Vergiftiging: Oorzaken, symptomen, behandeling en preventie

Vergiftiging ontstaat wanneer een patiënt wordt blootgesteld aan schadelijke stoffen zoals medicijnen, chemicaliën, gif of gassen. De vergiftigingsverschijnselen kunnen optreden door het inslikken, injecteren, aanraken of inademen van deze stoffen. Vaak wordt een stof pas echt gevaarlijk bij hoge concentraties of doseringen, of wanneer deze wordt ingeslikt. Hoewel de meeste vergiftigingen per ongeluk plaatsvinden, kunnen ze ook opzettelijk zijn. Onmiddellijke eerste hulp is cruciaal bij vergiftiging, omdat dit levensreddend kan zijn totdat professionele medische hulp beschikbaar is. Enkele eenvoudige voorzorgsmaatregelen kunnen helpen om vergiftiging te voorkomen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van blootstelling aan schadelijke stoffen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Contact met antigifcentrum
• Diagnose en onderzoeken
• Eerste Hulp (EHBO) bij vergiftiging
• Huidcontact
• Ingeslikt
• Ingeademd
• Professionele medische behandeling
• Verdere onderzoeken
• Mogelijke behandelingen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van vergiftiging
• Chemicaliën
• Medicatie
• Planten
• Voorlichting

Epidemiologie

Vergiftiging komt wereldwijd voor en kan verschillende oorzaken hebben, van vergiftiging door huishoudelijke producten tot beroepsmatige blootstelling aan toxische stoffen. De incidentie varieert sterk afhankelijk van de aard van de vergiftiging, geografische locatie, en blootstellingsomstandigheden. Het herkennen van de epidemiologie van vergiftiging is essentieel voor effectieve preventie en behandeling.

Algemene prevalentie
Vergiftigingen zijn een veelvoorkomende oorzaak van ziekenhuisopnames en kunnen verschillende vormen aannemen, zoals vergiftigingen door medicijnen, gifstoffen uit het milieu, of vergiftiging door voedsel. In veel gevallen is vergiftiging het gevolg van onopzettelijke blootstelling, hoewel er ook gevallen zijn van zelfmoordpogingen of opzettelijke vergiftiging. De meest getroffen groepen zijn vaak kinderen en ouderen, die mogelijk minder in staat zijn om zich te beschermen tegen blootstelling aan giftige stoffen.

Vergiftiging door chemische stoffen
Vergiftiging door chemische stoffen zoals pesticiden, oplosmiddelen of zware metalen komt vaker voor in industriële omgevingen of gebieden waar er een hoog gebruik van dergelijke stoffen is. Werknemers in de chemische industrie of landbouwsector hebben een verhoogd risico op vergiftiging door beroepsmatige blootstelling. Het gebruik van huishoudelijke producten zoals schoonmaakmiddelen kan ook leiden tot vergiftiging, vooral bij verkeerd gebruik of accidentele inname door kinderen.

Vergiftiging door medicijnen
Medicijnvergiftiging is een belangrijke oorzaak van vergiftigingen, zowel onbedoeld als door misbruik. Overdosering van voorgeschreven medicijnen, zoals pijnstillers, sedativa of antidepressiva, is een veelvoorkomend probleem. Dit kan zowel leiden tot acute vergiftiging als langdurige gezondheidsproblemen. De incidentie van vergiftigingen door zelfmedicatie is ook in de afgelopen jaren toegenomen door de verhoogde beschikbaarheid van medicijnen zonder recept.

Mechanisme

Het mechanisme van vergiftiging hangt sterk af van de aard van de toxische stof en de manier waarop het het lichaam binnendringt. Vergiftiging kan optreden door inname, inademing, of opname via de huid. De gevolgen van vergiftiging kunnen variëren van milde symptomen zoals hoofdpijn en misselijkheid tot ernstige aandoeningen zoals orgaanschade of zelfs de dood.

Absorptie van toxines
Toxische stoffen kunnen op verschillende manieren het lichaam binnendringen. De meest voorkomende manieren zijn via de luchtwegen (inademing), via de mond (inname), of via de huid (contact). Het mechanisme van absorptie hangt af van de chemische aard van de toxische stof en de manier waarop het lichaam ermee in contact komt. Sommige stoffen kunnen snel worden geabsorbeerd, terwijl andere langzamer werken en mogelijk in het lichaam blijven.

