Coma: Oorzaken, soorten, symptomen, diagnose en behandeling

Een coma is een langdurige staat van diepe bewusteloosheid waarbij de patiënt niet reageert op de omgeving. Ondanks dat de patiënt lijkt te slapen, is hij niet uit deze toestand te wekken, zelfs niet met sterke prikkels zoals pijn. Coma kan ontstaan door een verscheidenheid aan oorzaken, vaak gerelateerd aan ernstig hersenletsel. De hersenschade kan tijdelijk en omkeerbaar zijn, maar soms ook permanent. Snelle diagnose en behandeling zijn cruciaal om de kans op herstel te vergroten. Intensieve zorg is vaak nodig voor comateuze patiënten. De prognose kan variëren, afhankelijk van de oorzaak en de snelheid van medische interventie.

• Oorzaken van langdurige staat van diepe bewusteloosheid
• Beroerte
• Bloedsuikerspiegel
• Epileptische aanvallen
• Hersenbloeding
• Infectie
• Toxinen (gifstoffen)
• Trauma
• Zuurstoftekort
• Zwelling
• Soorten coma
• Aanhoudende vegetatieve toestand
• Anoxisch hersenletsel
• Hersendood
• Locked-in-syndroom
• Medisch geïnduceerd coma
• Toxisch-metabolische encefalopathie
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van comateuze toestand
• Complicaties
• Doorligwonden
• Longontsteking
• Contracturen
• Infecties
• Longembolie
• Preventie
• Vroege mobilisatie
• Huidverzorging
• Ademhalingsondersteuning
• Infectiebeheersing
• Voorkomen van trombose

Oorzaken van langdurige staat van diepe bewusteloosheid

Beroerte

Een beroerte kan leiden tot een coma door een verstoring van de bloedtoevoer naar een groot deel van de hersenstam, wat kan resulteren in ischemie (weefselafsterving door gebrek aan bloed) of bloedingen met zwelling. Deze aandoeningen kunnen de hersenstructuren zodanig beschadigen dat een coma ontstaat.

Bloedsuikerspiegel

Bij patiënten met diabetes mellitus kan een coma optreden als gevolg van extreme schommelingen in de bloedsuikerspiegel. Hyperglykemie (zeer hoge bloedsuikerspiegel) kan leiden tot diabetische ketoacidose, terwijl hypoglykemie (zeer lage bloedsuikerspiegel) kan resulteren in hypoglykemisch coma. Beide toestanden zijn vaak omkeerbaar met tijdige correctie van de bloedsuikerspiegel.

Epileptische aanvallen

Een enkele epileptische aanval leidt zelden tot een coma. Bij status epilepticus, een aandoening waarbij langdurige of herhaalde epileptische aanvallen optreden, kan echter een langdurige bewusteloosheid en coma ontstaan.

Hersenbloeding

Een hersenbloeding kan leiden tot een coma door de opbouw van druk in de hersenen, wat leidt tot compressie en schade aan hersenstructuren, zoals de hersenstam en het Reticular Activating System (RAS). Oorzaken van hersenbloedingen zijn onder andere hoge bloeddruk, hersenaneurysma (uitstulping van een bloedvat in de hersenen) en hersentumoren.

Infectie

Infecties van het centrale zenuwstelsel zoals meningitis (hersenvliesontsteking) en encefalitis (hersenontsteking) kunnen leiden tot een coma door de ontsteking en de daarbij behorende zwelling die hersenweefsel beschadigt.

Toxinen (gifstoffen)

Toxische niveaus van stoffen in het lichaam kunnen een coma veroorzaken. Voorbeelden zijn ammoniakophoping door leverziekte, koolstofdioxide door astma-aanvallen, en ureum door nierfalen. Ook grote doses medicijnen en alcohol kunnen de hersenfunctie verstoren en tot een coma leiden.

Trauma

Een hoofdletsel kan leiden tot zwelling en bloedingen in de hersenen. Trauma veroorzaakt vaak een verhoogde druk in de schedel, wat leidt tot schade aan het Reticular Activating System (RAS), dat verantwoordelijk is voor het bewustzijn.

Zuurstoftekort

Zuurstoftekort kan ontstaan door hartstilstand, wat leidt tot hypoxie (zuurstoftekort) of anoxie (volledig zuurstofgebrek). Dit kan resulteren in een coma bij overlevenden van een hartstilstand. Zuurstoftekort kan ook optreden door verdrinking of verstikking.

Zwelling

Hersenzwelling of hersenoedeem kan optreden door zuurstoftekort, elektrolytenstoornissen of hormonale problemen. Deze zwelling kan leiden tot een verhoogde druk in de schedel en een coma veroorzaken.

