Ziekte van Machado-Joseph: Neurodegeneratieve aandoening

De zeldzame neurodegeneratieve aandoening van Machado-Joseph is een vorm van ataxie (een gebrek aan spiercontrole of coördinatie) waarbij tal van symptomen mogelijk zijn. Deze erfelijke en progressieve aandoening bestaat uit drie subtypes en komt vooral voor bij mensen van Portugese afkomst. De naam "Machado-Joseph" is afkomstig van de eerste twee patiënten die in de medische literatuur beschreven zijn in 1972: “William Machado” en “Antone Joseph”.

Synoniemen ziekte van Machado-Joseph
Epidemiologie MJD
Oorzaken en indeling aandoening
Symptomen
Alarmsymptomen
Diagnose en onderzoeken
Behandeling
Prognose
Complicaties
Preventie
Praktische tips voor het omgaan met ziekte van Machado-Joseph
Fysiotherapie en spierrevalidatie
Symptomatische behandeling van spierstijfheid
Psychosociale ondersteuning
Misvattingen rond ziekte van Machado-Joseph
De ziekte van Machado-Joseph komt alleen voor bij oudere volwassenen
De ziekte van Machado-Joseph is slechts een vorm van ataxie
De ziekte van Machado-Joseph is hetzelfde als de ziekte van Huntington
De ziekte van Machado-Joseph kan worden genezen
De ziekte van Machado-Joseph heeft altijd ernstige symptomen vanaf het begin
De ziekte van Machado-Joseph is altijd erfelijk en komt in elke generatie voor
Er zijn geen behandelingsopties voor de ziekte van Machado-Joseph

Synoniemen ziekte van Machado-Joseph

De ziekte van Machado-Joseph (MJD) is eveneens gekend onder deze synoniemen:

autosomaal dominante Spinocerebellaire Degeneratie
Azoren Neurologische Ziekte
Groote Eylandt Syndroom
Joseph Ziekte
Machado Ziekte
nigrospinodentatale Degeneratie
spinocerebellaire ataxie (progressieve evenwichts- en coördinatieproblemen) Type III (SCA 3)
striatonigrale Degeneratie, autosomaal dominant type

Epidemiologie MJD

MJD is een zeldzame erfelijke neurologische aandoening die meer mensen van Portugese afkomst treft. Vooral mensen met afkomst van de Azoren, een eiland gekoloniseerd door Portugezen, zijn vatbaar voor de ziekte. De hoogste prevalentie is te vinden in het Azoren eiland Flores waar 1 op 140 mensen ter wereld komt met de ziekte. De ziekte komt vooral voor bij mensen van Portugese afkomst, maar MJD is ook gevonden in andere etnische groepen, nationaliteiten en rassen. De ziekte van Machado-Joseph treft verder meer mannen dan vrouwen. Zowel kinderen als zeventigplussers zijn getroffen, maar gemiddeld treden de symptomen op tussen dertigjarige en veertigjarige leeftijd.

Oorzaken en indeling aandoening

Een genmutatie in het ATXN3-gen veroorzaakt de ziekte van Machado-Joseph. De overerving van het syndroom verloopt via autosomaal dominante wijze. Hierdoor is slechts één kopie van het gewijzigde gen voldoende om de aandoening te veroorzaken.

De ziekte kent vijf subtypes met name MJD type I, type II, type III, type IV en type V, hoewel naar type IV en V nog verder onderzoek nodig is. Veel onderzoekers prefereren daarom drie subtypes. De aard en het ontstaan van de symptomen zijn verschillend bij elk type.

Bij de genmutatie produceert het lichaam een abnormaal eiwit. Dit eiwit doet zenuwcellen vroegtijdig sterven in het cerebellum (medische term voor "kleine hersenen"). De schade aan het cerebellum veroorzaakt in eerste instantie spierzwakte en ontwikkelt zich na verloop van tijd tot een totaal gebrek aan vrijwillige controle, hetgeen resulteert in een belangrijke blijvende lichamelijke handicap.

