkomende oorzaak van kwikvergiftiging, maar ook andere omgevingsfactoren kunnen bijdragen aan deze aandoening. Kwikvergiftiging kan ernstige neurologische symptomen veroorzaken en ook de longen, nieren en het maag-darmkanaal aantasten. Het beperken van blootstelling door voedingsrichtlijnen en andere maatregelen kan helpen om het risico op vergiftiging te verminderen.

• Kwik
• Wat is kwikvergiftiging?
• Oorzaken van overmatige blootstelling aan kwik
• Symptomen
• Hersenen
• Longen
• Maag en darmen
• Nieren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Complicaties: Vooral aan de hersenen
• Hart- en vaatproblemen
• Neurologische schade
• Voortplantingsproblemen

Kwik

Kwik is een natuurlijk voorkomende stof in de aarde en komt in geringe hoeveelheden voor in veel alledaagse producten. Een beperkte blootstelling aan kwik is over het algemeen veilig, maar hogere concentraties kunnen schadelijk zijn. Er zijn drie hoofdtypes kwik die in de omgeving voorkomen:

• Elementair kwik: Dit type kwik komt voor in kwikthermometers, sommige tandvullingen en bepaalde elektrische apparaten. Het wordt vaak aangetroffen in dampvorm.
• Organische verbindingen: Kwik wordt door bacteriën in water omgezet in methylkwik, dat zich ophoopt in de voedselketen. Het grootste deel van de blootstelling aan kwik bij mensen gebeurt via methylkwik in vis, vooral grotere vissoorten zoals haaien, zwaardvis, en koningsmakreel.
• Anorganische verbindingen: Kwik komt van nature voor in steenkool. Tijdens de verbranding van steenkool wordt kwik in de lucht uitgestoten. Kwik wordt ook geproduceerd als bijproduct in verschillende industriële processen. Het inademen van kwikdamp is een belangrijke gezondheidsrisico.

Wat is kwikvergiftiging?

Kwikvergiftiging ontstaat wanneer kwik zich ophoopt in het lichaam. Het is vaak een bijproduct van industriële processen, zoals de verbranding van steenkool voor energie. Verdampte kwik kan neerslaan in regen, grond en water, wat risico’s met zich meebrengt voor planten, dieren en mensen. Blootstelling aan hoge niveaus van kwik, of het nu door inslikken, inademing of huidcontact is, kan leiden tot symptomen van kwikvergiftiging. Een normaal kwikgehalte in het bloed ligt tussen nul en negen nanogram per milliliter (ng/ml). Bij hogere waarden kan sprake zijn van kwikvergiftiging.

Oorzaken van overmatige blootstelling aan kwik

Kwikvergiftiging kan ontstaan door verschillende oorzaken:

• Bepaalde vaccins die kwikverbindingen bevatten (zoals thiomersal)
• Chlooralkali-fabrieken
• Contact met gebroken kwikthermometers of oudere huisthermometers
• Contact met bepaalde batterijen
• Contact met sommige huidverzorgingsproducten (zeer zeldzaam)
• Giftige lucht in gebieden nabij fabrieken die kwik als bijproduct produceren, zoals kolencentrales
• Goudwinning
• Consumptie van kwikbevattende zeevruchten zoals haaien, zwaardvis, koningsmakreel, marlijn, blauwbaars, tandbaars, en Chileense zeebaars
• Oude verven die kwik bevatten
• Industriële processen die kwik gebruiken
• Sommige soorten sieraden die kwik bevatten
• Steenkoolverbranding
• Tandvullingen die kwik bevatten
• Kapotte TL-buizen en spaarlampen: Wanneer deze breken, kunnen mensen kwikdamp inademen en in contact komen met de huid.

Symptomen

Overmatige blootstelling aan kwik kan leiden tot verschillende symptomen die het zenuwstelsel, de longen, de nieren en het spijsverteringsstelsel beïnvloeden. De symptomen variëren afhankelijk van de dosis en duur van de blootstelling, en kunnen zich geleidelijk of plotseling ontwikkelen. Bij plotselinge symptomen is snelle medische aandacht essentieel.

