Kwikvergiftiging: Overmatige blootstelling aan kwik

Kwik is een zwaar metaal dat zeer giftig is bij contact met of blootstelling aan grote hoeveelheden. Het consumeren van voedsel dat kwik bevat, is de meest voorkomende oorzaak van kwikvergiftiging, maar ook diverse andere omgevingsfactoren leiden tot de aandoening. Kwikvergiftiging veroorzaakt mogelijk ernstige neurologische symptomen, maar ook de longen, de nieren en het maag- en darmkanaal zijn mogelijk getroffen. Andere voedingsrichtlijnen en aanpassingen om de omgeving beperken de blootstelling aan het giftige materiaal.

• Kwik
• Wat is een kwikvergiftiging?
• Oorzaken van overmatige blootstelling aan kwik
• Symptomen
• Hersenen
• Longen
• Maag en darmen
• Nieren
• Behandeling
• Complicaties: Vooral aan hersenen
• Hart- en vaatproblemen
• Neurologische schade
• Voortplantingsproblemen

Kwik

Kwik is een natuurlijk materiaal dat in de aarde aanwezig is en ook in minimale hoeveelheden in veel alledaagse producten voorkomt. Een beperkte blootstelling is veilig. In de omgeving zijn drie soorten kwik aanwezig:

• elementair metaal: kwik in kwikthermometers en tandvullingen
• organische verbinding: Kwik wordt door bacteriën in het water omgezet in methylkwik en dit komt in de visvoedselketen terecht. Het grootste deel van de blootstelling aan kwik bij mensen verloopt via organische methylkwik die de voedselketen is binnengedrongen en zich ophoopt in grotere hoeveelheden in grotere vissoorten.
• anorganische verbinding: Kwik is van nature aanwezig in steenkool. Bij koolverbranding komt kwik vrij in de lucht. De productie van kwik gebeurt ook als afvalproduct bij verschillende industriële processen. De belangrijkste bedreiging voor de gezondheid van de mens door kwikvergiftiging is het inademen van kwik als damp.

Wat is een kwikvergiftiging?

Bij een opeenhoping van kwik in het menselijk lichaam, is kwik echter zeer gevaarlijk. Kwik is vaak een bijproduct van industriële processen, zoals het verbranden van kolen voor elektriciteit. Verdampte kwik komt terecht in de regen, de grond en het water, waar het een risico vormt voor planten, dieren en ook personen. Het inslikken, het inademen of het in contact komen met te veel kwik veroorzaakt symptomen van kwikvergiftiging. Een normaal volbloedkwikgehalte bedraagt tussen nul en negen nanogram per milliliter (ng / ml). Wanneer de waarden hiervan hoger zijn, is sprake van kwikvergiftiging.

Oorzaken van overmatige blootstelling aan kwik

Volgende oorzaken zijn bekend voor een kwikvergiftiging:

• bepaalde vaccinaties
• chlooralkali-fabrieken
• contact met een gebroken koortsthermometer of ouder huisthermometers
• contact met sommige batterijen
• contact met sommige huidverzorgingsproducten (zeer zeldzaam)
• giftige lucht in gebieden in de buurt van fabrieken die kwik als bijproduct produceren, zoals kolencentrales
• goudwinning
• het eten van kwikbevattende zeevruchten, schaaldieren en vissen zoals haaien, zwaardvis, koningsmakreel, marlijn, blauwbaars, tandbaars, Chileense zeebaars, …
• oudere verven
• processen in de industriële verwerking
• sommige soorten sieraden
• steenkoolverbranding
• tandvullingen
• TL-buizen en spaarlampen: Wanneer deze kapotgaan, ademen mensen mogelijk kwikdampen in en hebben ze hiermee mogelijk contact met de huid.

Symptomen

Een overmatige blootstelling aan kwik leidt tot diverse symptomen aan de hersenen, de de longen, de nieren en het spijsverteringsstelsel. Naarmate de hoeveelheid kwik in het lichaam stijgt, ervaart de patiënt meer tekenen. Deze symptomen variëren afhankelijk van de leeftijd van de patiënt en de blootstellingswaarden. De vergiftiging met kwik ontwikkelt zich doorgaans geleidelijk wanneer de patiënt vaak in contact komt met kwik. In sommige gevallen komt kwikvergiftiging echter snel tot stand, bijvoorbeeld door een specifiek incident. Bij een plotseling begin van de symptomen is een snel contact met de arts noodzakelijk.