Symptomen

De ernst, uitgebreidheid en het optreden van de symptomen variëren per patiënt, zelfs binnen dezelfde familie. Naast de typische kenmerken die per type verschillen, komen plas- en slaapproblemen eveneens voor.

MJD-Type I

De symptomen van MJD Type I presenteren zich veelal tussen de leeftijd van tien en dertig jaar en ze zijn snel progressief. De patiënt heeft ernstige zwakte in de armen en benen (dystonie), spasticiteit, spierstijfheid (hypertonie), ataxie (coördinatie- en evenwichtsproblemen) en hij maakt langzame, slingerende bewegingen die mensen soms verwarren met dronkenschap. Voorts heeft de patiënt een onduidelijke spraak (dysartrie) en slikproblemen. Ook het gezichtsvermogen is aangetast waardoor de patiënt een visuele handicap heeft. Zo heeft hij mogelijk een oogspierverlamming (oftalmoplegie), uitpuilende ogen (exoftalmie). Ook ziet hij soms dubbel (diplopie) of wazig (wazig gezichtsvermogen) en komt nystagmus (wiebelogen) voor. Ook verliest de patiënt soms het vermogen om kleuren en/of contrasten goed te onderscheiden. De patiënt heeft een normale intelligente functie.

MJD-Type II

Meestal ontstaan de symptomen bij de patiënt tussen twintig- en vijftigjarige leeftijd. MJD-Type II heeft vergelijkbare symptomen als type I, maar de ziekte vordert langzamer. Ataxie en coördinatieproblemen bij de armen en spastische spierbewegingen treden dit type meer op de voorgrond.

MJD-Type III

MJD-Type III ontstaat bij patiënten die tussen de veertig en zeventig jaar oud zijn. Een onvaste gang (ataxie) en het verlies van spiermassa (amyotrofie) als gevolg van ontsteking en degeneratie van de perifere zenuwen (motorische polyneuropathie) zijn primaire symptomen van dit type. Ook het verlies van gevoel, gebrek aan gevoeligheid voor pijn, abnormale tintelingen, een verminderd vermogen om de arm- en beenbewegingen te coördineren en diabetes mellitus (suikerziekte) presenteren zich vaak. De progressie van type III is het langzaamst van de drie types.

MJD-Type IV

Bij dit type zijn vooral symptomen van de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging en coördinatie en bevingen) te vinden.

MJD-Type V

De ziektesymptomen lijken op de erfelijke aandoening van spastische paraplegie (verlamming van onderlichaam met verlies van gevoel).

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen kunnen wijzen op een verslechtering van de aandoening en vereisen onmiddellijke medische aandacht. Deze symptomen omvatten:

Plotselinge verergering van spierzwakte
Snel verslechterende coördinatieproblemen
Verlies van spraakvermogen
Ernstige visuele veranderingen
Ongewone pijn of tintelingen
Verlies van gevoel in ledematen

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De diagnose van het syndroom gebeurt door middel van een grondig lichamelijk onderzoek op basis van de zichtbare symptomen. De bevestiging van de diagnose gebeurt aan de hand van een genetisch onderzoek. Een aantal van de symptomen lijken op de symptomen van andere neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson en multiple sclerose (chronische neurologische auto-immuunaandoening). Een juiste diagnose is daarom moeilijk en te stellen door de neuroloog.

Differentiële diagnose

De differentiële diagnoses omvatten de ziekte van Hallervorden-Spatz, olivopontocerebellaire atrofie, progressieve supranucleaire verlamming, amyotrofe laterale sclerose (neurodegeneratieve aandoening met eerst verlamming van ledematen en vervolgens andere spieren en zenuwen), Ataxie van Friedreich, Ataxie van Marie en Parenchymateuze corticale degeneratie van de kleine hersenen.