Invloed op de organen
Toxines kunnen verschillende organen aantasten, afhankelijk van hun chemische eigenschappen. Sommige stoffen hebben een voorkeur voor bepaalde organen, zoals de lever of nieren, terwijl andere het zenuwstelsel of de longen aantasten. De ernst van de vergiftiging is vaak afhankelijk van de duur van de blootstelling, de hoeveelheid die is geabsorbeerd, en de algehele gezondheid van de patiënt.

Fysiologische reactie van het lichaam
Het lichaam reageert op vergiftiging met een breed scala aan fysiologische reacties. Deze kunnen onder andere misselijkheid, braken, diarree, duizeligheid, en verwarring omvatten. Ernstige vergiftiging kan leiden tot orgaanfalen, bewusteloosheid, en ademhalingsproblemen. De snelheid van de reactie is afhankelijk van de ernst van de vergiftiging en de behandeling die wordt gestart.

Oorzaken van blootstelling aan schadelijke stoffen

Vergiftiging kan optreden door blootstelling aan diverse bronnen van schadelijke stoffen, waaronder:

• Bepaalde voedingsmiddelen
• Chemicaliën op de werkplek
• Geneesmiddelen, zowel zelfverkrijgbare als op voorschrift verkrijgbare
• Huishoudelijke detergenten en reinigingsmiddelen
• Huishoudelijke en buitenplanten (e.g., giftige planten eten)
• Illegale drugs, zoals cocaïne
• Insecticiden
• Koolmonoxidegas (uit ovens, gasmotoren, branders, ruimteverwarmingstoestellen)
• Planten
• Verven
• Vreemde voorwerpen zoals horloge- of knopbatterijen

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op vergiftiging verhogen. Deze omvatten genetische factoren, omgevingsomstandigheden, en gedragingen die de blootstelling aan toxische stoffen bevorderen. Het begrijpen van deze risicofactoren helpt bij het ontwikkelen van preventieve maatregelen en interventies.

Omgevingsfactoren
Mensen die zich bevinden in omgevingen met een hoge concentratie van toxische stoffen, zoals fabrieken, laboratoria, of industriële gebieden, lopen een verhoogd risico op vergiftiging. Werknemers in risicovolle sectoren kunnen worden blootgesteld aan gevaarlijke chemicaliën die via inhalatie of contact met de huid het lichaam binnendringen.

Leeftijd en gezondheidstoestand
Kinderen, ouderen, en mensen met een verzwakt immuunsysteem hebben een verhoogd risico op vergiftiging. Ouderen hebben vaak verminderde lichamelijke reserves, wat hun vermogen om toxines af te voeren bemoeilijkt. Kinderen zijn vatbaarder voor vergiftigingen door hun nieuwsgierigheid en neiging om gevaarlijke stoffen in te nemen. Mensen met chronische aandoeningen, zoals hartziekten of nierproblemen, kunnen extra kwetsbaar zijn voor de gevolgen van vergiftiging.

Gedragsfactoren
Zelfmedicatie, misbruik van middelen, en onjuiste opslag van gevaarlijke stoffen in huis kunnen leiden tot vergiftiging. Patiënten die onterecht grote hoeveelheden medicijnen gebruiken, hetzij op doktersadvies of zelfmedicatie, kunnen vergiftigd raken door overdosering. Ook het verkeerde gebruik van schoonmaakmiddelen en andere huishoudelijke producten kan vergiftiging veroorzaken.

Risicogroepen

Er zijn specifieke risicogroepen die vatbaarder zijn voor vergiftiging, afhankelijk van de blootstelling aan toxische stoffen en hun gezondheidstoestand.

Werknemers in risicovolle beroepen
Patiënten die werken in de landbouw, de chemische industrie, of de bouwsector lopen vaak een verhoogd risico op vergiftiging door blootstelling aan schadelijke stoffen. Dit kan variëren van blootstelling aan pesticiden tot industriële chemicaliën. Dergelijke beroepsgroepen moeten adequaat worden beschermd tegen toxische blootstelling door het dragen van beschermende uitrusting en het volgen van veiligheidsrichtlijnen.

Ouderen en kwetsbare patiënten
Ouderen hebben vaak een verzwakt immuunsysteem, een verminderde leverfunctie en een lager metabolisme, wat hun vermogen om toxines uit het lichaam te verwijderen vermindert. Dit maakt hen gevoeliger voor vergiftigingen. Daarnaast zijn ouderen vaak afhankelijk van meerdere medicijnen, wat het risico op vergiftiging door interacties of overdoseringen vergroot.

