Cyanidevergiftiging: Symptomen bij blootstelling aan cyanide

Cyanide is een snelwerkende stof die traditioneel bekend staat als een gif. Cyanidevergiftiging duidt op vergiftigingsverschijnselen die optreden als gevolg van een acute of chronische blootstelling aan een aantal vormen van cyanide. Dit gebeurt bijvoorbeeld door het inademen van rook bij een woningbrand of zelfs het eten van overmatig veel kersenpitten. Enkele bekende symptomen zijn hoofdpijn, duizeligheid, epileptische aanvallen en een hartstilstand. Deze ernstige symptomen leiden mogelijk tot de dood. Indien patiënten toch overleven, zijn vaak blijvende neurologische problemen aanwezig. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikten de nazi's cyanide als genocide-agent in gaskamers.

• Oorzaken en routes van blootstelling aan cyanide
• Symptomen
• Acute blootstelling
• Chronische blootstelling
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Ontsmetten
• Tegengif toedienen
• Essentiële ondersteunende zorgen bieden
• Prognose van cyanidevergiftiging
• Complicaties

Oorzaken en routes van blootstelling aan cyanide

De term cyanide verwijst naar elke chemische stof die een koolstof-stikstofverbinding bevat. Veel stoffen bevatten cyanide, maar niet allemaal zijn dit dodelijke gifstoffen. Natriumcyanide (NaCN), kaliumcyanide (KCN, cyaankali), waterstofcyanide (HCN, blauwzuur) en cyaanchloride (CNCl) zijn dodelijk, maar duizenden verbindingen (genaamd nitrillen) bevatten de cyanidegroep maar zijn niet zo giftig. Giftige cyanide-ionen interfereren met de cellulaire ademhaling waardoor de lichaamsweefsels geen zuurstof meer kunnen gebruiken.

Vergiftiging met cyanide komt relatief vaak voor. Dit is te vinden in:

• appelzaden, kersenpitten, abrikozenpitten of perzikpitten
• besmet drinkwater, besmette voedsel, besmette grond of besmette lucht
• brandend kool
• brandend plastic
• cassave, limabonen, yucca, bamboescheuten, sorghum of amandelen
• de productie van papier, textiel, fotochemische producten, kunststoffen, rubber, …
• de mijnbouw
• het medicijn nitroprusside: Dit medicijn zet de arts in om een hypertensieve crisis te behandelen. Natriumnitroprusside bevat vijf cyanidegroepen per molecule. Giftige cyanidewaarden zijn aanwezig bij patiënten die langdurige infusies met natriumnitroprusside krijgen.
• insecticiden
• producten op basis van acetonitril (wordt gebruikt om kunstnagels te verwijderen)
• rodenticide of andere cyanidebevattende pesticiden
• rook van een woningbrand
• sigaretten
• werkplaatsen voor metaalpolijsten

Cyanide in fruit en groenten heeft de vorm van cyanogene glycosiden (cyanoglycosiden). Suikers hechten zich aan deze verbindingen via het glycosyleringsproces, waarbij vrij waterstofcyanide wordt gevormd. Veel industriële processen omvatten verbindingen die cyanide bevatten of kunnen reageren met water of lucht om het te produceren.

Symptomen

Een intraveneuze (via een ader) toediening van cyanide en het inademen van deze giftige stof produceert een sneller begin van de symptomen dan wanneer patiënten cyanide innemen via de mond of wanneer cyanide door de huid in het lichaam terechtkomt.

Acute blootstelling

De patiënt ervaart al na één minuut na inademing en binnen enkele minuten na inname van cyanide symptomen. Als een patiënt waterstofcyanide heeft ingeademd, detecteert de patiënt een bittere, amandelgeur. Als een patiënt cyanide inademt, leidt dit tot epileptische aanvallen, een gestopte ademhaling, een hartstilstand en een coma, waarbij de dood binnen enkele seconden volgt. Bij lagere doses zijn de meest voorkomende symptomen algemene zwakte, duizeligheid, hoofdpijn, duizeligheid, verwardheid, vermoeidheid, concentratieproblemen, verwijde oogpupillen (mydriasis), ademhalingsproblemen en bewustzijnsverlies. In de eerste stadia van bewusteloosheid is de ademhaling vaak voldoende of zelfs snel, hoewel de tekenen progressief zijn en de patiënt uiteindelijk in een diepe coma terechtkomt. Soms gaat dit gepaard met longoedeem (vocht in de longen door linkerhartfalen) en uiteindelijk ook een hartstilstand. Wanneer een verhoogde veneuze hemoglobine zuurstofverzadiging aanwezig is, krijgt een patiënt een kersrode tot donkere huidskleur. Wanneer een patiënt aan 1,5 mg / kg lichaamsgewicht of meer cyanide wordt blootgesteld, is dit een fatale dosis.