Soorten coma

Aanhoudende vegetatieve toestand

Een aanhoudende vegetatieve toestand is een ernstige bewusteloosheid waarbij de patiënt niet bewust is van de omgeving en geen vrijwillige bewegingen kan maken. De patiënt lijkt te slapen, kan niet ontwaken of reageren op bevelen. De ogen kunnen opengaan als reactie op prikkels, en sommige patiënten kunnen onwillekeurig lachen, huilen of gezichtsuitdrukkingen vertonen. De hartslag, bloeddruk en ademhaling blijven doorgaans intact. Complicaties kunnen onder meer doorligwonden, contracturen, longontsteking en infecties zijn.

Anoxisch hersenletsel

Anoxisch hersenletsel ontstaat door totaal zuurstofgebrek aan de hersenen. Dit kan resulteren in celdood in hersenweefsel en kan veroorzaakt worden door drugs- of medicatieoverdosis, een hartaanval, hoofdletsel, verdrinking of vergiftiging. De ernst van het hersenletsel is afhankelijk van de duur en mate van zuurstofgebrek.

Hersendood

Hersendood is een onomkeerbare stopzetting van alle hersenfuncties, vaak veroorzaakt door ernstig en wijdverspreid hersenletsel. Een elektro-encefalogram (EEG: hersenfilmpje) toont geen hersenactiviteit aan, hoewel het hart nog kan kloppen dankzij een beademingsapparaat. Hersendood wordt beschouwd als het overlijden van de patiënt, ondanks het mogelijke voortbestaan van andere vitale functies door kunstmatige ondersteuning.

Locked-in-syndroom

Het locked-in-syndroom is een zeldzame neurologische aandoening waarbij de patiënt volledig verlamd is, behalve de oogspieren. Ondanks de verlamming blijft de patiënt volledig bij bewustzijn en kan normaal denken.

Medisch geïnduceerd coma

Een medisch geïnduceerd coma is een gecontroleerde toestand van diepe bewusteloosheid die wordt gebruikt om de hersenen te beschermen na een ernstige verwonding of ziekte. Dit wordt bereikt door middel van sedativa en anesthetica, terwijl de vitale functies nauwlettend worden gemonitord. Dit type coma wordt alleen toegepast op een afdeling intensieve zorgen.

Toxisch-metabolische encefalopathie

Toxisch-metabolische encefalopathie is een acute aandoening waarbij de hersenfunctie wordt aangetast door toxische metabolische factoren. Dit kan veroorzaakt worden door systemische ziekten, infecties, orgaanfalen of andere aandoeningen. Symptomen omvatten vaak verwardheid en/of delirium. De toestand is meestal omkeerbaar met passende behandeling.

Symptomen

Het belangrijkste symptoom van een coma is bewusteloosheid. De patiënt reageert niet op externe prikkels en lijkt diep te slapen met gesloten ogen. Er kunnen spontane bewegingen optreden, zoals abnormaal schudden of rukken van het lichaam, en de ogen kunnen bewegen. In ernstige gevallen kunnen vitale functies zoals ademhaling en hartslag beïnvloed worden.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
Een snelle diagnose is cruciaal. De omgeving van de patiënt moet alle mogelijke informatie verstrekken over de mogelijke oorzaak van de coma. De arts zal eerst de luchtwegen, ademhaling, bloeddruk en pols controleren en de temperatuur meten. Een hoge temperatuur kan wijzen op koorts en een infectie, terwijl een lage temperatuur op hypothermie kan wijzen. Het lichamelijk onderzoek omvat ook het zoeken naar verwondingen bij vermoedelijk hoofdletsel en het testen van tekenen van hersenschade, zoals ongewone ademhalingspatronen en slappe lichaamsdelen. Pupillenreacties geven aanvullende informatie over de oorzaak van de coma, zoals ongelijke pupilgroottes (anisocorie) die kunnen duiden op druk in de hersenen.

Diagnostisch onderzoek
Diverse bloedtesten worden uitgevoerd om belangrijke factoren zoals het aantal rode en witte bloedcellen, suikergehalte, zoutgehalte, alcoholgehalte, en zuurstof- en kooldioxidegehalte in het bloed te controleren. Urineonderzoeken kunnen de aanwezigheid van toxinen en suikers onthullen. Beeldvorming van de hersenen met een CT-scan of MRI-scan is vaak nodig om hersenletsel te diagnosticeren. Bij vermoeden van infecties kan een lumbale punctie worden uitgevoerd om hersenvocht te analyseren.

