Tegengif (antidotum): Werking & lijst tegengiffen (antidota)
Een overmatige blootstelling aan een stof is vaak geassocieerd met vergiftiging. De absorptie (opname) van deze stof in het lichaam is echter noodzakelijk voor een toxisch (giftig) effect. Zelfs als de stof geabsorbeerd is in het lichaam, treden vergiftigingsverschijnselen niet noodzakelijkerwijs op omdat de geabsorbeerde hoeveelheid mogelijk te klein is. Wanneer een patiënt echter is blootgesteld aan een grote hoeveelheid van deze stof en deze ook is opgenomen door het lichaam, is mogelijk sprake van vergiftiging. Het behandelen van vergiftiging gebeurt vaak met een tegengif (antidotum) indien dit beschikbaar is. Tegengiffen zijn namelijk alleen beschikbaar voor een klein aantal medicijnen en chemicaliën. Ze spelen mogelijk een levensreddende rol voor de vergiftigde patiënt.
Productie van stof om gifstoffen uit lichaam te verwijderen
De antidota voor sommige specifieke toxines (gifstoffen) worden vervaardigd door het toxine in een dier in kleine doses te injecteren en de resulterende antilichamen uit het bloed van de gastdieren te extraheren. Dit resulteert in een antivenom dat kan worden gebruikt om gif tegen te gaan dat wordt geproduceerd door bepaalde soorten slangen, spinnen en andere giftige dieren.
Toediening van tegengif
Een toediening met een antidotum is geschikt wanneer:
- de verwachte voordelen van de therapie opwegen tegen het bijbehorende risico
- de werkelijke of voorspelde ernst van de vergiftiging het gebruik ervan rechtvaardigt
- er een vergiftiging bestaat waarvoor een antidotum bestaat
- er geen contra-indicaties zijn
Werking van antidota
Tegengif kan op verschillende manieren giftige effecten omkeren of verminderen. Een antidotum kan absorptie voorkomen, gifstoffen direct binden en neutraliseren, effecten op het eindorgaan tegenwerken of de omzetting in meer toxische metabolieten remmen. In bepaalde situaties kan het nodig zijn om de toediening van antidota te herhalen of te zorgen voor continue infusie.
Geen antidotum beschikbaar
Dodelijk
Tegengif vermindert drastisch de morbiditeit en mortaliteit bij bepaalde intoxicaties, maar ze zijn niet beschikbaar voor alle toxische middelen. Specifieke antidota zijn met andere woorden beschikbaar voor slechts een klein aantal gifstoffen. Sommige andere toxines (gifstoffen) hebben geen bekend antidotum, zoals bijvoorbeeld het gif aconitine - een zeer giftige alkaloïde afgeleid van verschillende aconiet-soorten. Dit is bijgevolg vaak dodelijk als het in voldoende hoeveelheden het menselijk lichaam binnendringt.
Door ernstige allergische reactie dodelijk
Sommige dierlijke giffen, vooral die geproduceerd door geleedpotigen (zoals bepaalde spinnen, schorpioenen en
bijen) zijn alleen potentieel dodelijk wanneer ze
allergische reacties zoals een anafylactische
shock veroorzaken. Er is dan geen tegengif voor deze giffen, maar het is wel mogelijk om een
anafylactische shock te behandelen (bijvoorbeeld met adrenaline).
Behandeling van vergiftiging
Ingeslikt
Ingeslikte gifstoffen behandelt de arts vaak door de orale (via de mond) toediening van actieve kool, die het gif absorbeert en uit het spijsverteringskanaal spoelt. Hierdoor wordt een groot deel van het toxine verwijderd uit het lichaam.
Geïnjecteerd
Gifstoffen die in het lichaam geïnjecteerd zijn (zoals beten of steken van giftige dieren) behandelt de arts meestal door het gebruik van een vernauwingsband die de lymfe- of bloedstroom naar het gebied beperkt, waardoor de circulatie van het gif wordt vertraagd rond het lichaam.
Lijst met tegengiffen
Volgende lijst bevat een aantal vergiftigingen en de daarvoor bestemde tegengiffen. Deze lijst is niet allesomvattend, maar weerspiegelt de meest gebruikte antidota.
Gifstof | Antidotum / Antidota |
Adenosine receptor agonisten | Theophylline of cafeïne |
Aluminium | Desferrioxamine (deferoxamine) |
Amatoxine | IV (intraveneus = via een ader) Silibinine |
Anticholinergica | Physostigmine sulfaat |
Arsenicum | DMSA, dimercaprol |
Aspirine | Natriumbicarbonaat |
Benzodiazepinen | Flumazenil |
Bètablokkers / calciumkanaalblokkers | Glucagon |
Botulisme (infectieziekte met spierzwakte en verlamming) | Cyproheptadine / Periactin®, anderen |
Carbamaatinsecticiden | Atropine |
Cyanide | Zuurstof, dicobaltedetaat, hydroxocobalamine, natriumnitriet, natriumthiosulfaat |
Diethyleenglycol | Ethanol, fomepizol |
Digoxine, inname van oleander | Digoxine-specifieke antilichaamfragmenten |
Ethyleenglycol en methanol | 100% ethanol of fomepizol |
Heparine | Protaminesulfaat |
IJzeroverbelasting | Deferiprone / Ferriprox® |
IJzervergiftiging | Deferoxamine / Desferal® |
Isoniazide, ethyleenglycol, onbedoelde blootstelling aan hydrazine (EG van Gyromitra- paddenstoelen) | Pyridoxine |
Koolmonoxide en cyanide | 100% zuurstof of hyperbare zuurstoftherapie (HBOT) |
Koper | D-penicillamine, DMPS, Dimercaptopropanesulfonaat |
Kwik (anorganisch) | Unithiol (DMPS, Dimercaptopropanesulfonaat) |
Lokale verdoving | Intralipide |
Lood (anorganisch) | Natriumcalciumedentaat, succimer (DMSA) |
Maligne hyperthermie (zeer hoge bloeddruk met orgaanschade) | Dantroleen |
Methanol | Ethanol, fomepizol |
Methemoglobinemie | Methylthioniniumchloride (methyleenblauw) |
Methotrexaat | Glucarpidase / Voraxaze® |
Opioïden | Naloxonhydrochloride |
Orale hypoglycemische middelen | Octreotide |
Organofosfaat en carbamaatinsecticiden, zenuwmiddelen, sommige giftige paddestoelen | Antimuscarinica (bijv. Atropine) |
Paracetamol | N-acetylcysteïne |
Ratelslang | Antivenom, Crotalidae Polyvalent Immune-FAB (schapen) / Cro-Fab® |
Serotoninesyndroom | Cyproheptadine / Periactin®, anderen |
ß-adrenoceptor blokkerende medicijnen | Atropine, glucagon |
Thallium | Berlin (Pruisisch) blauw |
Theofylline | Bètablokkers |
Verdovende pijnstillers (heroïne, methadon enz.) | Naloxon |
Via de mond ingenomen gifstoffen | Geactiveerde houtskool met sorbitol |
Warfarine en sommige (maar niet alle) rodenticiden | Phytomenadione (vitamine K) en vers ingevroren plasma |
Waterstoffluoride | Calciumgluconaat |
Waterstofsulfide | Zuurstof |
Zenuwmiddelen | Atropine, HI-6, obidoxime, pralidoxime |
Zware metalen | Chelatoren zoals EDTA, dimercaprol (BAL), penicillamine en 2,3- dimercaptosuccinic acid (DMSA, succimer) |
Zwarte weduwe | Antivenom, Black Widow Spider / Antivenom (Latrodectus Mactans) ® |
Lees verder