Arsenicumvergiftiging: Overmatige blootstelling aan arseen

Arseen is een natuurlijke semi-metaalachtige chemische stof die zich wereldwijd in het grondwater bevindt. Een overmatige blootstelling aan arseen (inslikken, absorberen of inhaleren) veroorzaakt tal van symptomen aan het bloed, de hersenen, de huid, de maag en darmen en de nagels. De arsenicumvergiftiging ontstaat acuut (plots) of chronisch (geleidelijk). Personen die werken met arsenicum, moeten daarom voorzorgsmaatregelen treffen om een arseenvergiftiging te voorkomen. Een acute vergiftiging door arsenicum leidt namelijk vaak tot de dood.

• Synoniemen
• Arseen
• Oorzaken van overmatige blootstelling aan arseen
• Bodem
• Medicatie
• Voeding
• Werk
• Symptomen
• Acute arsenicumvergiftiging
• Chronische arsenicumvergiftiging
• Ernstige symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van arseenvergiftiging
• Prognose
• Complicaties door vergiftiging
• Preventie van arsenicumvergiftiging

Synoniemen

De vergiftiging door arseen is ook nog gekend als ‘arsenicisme’ of ‘arsenicose’.

Arseen

Organisch arseen
Arseen in het milieu is niet onmiddellijk gevaarlijk en zelden zijn toxische (giftige) hoeveelheden arseen in de natuur te vinden. Wel is de concentratie van arseen in bepaalde geografische regio’s soms hoger. Deltares heeft hierover een publicatie uitgegeven. Dit is dan een gevolg zijn van menselijke activiteiten, zoals metaalwinning of het gebruik van pesticiden.

Anorganisch arseen
Anorganisch arsenicum is ook te vinden in grondwater, in veel chemicaliën en in voedingsmiddelen, en is vooral aanwezig in hoge concentraties in industriële processen. Anorganische arseenverbindingen zijn schadelijker dan organische arseenverbindingen. Ze reageren eerder met de lichaamscellen, verplaatsen bepaalde elementen uit de cel en veranderen de functie van de cel. Dit resulteert sneller in gezondheidsproblemen bij mensen.

Oorzaken van overmatige blootstelling aan arseen

Bodem

Arseen is vaak betrokken bij opzettelijke vergiftigingspogingen, maar de overmatige blootstelling aan arseen gebeurt ook via verontreinigd grondwater, geïnfecteerde grond en steen en hout dat is geconserveerd met arsenicum. Het water raakt ondergronds verontreinigd door stenen die het arseen vrijmaken. Arseenvergiftiging vindt echter niet plaats door het aanraken van rotsen die arseen bevatten.

Medicatie

Voorts is het belangrijk om enkel te opteren voor therapeutisch veilige medicijnen afkomstig van gerenommeerde fabrikanten. Vele Chinese kruidengeneesmiddelen bevatten bijvoorbeeld arsenicum.

Voeding

Mogelijk zijn ook sporen van arseen aanwezig in sommige voedingsmiddelen, zoals vlees, gevogelte en vis. Normaalgesproken bevat pluimvee het hoogste arsenicumgehalte vanwege antibiotica in het kippenvoer. Ook rijst bevat hogere arseengehalten.

Werk

Ook op de werkplaats gebeurt mogelijk een arsenicumvergiftiging indien de werknemer geen geschikte veiligheidsmaatregelen treft. Vooral in de smeltindustrie, de glasproductie, houtbehandeling en het produceren van pesticiden komt arsenicum mogelijk vrij.

Symptomen

De overmatige blootstelling aan arsenicum vindt acuut (plots) of chronisch (geleidelijk) plaats. De symptomen van arsenicumvergiftiging variëren afhankelijk van het type en de concentratie van het gif.

Acute arsenicumvergiftiging

Bij een acute vergiftiging door arsenicum starten de symptomen meestal na ongeveer dertig minuten. Dit is voornamelijk gekenmerkt door diarree en braken, maar vergiftiging door arseen tast diverse mogelijke lichaamssystemen aan.

Bloed
De overmatige blootstelling aan arsenicum veroorzaakt een afbraak van hemoglobine van rode bloedcellen (hemolyse). Ook ontstaat een laag ijzergehalte in de rode bloedcellen (ferriprieve anemie) en een lage bloeddruk (hypotensie).