Kinderen en jongeren
Kinderen zijn bijzonder kwetsbaar voor vergiftiging door hun nieuwsgierigheid en de neiging om gevaarlijke stoffen in te nemen. Bovendien kunnen kinderen niet altijd goed aangeven dat ze vergiftigd zijn, wat het moeilijk maakt om tijdig te handelen. Ouders moeten er daarom voor zorgen dat giftige stoffen buiten bereik van kinderen worden gehouden.

Symptomen

Vergiftigingssymptomen kunnen variëren afhankelijk van het type gif en de blootstellingswijze. Enkele algemene symptomen zijn:

• Algemeen:
• Koorts
• Overmatig kwijlen
• Pilresten op kleding of lippen
• Pijn op de borst
• Zwakte
• Spiertrekkingen
• Hart:
• Hartkloppingen
• Een versnelde hartslag
• Hersenen:
• Bewusteloosheid of coma
• Duizeligheid
• Epileptische aanvallen
• Gevoelloosheid en tintelingen
• Hoofdpijn
• Prikkelbaarheid
• Slaperigheid
• Verdoving
• Verwardheid
• Een delirium (acute verwardheid met veranderingen in hersenfunctie)
• Hallucinaties
• Hypertonie
• Hyperreflexie
• Coma
• Agitatie (rusteloosheid)
• Huid:
• Blauwe lippen
• Een huiduitslag of brandwonden
• Blaren
• Zweten
• Longen:
• Ademhalingsproblemen of kortademigheid
• Een ongewone ademgeur die ruikt naar chemicaliën zoals benzine of verfverdunner
• Hoesten
• Verminderde ademhalingssnelheid
• Maag en Darmen:
• Buikpijn
• Diarree
• Een verlies van eetlust
• Misselijkheid en braken
• Ogen:
• Dubbelzien
• Vernauwde pupillen
• Verwijde pupillen
• Nystagmus (wiebelende ogen)
• Verlies van gezichtsvermogen
• Oren:
• Oorsuizen
• Doofheid
• Urinewegen:
• Verlies van controle over de blaas (urine-incontinentie)

Alarmsymptomen

Vergiftiging kan verschillende symptomen veroorzaken, afhankelijk van de stof waarmee men in contact is gekomen en de mate van vergiftiging. De symptomen kunnen variëren van mild tot levensbedreigend en kunnen zich snel ontwikkelen.

Misselijkheid en braken
Een van de eerste tekenen van vergiftiging is vaak misselijkheid, gevolgd door braken. Dit is een natuurlijke reactie van het lichaam om toxische stoffen uit het systeem te verwijderen. Hoewel dit een vroege indicatie is, kan het niet altijd voldoende zijn om ernstige vergiftigingen te voorkomen, vooral als de stof snel wordt geabsorbeerd.

Verwardheid en duizeligheid
Vergiftigingen kunnen het centrale zenuwstelsel aantasten, wat leidt tot verwardheid, duizeligheid, of zelfs bewusteloosheid. Dit kan optreden bij vergiftigingen door medicijnen, alcohol, of andere chemische stoffen. Ernstige vergiftigingen kunnen ook leiden tot coma.

Ademhalingsproblemen
Bij ernstige vergiftigingen kunnen ademhalingsproblemen optreden, zoals kortademigheid of het gevoel van verstikking. Dit kan wijzen op een vergiftiging door stoffen die het ademhalingscentrum in de hersenen aantasten of die de longfunctie beïnvloeden.

Contact met antigifcentrum

Sommige gifstoffen veroorzaken symptomen en letsels zelfs bij minimale blootstelling. Het is cruciaal om onmiddellijk een antigifcentrum te contacteren om ernstige schade te voorkomen. In België kunnen particulieren terecht bij het Antigifcentrum via 070 245 245. In Nederland kunnen professionele hulpverleners contact opnemen met het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum via 030-2748888. Het is nuttig om bij het bellen de symptomen, leeftijd, gewicht, gebruikte medicijnen, en alle informatie over het gif door te geven. Het is ook belangrijk om de ingenomen hoeveelheid en de tijd van blootstelling te vermelden. Als het mogelijk is, houdt dan het etiket van het gif bij de hand, omdat het antigifcentrum mogelijk vragen hierover zal stellen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van vergiftiging vereist een grondige evaluatie van de symptomen van de patiënt, de mogelijke blootstelling aan toxines, en laboratoriumtests.