Behandeling

Voor deze aandoening is geen effectief bewezen behandeling beschikbaar. Het syndroom valt bijgevolg niet te genezen. Wel is een ondersteunde en symptomatische behandeling voorhanden. Medicatie verlicht sommige symptomen van spierstijfheid, spasticiteit en spraakproblemen. Logopedie, ergotherapie en fysiotherapie zijn verder aangewezen. Een prismabril vermindert de symptomen van wazig zien of dubbelzien (diplopie). Oogchirurgie is eerder afgeraden daar de ziekte progressief is en het effect van de ingreep daarom slechts kort is.

Prognose

De levensverwachting varieert van het type, het ontstaan, de ernst en de uitgebreidheid van de symptomen. Patiënten met een milde vorm hebben een (bijna) normale levensverwachting, terwijl anderen met veel en ernstige symptomen reeds overlijden tussen dertigjarige en veertigjarige leeftijd. De doodsoorzaak voor patiënten die vroeg overlijden aan de ziekte is vaak aspiratiepneumonie. De meeste patiënten zijn rolstoelgebonden en volledig afhankelijk zijn voor de activiteiten van het dagelijks leven binnen tien tot vijftien jaar nadat de eerste symptomen zich presenteren.

Complicaties

Complicaties van de ziekte van Machado-Joseph kunnen ernstig zijn en omvatten:

Aspiratiepneumonie door slikproblemen
Zware lichamelijke beperkingen en rolstoelafhankelijkheid
Problemen met ademhaling en circulatie
Psychologische problemen zoals depressie

Preventie

Er zijn momenteel geen effectieve preventieve maatregelen tegen de ziekte van Machado-Joseph. Omdat het een genetische aandoening is, richt de preventie zich voornamelijk op genetische expertise en het informeren van families over de risico’s. Voor mensen met een familiaire geschiedenis kan prenatale diagnostiek overwogen worden om de aanwezigheid van de genetische mutatie te bepalen.

Praktische tips voor het omgaan met ziekte van Machado-Joseph

Ziekte van Machado-Joseph is een neurodegeneratieve aandoening die vooral het zenuwstelsel aantast en symptomen zoals spierstijfheid en coördinatieproblemen veroorzaakt.

Fysiotherapie en spierrevalidatie

Fysiotherapie is belangrijk om de mobiliteit te verbeteren en spierstijfheid te verminderen. Regelmatige oefeningen kunnen helpen om de motorische functies zo lang mogelijk te behouden.

Symptomatische behandeling van spierstijfheid

Medicijnen die de spierstijfheid kunnen verlichten, kunnen voorgeschreven worden. Dit kan de pijn verminderen en de mobiliteit verbeteren.

Psychosociale ondersteuning

Gezien de progressieve aard van de ziekte kan psychosociale ondersteuning van groot belang zijn. Hulp van therapeuten of steungroepen kan helpen bij de emotionele gevolgen van de ziekte.

Misvattingen rond ziekte van Machado-Joseph

De ziekte van Machado-Joseph is een zeldzame neurodegeneratieve aandoening die deel uitmaakt van de groep van spinocerebellaire ataxieën. Het wordt gekarakteriseerd door progressieve ataxie, spierzwakte, en andere neurologische symptomen. Er bestaan echter veel misvattingen over deze ziekte, die niet alleen het begrip bemoeilijken, maar ook de aanpak van patiënten beïnvloeden. In dit artikel worden enkele van de meest voorkomende misverstanden over de ziekte van Machado-Joseph besproken en verduidelijkt.

De ziekte van Machado-Joseph komt alleen voor bij oudere volwassenen

Een veelvoorkomende misvatting is dat de ziekte van Machado-Joseph alleen voorkomt bij oudere volwassenen. Hoewel de symptomen meestal pas later in het leven zichtbaar worden, kan de ziekte ook op jongere leeftijd beginnen. De ziekte heeft vaak een progressief verloop, met symptomen die geleidelijk verergeren. Sommige patiënten kunnen hun eerste symptomen zelfs al in de vroege volwassenheid ervaren, hoewel de gemiddelde leeftijd van het begin rond de dertig tot veertig jaar ligt.