Chronische blootstelling

De blootstelling aan lagere niveaus van cyanide gedurende een lange periode (zoals na gebruik van onjuist verwerkte cassavewortels als primaire voedselbron in tropisch Afrika) resulteert in verhoogde bloedcyanidewaarden. Dit leidt tot zwakte en diverse andere symptomen, waaronder hoofdpijn, een abnormale smaak, braken, pijn op de borst, angst, permanente verlamming, een te traag werkende schildklier, een miskraam, milde leverschade en nierschade.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
De diagnose van een vergiftiging met cyanide is vaak moeilijk. Een arts vermoedt dit type vergiftiging als een patiënt na een woningbrand een verlaagd bewustzijnsniveau, een lage bloeddruk of een hoge bloedlactaat heeft. Cyanide is te meten via een bloedonderzoek, maar dit kost tijd. Cyanidewaarden van 0,5-1 mg / l zijn mild, 1-2 mg / l zijn matig, 2-3 mg / l zijn ernstig en wanneer de cyanidewaarden meer dan 3 mg / l zijn, leidt dit tot de dood. Bij patiënten volgt mogelijk ook nog een urineonderzoek, een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) en een elektrocardiografie (hartfilmpje).

Differentiële diagnose
De belangrijkste differentiaaldiagnose is een koolmonoxidevergiftiging. De symptomen van patiënten met alleen koolmonoxidevergiftiging verbeteren echter wanneer ze uit het met rook gevulde gebied worden verwijderd en 100% zuurstof toegediend krijgen. Epileptische aanvallen komen veel voor bij cyanidevergiftiging maar zijn zeldzaam bij koolmonoxidevergiftiging. Bij een vergiftiging met koolmonoxide zijn de pupillen bovendien niet aangetast maar cyanidevergiftiging veroorzaakt pupilverwijding. Een andere differentiële diagnose is een overmatige inname van tricyclische antidepressiva, isoniazide, organofosfaten en salicylaten en dan vooral wanneer een patiënt zich presenteert met een veranderde mentale status, toevallen, een verlaagde bloeddruk en melkzuuracidose.

Behandeling

Omdat cyanide een relatief veel voorkomende toxine (gifstof) in het milieu is, kan het lichaam een kleine hoeveelheid cyanide ontgiften. Het is bijvoorbeeld mogelijk de zaden van een appel eten of te roken zonder te sterven. Wanneer cyanide wordt gebruikt als een gif of een chemisch wapen, hangt de behandeling af van de dosis. Een hoge dosis ingeademde cyanide is te snel dodelijk om een behandeling te activeren. In andere gevallen is medische noodhulp cruciaal.

Ontsmetten

De patiënt moet weggaan uit de blootstellingsbron of moet hieruit verwijderd worden en frisse lucht krijgen. Direct daarna is een ontsmetting nodig. Patiënten die zijn blootgesteld aan waterstofcyanidgas, moeten alle kledij uitdoen en hun haar wassen om zich te ontsmetten. Patiënten die zijn blootgesteld aan vloeistoffen of poeders, moeten in het algemeen volledig worden ontsmet.

Tegengif toedienen

Voor een vergiftiging met cyanide bestaat een tegengif (antidotum) dat een patiënt onmiddellijk toegediend moet krijgen, tenzij er contra-indicaties aanwezig zijn. Vitamine B12, in de vorm van hydroxocobalamine (hydroxycobalamine) vermindert de negatieve effecten van een chronische blootstelling, maar ook andere antidota zijn nog mogelijk. Een toediening van actieve kool verlaagt voorts de kans op overlijden.

Essentiële ondersteunende zorgen bieden

Gezien de diepgaande effecten van cyanidetoxiciteit (vergiftiging met cyanide), moet de arts de luchtwegen, de ademhaling en de bloedcirculatie van de patiënt stabiliseren. Een mond-op-mond ademhaling mag niet gegeven worden om het risico op cyanidevergiftiging bij de arts te voorkomen.

Prognose van cyanidevergiftiging

Cyanide is één van de snelste dodelijke gifstoffen die de mensheid kent. Cyanide leidt binnen enkele minuten tot enkele uren tot de dood, meestal als gevolg van longfalen of ademhalingsfalen. Daarom is een snelle behandeling nodig patiënten met cyanidetoxiciteit. Een chronische vergiftiging met cyanide heeft doorgaans een iets betere prognose dan wanneer sprake is van een acute cyanidevergiftiging.

Complicaties

Sommige complicaties die overlevenden van een ernstige cyanidevergiftiging ervaren, zijn de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen) of andere neurologische problemen. De basale ganglia (bepaald hersengebied) is bijzonder gevoelig voor cyanidetoxiciteit.

Lees verder

• Vergiftiging: Oorzaken, symptomen, behandeling en preventie
• Tegengif (antidotum): Werking & lijst tegengiffen (antidota)