Behandeling

De behandeling van een coma is afhankelijk van de oorzaak. Snelle medische interventie is noodzakelijk om mogelijk omkeerbare aandoeningen te behandelen. Indien een toxische inname wordt vermoed, kan de arts de maag leegpompen. Bij een vermoedelijke overdosis kan een antidotum zoals tegengif worden toegediend. Antibiotica kunnen nodig zijn bij infecties die de hersenen aantasten. Glucose is cruciaal bij diabetische shock. In sommige gevallen is chirurgie noodzakelijk om druk op de hersenen te verlichten of een tumor te verwijderen. Andere behandelingen kunnen omvatten het verlichten van zwelling met medicatie en het stoppen van epileptische aanvallen indien nodig. Ondersteunende zorg op de afdeling intensieve zorgen omvat doorgaans:

• Constante monitoring van vitale functies zoals pols, ademhaling en bloeddruk
• Ondersteuning van de ademhaling met een gasmasker indien nodig
• Intraveneuze toediening van vloeistoffen en medicijnen
• Urineblaaskatheterisatie
• Zuurstoftherapie
• Intraveneuze glucose
• Fysiotherapie om de spieren soepel te houden

Prognose van comateuze toestand

De prognose van een coma varieert afhankelijk van de oorzaak en de duur van de coma. Als het onderliggende probleem kan worden behandeld, kan de coma mogelijk omkeerbaar zijn. Ernstige hersenschade kan echter leiden tot permanente coma, waarbij de patiënt niet meer bij bewustzijn komt. Bij vergiftiging door medicijnen kan de prognose gunstig zijn als de patiënt snel wordt behandeld. Een coma door hoofdletsel heeft doorgaans een betere prognose dan een coma door zuurstoftekort. Het is vaak moeilijk om de mate van herstel te voorspellen; hoe langer de coma aanhoudt, hoe slechter de prognose. Desondanks ontwaken veel patiënten na weken van coma, maar ervaren ze vaak aanzienlijke beperkingen zoals visuele beperkingen, motorische problemen en communicatieproblemen.

Complicaties

Doorligwonden

Doorligwonden, ook wel decubitus genoemd, kunnen ontstaan door langdurige druk op een deel van het lichaam. Ze komen vaak voor bij comateuze patiënten die lange tijd in dezelfde positie liggen zonder beweging. Preventieve maatregelen zoals regelmatig verplaatsen van de patiënt, het gebruik van speciale matrassen en goede huidverzorging zijn essentieel om deze complicaties te voorkomen.

Longontsteking

Een longontsteking kan optreden als gevolg van aspiratie (het inademen van voedsel, vloeistoffen of andere vreemde stoffen) of bedlegerigheid. Comateuze patiënten zijn vatbaar voor aspiratie, vooral als ze een verzwakte hoestreflex hebben. Preventie omvat het regelmatig controleren van de ademhaling en het voorkomen van aspiratie door het juiste positioneren van de patiënt tijdens voeding.

Contracturen

Contracturen zijn afkortingen en verkortingen van spieren en gewrichten door langdurige immobilisatie. Deze kunnen pijn en functieverlies veroorzaken. Om contracturen te voorkomen, is het belangrijk om regelmatig fysiotherapie en bewegingsoefeningen toe te passen, en de positie van de patiënt regelmatig te veranderen.

Infecties

Comateuze patiënten hebben een verhoogd risico op infecties zoals urineweginfecties, omdat ze vaak een urinekatheter nodig hebben, en sepsis door verminderde weerstand. Goede hygiëne en regelmatig schoonmaken van katheters en andere medische apparatuur zijn cruciaal om infecties te voorkomen.

Longembolie

Longembolie, een blokkade van de longslagader door een bloedstolsel, kan optreden bij patiënten die langdurig bedlegerig zijn. Dit kan leiden tot ernstige ademhalingsproblemen en is potentieel levensbedreigend. Preventie kan omvatten het gebruik van bloedverdunners en het uitvoeren van regelmatige oefeningen om de bloedcirculatie te bevorderen.

Preventie

Vroege mobilisatie

Het voorkomen van complicaties begint met vroege mobilisatie, indien mogelijk. Dit omvat het regelmatig aanpassen van de positie van de patiënt om doorligwonden en contracturen te voorkomen.

Huidverzorging

Regelmatige inspectie en verzorging van de huid zijn essentieel om doorligwonden te voorkomen. Gebruik van speciale matrassen en kussens kan de druk verminderen en de huid gezond houden.

Ademhalingsondersteuning

Om longontsteking te voorkomen, is het belangrijk om ademhalingsondersteuning te bieden en te zorgen voor goede positionering van de patiënt. Het monitoren van ademhalingspatronen en het uitvoeren van ademhalingsoefeningen kunnen helpen.

Infectiebeheersing

Strikte infectiebeheersing door regelmatige handhygiëne, steriele technieken en regelmatig schoonmaken van medische apparatuur kan helpen om infecties te voorkomen.

Voorkomen van trombose

Preventie van trombose kan worden bereikt door het gebruik van compressiekousen en anticoagulantia, en door het stimuleren van circulatie via passieve en actieve bewegingsoefeningen.

Lees verder

• Bewustzijnsverlies (bewusteloosheid): Oorzaken & behandeling