Hersenen

Kwik tast het zenuwstelsel aan en kan leiden tot neurologische symptomen zoals:

• Angst
• Coördinatieproblemen
• Depressie
• Doof gevoel
• Dopaminetekort in de hersenen
• Metaalachtige smaak in de mond
• Fijne bevingen, zoals tremoren in de handen
• Fysiek niet bewust zijn van de omgeving
• Gedragsproblemen
• Geheugenproblemen
• Gevoelloosheid in handen, gezicht of andere delen van het lichaam
• Hoofdpijn
• Hallucinaties (waanvoorstellingen en vervormde percepties)
• Moeite met lopen of rechtop staan
• Motorische problemen
• Nervositeit
• Prikkelbaarheid
• Problemen met hand-oogcoördinatie
• Moeilijkheden met denken of probleemoplossing
• Problemen met het gehoor
• Problemen met het gezichtsvermogen, zoals dubbelzien (diplopie), fotofobie (overgevoeligheid voor licht), en tunnelzicht (verlies van perifere visie)
• Spraakproblemen
• Spierzwakte
• Stemmingswisselingen
• Tintelingen (paresthesieën)
• Toevallen
• Vermoeidheid

Longen

De inademing van kwikdampen kan acute symptomen veroorzaken zoals:

• Hoesten
• Pijn op de borst
• Bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen)
• Longontsteking (pneumonie)
• Op de lange termijn kunnen ademhalingsproblemen ontstaan.

Maag en darmen

Het inslikken van anorganische en organische kwikverbindingen kan leiden tot gastro-enteritis (buikgriep) met symptomen zoals:

• Misselijkheid
• Braken
• Bloederige diarree
• Buikkrampen

Dit kan leiden tot ernstige complicaties zoals een instorting van de bloedsomloop en shock.

Nieren

Nierschade door kwikvergiftiging kan zich uiten in proteïnurie (verlies van eiwit via de urine) en het nefrotisch syndroom (een aandoening gekarakteriseerd door eiwitverlies in de urine). Deze verschijnselen komen minder vaak voor, maar kunnen ernstige gevolgen hebben.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van kwikvergiftiging wordt meestal bevestigd door een combinatie van medische geschiedenis, lichamelijk onderzoek, en laboratoriumtests zoals:

• Urineonderzoek
• Bloedonderzoek

Deze onderzoeken meten de hoeveelheid kwik in het lichaam en helpen bij het vaststellen van de diagnose.

Behandeling

Het belangrijkste aspect van de behandeling is het vermijden van verdere blootstelling aan kwik. Dit kan onder meer door:

• Veiligheidsmaatregelen op de werkplek
• Vermijden van consumptie van kwikbevattende zeevruchten

Bij ernstige gevallen van kwikvergiftiging is chelatietherapie noodzakelijk. Deze therapie gebruikt medicijnen die zware metalen in de bloedbaan binden, zodat ze via de urine uit het lichaam worden verwijderd. Chelatietherapie brengt echter risico's en bijwerkingen met zich mee en moet alleen worden toegepast wanneer dat absoluut noodzakelijk is.

Complicaties: Vooral aan de hersenen

Langdurige blootstelling aan hoge niveaus van kwik kan ernstige en vaak blijvende complicaties veroorzaken. De belangrijkste getroffen systemen zijn:

• Hart- en vaatproblemen

• Kwik bevordert de vorming van vrije radicalen, wat leidt tot schade aan cellen en weefsels. Dit kan resulteren in een verhoogd risico op hypertensie en hartproblemen, waaronder hartaanvallen en coronaire hartziekte.

• Neurologische schade

• Langdurige blootstelling aan hoge kwikconcentraties kan leiden tot ernstige neurologische schade, vooral bij kinderen. Symptomen kunnen zijn:
• Beschadigde motoriek
• Doof gevoel
• Intelligentieproblemen en een laag IQ
• Langzame reflexen
• Problemen met geheugen en concentratie
• Symptomen van ADHD (moeite met aandacht en controle)
• Verlamming



Voortplantingsproblemen

Kwikvergiftiging kan ook invloed hebben op het voortplantingssysteem. Dit kan leiden tot verminderde spermaproductie bij mannen en verminderde vruchtbaarheid bij vrouwen (vruchtbaarheidsproblemen). Bij overmatige blootstelling kunnen ook foetale problemen optreden, zoals misvormingen en een verminderde overlevingskans. Pasgeborenen kunnen kleiner zijn en minder snel groeien dan gemiddeld.


Lees verder

• Vergiftiging: Oorzaken, symptomen, behandeling en preventie
• Tegengif (antidotum): Werking & lijst tegengiffen (antidota)