Hersenen
Een arseenvergiftiging is gekenmerkt door hoofdpijn, slaperigheid, verwardheid en toevallen. De vergiftiging door arsenicum veroorzaakt namelijk hersenschade (encefalopathie) en zenuwproblemen van de armen en benen (perifere neuropathie: schade aan perifere zenuwen met pijn, zwakte, gevoelloosheid en tintelingen aan vooral de handen en voeten).

Huid
Een overmatige ophoping van vocht in de zachte weefsellagen onder de huid (oedeem) komt ook tot stand.

Maag en darmen
Ook het spijsverteringskanaal is aangetast. De patiënt krijgt namelijk te maken met buikgriep (gastro-enteritis), braken, buikpijn, koorts, en (bloederige) diarree.

Nagels
Nagelafwijkingen zijn onder andere witte dwarsstrepen op de vingernagels (Mees-lijnen), witte nagels (leukonychie)

Andere symptomen
Sommige patiënten hebben een knoflookachtige ademgeur.

Chronische arsenicumvergiftiging

De symptomen van chronische arsenicumvergiftiging starten ongeveer twee tot acht weken na de blootstelling. De chronische blootstelling aan arseen gebeurt bijvoorbeeld door inademing van lage arseenconcentraties.

Algemeen
Chronische vergiftiging gaat gepaard met zwakte, spierpijn, koude rillingen en koorts, vermagering, uitputting, oedemen (zwellingen).

Huid en nagels
Huid- en nagelklachten zijn onder meer verharde plekken op de huid (hyperkeratose) met ongewoon diepe plooien op de handpalmen en de voetzolen, een ongebruikelijke verdonkering van bepaalde delen van de huid (hyperpigmentatie), witte dwarsgestreepte lijnen op de vingernagels (Mees' lijnen) en een ontsteking met roodheid van de huid en met verlies van grote stukken huid over grote delen van het lichaam (exfoliatieve dermatitis).

Andere symptomen
Andere symptomen zijn onder meer een ontsteking van sensorische en motorische zenuwen (polyneuritis) en ook een ontsteking van het slijmvliesmembraan in de keel.

Ernstige symptomen

Ernstige symptomen van een vergiftiging door arsenicum zijn:

• bloed in de urine (hematurie)
• braken
• buikkrampen
• diarree
• haaruitval (alopecia)
• overmatig zweten (hyperhidrose)
• overtollig speeksel (kwijlen)
• slikproblemen
• spierkrampen

Arseenvergiftiging tast meestal de huid, de lever, de longen en de nieren (nierfalen) aan. In het laatste stadium krijgt de patiënt te maken met toevallen en een shock. Dit leidt tot een coma of de dood.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van arseenvergiftiging gebeurt door een bloedonderzoek en urineonderzoek, maar ook door het controleren van het haar en de nagels.

Behandeling van arseenvergiftiging

De behandeling van een acute arsenicumvergiftiging moet de arts snel opstarten. De arts verwijdert het arseen door chelatietherapie (verwijdering van zware metalen uit het lichaam), de vervanging van rode bloedcellen via bloedtransfusies en ook een darmreiniging indien de patiënt het arseen heeft ingenomen. Daarnaast is het belangrijk om aangetaste kledij grondig uit te wassen. Ook moet de getroffen huid grondig gewassen en gespoeld worden. Verder zijn medicijnen soms ondersteunend nodig, bijvoorbeeld bij hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart). De arts controleert bij vergiftigde patiënten voorts nauwgezet de nierfunctie want soms is een nierdialyse vereist.

Prognose

Acute toxische anorganische arsenicumvergiftiging heeft een redelijk tot slecht resultaat. Een chronische vergiftiging heeft een beter resultaat.

Complicaties door vergiftiging

Complicaties gekoppeld aan langdurige arsenicumblootstelling zijn:

• complicaties van het zenuwstelsel, zoals een verlies van gevoel in de ledematen en gehoorproblemen
• een leverziekte
• kanker
• spijsverteringsproblemen
• suikerziekte (diabetes mellitus)

Preventie van arsenicumvergiftiging

Opteren voor gezuiverd water is de beste optie. Verder is zweten nuttig voor het ontgiften van toxines (gifstoffen), waaronder arseen. Daarom is een sauna gebruiken een goed idee. Het totaal vermijden van arseen is vaak onmogelijk, maar aanpassingen in de levensstijl zijn wel mogelijk, bijvoorbeeld door het volgen van een gezonde voeding.

Lees verder

• Vergiftiging: Oorzaken, symptomen, behandeling en preventie
• Tegengif (antidotum): Werking & lijst tegengiffen (antidota)