Anamnese en symptomenanalyse
De arts zal eerst de anamnese van de patiënt afnemen om te achterhalen welke stoffen mogelijk in het lichaam zijn terechtgekomen. Symptomen zoals misselijkheid, braken, verwardheid, en ademhalingsmoeilijkheden helpen bij het identificeren van de mogelijke vergiftiging.

Laboratoriumtests
Bloedonderzoek en urine-analyse zijn cruciaal bij het vaststellen van vergiftiging. Deze tests helpen bij het identificeren van de toxische stoffen die aanwezig zijn in het lichaam. Specifieke tests kunnen worden uitgevoerd om te zoeken naar drugs, alcohol, pesticiden, of zware metalen.

Beeldvorming en andere onderzoeken
Beeldvorming kan nodig zijn om orgaanschade te evalueren die het gevolg kan zijn van vergiftiging. In sommige gevallen kunnen röntgenfoto’s, CT-scans of MRI’s worden uitgevoerd om te controleren op schade aan interne organen.

Eerste Hulp (EHBO) bij vergiftiging

Huidcontact

Als het gif op de kleding van de patiënt is gemorst, dient de hulpverlener handschoenen te dragen, de kleding te verwijderen en de huid grondig met water te spoelen. Wanneer de gifstof contact heeft met het oog, moet het oog worden gespoeld met een langzame, zachte waterstraal, bij voorkeur uit een kopje of een kan. Spoel het oog gedurende tien tot vijftien minuten, met de stroom van binnenste naar buitenste ooghoek. Het aanbrengen van oogdruppels is niet aanbevolen.

Ingeslikt

Controleer de luchtwegen, ademhaling en pols van de patiënt. Indien nodig start met beademen en reanimatie. Let op tekenen van vergiftiging zoals een chemisch ruikende adem, brandwonden rond de mond, ademhalingsproblemen, braken of ongebruikelijke geuren. Identificeer het gif indien mogelijk. Laat de patiënt niet overgeven tenzij een zorgverlener of antigifcentrum toestemming geeft. Als de patiënt braakt, maak dan de luchtwegen vrij door een doek om de vingers te wikkelen voordat je de mond en keel schoonmaakt. Bewaar het braaksel indien het om een plantenvergiftiging gaat, zodat experts kunnen bepalen welk antidotum moet worden toegediend. Leg de patiënt bij voorkeur op de linkerzij om verstikking te voorkomen bij eventueel braken.

Ingeademd

Bij een inademingsvergiftiging is onmiddellijke noodhulp vereist. Verwittig de hulpdiensten alvorens de patiënt te benaderen. Verwijder de patiënt indien mogelijk uit de gevaarlijke omgeving (gas, dampen, rook). Open ramen en deuren om de dampen te verdrijven. Adem diep in en houd de adem in tijdens het binnengaan van de ruimte. Gebruik een natte doek over neus en mond. Vermijd het gebruik van lucifers of aanstekers, aangezien sommige gassen brandbaar kunnen zijn. Na het redden van de patiënt, controleer en bewaak de luchtwegen, ademhaling en pols. Start beademen en reanimatie indien nodig. Maak de luchtwegen vrij indien de patiënt braakt door een doek om de vingers te wikkelen en de mond en keel schoon te maken. Zelfs als de patiënt zich goed lijkt te voelen, is medische hulp noodzakelijk.

Professionele medische behandeling

Na het uitvoeren van EHBO-stappen moet de patiënt mogelijk naar de eerste hulp worden gebracht. Neem indien mogelijk de container met het gif mee naar het ziekenhuis. Bij aankomst zal de patiënt (of de hulpverlener) worden ondervraagd door een arts, gevolgd door een lichamelijk onderzoek. De arts moet de volgende zaken controleren:

• Het niveau van bewustzijn met de Glasgow Coma Scale (GCS)
• De ventilatie met behulp van pulsoximetrie om de zuurstofverzadiging te meten
• Bloeddruk en polsslag
• Pupilgrootte en reactie op licht
• Aanwijzingen van intraveneus drugsmisbruik

Bij bewusteloosheid moet de arts ook de hoest- en kokhalsreflex controleren en de temperatuur meten met een rectale thermometer met lage meetwaarde.