Hersenen

Kwik tast het zenuwstelsel aan wat leidt tot neurologische symptomen zoals:

• angst
• coördinatieproblemen
• een depressie
• een doof gevoel
• een dopaminetekort in de hersenen
• een metaalachtige smaak in de mond
• fijne bevingen zoals bijvoorbeeld bevingen aan handen (handtremoren)
• fysiek niet bewust zijn van de omgeving
• gedragsproblemen
• geheugenproblemen
• gevoelloosheid in de handen, het gezicht of andere gebieden
• hoofdpijn
• hallucinaties (waanvoorstellingen en onechte percepties)
• moeite met lopen of rechtop staan
• motorische problemen
• nervositeit
• prikkelbaarheid
• problemen met de hand-oogcoördinatie
• problemen met denken of het oplossen van problemen
• problemen met het gehoorvermogen
• problemen met het gezichtsvermogen zoals blindheid, dubbelzien (diplopie), fotofobie (overgevoeligheid voor licht) en tunnelzicht (kokerzicht: verlies van het perifere gezichtsvermogen).
• problemen met het spraakvermogen
• spierzwakte
• stemmingswisselingen
• tintelingen (paresthesieën)
• toevallen
• vermoeidheid

Longen

De inademing van acute kwikdampen veroorzaakt hoesten, pijn op de borst, bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen) en soms een longontsteking (pneumonie). In een latere fase ontstaan ademhalingsproblemen.

Maag en darmen

Het inslikken van anorganische en organische kwikverbindingen veroorzaakt een irriterende gastro-enteritis (buikgriep) met misselijkheid, braken, bloederige diarree en buikkrampen. Dit leidt mogelijk tot de instorting van de bloedsomloop en een shock.

Nieren

Proteïnurie (verlies van eiwit via de urine door nierschade) en het nefrotisch syndroom (nierziekte met te veel eiwit in de urine) komen sporadisch tot stand.

Diagnose en onderzoeken
Een vraaggesprek, lichamelijk onderzoek, een urineonderzoek en een bloedonderzoek bevestigen meestal de diagnose van kwikvergiftiging. Via het bloed- of urineonderzoek meet de hoeveelheid kwik in het lichaam.

Behandeling

De patiënt moet elke vorm van blootstelling of contact met het metaal vermijden. Dit is bijvoorbeeld mogelijk door veiligheidsmaatregelen te treffen op het werk. Daarnaast mag de patiënt geen zeevruchten consumeren. Bij ernstige kwikvergiftiging is chelatietherapie vereist. De geneesmiddelen binden zich bij chelatietherapie aan zware metalen in de bloedbaan en verdwijnen uit het lichaam via de urine. Chelatietherapie heeft wel risico's en bijwerkingen, dus het is van belang om de medicatie alleen te gebruiken wanneer dat nodig is.

Complicaties: Vooral aan hersenen

De blootstelling aan hoge kwikwaarden leidt ook op langetermijncomplicaties. Vooral het hart, de hersenen, de voortplanting zijn aangetast. Bij erg grote blootstellingen komen patiënten te overlijden.

Hart- en vaatproblemen

Kwik bevordert de ophoping van vrije radicalen in het lichaam, waardoor sneller schade ontstaat aan de cellen. Dit leidt tot een hoge bloeddruk (hypertensie) met een verhoogd risico op hartproblemen (hartaanval en coronaire hartziekte: aandoening aan kransslagaders).

Neurologische schade

Op lange termijn leiden hoge kwikconcentraties in het bloed tot neurologische schade. Deze effecten zijn meer uitgesproken bij kinderen die nog volop bezig zijn met hun ontwikkeling. Langdurige kwikvergiftiging leidt tot volgende neurologische symptomen:

• een beschadigde motoriek
• een doof gevoel
• intelligentieproblemen en een laag IQ
• langzame reflexen
• problemen met geheugen en de concentratie
• symptomen van ADHD (moeite met aandacht en controleren van energie)
• verlamming

Voortplantingsproblemen

Kwikvergiftiging vormt ook een risico voor het voortplantingssysteem, doordat de hoeveelheid sperma vermindert. Ook zijn vrouwen minder vruchtbaar (vruchtbaarheidsproblemen). Daarnaast leidt een overmatige blootstelling aan kwik soms tot problemen met de foetus (misvormingen en een verminderde overlevingskans). Pasgeborenen zijn bovendien kleiner in grootte dan gemiddeld en groeien minder snel in vergelijking met andere baby’s.

Lees verder

• Vergiftiging: Oorzaken, symptomen, behandeling en preventie
• Tegengif (antidotum): Werking & lijst tegengiffen (antidota)