De ziekte van Machado-Joseph is slechts een vorm van ataxie

Veel mensen denken dat de ziekte van Machado-Joseph simpelweg een vorm van ataxie is, een stoornis die wordt gekarakteriseerd door verlies van coördinatie en evenwicht. Terwijl ataxie een belangrijk symptoom is van deze ziekte, zijn er andere kenmerkende symptomen zoals spierzwakte, spasticiteit, en zelfs problemen met spraak en slikken. De ziekte heeft dus veel bredere neurologische implicaties dan alleen ataxie, wat betekent dat het de algehele motoriek en zelfs cognitieve functies kan beïnvloeden.

De ziekte van Machado-Joseph is hetzelfde als de ziekte van Huntington

Er wordt vaak gedacht dat de ziekte van Machado-Joseph hetzelfde is als de ziekte van Huntington, vanwege de gelijkenissen in de genetische oorzaak en de symptomen. Beide ziekten behoren tot de groep van neurodegeneratieve aandoeningen en worden gekarakteriseerd door progressieve motorische en cognitieve achteruitgang. Echter, de ziekte van Machado-Joseph heeft een andere genetische oorzaak, en hoewel de symptomen soms overlappen, is de ziekte van Machado-Joseph minder vaak geassocieerd met de psychische symptomen die typisch zijn voor de ziekte van Huntington, zoals gedragsveranderingen en psychiatrische stoornissen.

De ziekte van Machado-Joseph kan worden genezen

Een andere misvatting is dat er een genezing beschikbaar is voor de ziekte van Machado-Joseph. Momenteel is er geen genezing voor deze aandoening, en de behandeling richt zich voornamelijk op het beheersen van symptomen en het verbeteren van de levenskwaliteit van patiënten. Dit kan fysiotherapie, ergotherapie, en andere ondersteunende zorg omvatten, maar er is geen manier om de ziekte zelf te stoppen of om te keren. Het is belangrijk voor patiënten en hun families om zich bewust te zijn van deze realiteit, zodat ze realistische verwachtingen kunnen stellen voor de toekomst.

De ziekte van Machado-Joseph heeft altijd ernstige symptomen vanaf het begin

Sommige mensen denken dat de ziekte van Machado-Joseph altijd ernstige symptomen heeft vanaf het begin, maar dat is niet het geval. De ziekte heeft vaak een geleidelijke ontwikkeling, waarbij de symptomen langzaam erger worden naarmate de ziekte vordert. De ernst van de symptomen varieert van persoon tot persoon, en sommige patiënten kunnen jarenlang relatief mildere symptomen ervaren voordat de ziekte zich verder ontwikkelt. Dit kan de diagnose vertragen en ervoor zorgen dat de ziekte in een vroeg stadium niet altijd herkend wordt.

De ziekte van Machado-Joseph is altijd erfelijk en komt in elke generatie voor

Hoewel de ziekte van Machado-Joseph erfelijk is en overgeërfd wordt volgens een autosomaal dominante erfoverdracht, betekent dit niet dat het altijd in elke generatie voorkomt. Er zijn gevallen waarin de ziekte in latere generaties kan verschijnen, zelfs als eerdere generaties geen symptomen vertoonden. Dit kan verwarrend zijn voor mensen die denken dat de ziekte altijd zichtbaar is in de familiegeschiedenis, maar de penetrantie van het gen kan variëren.

Er zijn geen behandelingsopties voor de ziekte van Machado-Joseph

Er wordt soms gedacht dat er geen behandelingsopties zijn voor de ziekte van Machado-Joseph, wat niet helemaal waar is. Hoewel er geen genezing bestaat, kunnen ondersteunende behandelingen zoals fysiotherapie, logopedie, en medicijnen om symptomen te beheersen, de kwaliteit van leven verbeteren. Er is ook veel onderzoek gaande naar mogelijke therapieën die de progressie van de ziekte kunnen vertragen of zelfs stoppen. Het is belangrijk om op de hoogte te blijven van nieuwe medische ontwikkelingen die de behandeling van deze aandoening kunnen verbeteren.