Verdere onderzoeken

Mogelijk zijn aanvullende tests nodig zoals:

• Een bloedonderzoek en urineonderzoek
• Een CT-scan
• Een ECG (elektrocardiografie: hartfilmpje)
• Een röntgenfoto van de borst

Mogelijke behandelingen

Op basis van de onderzoeken kan de arts de volgende behandelingen toepassen:

• Actieve kool
• Een laxeermiddel
• Geneesmiddelen om symptomen te behandelen, zoals antidota om de effecten van de vergiftiging om te keren indien beschikbaar
• Intraveneuze (via een ader) vochttoediening
• Luchtwegondersteuning, zoals zuurstof, beademingsslang via de mond (intubatie) en ventilatie (beademingsmachine)

Prognose

De uitkomst van vergiftiging hangt af van het type gif en de ontvangen behandeling. De meeste vergiftigingen zijn relatief niet-toxisch en kunnen succesvol worden behandeld met goede ondersteunende zorg en indien nodig specifieke antidota. In de meeste ontwikkelde landen is de ziekenhuissterfte door vergiftiging dan ook minder dan 1%. Sterfgevallen worden vaak veroorzaakt door koolmonoxide, antidepressiva, paracetamol, pijnstillende combinaties die paracetamol en opioïden zoals heroïne, methadon of cocaïne bevatten. Bij kinderen komen vergiftigingen vaak voor door onjuiste opslag van medicijnen zoals digoxine en kinine, of door medicijnen die voor ouders of verzorgers zijn aangeschaft of voorgeschreven.

Complicaties

Vergiftiging kan leiden tot ernstige complicaties, afhankelijk van de aard van de toxische stof en de snelheid van de behandeling. Deze complicaties kunnen het risico op overlijden verhogen en langdurige gezondheidsproblemen veroorzaken.

Orgaanschade
Vergiftiging kan schade toebrengen aan organen zoals de lever, nieren, of hart. Ernstige vergiftigingen kunnen leiden tot orgaanfalen, wat in sommige gevallen een nierdialyse of levertransplantatie noodzakelijk maakt.

Neurotoxiciteit
Veel toxische stoffen kunnen het zenuwstelsel beschadigen, wat leidt tot chronische aandoeningen zoals geheugenverlies, epilepsie, of andere cognitieve stoornissen. Dit kan het herstel van de patiënt belemmeren en langdurige therapieën vereisen.

Cardiovasculaire complicaties
Vergiftigingen kunnen de hartfunctie beïnvloeden, wat kan leiden tot hartritmestoornissen, shock, of zelfs hartstilstand. Het snel herstellen van de hartfunctie is cruciaal om de overleving van de patiënt te waarborgen.

Preventie van vergiftiging

Chemicaliën

Bewaar huishoudelijke chemicaliën niet in voedselpotjes, zelfs niet als ze gelabeld zijn, omdat accidentele inname snel kan gebeuren. De meeste niet-voedingsstoffen zijn giftig bij hoge doses.

Medicatie

Zorg ervoor dat medicijnen, schoonmaakmiddelen, cosmetica en huishoudelijke chemicaliën buiten het bereik van kinderen worden gehouden, bij voorkeur in kasten met kindveilige vergrendelingen. Bewaar ook slechts kleine hoeveelheden medicatie thuis. Artsen moeten voorzichtig zijn bij het voorschrijven van medicijnen en de voorschriften voor gevoelige patiënten, zoals depressieve patiënten, zorgvuldig controleren.

Planten

Wees op de hoogte van de planten in en rondom je huis en de nabije omgeving. Verwijder giftige planten indien mogelijk. Het eten van wilde planten, paddenstoelen, wortels of bessen wordt afgeraden, tenzij je ze goed kent.

Voorlichting

Bewustwording van de gevaren van planten, drugs, medicijnen en chemicaliën is essentieel. Continue voorlichting over veilige opslag en zorgvuldige omgang met deze stoffen in huishoudens en op de werkplek is noodzakelijk.

Lees verder

• Digoxinevergiftiging (digoxinetoxiciteit): Symptomen
• Inademingsletsels: Inademing van giftige stoffen
• Tegengif (antidotum): Werking & lijst tegengiffen (antidota)
• EHBO bij vergiftiging met koolmonoxide (CO-intoxicatie)
• Vergiftiging door inademen of inslikken van terpentijnolie